Joan Hambidge
Ongerymdhede
Ongerymdhede dring die dag binne
my shrink (soos my heiland) hoor my nie
my vriende versaak my
misverstande tussen my en haar
word woedende stiltes
die natuurskoon bedreig my
die oseaan woed ‘n springgety
en ‘n skip sukkel om oor die einder te verdwyn
en die here weet:
ek kan nie eers meer ‘n fokken vers fabriseer nie
dus wag ek, geduldig,
voel die vesels van die vers
laat die dices weer val
draai die rymwoordeboek, speel Russian Roulet
ongerymdhede in ‘n vrye vers
praat van dae gevul met stiltes
my vriende en my shrink begryp nie meer
misverstande tussen my en haar stapel op
soos onbetaalde rekeninge
die natuurskoon pas nie in nie (dis geen natuurvers)
en ‘n skip sukkel om oor die einder
van die vers te verdwyn
en die oseaan bly immer magtig, wydgestrek.
foto in rou
Joan Hambidge
Beskeie waag ek
vanaand ‘n gedig
oor jou Nee eintlik vir jou
ek wou begin:
die argetipiese seksgodin
wat ander voor en na
leepoog weg laat kyk
besluit: té dramaties
gewigtig lomp
ensovoort
my onvermoë word nou
net ‘n oomblik lank
opgehef
wanneer ek met ‘n skok
Bert Stern se L.A.-foto
sien
dat toeval hier net toevallig
was, glo ek nie
Marilyn Monroe in rou!
net die skouers wys effe
lyf (verder niks)
soos ons gewoond was
jou kop skalks weg áfgedraai
jou hand voor jou mond
asof jy stil waarsku: ek word nie meer gebruik
jou linkeroog bot toe
selfs die wimpers glimmend swart
dan: die immer wit gebleikte hare
O altyd witter ja witter as sneeu
begin swart uitskif
in jou sagte swanenek
hiervolgens moes jy wel weet
(kyk selfs die moesie wit)
of was jy reeds tot-die-einde-toe
moeg?
die dood is net ‘n droom
Brooklyn-brug
Thy cables breathe the North Atlantic still.
Hart Crane
I too knitted the old knot of contrariety …
Walt Whitman
O Brooklyn-brug,
veel besonge oorgang
van lewe na dood,
jy staan opgeteken
in Walt Whitman
en in Hart Crane.
Ook Jack Kerouac
besing jou.
Maar dit
is Majakofski
ver terug in 1925
wat glo
jy sou selfs
die Oordeelsdag
oorwin
en oor die débris staan.
Hierna sal
alles vervorm
en verwerk word
met jou
as model.
Daar was
so ‘n dag,
genaamd 9/11,
toe jy weerstand bied,
ook ‘n uitkoms was.
Amateur-fotograwe
kon
die vuur en rook en swael
ópvang
vanaf jou onwrikbare posisie
wyl
‘n boot geluidloos
onder
deur jou vaar.
(c) Joan Hambidge
*
Nagmerrie
Daar is geen poësie
glo moontlik na Auschwitz?
Jeroen Bosch se triptiek:
deurgesaagde lywe,
folterkamers,
stank en bloed
in ‘n cauchemar.
‘n Kop bars oop
granate spat oor
die convertible
want Anita kom nooit
met die môretrein:
Zapruder op sy pos
en op youtube speel
Happy birthyday, Mr President
waar die twee gedoemdes
nou aanskou
hoe Stalin en Hitler
hul folterwoorde eet
in ‘n hel van herhaling:
die droom ‘n blote grotteschi?
Monsters en chimeras
bevolk ‘s-Hertogenbosch
toe ‘n brand in 1463
die jonge Jeroen
se dorp verwoes:
in die Museo del Prado,
Madrid word sy kuns,
echt een nachtmerrie,
agter glas gestolp:
Adorno was nooit daar.
(c) Joan Hambidge
Philip Seymour Hoffman R.I.P.
Wie sou ooit kon raai
dat jý weerloos gevind
sou word met ‘n naald,
prikkende slang
om jou arm gedraai?
Of dat jy voete eerste
by jou rykmansapartment
nie die pers sou kon systap?
Jy was immers berug
om (self)konfrontasie,
besoeke aan ‘n rehab
om ‘n reputasie te red.
Die talentvolle Meneer Ripley
ruk jy aan stukke – hierna maak hy
van jou ‘n voetskrif;
in die laaste kwartet kyk jy
lodderoog in ‘n spieël
met ruwe wenkbroue
agterdogtig en slu.
Jy word telkens jou karakter:
lispelende, psigopatiese
Truman Capote
trap jy fyn fyn
na in die spoor.
Waar begin jy
en eindig hy?
Lewe, weet ons,
behels meer as boogie nights,
roem of faam ‘n blote sinekdogee.
As kind vertolk jy
Hompie Kedompie
en in die voetspore
van die grotes sou
jy gewis kon volg
met ‘n King Lear of ‘n Richard III.
Nou net jou ryk of nalatenskap
vir ‘n high of ‘n score:
“A horse, a horse, my kingdom for a horse!”
Verslawing ‘n blote benoeming
vir die beste ondersteunende akteur;
na die derde keer
genadeloos,
‘n laaste Oscar
oorhandig
sonder bedankingstoespraak
of applous.
Time out
Iewers buite tyd bestaan ons:
in die voorportaal van die Demantoid
drie horlosies se wysters staan botstil:
Tokio, New York, Istanbul…
wyl ‘n kersliedjie klokkie-klokkiespel,
verkies ek tog ‘n klokkespel in Amsterdam.
