Breyten Breytenbach

Allerliefste, ek stuur vir jou ‘n rooiborsduif
Allerliefste, ek stuur vir jou ‘n rooiborsduif
want niemand sal ‘n boodskap wat rooi is skiet nie.
Ek gooi my rooiborsduif hoog in die lug en ek
weet al die jagters sal dink dis die son.
Kyk, my duif kom op en my duif gaan onder
en waar hy vlieg daar skitter oseane
en bome word groen
en hy kleur my boodskap so bruin op jou vel

Want my liefde reis met jou mee,
my liefde moet soos ‘n engel by jou bly,
soos vlerke, wit soos ‘n engel.
Jy moet van my liefde bly weet
soos van die vlerke waarmee jy nie kan vlieg nie

die geslote boek

daar is kamers waarnatoe jy gaan
uitsluitlik vir die slaap
skemerkoel binnevertrekke
na innerlike reise
om te sing terwyl jy met swaar vlerke
sweef deur ruimtes van die dood

die vertrekpunt is soms ‘n vreemde huis
omring deur see wat die dieptes beweeg
op ‘n verre landengte skitter liggies
in die sand lê sluimer mense soos dooie gedagtes
en sing terwyl jy met swaar ledemate
op die water loop

teen die mure portrette van vliegbek*kte voorsate
as afskynsels van die ou-ou vergeet
in die gordyn bol ‘n donker wind
en die vlees van jou lewe word tot lig verslind –
jy is weer kind
jy is weer vry
jy is weer tuis
‘n wonderlike wond
met swaar vlerke
van die nagtegaalboek

Wellington

ek sal sterf en na my vader gaan
Wellington toe met lang bene
blink in die lig
waar die kamers swaar en donker is
waar sterre soos seemeeue sit op die nok
en engele vir wurms spit in die tuin,
ek sal sterf en met min bagasie
in die pad val
die Wellingtonse berge oor
tussen die bome en die skemer deur
en na my vader gaan;

die son sal in die aarde klop
die wind se branders laat die voeë kraak
ons hoor die huurders
skuurloop bo ons kop,
ons sal dambord speel op die agterstoep
– ouvader kul –
en oor die radio
luister na die nag se nuus

vriende, medesterwendes,
moenie huiwer nie; nou hang die lewe
nog soos vlees om ons lywe
maar die dood beskaam nie;
ons kom en ons gaan
is soos die water uit die kraan so
soos klanke uit die mond
soos ons kom en ons gaan:
ons béne sal die vryheid kén –
kom saam
in my sterf in in my na my vader gaan
Wellington toe waar die engele
met wurms vet sterre uit die hemel hengel;
laat ons sterf en vergaan en vrolik wees:
mý vader het ‘n groot bôrdienghuis

Ons lewe in donker tye

ons lewe in donker tye
die voëls van die hemel is vergiftig
ons dwaal deur hel verligte sale
en staar kortsigtig na uitstallings
foto’s van dooie fabrieke
grys beeldedoeke, ensiklopedieë van vergaan
noukeurig aangetekende afwesigheid van betekenis

hoe leër die inhoud hoe pynliker vloei
die volmaak en die vermake van kyk
die wêreld voltrek hom deur ons
en sien ons die onvermydelikheid
van dodekampe, slagtings, die mens
verloën sy skilletjie aanhorigheid
in ‘n desperate vlerkslag om die dood
vry te spring
die voëls van die hemel is vergiftig
ons lewe in donker tye

en iewers op vuil waters
van heilige riviere dobber die brandende afbeeldings
van wrede godinne met donker gesigte
hulle sing lankal nie meer vir ons nie

in benoude ruimtes staar ons kortsigtig
na die blootgelegde lewe van die skrywer
naak soos ‘n sagte draak op die vloer
om die skoen van sy wrede geliefde te soen
sy ruggraat is ‘n snoer van vervloekte woorde
en sien ons dodekampe, slagting, kuipe
vol kadawers, die mens
hoon haar skilletjie geloofwaardigheid
in ‘n spartelende vlerkslag
om die dood af te skud
en sing lankal nie meer vir ons nie

“ten slotte, wanneer ek my somber gesig
smôrens skeer het ek die indruk
ek reinig my lyk voor hy opgebaar word
vir die tewaterlating
in die besoedelde rivier van vergeteling”

uit die niks kom vergestalting
kom die donker wind
is die wind ‘n wond
beduie die blinde kind

in skemer kelderkamers soos in katakombes
eet ons slaai en spek en brood
en onthou opeens die relase van onwettige voorouers
en hoe ons monde onkennig om hulle dooie taal vou
vir die tongverlaat van vergeetsing
die mens sweer die wekking om ooit
weer boos en helder te word af

en buite rys die klare stad
manjifieke bouval van die mens
se monsteragtige verbeelding
waar baie liefdes gepleeg
en dikwels moord begaan is
met messe soos dooie visse
en waar die skrywer gesing het
van brandende riviere waar godinne swem
en die waterdraak naak en blind is

links bo hang ‘n dagmaan
as versteende onbewuste
bleek geskuur deur die stof
van ruimte en tyd

môre lê sneeu ‘n lagie kraakvars papier
oor dakkekaart en die nes van strate
en uit geute sal ysige druppels
oor die donker gesigte van koulike wandelaars drup

Parys, 21 Desember 2004
(vir Michael Fried)

daar is geen tyd

daar is geen tyd
tyd is die verskietende komeet
van geheue
wat die hemel met vonke bestrooi
van stories wat niemand ooit
weer sal hoor nie

daar is geen tyd
tyd is die mens se vel
wat kraak en knetter en krimp
in die verbygaan van lewe
dis die vuur van bestaan
wat die ure vertel
en dan versaak
in die ewigdurende galmende
momentum van stilte

in die aandster en die middernagson
se rokende dans
in die krul van die blaar
in die duif se vlugtige
fladder-gebaar van grasieuse sterwe

daar is geen tyd
tyd is die verskietende komeet
van geheue
wat die hemel met vonke bestrooi
van stories wat niemand ooit
weer sal hoor nie

tyd is my liefde vir jou
die akkedis-bewegings
van weggaan in jou vrouelyf
om die holtes te vul
met vlam van vertel
daardie vele gesigte van vergaan

daar is geen tyd
net die hart se klop-klop-dinge
soos pyn onder dop-ooglede

net die leë vertel-vel
van hierdie gedig
bespikkel en uitgemeet
met kankerwoorde van vergeet
soos akkediskak

DIE HEILDRONK

Jy is welkom, meneer.
Kom sit en maak
soos ons almal hier: klap
jou behaaglike lippe oor die kos,
die sappige vleis van die veld,
die soet vrugte wat in die koel
douvoordagbos gepluk is.
En besuip jouself aan die wyn:
dit maak swaar aan betekenis
wat stom is. En laat ‘n stilte
van welgeluksaligheid oor ons daal.
Die stilte van wyn, meneer.

Dis ‘n kakhuisland, meneer –
almal roof en lieg en bedrieg hier,
ammel het die mond vol fraaie verskonings:
o, die hart is ‘n buitelende
soeker na vryheid en geregtigheid, meneer.
Inmiddels verkrag ons oumense, meneer –
kleuters en swaksinniges en melaatses
en varke en besems. Want ons het
historiese geregtigheid aan ons kant,
meneer, ons het ‘n wonderlike slim president,
ons het, en vet volksleiers vol geld en plesier en poep.
En ons het volkspelers gehet.
Ons het geweers en messe en klippe
en stokke en enigiets wat byderhand
mag wees as wapen.
Sodat ons kan doodmaak.
Ons honde vat nie kak van kabouters
of kruideniers of kabeljoutrekkers nie.

Kyk hoe mooi is ons berge, meneer.
Bly ‘n bietjie aan en vanaand
sal jy die vuurspuwing sien hang,
die werkwoordspel van gloeiende sterre –
kon so ‘n vuur tog maar die land in haar moer
brand tot op die finale kaal wellippige kont!
Jy sal voel hoe rimpel die nag,
Jy sal ‘n wind hoor mopper in die bome
van ‘n dooie taal.