Met jou het ek tyd gewen, meen ek:
my selfoon wys immers ‘n dag agter
oor die tydverskil tussen Oos en Wes.
My onopgemaakte bed verklap
‘n nag vol drome, hunkeringe
na daardie tyd toe jy, les bes,
onversadig, tydsaam en tydloos
die oggendwekkers saam beleef het:
klokke van die Katolieke kerk,
die muezzin se dralende gebed,
tot die dénouement: stadige
liefdemaak in ‘n tydlose liefdesbed.
Hanoi
(c) Joan Hambidge
*
Liefdesgedig as reisgedig:
1 Om uit te check
Ek het jou verlaat
soos uit ‘n hotelkamer
gecheck: sonder adres
of foonnommer,
boonop nat handdoeke,
‘n onopgemaakte bed
agtergelaat
met ‘n vullisblik
vol verwyte,
foltering en verset.
My tas voor die deur
en die kodenommer
van die slot (soos my hart)
nou net aan my bekend.
Bykans vergeet
om vir die ekstras
van ons liefde te betaal.
Die rekening
hiervoor
sal waarskynlik
vir altyd
onvereffen bly.
2 Deur die doeane
‘n Packlite-rugsak, handtas,
dagboek, kamera, selfoon,
beursie, rekenaar, paspoort
geskandeer
om dalk iets ongehoords uit
te wys? Soos ‘n a-ritmiese
hartklop? ‘n Onthou-virus?
Dalk ‘n verwytende klont?
Tog bly hierdie sisteem
in gebreke
om ‘n handvol verse
se metriese patroon
vas te stel.
Jambies of anapes?
Dit wis ek nie.
Weet net
jy het immer
elke gedig oor jóú
hartgrondelik verpes.
3 Zip up your chakras
In ‘n droom verskyn
jy vraend aan my:
wat het ek gedoen
om hierdie stilte
te moet verduur?
Woordeloos, ek,
net om later
my nogmaals
te verweer
teen astrale vrae
ná voltooiing
van dyn en myn.
Nou’s dit
“zip up your chakras”
soos die liedjie lui;
dog geen woundology,
geen gedig.
4 Spoorsny
‘n sms
bazoeka
deur ‘n tonnel
waar ek
skuilhou
teen jou:
weer jou af
en vee
voetspore
dood
deur ons
te delete:
nou loop
ek vorentoe
en fnuik jou
met sandale
se spore
wat agtertoe
wys.
Saigon 2013
(c) Joan Hambidge
*
Gedig
‘n Reis soos ‘n gedig
loop immer op twee vlakke.
Moord eis speurder
soos ‘n liefdesvers
jy en myn(e) opeis:
liefde word tog dood-slag?
Iewers tussen Saigon
en Hanoi op pad na
Halong-baai
pleeg die digter
‘n pleonasme rapat
soos ‘n onbebroeide eier
raak dié referensie
kant nog wal.
Ek hoor jou vra:
hoe was die landskap
in IndoChine?
Blaas my siel.
Daar is geen mirakels
of muses hier.
Niks wat Cleanth Brooks
sou behaag;
net die Japannese linguis
ter harte neem
oor gevaarlike woorde…
Dus nou náskryf in stof.
Die leser, nes die digter
word vervlaks gefnuik.
(c) Joan Hambidge
Vers vir Mandela
Na ‘n ándersoortige Ceylon
verban verbruik verneder
na ‘n sel
met ‘n naam uitgekerf:
trotseer jy op Robbeneiland
die verblindende son.
Vreemdelinge vaar
van heinde en verre
per boot na daardie oord.
En jy het gewag
– ‘n vreeslose verbanning -.
Toe na ‘n ander ruimte
verstoot:
die Victor Verster
tot die groot V
van Vryheid
voor die alsiende oog
van soveel kameras,
wég van Verraad
die lang pad na Vergifnis:
‘n vredesteken,
V
soos lydsames,
verdoemdes,
askete voor jou
van insurgent tot held,
skuif verlede oor hede:
Nelson Mandela,
Rus in Vrede.
(c) Joan Hambidge
*
Huishoudelike oorlog
Immer aan die einde
van nog ‘n liefdespel
bly stofsuig die allerlaaste opsie:
die klein blou Bosch-krokodil
sluk met onverdrote ywer blindelings
die reste van ‘n verhouding op.
Knersend op sy plastiek-tande,
‘n ekstensie van sy eienares,
rig hy hom op al die hoeke
en draaie van ‘n huishouding
vol matrioska-poppies, maskers
uit Wes-Afrika en ‘n voedoe-figuur
perdalks uit Kuba?
En ja, het hy nie attitude nie!
Onvermoeid sonder slag of stoot
word elke onsigbare stoffie opgesuig.
Na soveel jare ontsluit ek sy pensie
en vind tot my verbasing
verlore versreëls: ‘n ietsie van Eybers,
‘n skeutjie somber Spies,
‘n krieseltjie woedende Krog
en veral ‘n flentertjie eiegoed:
“Jy’t weggegaan
en jy bewoon
‘n stowwerige katakombe
van ‘n blou bedonnerde Bosch-stofsuier
sonder ‘n wakende kat
met twee Russiese munte
op jou blinde oë.”
(c) Joan Hambidge
*
Emily D op Facebook
“I dwell in possibility”.
Hoeveel volgelinge
sou jy op Facebook trek?