Maar boweal sal jy mag deel in die stilte,
die stilte van wyn, meneer.

Die mensdom is ‘n gemors, meneer –
vuilgoed, kruipers, verraaiers, bedelaarnaaiers,
skynheilige seepkisronkers met dik kele,
en veral rowers en moordenaars.
Maar die wyn is mos darem nie sleg nie,
of wat praat ek alles?

Hoe lyk dit met nog ‘n dop, meneer?

DROME IS OOK WONDE

elke droom skryf so sy klein, geheime briewe
soggens soek ons die rofies ink in die spieël
om dit weg te kan bêre in argiewe

maar die wonde genees nie

die donkerste bloed bly blom
boorde van revolusies oor die laken
of die borreling van liefde in tuine

van wonde wat nie genees nie

selfs die dowe mag drome droom
soos die malle sy briewe mag fluister
en die blinde na die wind mag kyk

die pyn kneus ons alles ‘n inniger kleur –
hoe groen was die voëls in die tuine
van my jeug, hoe ryp en geverf was die son

en die sneeu genees nie

die wêreld is ‘n vors ryk aan mense
die mense is konings ryk aan bome
van vrees of van haat, of bome van verlange

wat die drome nie genees nie

want híér is ons enigste ewige paradys –
ons is ryk soos die visser ryk is
as hy sy laaste eiers sorteer en tel

en die vis terug gee aan die see,
om te kan praat soos eiers kan praat
om te sing soos golwe só lankal bloei

van bloed wat nooit genees nie

die soldate het oë soos ertjies
die boere het hande van grond
en almal droom boodskappe en wêrelde

vol blomme wat nie kan genees nie

daar kom selfs ‘n papegaai in die gedig, ‘n geel papegaai
wat sy griewe kom lug van strofe
tot reël met die klag in sy tong se swart seile

sodat sy lied nie genees nie

so sal my nagte nooit genees of lees nie
want jy het gekom om my laaste bloed te laat
sou jy dan net ‘n litteteken op my wees?

sonder bloed kan ons nie bloei nie
en ons drome is die nag se bloed
soos ons bloed en ín bloed gedroom is

só bly ek ‘n bedmaarskalk
wat nagteliks leër vloei,
ek pars al die ink uit my hart

vir jou, gedroom, wat nie genees nie

ons liggame is dan omhulsels vlees
wat ook eendag droog moet word, en kieries
as ons, oplaas, droomloos, gaan slaap

en dan eers sal die water asyn word
en die stilte sy reënboë span
en dan sal ons drome ontmoet

en mag dié briewe nooit genees nie
nee, die wonde sal nooit genees nie

Uit: Die Huis van die Dowe (1e Uitgawe, 1967, Human & Rousseau)

IGNATIUS BID VIR SY ORDE

Dat pyn bestaan, is nodig Heer,
sodat U aarde vol kan vloei
van rykheid, en die soet geduld
óók aan U vreemde boom kan bloei.

Maar gee vir óns die lot van smart
tot aan die einde van U dae;
laat daar aan ons gepynig word,
maar ons nooit pyn maak nie of klae.
Uit: die ysterkoei moet sweet (4e Druk; 1974; APB)

breyten bid vir homself

Dat Pyn bestaan is onnodig Heer
Ons kan goed genoeg Daarsonder leef
‘n Blom het nie tande nie

Dood is wel die enigste vervulling
Maar laat ons vleis nuut soos vars kool bly
Maak ons vastig soos ‘n vis se pienk lyf
Laat ons mekaar bekoor met oë diep skoenlappers

Begenadig ons monde ons derms ons harsings
Laat ons gereeld die soet aandlug smaak
In lou seë swem, met die son mag slaap
Rustig op fietse ry die blink Sondae

En geleidelik sal ons wegvrot soos ou skepe of bome
Maar hou Pyn vér van My o Heer
Sodat ander dit mag dra
In hegtenis geneem sal word, Verbrysel
Gestenig
Gehang
Gegésel
Gebruik
Gefolter
Gekruisig
Ondervra
Onder huisarres geplaas
Die kromme note mag haal

Tot dowwe eliande verban tot die einde van hul dae
Wegkwyn in klam gate tot groen slymerige smekende bene
Hul koppe vol spykers, maaiers in die mae
Maar nie Ek nie
Maar ons nooit Pyn gee of klae

Toe sê die Woordfoël vir die vrou en die kind

toe sê die Woordfoël vir die vrou en die kind
kom ons sit op ons hurke
hier teen die hoogte
en kyk af op die rokende stad
en maak bestekopname
ons bly met die pad verbind
aan die plek van oorsprong
al het ons die mense se name vergeet

toe sê die Woordfoël vir die vrou en die kind
ons is vry
ek weet dit is swaar
en eens elke jaar is dit goed
om om te draai
en terug te kyk
na die reise en ryk van die dooies

eens elke jaar
word die seisoen donker
en die tyd is daar
klaar en ryp om die pampoen
soos ‘n hemelse vrug van ewige lewe
mark toe te bring
kom laat ons sing

hoe sal ons die vlees bewaar?
in die kelders kopknik die mummies
swerfswaar van ontbinding
mot en roes het die jasse met gate verblind

hoe sal ons die afstand besweer?
ons stop die reise en die getye op
met woestynheuning en sprinkaanvleis
en Ouland se vergete onthousels
dat ‘n goeie geur uit die heuwels kom
en hou boek in die stof

toe sê die Woordfoël vir die vrou en die kind
kom ons versin onsself as verkenners
maak hout bymekaar
en steek aan die vuur
ons sein vir die burgers
van die dooie stad
dat ons die maan
uit haar donker holtes wil lok
om met die pampoen te versoen

verder sê die Woordfoël vir die vrou en die kind
vergewe my asseblief
mens maak gedig ook van stokkies en saad
om die sagte woorde op te vang
mens soek maar altyd rym en maat
en dan brand die verwerkliking
julle moet dit vir niemand vertel nie

Die laaste gedagte

Die gedagte het by my opgekom dat dit nou die tyd is
om my laaste gedagte neer te pen. Die teregstellling
kan nie meer ver wees nie. Vir al wat ek weet is ons reeds
in die laaste week. My twee selmaats bid en sing en lê en staar
dan ure lank na die gloeilamp in die hoë grys plafon.

Hulle het gemoor en geroof, sê hulle. Die lewe
was ‘n rumoerige kort passaat op soek na kos en bitter plesier,
en dalk ‘n skynsel liefde. Maar nou is hulle gesuiwer van alle kwaad.

Onhandig hou ons hande en kniel in ‘n kring, alhoewel ek geen god
of paradys het om in te glo agter geslote ooglede nie.

Die skerpregter en die ander veroordeeldes behandel ons goed –
ons wat swart is – wanneer ons teen ‘n muur in die jaart
koester in die laaste hitte van die son.

Die gedagte het by my opgekom dat ek uit moet reik na die wêreld
daar buite. Na wie? Na wat? Na die uitrimpelende kring van stilte
en vergeet? En wat sal ek sê het ek geleer, behalwe om met woorde
te speel tot aan die uur van my dood?

Die dood is dalk nie ‘n verdienste nie, maar tog bring die naderende
einde ‘n gewisse heiliging van dit waaraan my hande of my verbeelding
raak: die vormlose kortbroek en die growwe katoenhemp,
die stink kakgat in die middel van die sel, die suisende
swewende ongedaan maak rondom hierdie eiland
in ‘n sterwende seisoen.

Wat sal ‘n laaste gedagte tog wees? Wie sal dit dink?
Die ek is ‘n ineenstortende samestelling wat oopgaan op ‘n beierende
niet van waar ‘n gewaarwording gebore word wat afhanklik is van ‘ek’
om tot ‘n wete te kom.

Vir die dood is ek nie bang nie. En die lewe is net ‘n kort snik
in die keel.
‘n Mens hoop net die tou se strik byt nie te seer nie.

TOE SÊ DIE DIEF VIR DIE VROU EN DIE KIND

 fluit-fluit
(tyd is die verskietende komeet van geheue)

 

toe sê die dief vir die vrou en die kind
kom ons stap weer weg uit hierdie stad
van heilige bekeerdes
die mense hierlangs hou nie van spotvoëls en motbekke en vals note nie
hier kom duisternis

voorwaar voorwaar ek sê verder vir julle
nou gooi hulle ons nog met skille
binnekort sal dit drolle wees

toe sê die dief vir die vrou en die kind
dis beter om blind in die vreemde te gaan
as om twee ontgogelde klippe
vir oë in die kop te kry
hier kom ‘n getrommel van gewetens

luister hoe jil en joel die gelowiges
met skemerte is die stemme
tuine en boorde vol onkruid geheuens
en die vadere se gebeentes klik
soos grafte vol woorde
kyk van heinde en ver
trek die swart onweer laer
en onnodige geraas

ons gee pad
ons neem saam

die bewegings van die maan
wat die son se intieme naam is
in die nagte van stil sterre

toe sê die dief vir die vrou en die kind
ek weet julle voete en harte is seer
ek is jammer ek het julle verkeerd voorgesê
maar dit belowe ek weer
op my eer as dief
as ons honger word vir liefde
steel ek ‘n hele brood lewe
so groot soos ‘n gedig
en so voedsaam soos ‘n vis

seën die brood
en aanbid die vrugte
uit die aarde van geboorte

toe sê die dief vir die vrou en die kind
ons sal onthou
die ewige blou vlam van die hemel

en ons neem met ons mee
die see en die berg
en die stof van ons voete
dis klaar stap vir stap die gesig
van die begin van die einde
van ‘n derde en laaste ballingskap

LIGGAAMSOEFENINGE

laat ons langs die strate hardloop
my beminde
want dis skemer en hittig en
daar is blommetjies in die bome

dis waar, die vooraande word steeds
uitgebleikter en die motoriste blyer en
ek het so ‘n geweldige lus om
met vlerkende jaspante verby die reiereenbeen
gloeikop lamppale te snel
so- en totdat die kreukels
van die brein uitgestryk blink en
boepens kan bot soos huisies kneukels want

daar is goetertjies in die bome
en dis teeskemer en vrouwarm
my beminde kom
laat ons langs die strate hardloop

Nagmaal

slaap nou, vooroorgebuk intens asof luisterend na ons geheime bed
die wimpers ontspan versluier die gebalde oë, heinings
om die geslote kloosters van die kykers
saamgekolk in een helder tregter van leef, ‘n kelk van lig
die skree van lewe, die pyn van wete, jy leef
‘n oomblik
jou ribbe dy en trek, die riwwe vlees oor jou skedel
die hare wat boor deur bloed en verstomp teen been

dit vyl dié sekonde tot ‘n kreet van genot, nou
as dit winde reën by luik en deur
die donker wurg;
slaap nou vooroorgebuig intens asof luisterend na die riemslae
van jou bloed, jy is ‘n vlinder van trillende lig
en in jou knabbel jou karkas reeds
(as ook dié bloed sal dik     as ook die bleek sal blou)
(bene deur jou vlees knak     wit kraaie met katoë jou derms pik)
(hul lomp kuikens voed in die nes van jou maag)
…jou kadawer en my kadawer
die son word klein, daar’s roes in die klawer

die spieëls is blind
die donker bol die ruite;
net ons hare kruip langer;
dis die groen nag sonder stert

slaap nou, ek druk my neus in die ruiker van jou nek
hoe ryp, hoe bedwelmend die geur, die reuk van lewe
jy leef
jy is ‘n delikate blom van polsende ivoor
jy is diep soos ‘n katjiepiering     stil soos ‘n varkoor
slaap nou, roer, jy breek die lig met jou hande
hoe narkoties is die walms in dieptes van jou hals
vir jou offer ek hierdie hande vol lug, neem
eet     drink     leef
neem ook my hande      en die sap van my lyf
lag nogeens in jou drome      my blom        my vrug
hoor jy nie? hoe kou die nag aan die dak

Seisoenegids

om jou te soen laat my dink
aan wingerde         maer in die deurweekte winters
groen soos die maan in die somer        en in die herfs
die barnsteen en die blou
en die ritselende reën
van
vallende
blare

die barnsteen en die blou
wanneer die aarde ruik        en ek jou (soen)³

waarlik jy bêre die 4 seisoene in jou kieste

Verslag

ek het paartjies gesien wat in deure soen
en omdraai met oop monde ek het oor
brûe geloop en mense daaronder gehoor hoes
ek het grysaards gesien wat in taxi’s ry
en deur reëndik ruite uitkyk na geboue wat
nie meer daar is nie. sneeu in die winter
en druiwe in die somer maar ek
onthou nie meer veel daarvan nie

ek het die middernagson gesien en
voëls van alle groottes en visse in die
water en die suiderkruis bo ‘n berg en
katte met stewels en dronk vroue en
bome naak van bloeisels. sneeu in die winter
en druiwe in die somer maar ek
onthou nie meer veel daarvan nie

ek het ook hane hoor kraai en
die roep van treine en stemme in my
bed en gode op die dak en ek het
drake gesien in dieretuine en die baarde
van vriende en ek het die son geruik.
sneeu in die winter en druiwe in die somer
maar ek onthou nie meer veel daarvan nie
maar ek onthou nie meer veel daarvan nie

Uit: Die ysterkoei moet sweet (4e Druk; 1974; Afrikaanse Pers-Boekhandel)

DIE SKOELAPPER EN DIE SLAK

[dagboek tristitia poist coitum]

dat ons saam die skaamteheuwel mag betree
saam jou verbode vrug kon pluk
tot die appels soos sterre in die lug hang
vye is soet maar die liefde was soeter

nou rus jou skoelapper-tevrede gesig, die vlees op ‘n skottel
waar die mooiste neus bewerig troon
soos die nippel op die bors

en die moesies op jou songebakte lyf
is ‘n swart, yl sterreryk
oor ‘n bruin uitspansel

jou skulpgroot, maar ligryke oë wou reis
oor die son waar hy ook waai tussen sterre
oor die slak se spirale skuimspore
vye is soet, maar die liefde, die liefde

om dan die son te volg waar hy ook waai
oor kaktusse oor duine
oor die slak se spirale woonhuis op skuim
vye is soet, maar die liefde was soeter

jou oë kyk uit jou kop
soos die koeldiep venstertjies
van ‘n Moorse huis in die son

want jy, as jy jou hande sluit
vou die roosknop toe
en die skoelapper word moeg

die slak in sy skulp is soos die senuwee
in sy tand ‘n lewe
onder lagies broos emalje
vye is soet, maar die liefde, maar die liefde

ek het jou lief – jy het my gelei deur tuine
deur al die huise van die son
tot die son van ruimte verhuis het
vye is soet maar die liefde was soeter

ons het die somereilande gesien so wit van sneeu
en toe ons jou mishoring blaas
is die son verduister deur die witsneeu vlerke
vye word suur, maar die liefde, maar die liefde is
soeter as vye

Uit: eet my woorde, trooswoorde
[vir yolande]

In: Die Huis van die Dowe (1e Uitgawe, 1967, Human & Rousseau)