Oor hoop as die ding met vere
wat woeker in die siel?
Oor jou liedere van eensaamheid
met spaars, afgetelde sillabes?
Sou jy elke dag aanmeld
en ‘n boodskap laat
oor nog ‘n dag sonder voorval
of gebeurlikheid?
Dalk iets vertel van die singende
bome, die klaende huidjie-hu
of die blomme in jou tuin?
Sou jy iemand un-friend
of afweer wat niks begryp
van die hartslag van ‘n aandagstreep?
Hoe sou dit tog alles klop?
Die intens private digter
uitgelewer aan sengende,
sinnelose sinergie?
(c) Joan Hambidge
“Poësie is verbittering,
hemelse heuning wat vloei
uit ‘n onsigbare heuningkoek
vervaardig in die siel.”
Federico García Lorca
Vir Jdl
Hoe ironies
dat sy wat dink
nes Federico García Lorca
dat poësie hemelse heuning is,
spruitend uit ‘n onsigbare heuningkoek
allergies is vir stiltes.
Dat om buite woorde
of sonder woorde te wees
(met jou hoed in jou hand,
kom jy regdeur die land-
skap van ‘n gedig)
haar van jongs af steur?
Om die gedagte van afskeid,
die omtes van die hart,
die geweld-van-stilte
woordoordadig te verken
en in die tuin van Emily D.
in Amherst, Mass. ‘n klipgooi
van Sylvia P. se Smith College,
dáárdie zoemende by te hoor:
die aandagstreep in ‘n vers
sinkroniseer met die hartslag
van die digter verslaaf
aan swart bytjies op papier
al om die wit en apostroof.
(c) Joan Hambidge
*
Besetzung
Vir lank was jy
in my gemoed
soos ‘n droogte
geteisterde gebied:
gebid om die reën
van jou aandag,
leibeurte afgewag,
die stofstorms van jou stilte
gade geslaan.
Selfs die Landbank
het die lenings
van jou liefdevolle lyf
ópgeskort.
Toe ná ‘n biddag
vir reën
spoel alles weg.
Ek verlaat ons kleinhoewe:
uitgeboer en bankrotverklaar,
trek weg,
sonder ‘n transport-akte
of hoop op ‘n nuwe staning
onder die sterre met jou.
(c) Joan Hambidge
*
Weer eens
Soos Eybers en Krog.
Vir Jdl
Ek kom weer eens nie uit
met my digterlike budget nie:
‘n halfgekykte Short Cuts grom
in die swart DVD-speler.
Die kouewaterkraan gor
sonder water weens verbouings
en verbrekings by die bure,
‘n troostelose hemp
(let op die personifikasie)
kla sonder knope
en ‘n halwe Valentino-pizza
gril vir ‘n duisendpoot
langs ‘n blikkie Doom.
Hou jou by jou lees,
beveel Elisabeth Eybers
en Anna Krog, kenners op dié gebied.
Hoe de fok doen jy dit
wanneer jou eks onverwags sms
en soos ‘n haai deur die nette
glip na aanspraak op jou psige
en jy woordeloos en ontheemd
voel soos ‘n Russiese beer
in ‘n tropiese dieretuin,
terwyl die apies pis
op verbygangers?
Ek maak aanspraak
op my digterlike gespreksmaat,
hy bedien my altyd tog van raad,
en wens ek was iewers
in ‘n vreemde ruimte,
ver weg van huishoudelike ellende
met stof wapperend
vuil vensters,
en ‘n bril vol groenspaan.
(c) Joan Hambidge
*
Hoeveel onse in jou pond?
Wie is die ewige jy,
die aangesprokene?
Petrarca had sy Laura,
Dante ‘n Beatrys.
Lesers van poësie vra taks,
wie is die “jy” in elke vers?
Hoeveel onse in my pond?
Soveel jy’e staangemaak,
uitgestal en ópgestop
in my somber sange.
Die digter is ‘n lykskouer,
nee, vivisektor en in Istanbul
by nabaat, beantwoord ek jou vraag:
“Hoeveel geliefdes had jy?”
Daar was net één, één Groot Liefde,
die matriks of matrys:
haar regte naam moet sy nog kry,
inmiddels doop ek haar
ónomwonde en paradoksaal,
en beslis finaal:
Ars Poetica.
(c) Joan Hambidge
*
Onbeantwoorde vraag
Hoeveel verhoudings had jy?,
vra die reisgenoot direk.
Om die oë te vermy,
skil sy die dop van ‘n eier
en bied ‘n antwoord
in ‘n metaverslag:
Die “sy” in Palinodes laat haar dig:
Ter in die
As ek jou topografies
moet voorstel
(stip soos die woord eis)
dan ‘n Mediterreense stad.
‘n Warm, wolklose dag
word sonder sein
winderig, stormagtig.
En onvoorspelbaar
stil. Bewegingloos.
Drie maal per dag
dink ek nou aan jou.
Soos dié drie
weerstoestande: geluk,
misverstande; maar
veral – onhoudbaar
die blywende stilte.
Die “sy” in Vuurwiel laat haar skik:
Dizain
Deesdae wanneer ek ‘n vrou ontmoet
op my hoede, kopsku, wonder nie meer
oor haar sagte mond of ander goed,
en of sy haar oë onderwaters, ensomeer,
oop- of toehou en of sy gil vir meer,
sy haar kop (uiteindelik) finaal verloor.