DIE HAND VOL VERE

mammie
ek het gedog
as ek eendag huis toe kom
sal dit onverwags teen skemerdag wees
met jare se opgegaarde rykdom
op rûe van ysterkoeie

dis nog blouerig
ek maak sjuut en saggies die agterplaas-hek oop
ou Wagter knorblaf
maar stert-herken my dan
Fritz Kreisler sal soet op sy viool speel
ma weet mos
sulke Weense walse
en verbaas begin die vensters luister
mense wat ek nie ken nie
of net nog van baie ver
leun uit met nagrokke vol glimlagte en elmboë
mense op wie se skote ek gepee het kleintyd
binne staan my hart stil
(en waar is die bril?)
pa skrik wakker verdwaas so deur die wind
maar mammie is reeds buite
met ‘n kamerjas en rooi wange

en daar staan ek lewensgroot
op die lawn naby die sementdammetjie
waar die nuwe buitekamers aangebou is
effens verweer deur die verre reis
‘n keil op
‘n deftige pak
angelier in die baadjie
nuwe Italiaanse skoene vir die okkasie
my hande vol presente
‘n liedjie vir my ma ‘n bietjie trots vir mý pa

maar mammie weet mos dis ek
en agter my my karavaan
soos dit ‘n reisiger van oorsee betaam
my vrou en kinders strikgedas
elkeen met drie Bolandwoorde in die mond
my musikante
die geweerdraers
vriende kamarade
politieke raadgewers
en road-managers
‘n skuldeiser of twee

net duskant die wingerd groei ‘n mak roos
mensig maar die lug is knypskoon
daar kom kyk pa ook wat skort
so op sy nugter maag
die berge het grys geword
en die akkerbome dik
maar wat
mammie
ek het gedog ek sal sommerso daar wees
soos ‘n Kleurlingkoor met Kersoggend
mammie
ek het gedog hoe ons dan sal huil
en tee drink

blinde Wagter kon glo nie wag nie
en is glo-glo dood…
Fritz Kreisler hou dalk nie van so ‘n verre reis nie…
maar as hy nie kan kom nie
dan huur ek vir Paganini
slaap gerus met die een oor oop:
anders as ou Dog
waar ék ‘n veertjie plant
kom ‘n kêk-kôk hoender op!

SEPTEMBERSEE
(vir Basjan)
“C’est un dur métier que l’exil” – (Ballingskap is ‘n swaar beroep)

van baie reis
word die hart stom en waterswaar
soos ‘n seeskilpad
wat op afgeleë strande haar geometries volmaakte eiers
in sand begrawe
om weer waggelend weg te swem die groot blindernis in
-en wie lees ooit die woorde as hul doppies nog sag is?

hier is ook ‘n see:
oor die einder kraal ‘n vissersboot-
‘n druppel aan die wimper van ‘n groen oog-
maar dis ‘n ander, platter see,
‘n see sonder tornyne ‘n see sonder skop

onthou jy nog
-ek dink dit was in Kaap Agulhas-
die lang geel kwas van die lighuis op die punt
vee gereeld, so klopritmies soos ons vaak
en die posboot vér in die baai
se stil bloedpyl teen die aand se lug
op weg na so ‘n vreemde wieweetwaar

onthou jy hoe die witmaan-hoë branders
flink agtermekaar
soos muilspanne op ‘n skou
af kon donder op die Strand se sand,
onthou jy hoe ons branders gery het
met ons baaibroeke ons monde vol sand?

onthou jy nog
daardie perspens aande
tussen rietbosse en skimmelsee
as die rokies lugwaarts sê
in Struisbaai
hoe seer ons lywe velaf was
hoe die haai ons opgevreet het?

onthou jy nog
-dalk was dit winter-
saam met Pa in Hermanus
daardie indigo-diep en wonderblou woelige see
wat deur spuittuite uit die rots ‘n wit ekstase
hoog kon geluid
en hoe pa met sy oë uitgehang onder die hande
gesê het “die wit perde galop”
sodat ons die steierende runnik kon hóór?

…maar wat baat dit my…
onthou jy nog… onthou tog mooi
want nou moet jy onthou vir twee
-want ek,
op al my reise na die wieweetwaar
het net onuithoubare onthoudae kon tooi;
‘n hooggety

selfs hier is ook strande al is hul van klip
en soms slaptong branders om my weemoed te bespot,
spoel onherkenbare wrakke teen die land se lip,
loop ménse rond met die boude afgeglip op die enkels
en verby steil kranse waar ook turksvye groei
-soos kinderhofies so rooi-
reis ek elke dag verder na ‘n ander hou-onthou,
onthou tog mooi

vanaand sal ek swanger van leefskuim
strandop waggel en ‘n graffie graaf vir my toekomstige kroos,
om my vergete in te lê;
vir nog ‘n dag-aan-see:
‘n mondjievol bitter
windgat troos
-dalk was

DIE BLINDE IS ONSIGBAAR

elke derde week sal ek jou ‘n Maandag gee,
‘n Maandag so dik en so vervreemd
dat jy jou daarin kan verlaat
soos ‘n haas
met die oë toe oor ploegslote spring
en dink dat hy onsigbaar is

en ek sal vir jou ‘n leeu gee
‘n leeu vir Maandag
waarop jy werk toe kan ry
want dis makliker om ‘n leeu te parkeer
as ‘n bromponie

die haas vlieg
die leeu se oë brand
dit is die weemoed
dit is mos die stad en die land

Uit: Te hel!

om die Niet te verburgerlik
stuur jy apostels van die Niet
om die Niet te erváár

In: Lotus (1e Uitgawe, 1970, Buren-Uitgewers)

Lotus

en Aum Mani Padme Hum
die perd van lug
galop deur die lug
die ros van asem
met die ruiter van syn

die lug is ‘n blou tent
met kreukels van wind
en die son die banier
wat die tent aanwys

die Groot Taak is
om van hondedrolle
sterre te maak
en die Groot Niet te vertrap

en bo is reeds die eerste ryp
die hemel is ‘n land van sneeu
snags is iedere voël teen nag
so rou
‘n skelet, die silhoeët van ‘n skree
en die maan ‘n silwer kreet

die ryp sneeu knetter
maar jy hoef dit nie te vrees
inteendeel kom
ons gaan stap
al langs die donkerte van heuwels
waar bome hoog soos die nag
die nag in groei

sien jy? daar is niks
al die woorde is net skimme
wat soos perde van asem
deur die niet galop

en kom weer saam met my binne
waar die donkerte fluit
kom lê in my wete
kom lê op my tong, my skaduwee

want daardie skaduwee moet ek
uit die mondnag skud
en met daardie skadu as mes
bloots en skrylings op daardie tong
moet ek al jou blare oop kan vou

tot hier waar jy gepêrel is tot
die blinde, selfvervullende pêrel

ruik jy nou nie die sterre nie?
alles kom uit gewaarword op
en sink weer daarin terug:
die perde eet pêrels

Uit: Lotus (1e Uitgawe; 1970; Buren-Uitgewers)

oorganklik

nee dis nie ‘n swaeltjie wat valletjies stik
om ons oë in die lug nie
dis geen wit perd met rook in die maan
wat jy daar hoor galop
en die water wat jy jou verbeel om die huis
is nie van water
die klokke oorkant ruk nie van vreugde
nee dis nog geen lente

dis ‘n winterblou meeu wat aan dooie grond pik
dis die dokter se swart perd se hoewe
wat klop
dis die wind wat droefheid so vee oor die sneeu
en die klokke probeer die honger wolwe verskrik
nee dis nog geen lente

die blomme wat jy buite in die tuine
sien blink
is net klein messies ys teen die ruit

maar die lente sal kom
kyk die lente sal kom
ja die lente sal kom

(glo my tog)

Uit: Skulp vir reën

“Bo-op Koueberg die een ronde maan
Verlig die hele klare wolkelose lug.
Eer hierdie kostelose natuurlike skat
In vyf skadu’s verberg, versonke diep in die vlees.”

(Koueberg – laat 8ste tot 9de eeu?)