Nee, ek bêre my bedelaarshoed, uit en oor
en wonder -by voor- en nabaat- stet!:
watter triek gaan sy uit die hoed toor:
Hoe my neerlê op waffer Prokrustesbed?
By voorbaat dan,
elke vers in
hierdie donker labirint,
‘n kriptonemie,
‘n onbeantwoorde vraag.
Dalk daar is niks om hieruit te trek,
behalwe dat die “sy” of “jy”
telkens dieselfde wond vergestalt?
So tussen stilte
en stip verlaat sy
stiekem
die museum
van smart.
(c) Joan Hambidge
*
Naam
Ek kon nooit maar nooit jou naam sê
nes jy nooit maar nooit die naam
van ons geheime liefde wou besê.
Jou langsame dubbeldoor-naam
bly te lank in my gemoed draal
soos ‘n swart vergeet-my-nietjie.
Nou het ek oplaas jou naam gesê;
in ‘n klein ritueel suiwer ek my,
vind toevallig vanoggend ‘n amulet:
‘n helende, afwerende dizain.
(c) Joan Hambidge
You never finish a poem, you just abandon it
Paul Valéry
Gestel ek sou jou,
my voormalige geliefde,
aan die skryfproses gelykstel,
mag dit dalk só lyk:
aanvanklik is jy ‘n vrye vers
met soel en soepel beelde,
vol somer en sonreise
na vreemde, eksotiese bestemmings.
Dan word ons ingeperk in die strak
patrone van ‘n distigon se koppige koeplette;
vérder in die tyd begin die reëls
van ‘n sonnet sig meedoënloos geld:
jy in jou oktaaf en ek
in my sekstet
met die wending
van ‘n vertrek.
En nou?
Nie veel het oorgebly:
ek plaas jou in
‘n haikoe:
“die winterreën
spoel trane van jou vertrek
op my vensterruit”.
Jy, nou my kritikus,
sal waarskynlik
nie eens dié vers
lees nie.
Daar sal geen resensie
hiervan verskyn,
geen uitwys
van temas of tegnieke.
Nee, net jou stilte
skerper as afwysende kritiek.
(c) Joan Hambidge
*
Hotelkamer Istanbul
Kyk mooi,
sou ek sê,
‘n foto maak ‘n punt
in die groter komposisie of studium,
aldus Roland Barthes in Camera lucida:
die reistas toegesluit met ‘n reisbiljet,
en effens meer na links ‘n wasgoedsak
langs ‘n geel hemp en swart een
oor die stoelleuning uitgehang
voor die televisie se dooie oog.
Fresko’s uit die Bizantynse tyd
op die tafel: helaas onbespiedbaar.
‘n Gapende leerhandsak
(moeg soos die afwesige fotograaf)
regoor die rugsak
rustend op die bed
langs ‘n bottel parfuum,
reukweerder, selfoon en laaier.
Maar dis die pen
nou opgetel
om iets neer te stip
van daardie helder kamer.
Die lig van die Chora-Kerk
van Konstantinopel
aan die insypel
inkyk, inspeel
en vredig oor alles gespoel:
inkblou soos ‘n getyelose see.
(c) Joan Hambidge
*
Pneuma
Die onaantasbare iets, genaamd
siel, psige, onbewuste
is lotsbepalend;
dit wat ligter of swaarder
as ‘n veer
op ‘n Egiptiese skaal
lê: setel dit binne-in
of buite die self?
Dalk vasgevang in taal,
aldus Jacques L.,
in ‘n triadiese verbintenis
verbeelde-simboliese-reële
vasgeknoop?
Nee, meen jy:
net so min
as wat die vierkant
kan sirkel
of die reghoek
se vierkantwortels
maklik verplant
is die psige, siel,
of-wat-ook-al,
té veel onder neon-ligte,
ge-youtube, ge-wikipedia
soos ‘n wafferse celeb
in Cannes aan die handtekeninge
verkwansel, die pers aan’t pypkan,
vir jou Keltiese aard
in navolging van John O’Donohue
nou maar een te veel.
Die siel onderneem
‘n duimpiereis
en verkies stilte bó
die myle en myle van leë praat.
(c) Joan Hambidge
*
Katabasis
We live life forwards and think about it backwards.
Howard Nemerov
Dieper delwend die verlede in
lesend aan die vyfde edisie
van die Norton
ontdek
ek ‘n vers van Simon Armitage
oor hoe jy nooit ‘n gil
kan stilmaak nie.
Verder die hel in
speel skeeloog Sartre
harpisikord
en sing vals-vals
die hel-is-ander-mense;
met Dowe Peet
aan’t klippe kap
met ‘n armed vision
en wete van Satan-Helios;
nes Dirk-der-duisende
hoor daar is moer
in sy grootkoffieboek
se digterlike parade.
Is ek dan steeds Eurydice
wagtend op Orpheus
of word dié proses
meer-en-meer
‘n anabasis?
What the hell!
Jeroen Bosch trip-
tiek ‘n laaste oordeel
met sy visies
van die helnaarmaals.
Op my ou ramkietjie
met net een snaar
speel ek immer op papier
só heuristies aanmekaar.
(c) Joan Hambidge
*
Enantiodromia
Ek is ‘n gedig
wat ‘n plek
soek om te gebeur:
op my psige ingebreek
deur katdiewe
van die digkuns.
My paspoort en ID
raak soek as ek vra:
wié roep daar?
Op reis in ‘n sirkelgang
weet ek nou
jy sal klip uit bloed tap.