In: Lotus (1e Uitgawe, 1970, Buren-Uitgewers)

Val

my oë kom nou nooit weer los
my hande is hopeloos in jou rugwerwels verstrik
my duime ken hulle vingermaats nie
en my voete sal in jou koeltes bly sit
aanbiddend

iewers het my hart in jou verdwaal
sonder spoor of verandering van adres
‘n klip het uit die aardkors losgekom
en stort nou hoër die ruimte in
en nader aan gebed

‘n voël sprei haar vlerke
word deur die lug op die hande gedra:
ek is so lug jy vlieg deur my
sonder jou is ek sonder patroon
want jy is die eiesinnigheid van my liggaam
so ver reeds verby
dat ek skaamteloos om omtbinding bid

windroos

hang die wit seile uit geliefde
vandag nie ‘n dag later nie
en op die daad gaan ons
huis toe

verf die boothuis blou
versigtig versigtig
bring die vaatjies vars water aan boord
‘n palmboom om die kuste af te rond
lemoene my pype die blomme die brood
en smeer pik tussen die dekplanke
want mens weet nooit

wat sê die kompas?
hang die wit seile uit geliefde
spyker ‘n landsduif teen die hoogste kruismas
kyk die wind staan bol
en lou reeds op die hand

o vandag nog in waarheid en op staande voet
vaar ons uit
huis toe:
kry nou net nog enige ou see

Uit: Lotus (1e Uitgawe; 1970; Buren)

EK IS BEVREES EK VERLANG ALDAG MEER NA ‘N ÉÉNWORDING

Uit: Refleksies

is die poësie
streep met deelteken of sonder deelteken streep
die pyn word vraagteken
Ek is bevrees ek verlang aldag meer na ‘n éénwording,
‘n integrasie-deur-die-liefde, met ‘n god. Ek sê
‘bevrees’ omdat ek ‘n agnostikus is, nooit kan glo
in die bestaan van gode nie, aangewys is daarop om
god-in-mens te soek en te soek. Is dit waarom ek
smag na daardie mistieke huwelik?
Ek is bevrees ek verlang aldag meer na ‘n éénwording,
‘n desintegrasie-deur-die-liefde, met ‘n god. A-haa,
maar nie enige hierjy god nie! Nie een van daardie
witterige Skeppers of in Onskuld Geborenes nie! Ek
wil ‘n god hê wat na semen en knoffel ruik, wat deur
berge en waters breek, wat feilbaar en wreed en
menslik en afskuwelik is, lieflik soos ‘n granaatbos
in die silwer nag, vet en met die kop van ‘n olifant,
‘n krygsman, ‘n minnares, ‘n hermafrodiet, ‘n god met
‘n skaduwee en dou op haar skouers wat dae lank hoog
in die populierboom die flaminke in hul vlug sit en tel
en die grassade laat ritsel waar sy loop

“Laat jou skerp borsies mý bors deurboor
En met jou onpeilbare seks, verslind myne!”

Want Sjiwa is my soort van god. En ek is bevrees ek
sal aanhou loop deur stowwerige paaie of deur
modder in die winter, al langs die pelgrimsroetes,
selfs daar waar die Ganges haar gang gaan totdat
ek daardie god trillend in my voel, totdat ek op
my knieë daardie goddelike orgasme ontkéten voél
en nie meer een is nie en ook nie twee nie.
Want die aanbidder en die god is een en as jy die
god ken bekén jy jou self. Jy moet jouself liefhê
soos jou naaste.

“Hy lei my van die irreële na die reële,
Van die duisternis na die lig…
Sjiwa! Sjiwa!”

“Kom na my toe. En nou gaan ek Jou die Groot Waarheid
vertel. Jy gaan Jou in my verlief, Jy gaan na my
honger en dors, sonder my gaan Jy onrustig wees.
Dan gaan Jy my soek en Jy gaan na my toe kom. En
dan eers gaan Jy vry wees, vry! Vry soos ‘n god!”

Uit: Lotus (1e Uitgawe; 1970; Buren)

EK TREK MY JONGELIEDSKLERE VIR JOU AAN

Net so sekerlik soos die
dood ‘n liefde is, net so is die liefde die dood.
A, hoer! hoer!

Ek trek my jongeliedsklere vir jou aan, die purper
mantel vir my skouers, sandale met goud deurvleg vir
my voete. En ek wit my tande en verf die verlokking
so blou om my oë sodat my oë soos dié van ‘n minnaar
kan brand. En in my hare hang ek olie en sierade
van silwer aan my hande en ek vryf my tong in
met roos en bergwater en in my oksels glinster welriekende
muise en tussen my bene draf ‘n bloesende droom. En
ek gaan deur die strate en knoop my hemp en bors oop
sodat die jonkvroue die hare op my bors mag sien en
jý ja-loers mag wees, jaloers en so trots.
En die skepe sing. En nagwagte staak hul fluistergesprekke
en kyk stip in die vlamme met die oë toegeknyp en
sê wag, en wag. En iewers ver op die land staan en kou
grys koeie aan granaatbome in die skadu’s van die nag
sodat die melk in hul uiers rooi word. En ek staan
voor jou deur vol saad en vol vreugdes. En ek loer
deur jou venster en sien in jou bed hoe bleek en blink
jou skedel in die maan se lig, hoe blinkogige motte
oor jou oogkaste waak. Ek het jou in my lyf! Wag jy
dan reeds op my? Ek sal deur die duister tuimel deur
stede van orgasmes deur berge oortrek van melaatse
engele. En in die oopgaan van die nag skreeu: ek het
jou in my lyf, hoer! hoer! Net so sekerlik soos die
dood ‘n liefde is, net so is die liefde die dood.
A, hoer! hoer!

Lotus

aum mani padme hum

1.1 (lotus)

en Aum Mani Padme Hum
die perd van die lug
galop deur die lug
die ros van asem
met die ruiter van syn

die lug is ‘n blou tent
met die kreukels van wind
en die son die banier
wat die tent aanwys

Die Groot Taak is
om van hondedrolle
sterre te maak
en die Groot Niet te vertrap

en bo is reeds die eerste ryp
die hemel is ‘n land van sneeu
snags is iedere voël teen nag
so rou
‘n skelet, die silhoeët van ‘n skree
en die maan ‘n silwer kreet

die ryp sneeu knetter
maar jy hoef dit nie te vrees
inteendeel kom
ons gaan stap
al langs die donkerte van heuwels
waar bome hoog soos die nag
die nag in groei

sien jy? daar is die niks
al die woorde is net skimme
wat soos perde van asem
deur die niet galop

en kom weer saam met my binne
waar die donkerte fluit
kom lê in my wete
kom lê op my tong, my skaduwee

want daardie skaduwee moet ek
uit die mondnag skud
en met daardie skadu as mes
bloots en skrylings op daardie tong
moet ek al jou blare oop kan vou

tot hier waar jy gepêrel is tot
die blinde, selfvervullende pêrel

ruik jy nou nie die sterre nie?
alles kom uit gewaarword op
en sink weer daarin terug:
die perde eet pêrels

1.2 (lotus)

jy ken die berge swart en wit
jy ken die klokkespel
van sneeu in die nag
en ek ken jou

jy weet waar die kastele skuil
jy weet die berg is ‘n kasteel
jy weet waar die klokke ryp
en ek ken jou

ek sit hier op die hoogste spits
en kyk en kyk
ek sien die lug nie eens
raak nie

jy ken daardie mark
waar ou boere die son verkoop
ek hoor jou vir die mense lag
vir biskop, sekretaris
vir heer en kaptein
en ek ken jou

ek het jou sien huil van die kennis
die kennis van die aand
in ‘n donker vertrek
wat uit op wêrelde wit kyk
en jou oë was voëls vaal
met silwerverfvere

ek het jou sien loop
soos ‘n haas in die gras
en hoe jou tande
die lig laat bars

diep onder die spieëldiep ys
grawe jy die swart vrugte uit
en jy weet die slang
is net ‘n gladde noot
en ek ken jou

waar vure is het jy gedans
en die wind het jy
in toppe betrek
hoe verskriklik ruim is bome nie

in skuilklein beddens het jy geslaap
ek het die vlekke in lakens gesien
en smôrens soos met ‘n mes
jou rug voor ‘n wasbak gewaar
jy ken die berge swart en wit

die bietjie wat ek jou kon gee
ook dit neem ek nou weg
en hoe jy hier vir ons liefde pleit
want ek ken jou
en wou dat jy my ook kon ken

1.3 (lotus)

jy ken die berge swart en wit
jy weet hoe klank in die klokke sit
soos sneeu aan die nag se gapings hang
maar ken jy jou?

jy weet presies waar kastele kniel
jy weet die berg is ‘n kasteel-met-kiel
jy weet waar klokke en rimpels en wimpels wiel
maar ken jy jou?