‘n Orkaan waai
die huis van die gedig
hermeties onderstebo:
Jannie Smuts dra
in sy saalsak
Kantwerk –
wolf, wolf
blaas blaas
voor die deur:
word eerder mana (sic!)
uit die hemele
van die onbewuste
soos Carl Gustav
dit netjies stel:
complexio oppositorum
hou my dag en nag
tobbend oor oorgange:
dié bostaande formule
onbegrypend nes ‘n akker
breek in my gemoed:
gedagvaar deur die dood
en verloën oor die liefde,
dus as hermiet verban.
Die spreker (én leser)
bly skuilhou én kopkrap in die
kelders van onthou.
(c) Joan Hambidge
*
My Oom
glo ’n telefoonoperateur
laat die lyne suis
tussen
hom en my pa.
Snaaks,
my pa het nooit
daaroor gepraat nie:
oor sy broer
se werk by die sentrale.
Een nag het ek dié oom
op die bed sien sit,
waar hy gesels met homself.
Daar was ’n kind
se dood by ’n viergangstop
iets was daardie dag
soos telefoonlyne gekruis.
Die ander kind heet hierna Hope.
My oom word ’n alkoholis
oor sy kind se dood.
Daardie kind het saam
met sy ouma gesterf
op ’n kruising, onverwags,
sonder ’n telefoon na God
en waarom, weet ons nooit.
Op Tulbagh daardie tyd
met die aardbewing
het my tante glo
voor die vuur uitgeloop,
gedink dis die Oordeelsdag.
Dit was God, glo my,
wat net hard die aarde berispe.
(c) Joan Hambidge
*
Analepsis
Verslaaf aan die parentese, dit is ek,
wagtend op die finale punt, ook dit is ek.
Niks word ooit ópgehef, niks word vergeet,
aan herinneringe vasgebind soos jy weet.
Ons skeiding (’n soeke na rus) word ’n kommapunt.
Eer ek opnuut begin, tel ek sillabes, dalk ’n amfibrag?
Anadiplosis? Herhaling, liewe leser, my knelpunt.
Geen Pindarus, geen anti-strofe, net ek wag.
Ek is net dit: aan die parentese verslaaf.
(c) Joan Hambidge
*
Matriks
Ek is ek is op
my eie sofa
my eie analis
luisterend
na die analisant
vis na klarigheid
Ek is ek is op
soek na stilte
dansend Derwies
Rumi in ‘n sirkel
Ek is ek is op
weg van pyn
mislukking
ingeslukte woorde
my tong uitgesny
Ek is ek is op
pad om te sien
hoe die digkuns
se matriks
die gietvorm
moedervorm
deur letterparades
van die Ek
ontset word
(c) Joan Hambidge
*
In Memoriam: Carl Mischke *
Each of us has his own rhythm of suffering.
– Roland Barthes
Interne weerstand,
só beskryf jy hierdie proses,
in ’n ander tydsgewrig.
Meegaande gedig,
waaroor ander regters oordeel,
’n obiter dictum
vir jou wat jou einde
unheimlich aankondig:
Vesting
“Ten minste
is ek veilig hier.
Bedags blaf
opreggeteelde honde;
snags gloei versteekte oë
– infrarooi wonde.”
Jy is meer as ’n statistiek
of kortsluiting:
jou oorlye laat ’n merk, ontwrig
diegene wat in jou
veld van aantrekking beweeg het.
Ons sal jou onthou:
Groot verseboek
is immers ’n Fort Knox
waar geen moordenaar betree.
Ingeperk, ja geskaad,
maar met ’n locus standi,
’n holte vir die voet
binne die kanon
nóg een wat voortydig
die digkuns verlaat.
* Hierdie vers is op versoek van Litnet geskryf.
(c) Joan Hambidge
*
My suster se skoene
Ek leen my suster se suede-skoene
vir ‘n uitstappie
met my ouers en Tante
deur die Blyderivier-canyons.
My Tante, op besoek,
uit die Strand
met haar Bolandse bry.
Ek leen my suster se suede-skoene
vir die fynfamiliewals
met ‘n enigste blou-oogbroer,
glo as loods verongeluk
waaroor hulle murmureer
en hul pa word ‘n stilte-afgrond.
Ek leen my suster se suede-skoene
onwetend toe
hoe ek vir altyd die spoor
sou vat deur familie-dongas
roepend roepend verdwalend
na versakings, verstillings:
vlugtend vérvandaan.
(c) Joan Hambidge
*
Die digter as akteur in Venezia
Do I contradict myself?
Very well then I contradict myself,
(I am large, I contain multitudes.)
Walt Whitman
I
In hierdie stad waarin soveel filmmakers
die dood se gruwelike weerkaatsings
vasgevang het, herdenk ek Freud
oor Nachträglichkeit; waar ego was,
sal id bly huiwer en ondergronds stotter:
moenie nou kyk nie, maan ek myself
toe ‘n vrou inmekaarsak op ‘n brug.
Hier het die beeldskone Tadzio gestap
in ‘n verrottende stad met Visconti
agter sy kamera winkend, wuiwend.
Daar is geen genade vir my hier nie,
nog behorendheid, nog met sorg
van vreemdelinge of vriende.
In elke steeg is daar afdrukke
van my pynlike psige,
onthoue van ‘n proses:
my lewe gefotografeer
deur ‘n transportasie
van liefde tot verraad.
II
Orals waar hy was, meen Freud,
was ‘n digter vóór hom, word my mantra.
‘n Ander optekenaar (jonger, driftiger)
neem die stad tóé akuut waar.