ek sit hier op die hoogste spieël
en kyk en kyk
en kyk ek verdrink onder die brug
van jou sugte
en jy ken my nie

jy ken daardie mark
waar boer en boerin die son oophark
ek hoor jou met die mense lag
met sekretaris, vark
met prisonier en met wag
maar ken jy jou?

ek het jou sien huil met die asem
met die asem van die aand
in ‘n donker afskeid
en jou asem was voëls
met harte van huil
reiers bloei in ‘n populier

ek het jou sien bloei
soos ‘n duif in die gras
en hoe jou tande
aanhou byt in die glas

diep onder die spieëldooie ys
grawe jy die nat vrugte uit
en jy het my die slang gewys
en die paradys-ellende vir my ontsluit
maar ken jy jou?

waar vure vloei het jy gedans
en die wind het jy
die toptakkies sien skroei
hoe verskriklik rooi is boomkennis nie

soos sneeu het jy in my bed kom woon
ek het die vlokke in lakens bespeur
en soggens het jy my vrese beloon
en alles wit gemaak
soos ‘n berg uit die hemel gebeur

die bietjies wat ek jou wou gee
ook dit neem jy nou weg
en hoe ek op my knieë na jou soek
want ek ken jou
want ek ken jou
want ek ken jou
want ek ken jou

(die kasteel met die kamers vol oë)

Uit: Lotus (1e Uitgawe, 1970, Buren-uitgewers)

SEE-IN EN SEE-UIT

see-in en see-uit
al langs die strand het ek geskarrel
tussen somerstront en opdrifsels
tot my hart ‘n messteek was
in die sy

see-in see-uit
die wind slaan op die water
en die water spuit water
dis ‘n mes wat in die glyerigheid sny
wyl die ou Heer bo
ons deur sy vergrootson beloer

tot ons taai is, maar vrugbaar:
ek loop op branderheuwels
op my hande
as jy jouself in die skuim doop
tot Vrou Van My Liefhê
en hier lê ons:
die mes is in die mond
maar die see is weer gesnoer
blakende karkasse
en net die son hol ons uit
tot ons soos dood is, so gesond

LAURINDA HOFMEYR -SLAAP KLEIN BEMINDE

slaap klein beminde
slaap soet slaap swart
nat soos suiker in koffie
wees bly in jou drome
blaas op fluite
koop ‘n groot huis
eet die oudste pere –
hulle wat soet word in grysheid –
slaap soeter as pere
weg die dreigemente
weg die basterwind
die bolletjies reën die plunderson
weg honger en hofsake
weg gebrek aan geld
weg alle kanker
en tandpyn of narkose
en blinde honde
weg die hele idiotedom
behalwe jy
en as jy so wil
asseblief ook ek

ek sal waak oor jou drome
ek spyker die vlieë aan die muur
ek wag gewapend vir die son
en die wind
en die reën
as jy lag sal ek lag
en as jy huil
klein beminde…
moenie huil nie

kyk ek koop vir jou ‘n hoed
en vars brood so swart
nuwe oë en ‘n koets
soos pere in kiste
en musiek vir jou ore
en jou ure
en krukke vir jou klagtes
en as jy wil
Amerika en die maan
ek sny my mooi land
vir jou vry

maar dis vir môre, mañana…
slaap nou eers beminde
slaap vinnig, slaap ver
slaap soeter as nagte
en hoër, ligter, liefder
vryer, ewiger
en blyer as ‘n veer

in ‘n brandende see

hoe vaak was ons hier tussen koeltes op die vloer
die reuk van terpentyn en van vuur
die doeke is wit want die oë is leeg
die afsydigheid van die nag
en die maan glimlag buite iewers
buite sig
die dae vergaan soos seisoene by die ruite
‘n wolk, ‘n gesig, ‘n reënblaar, dié gedig,
ek wou my afdruk op jou laat
ek wou jou brandmerk met die vlammende uur
van alleen wees
geen vuur sing so mooi
soos die silwer as van jou bewegings nie
en jou treurige liggaam
ek wou daardie treurigheid uit jou haal
sodat jou liggaam oop mag breek
soos ‘n stad oopgaan
op ‘n helder landskap
vol duiwe en die vuur van bome
en waar silwer kraaie ook onsigbaar is in die nag
en die maan ‘n mond wat ‘n mens aan die brand kan steek
en dan wou ek hê dat jy kon lag
en jou bitter lyf
my hande van porselein op jou heupe
jou asem so ‘n donker pyn
‘n swaard is aan my oor
hoe dikwels was ons hier
waar net silwer skaduwees nog roer
alleen deur jou moet ek myself verwerp
deur jou alleen het ek besef hoe haweloos ek is
in ‘n brandende see

uit: Ysterkoei-Blues: Versamelde gedigte (1964 – 1975)
[Oorspronklik  in Skryt Om ‘n sinkende skip blou te verf, 1972]

DIE STERRE IS WURMS IN DIE HEELAL

‘n dak bo my hoof
en kos in my maag
ek dank my sterre

‘n dak bo my hoof
en kos in my maag
en wyn in die keel
ek dank my sterre

‘n dak bo my hoof
en kos in my maag
en wyn in die keel
en ‘n vrou tussen die bene
en ‘n son op die berg
en ‘n voël in die see
ek dank my sterre

‘n dak bo my hoof
en kos in my maag
en wyn in die keel
en ‘n vrou tussen die bene
en ‘n son op die berg
en ‘n voël in die see
en skoene teen die modder
en die boemelaar voor die deur
en wind in die sand
en ‘n god vir my gebede
en ‘n duiwel vir my doen en late
en vuurhoutjies vir my pyp
en ‘n môre vir my nagte
en ‘n dood vir my lewe
en wurms oral oral in die lyf
o ek dank die sterre:
baie, baie dankie, liewe sterre

Breyten Breytenbach: Lady One (99 liefdesgedigte)
Human & Rousseau, 1e Uitgawe, 2000

iets om aan te peusel in my igloo

my wintervrou is ‘n klein klein voël
tjie tjie tjie
wat met drome goël

met herfs het ek dit
in die dooie bos gevang
verbouereerd
oor hoe dit wit genotjies
in die leë bome hang

nou en buite die ruite
is die hongerblou gety
sit
dit op my tafel en
ditse boudjies maak my bly

my wintervrou is ‘n klein klein voël
tjie tjie tjie
wat met drome goël

Jou brief is wonderlik

Jou brief is wonderlik, nog groter en ligter
as die gedagte aan ‘n blom wanneer die droom
tuingrond is,
jou brief gaan oop iets ontvou
en van buite kom daar lug kom daar woorde
kom ruimte,

ek het in groen weivelde geslaap
ek het op die rand van die dal van doodskaduwee
in die laaste nagwaak
gelê en luister hoe die veroordeeldes
deur gange in die grond gelei word,
hoe hulle sing

met die asems in die monde
soos inwoners wat op vertrek staan
omdat die stad brand, hoe hulle sing
met die asems soos boeie,
hoe hulle sing,
hulle wat van die donker in die lig gaan spring
hulle wat gepos gaan word na ‘n bestemminglose adres,
en ek het die onheil gevrees

die tafel voor my aangesig teenoor my teënstanders
is leeg, ek het as op my hoof,
my beker is leeg,

en ek het na jou brief gevlug en gelees
van die lemoenboompie oortrek van wit bloeisels
wat oopgaan met die son,
ek kon dit ruik op die balkon,
ek kan jou ruik

nog heerliker en ligter as die gedagte aan ‘n blom
in hierdie donker nag,

ek sal aan jou woorde aan die lug hang,
gee dat ek in jou brief mag woon
in lengte van dae

envoi,
jou brief is wonderlik, nog groter en ligter
as die gedagte aan ‘n blom wanneer die droom
tuingrond is,
jou brief gaan oop iets ontvou
en van buite kom daar lug kom daar woorde
kom onthou,