La Dominante, Serenissima,
Stad van Water, Stad van Maskers
word jy gedoop deur besoekers.
Vir my is jy die stad van siekte,
ongeneeslik en vol letsels;
Dirk Bogarde se aangeplakte grimering
smeltend en morsend
in Visconti se Morte a Venezia
dui hierop.
III
Nou sterf ek my jonger self af,
die digter van die Romantiek,
ewig soekend na die Volmaakte.
In elke grag ruik ek die uitskot
van ‘n weggesmyte vers;
elke nuwe poging soos stellasies
rondom ‘n gebou in ‘n sinkende stad.
Op die piazza San Marco
word DSK, die moderne Casanova,
opgemerk langs ‘n vrou wat lyk
op ‘n karakter uit Almodóvar.
Waar liefde was, sal leed bly draal.
IV
In ‘n eerste rolletjie ongerepeteer,
skryf ek my naam op lei,
krabbel met vetkryt
op bruin papier en leer
woorde neerplaas
met ‘n sag-op, hard-af.
Altyd alleen op die speelgrond
met die kamera
se klank op “silence”.
In my tweede rol
vertolk ek die kind
lesend in ‘n biblioteek
weg van priemgetalle
of matematiese simbole.
In hierdie “flashback”
draal die kamera oor
‘n begraafplaas
waar engelvlerke druis.
Later as ‘n vyftienjarige
op ‘n rooi dubbeldekkerbus
deur ‘n stad van grou beton reisend.
“Cut, cut”, roep die digter-as-regisseur.
Klein vinjette met die jong akteur
so deur die teks-van-‘n-lewe gemanipuleer.
Daar was vele oorgange of brûe
beter verhaal in distansie
met slordige “footage” krullend
op die vloer.
In ‘n Latyn-handboek
‘n naam ingeskryf,
datumstempels in biblioteekboeke,
wat-het-die-kind-gelees?
Die ongeduldige regisseur
fokus op ‘n speelgrond leeg,
die kind met haar vader
voor die hoof se kantoor:
jy-moes-net-sê…
Op ‘n skoolrapport staan:
“Sy droom te veel.”
V
“Om poësie te skryf, is om dood
te gaan”, staan dit opgeteken
in ‘n voosgevatte dagboekie
oopgemaak in die Laverna.
Die grootste vrees
in die digterlike bestaan
‘n gedig as konterfeitsel
of blote naskryfsel:
replikas van brons-perde
voor die St. Markus-katedraal
of flets vertalings
van tekste
sonder die polsende krag
van die oerteks.
VI
Dit is acqua alta vandag.
Stad van Verglipping,
so roep ek jou
in jou “elegante aftakeling”,
‘n argief van soveel indrukke.
Vele kere was jy die deurtog
na my onrustige psige
vir hierdie “latter day”-Marco Polo
of Shylock.
Disegno
coloritto
meedoënloos
gerepeteer
tot die Volmaakte Skoot:
eenmaal was ek ‘n mens,
kon ek my woorde
op die verhoog van die lewe
met my as ‘n souffleur,
regisseur
en vele “under studies”,
vertolk.
(c) Joan Hambidge
*
Jackie O
“When you look back on your life, you hardly recognize
the person you once were. Like a snake shedding skins.”
Jacqueline Bouvier
Mevrou Kennedy
Jackie O
equestrienne
eerstevrou
mode-ikoon
glimlag skelm
soos die Mona Lisa
draai die Franse óm
haar pinkie
grabbel die flenters
van ‘n brein op
toe sy oor ‘n
sitplek spring geZapruder
met ‘n pienk Chanelrok bebloed
vir die aankondiging
langs LBJ
haar seun salueer
‘n stoet;
sý elegansie,
grasie, styl
kruip weg op Skorpios
met Ari O
waar die paparazzi
háár teregstel
tweekeer geweduwee
begrawe langs JFK,
hul seun, Patrick
en Arabella,
‘n stilgeborene.
(c) Joan Hambidge
*
Oscar Pistorius
George Steiner had gelyk
in The death of tragedy
hoé onmoontlik dit blyk
te wees om ná Nietzsche
te praat van iets soos tragedie.
The Blade runner
word The Blade gunner:
in ‘n wenkslag begryp
ons “he could turn on a tickey”.
Soos ‘n koeël uit ‘n geweer,
‘n moderne Achilles,
met voete van plastiek.
Hubris? Hamartia?
Straf die gode die ongehoorsames?
Of moet ons volstaan
soos Pier Paolo Pasolini
in sy film oor Oedipus Rex:
in ons verwonding lê
ons krag
én ondergang?
Nou wag ons op die Staat versus
Pistorius, en veral die pers
se ónbetroubare interpretasie
en ‘n siek soap opera
in medias res.
(c) Joan Hambidge
*
Lucian Freud, ‘n selfgesprek
“I want to paint work as flesh”
I
Alles wat ek skilder
vir selfgebruik en plesier.
Niks ontglip my priemende blik nie,
alle vlees word verf.
Net dit wat buite die skildery se raam
bestaan, word my soektog,
met onverdrote ywer,
spits beskilder
asof, asof
dáárdie objek ook ek
sou kon wees. Die smakkende lyf
van ‘n oorgewig vrou,
‘n onwennige meisie met haar hond
wat haar bors vir die kyker (en my) wys,
naakte vrou teen omsingelende lakens,
lieflike, kaal Kate Moss;
ja, dit alles is die storie-van-my-lewe.
Woedende portrettis dié is ek,
nes Francis Bacon,
met elke kwashaal val ek die doek aan
dis ek, dis ek, dis ek…
II
Telkens maak ek my kwas skoon
vir die helder besinning
om iemand anders mý te maak.
Kom sit aan my voete,
luister na my verhale
sodat ek jou kan vertel wie jý is.
Om te skilder, is om te veg
met jouself, en gots ja,
en jou familie
wat oor jou skouer loer.
(c) Joan Hambidge
*
Vivaldi
My moeder presenteer my
met vier seisoene van Vivaldi.
In ‘n Venesiese winter verblind,
hoor ek steeds Nigel Kennedy
se viool vlugvoetig gly
tussen die vier wisselinge.
‘n Klein, verlore kasset berg
‘n vertolking, nes my ervaring
iets nou probeer verbind
voor die Vivaldi-uitstalling
oor haar – wat anders as jy –
wintermaande se koue vermy
en haar teen dank én stry
in ‘n gebreekte sonnet bevind.
(c) Joan Hambidge
*
Gérard Depardieu
Gérard Xavier Marcel,
heet Petarou as kind,
verlaat skool op vyftien,
beur na buite,
hitsige humeur,
nabootser, liegbek,
opskepper, danser,
veral akteur.
Wat lê agter die man
met die ystermasker?
Is hy dalk Cyrano de Bergerac
of Obelix? Of ‘n Gedoemde Jean
de Florette? Marguerite Duras
meen ‘n beeldskone wegholtrok van ‘n man.
Bekroond en bemind
Chevalier du Légion d’Honneur
en ‘n sintuig vir die regte oomblik,
daardie ding genaamd “tydsberekening”,
om dialoog te improviseer
of klavier te speel
voor die kameras
– Stanislawski sou sê:
“un coup de chapeau!” –
en sy eksvrou meen hy is ‘n digter.
Triomfantelike, uitspattige Gérard Depardieu
se lewe is ‘n swak geredigeerde film
van ‘n melodramatiese teks:
word elke jaar groter
as lewensgroot met die daalders
en die drienks.
Dronkbestuur, egskeidings,
die openbare verloëning van sy seun,
‘n junkie en prostituut
sterf op die koop toe ontydig.
Nou wag ons vir die slot
van hierdie B-film:
gedupe en geduplo.
(c) Joan Hambidge
*
Elisabeth Eybers
Ek staan nie voor jou skildery nie,
nee, dit afgetrek van ‘n webwerf
http://www.arttoday.be/dumas3-2.html
waar elke uiting, gedagte, kliek
opgevang en bewaar word:
selfs gedigte, moet jy weet,
word tans blitsig elektronies versend.
Anders as ‘n brief van jou aan my,
met ongebruikte posseëls
– vir hergebruik, maan jy ironies –
in die koevert toegevou
teen ‘n slakkepas
uit ‘n verre Amsterdam.
Nes Marlene Dumas wat langsaam
jou portretteer, beskilder en uitstal.
Hierdie is nie ‘n brief nie,
dis ‘n opname van ‘n kyker
wat ‘n gesprek tussen
‘n skilder en digter
opteken en verdraai.
Ek tel Groot verseboek
op en lees “Portret”:
“nou stil en helder en apart”
kon jy, predikantsdogter
uit die dorre Wes-Transvaal,
jouself in afdrukke plaas.
Hoe raam ‘n mens tog ‘n vers?
Was die digkuns werklik
‘n onderdak of ‘n blote tussensang?
Hoe voel jy neffens Naomi Campbell
of Amy Winehouse?
In my troebel halfjaar
is dit jou oë
stip, agtervolgend
wat iets verraai:
voetjie-vir-voetjie
word mens woordimmigrant,
bekyk jy die lewe
vanaf ‘n sobere afstand,
is dit kruis of munt,
immer immer ter wille
van die ander dors
se hartritmiek.
Diana Prinses van Wallis (1961 – 1997)Daar is te veel woorde, te veel hulde,
te veel spekulasie, te veel treursange
oor jou: ‘n prinses van nêrens..
In ‘n eeu van atoomontploffings, ruimtereise,
hartoorplantings, VIGS
leef jy ‘n sprokie
is jy die slapende skone deur ‘n prins
wakker gekus voor die priemende blik van die pers.
Eendag, lank lank gelede was daar…
word ‘n harde werklikheid
toe jy oornag – daar was ‘n goeie fee – verander
in die meisie met die rooi skoentjies
wat dansend van ongeluk die honger oog nooit ontsnap.
Elke besonderheid elke intimiteit
word aan die wêreld opgedis
(koue liefde is immers die pers se gunstelingdis).
Van voorblad na agterblad na middelblad.
Jou pyn, jou ongelukkige jeug,
eetversteurings word uitgekots
in gesimuleerde simpatie, eenwording.
Hoe word mens simbool?
Wanneer bereik die gewone objek
soos ‘n hart (kloppende orgaan) simboliese betekenis?
Is dit eers wanneer die hart breek?
Of die hart oorgeplant word?
Of as sake-van-die-hart allemansgoed word?
Grootoog-meisie, asof jy jou eie begrafnis repeteer,
sit jy langs Elton John by Gianni Versace se diens.
Min wetend hoe die wêreld ongerepeteerd
sou éénword met jou media-dood.
Jy kon die wêreld ruk tot stil-
stand, tot ‘n aanskou-
like begrafnis van ‘pomp and circumstance’,
tot die strooi van rose…
Droomverlore : verlore droom
word die prinses van nêrens die prinses van orals.