DEUR DIE NAG

wanneer my geliefde na my toe kom deur die nag
is die strate waar perdekarre klipklop
om plastieksakke vullis op te tel
soet met frangipanibome se verspreide blomme
oor die keie

wanneer my geliefde na my toe kom deur die nag
dek ek ‘n tafel by die venster
met brood en wyn en soet donker vye
en skryf hierdie klein gedig
as teenwig van papier
vir daardie ander een buite van steen en van been
wat reis deur die nag
waar donker manne donker perde lei

wanneer my hart na my toe kom deur die nag
eet ons die vye en drink ons die wyn en maak-maak
die liefde soet op maat van die maan se kliprefrein

Vir ‘Yolande’ Ngo Thi Hoang Lien

die hele liewe lang mompelende
wit winternag lê jy in
die wegkruip van my arm
my goue wyfie
met jou heuninglyfie

dis goed so dankie
sê my tong as hy muisvoël
in die vrug van jou mond
of by tussen lou dye

waar jou warm vrouwees rond
Muisvoël: Zuidafrikaans vogeltje
Uit `ek het ‘n nagtegaal’

wat die hart van vol is loop die mond van oor

vir u
kan ek om die dood
nie ‘n biter vers skryf nie

alhoewel dit die mode is
om stikkend verby die moederspeen
in mond te skel

en die sandkastele van kinderjare
roekeloos om te skop,
op die grafte te spoeg

juis om die dood;
want ek het u lief
en die wit van my oë word blou

en benerig soos herfsblare
vir u
u is my alles

en ook my geheime swart bome
en die stroewe kuste
in die geel album van my drome;

u sal u seun nie meer ken nie –
u sal my aansien vir ‘n gansvoël
want die jare teer op my

soos luise
en my buik kloek vol wyn
en die regtervlerke is verdor van rumatiek

en onder my hoed
knik my kop soos die harige hoed
van die swart dood

kortsluiting in die bloed
drade; u huil op u knieë
vir diè vleis

wat in die holte
tussen u heupe gestamp het
soos die dood

soos ‘n kraai in ‘n bottel
soos ‘n katjiepiering van was
onder glas;

hier waai die wind
deur my oë:
vlermuise deur murasies

maar u kou aan my leë oë
soos my ooglede
soos lig

soos dood
met die klank van orrels
en lepels in koppies

en ‘n rooi uil in die blare
en motors en wekkers
en geel vingers tussen hare

o ek het u lief
o bespotte vyeboom
van die vrot vrug

Dood is vandag 

Dood is vandag in my visier
Soos herstelling van ‘n siek man
Soos om uit te kom in die vars dag
nadat jy opgesluit was.
Dood is vandag in my visier
Soos die geegeur van mirre
Soos om onder ‘n sonkap te sit
by ‘n winderige dag
Dood is vandag in my visier
Soos die parfuum van lotusbloeisels
Soos om te sit op die oewer
van besopenheid.
Dood is vandag in my visier
Soos die verbygaan van die reën
Soos dit is om huis toe te kom
na ‘n ekspedisie.
Dood is in my gesig vandag
Soos die verlange om my huis weer te sien
Na so baie jare vermors in die gevangeneskap.

Blomme vir boeddha

(ek) asem (ek) asem
uit (ek) asem alles
in
en
uit
en ruik die trossies mimosamane
geel soos die somer

en die stil stilte
voor jou voorhoof
soos somer in die middaguur

(ek) asem ‘’n somer ‘’n stilte
en die reuk van trossies mimosamane
’n alles
in
en
uit
en
in

Swart saad

“Hierdie dor papier vra woorde (glo)
omdat hy vóór is vir saad – “
Tristia XXII N.P.van Wyk Louw

die kersieboom staan krom
van moeë, waterige vruggies
toegeswelde monde wat ons eet
om weer te leef
om weer te blom

vergun my dit:
die tuinmanskap en Vryheid
om my pen in jou te steek,
jou nat te lei met lente-ink

wie weet, miskien word hierdie sloot
van saad so swart
’n somersboom van bloeisels,
Vaster tonge van silwer bloed
Vir ’n loflied in jou skoot

Oggendlied
(vir Uys Krige en Paul van Ostayen)

More donkerbreek-dagbreek, ligfetus
met handjies en hare platgelek
jou klopkaatsende hart van silwer!
môre sien

Môre algroot rn stewige land
jy wat boom en dier dra op die mou
en jy wat die lug ’n staanplek gee!
môre vorm

Môre kafferpruimboom wat met die hart ook
broodjies bloed gee, bougainvillea o moenie rou,
doringboom lek jou penne skoon!
môre kleur

Môre kraanvoël blou keelskoonmaker,
heuningsnawel kwêvoël, bosduif ou koelteboom
swaeltjie en hotentotsgod, makou wat skater!
more verbeelding

Môre moer jou jeukerige moesie van die nag,
môre dam met damvisse, môre bok, sê môre os,
môre palmboom en groen gebeentes in die lug!
môre besef

Môreson en wolke vêr agter senuwees
agter visioene van silwer bloed –
hoe gaan dit anderkant die wêreld?
jy ook al op, pitpyn?

Moresê mens, jy wat dit alles skep as jy sien
en ervaar inkleur, lang skredes oor die vaste aarde gee
om klapbeen te vlieg
:en vernietig tuimel as die wete uit jou vaar.

(Ezulwini)

Aandmense
“Die wêreld is ons woning – Totius”

die aarde is nie God s’n nie
kyk die aarde is nie van die Duiwel
want die aarde behoort aan die mens
en die mens is aarde s’’n

die een sal die ande se bloed nie steel nie
die armes sal die aardse konkryk verower
want die bloed wat wete is is tydelik
en die mens regeer in sy tydelike ewigheid

kyk na hierdie aarde ’n mirakel
van bloeselende katusse van blou en leed
van wyn van honed van soogdiere-van-lig
van die mens met sy bultende donkertes

luister Rykman Besitter Beleêr Fascis
luister Ker ken Staat vetrot Politikus
luister na die mens tot sterwens toe siek van hoop
jy versuip ook eersdaags in jou pis

want die aarde is g’n God s’n nie
nog behoort die aarde aan die Duiwel
kyk die aarde is vasgegroei aan die Mens
en iedereen kry sy gat vol aarde

13 Januarie 1974

die dag was vol groen spatsels
die lug het ’n somber kleed van destyds
tot amper op die grond gehang
waar die soom plek-plek sleep
wel ’n blinkerigheid op uit die aarde

in ’n dik maar koue rivier
vol olie en onoplosbare waspoeierskuim
vlak onderkant die ysige glastorings
het hulle die Christuskind probeer doop
maar hulle kon die steenkoolroet
nie afgewas kry en van opstandigheid
het hy so lawaai dat die vuil duif
wat uit ’n mou van die lug moes val
om die word by die daad te voeg
van skrik haarself tussen hemel en aarde
in die naat teen ’n spieël
te pletter gevlieg

(myngebied, Noord-Frankryk)

12 Februarie 1974

terugkykende oor die dusverse dobberverse
is dit so duidelik soos ’n sekstantlesing
dat ’n deurlopende motief die van ‘op res gaan’ is
maar dat ta nog nie behoorlik die seile kon span
om pragtig soos ’n skip uit die vetterige hawe
(uit die werklikheid dus, die beslagnemende)
te gatwals –
nie dat ‘op reis gaan’ ’n ontvlugting is nie
dis dan juis verby die werklike steek na die reële reels

Daarom het ek besluit om die sotto voce motief
liefs as kompasnaald te volg
die anker eens en vir altyd te lig
oor oseane na ’n droombreuk te dryf
en hierdie woorde soos spane in die water
te wikkel: waar ’n boot beweeg
kom daar dalk naderhand ’n wind

en ek steek wal

’n brief van hulle vakansie
vir oubaas:
Breyten Breytenbach

Noudat ek uitgeswel van lyf is kan ek treur
oor die eelte van my vader, die lugoë van my ma,
die skamel offerandes van hulle gebede as hulle my
op die knieë van hul Gij Here God lê;
noudat ek agter ’n baard kou kan ek huil
as hulle snags my naam fluister met die ruite
donker knippende oë in die wind, oor die visolie
vir my griep, die ingelegde perskes (albertas) op die rak
In sy sestigste jaar swem my pa in Stilbaai se see
en stap myle ver oor die sand met sy reguit bene
in ’n kortbroek en speel krieket op die duine
en eet alikruikels in die Sea View-losieshuis
want hys ’n bokser dokter boer
’n kaptein en ’n held ’n indoena tussen grysaards –
En as die reën soos ’n gesluierde bruid oor die see kom
word die lieflinghond (Trixie) lam;
drie dae veg die veearts en buig dan die knie
en hulle dra die lyk terug na Kafferskuilsrivier
die plaas van hulle jong liefde en plant die saad
’n soenoffer in die diep grond se skoot
want nou is hulle minnaars
stil bome in die najaar met die wind
strelende drome in die takke
onder komete leeftye lang wêrelde
My ooms sterf soos kapok in die son
hartaanval beroerte kanker en tering
en my pa word stiller en meer verskriklik
van dop tot dop
Hier waar die harde winters en nat somers
my lyf ongenaakbaar skil, treur ek oor
die soet hart van my moeder
my pa se stil en bitter krag

swart dood 1348 -Breyten Breytenbach

Omdat ek onkuis en vol boosheid en pap(vy) is
Omdat ek nuwerwetse skoene met langneuse dra
Het God hierdie steunende plaag van Sjina gestuur
Hierdie geraamte met ‘n klok wat klakkend deur die strate sleep snags
Om sy stink asem deur ons rame te nies
Maar Lucifer sal my red

Die lug hang styf soos ‘n vis van die pes
Honde opgeblaas tot groot koeie versper die deure
Ek suig bloed en etter uit swere soos pere in my lieste
Bure lê en vrot weggegooi op vullishope, ek erf hul swelsels
Maar my daaglikse sopie urine en menstruele bloed
En Lucifer hou my regop

Hoe ryk is die lewe, klokke lui die lug stukkend
Ek spuit my lou oorvloedige saad in vore van dooie vroue
Laasnag het ons die blinde dokter verslind, sy vleis hard soos ‘n ou bok
Môre sal ons twintig blêrende Jode offer op die stapel
Kom af God soos wit lenteblomme, sodat ek Jou kan eet
En met Lucifer sal ek dié dood oorleef

omgang

nou is dit vroeg die lig ‘n knettering
nou gaan ek op my naat lê in die dou
met asem gesnak die afwagtende stottering
van hoendervleis (in die keel so tjrie-tjou)
nou mag ek die oog-ewigheid van lewendood besing
met rooi nat spier iets kringend weergee aan papier
van vrou, van koutjie, van kreng, van sterwe
(of skerwe lig vlam-vlam nou):
‘n cunnilingus van die vuurkoue hart

uit die kosmiese geraas binne-en-buite
breek die watergladde hingste silwer
soos soliede vloei en vaslê van newel –
om uit die inbloei van droomstroom te haal die kreet
klankeloos die lag diep uit die keel te skaat

want terwyl ek mettertyd gaan skrywe
en selfs wanneer jy nóú lees nou
vleg dolfyne ‘n eenmalige redenasie van fosfor
iewers diep in-en-uit die intussen donker

Bedreiging van die Siekes

(vir B. Breytenbach)

Dames en Here, vergun my om u voor te stel aan Breyten Breytenbach,
die maer man met die groen trui; hy is vroom
en stut en hamer sy langwerpige kop om vir u
‘n gedig te fabriseer soos byvoorbeeld:
ek is bang om my oë toe te maak
ek wil nie in die donker leef en sien wat aangaan nie
die hospitale van Parys is stampvol bleek mense
wat voor die vensters staan en dreigend beduie
soos die engele in die oond
dit reën die strate afgeslag en glyerig

my oë is gestysel
hulle/julle sal my op so ‘n nat dag begrawe
as die sooie rou swart vleis is
en die blare en oorryp blomme gekleur en geknak is van nat
voordat die lig hulle kan knaag, die lug sweet wit bloed
maar ek sal weier om my oë in te hok

pluk my benerige vlerke af
die mond is té geheim om pyn nie
te voel nie trek stewels aan vir my begrafnis sodat ek die modder
aan julle voete kan hoor soen
die spreeus kantel hul gladde lekkende koppe, swart bloeisels
die groen bome is prewelende monnike

plant my op ‘n heuwel naby ‘n dam onder leeubekkies
laat die sluwe bitter eende op my graf kak
in die reën
die siele van kranksinnige maar geslepe vrouens vaar in katte in
vrese vrese vrese met deurweekte kleurlose koppe
en ek sal weier om my swart tong te troos (kalmeer)

Kyk hy is skadeloos, wees hom tog genadig.

YKOEI

(“Ce qui est atroce d’ordinaire avec les gâteaux,
c’est qu’on mange toujours le dernier.”)

dames en here, vergun my om afskeid te neem
van Bangai Bird,
die maer droom met die groen hemp;
hy stut en streel sy wurmvet kop
om vir u vir oulaas ‘n geedig te teel,
soos byvoorbeeld:

om uit die hospitaal te kom moet jy
in ‘n koma wees
dood maar wel-wetend van lig agter die lede
hoe swem die skadumaan!

hardloop terug weg van die see
na die doolhuis van eensaamheid in die waai
van die berg
in die woud is die bome suile donkerte

hardloop deur die ragfyn seer
die voëls het kantelkoppies vol stilte gesweer
verblind met die maan diep in eier oë
en die stuifreën wat die stof nooit nat maak nie

by bure verbly blaf die hond van boetseerklei ‘n werf
gaan katswink op die knieë en roep siejy! siejy!
jy word deur bewakers genooi om saam verder te ry
maar die motorfiets is stotterend kapot
sluwe bitter eende het die so-lyk opgepik
en die kattebelletjie word wit van skif
en die hande self vrot

kyk hy is skadig –
of u hom genadig wil wees?
die woordfees is verorber,
niemand is skuldig aan onskuld nie

DIE SWART STAD
Breyten Breytenbach

weer jou veral teen die bitterheid, swart kind,
dit, en dat jy nie mag droom nie;
sorg dat jy nie verstik in rooi oë – gevis in slopemmer,
dat jou liggaam nie dik en galsterig word van die gal
wat pal deur jou fosfor-are gaan stoot
(tussen lyf en lyk dryf maar net twee letters sonder o);
knip en kam liewer gereeld jou papajaboom
en onthou die wolke tree op ook vir jou
en rotte eet vullis

ek wil onthou van ‘n swart stad, swart kind
waar ook jy aan die somber lig swel;
seemeeue dans soos rooi ballonne bo die strand,
jy kan ook lag en ook uitbundig,
ook die water streel en dorpe sand bou
ook op en af hardloop langs honderde grappe

waak veral teen die slymerige swart papaja
van bitterheid, swart kind –
hy wat daarvan eet sterf op bajonette
en in biblioteke,
sterf alleen in die mond

kyk, oor die see gaan die son gebore word
en die son het ‘n regterhand en ‘n linkerhand
en hy sal bruin wees,
so warm en so bruin soos die kieliekele van hane

Die regte weergawe

Mag die bome groen bly
en die sterre wit,
en mag daar altyd mense wees
wat mekaar sonder skaamte
in die oë kan kyk –
…want die lewe is ‘n asem lank
en die sterre op die Anderplek donker.

– Breyten Breytenbach

Seisoen in die Paradys

“Mag daar altyd ‘n lig brand in julle huis
Mag die paddas julle onthou
Mag die appels aljaar soeter word
En die druiweprieël groener.
Mag julle vriende wyn saambring vir die kuier.
Mag die huis wat julle betrek, deurtrek bly
Van die geur van sederhout en malvablare
Mag die walle van julle slote nie te gou inkalwe
En instort nie
Sodat die water nog helderder daarin kan vloei
Mag die sterre en die berg en die stilte
Oor julle en julle gesin bly waak
Nou en môre en môre se aand
En elke van daardie dae se nag.