“Daar is iets finaals in hierdie somer,
iets bitters, weerloos, onverdiend”Die hele dag is stug van afskeid neem van jou.
‘n Herfstelike lig broei soos op ‘n hemelvaartplakkaat.
Daar waar jy nou is, werk hulle sag met jou?
Hoe was die oorvaart? Had jy genoeg munte vir die Styx?
Is dit waar dat digters met verse mag betaal?
As dit so is, stuur aan my die internet-adres
of iets dergeliks vir digters ‘in memoriam’.
Ek sal vertel van jou weerlose ure en verliese
wat deur jou verse soos daardie aamborstige klok bly tik.
Van die ‘ wreedheid van meegevoel’; van die vader
wat die kind tot in sy najaarswys versaak.
“My Papa’s waltz, oh My Papa’s waltz”, sou jy roep.
En sy sugte, sy aanhoudende hoes bly hoor
toe jy met die lewe se mes lewend afgeslag is
vir dié bedryf: “Algemeene Handelaar van die woord”.
Die literêre oefening het pynlike praktyk geword:
die digter ‘n oer-dier, ‘n skarrelende akkedis,
‘n piepende vlermuis, ‘n verspotte bergskilpad.
Was die afskeid swaar? Het jy weer gedroom
van daardie Karoostasie, Middernag
met die hol perron se ligte wat in jou skryn?
Yk, letsel, blessure, vermink, verdriet –
al vir jare wagtend op die oorgang.
Maar jy moes nog in woorde droom,
die stygings en dalings van jou handpalm tors,
die verpligtinge van jou eenlingskap besê.
Jy het nie vergeefs geleef nie, vriend.
Rus nou. Ons leer uit jou ordening en variasie.
Hoe jy verse meet en pas, van jou maskers;
veral: “die lewe is eensaam,
soos die dood”.
Olga Kirsch (1924-1997)In Jiddisj blykbaar geen woord of begrip
vir teleurstelling, verydeling, verspeel.
Desondanks moes jy in ‘n vreemde taal
‘n tweede, ongenaakbare ballingskap binnegaan.
‘n Digter kan nooit haar erfenis verloën:
“By die riviere van Babel, daar het ons gesit,
ook geween en aan Sion gedink…”
Met jou verse oor die diaspora, vervolging
die verdriet van jou mense naam gegee.
Hoeveel woorde is daar vir pyn?
Eensaamheid, illusie, verdriet, angs, kommer…
Dié kon jy opvang, stulp en bowenal vertaal
in hunkerende, ylende melodieë.
Johann Johl (1951 – 1996)
Vir jou sal ek ‘n handleiding skryf
oor die treurvers, oftewel lykdig.
In memoriam. Opgesom (). Afgesluit.
Geleerdes weet te vertel (ek sien
jou oë kreukel oor dié parodie) matematies
werk dié vers met ‘decorum‘ oftewel staat
van die oorledene. Dames en Here ek stel u voor…
Dan volg die ‘prooemium‘ (inleiding)
en ‘n uitskel teen die doodsoorsaak (vituperatio).
(In jou geval ter wille van kinders onvermeld.)
Natuurlik is daar lof (laus) mits hy ‘n beroemde was.Geliefde vriend. Vergeef my die afwyking
van die struktuur van verlies, roubeklag, oproep,
doodsoorsaak en vertroosting.
Op Latyn, nog meer geleerd, ‘iacturae demonstratio‘, ‘luctus‘,
‘adhortatio‘, ‘causa‘ en ‘consolatio‘.Ek sal my eie treursang skep, afwyk
van dié reëls en voorskrifte:
“Ienkel, dienkel, dalie kind…”
Te sentimenteel vir jou, my ironikus.Skrap – delete.
Hoe verder jy van my staan, hoe nader die lyding.
Dié onverwagse stuk ironie besoek my vanaand.
Iewers – miskien langs die Moskwa, Duna of Isar –
kon jy in Russies leer hoe die streng doeane
jou driekeer mens verklaar: eers mens; toe lyk.
Ten slotte: verdrietige huldeblyk.
Eugène N. Marais (1871 – 1936)
Daar is niks wat jy liefhet wat nie
van jou weggeneem sal word nie.
– Dorothy ParkerI
Hoe durf ek skryf oor jou: ‘n onbekende?
Gereduseer tot ‘geval’, morfinis, afwykende…
Boonop in ‘n onbekende tyd…
Hoe kan ons ooit in ‘n gedig regstel
dit wat jou ontneem is (soos ‘n ongeskryfde gedig)
en aan jou toegedig word: ‘n lewe in ‘n verkeerde tyd,
ruimte, dimensie – jou tyd vér vooruit?II
Die vers broei wekelank in my.
Jy is meer as ‘n ‘groot verlange’;
gestol in die agterruimte van ‘n kleinlike tyd
sien jy alreeds die onbewuste in ‘n miernes;
weet die enkeling is ontersaaklik
vir die groter geheel.
Iets onsigbaars, onsêbaars (noodlot het geen dekorum)
bly talm: hesperiese flitse van verdriet.III
Daar word beweer die jongste van dertien
‘n Vervloekte met ‘n Kaïnsmerk:
Onsigbare, tastende Derdeoog.
Doodsbalju, kroonprins van die hel
besef as klein kind die wonderwerk van vooraf
weet: ‘n kooltjie vuur stig ‘n bosbrand aan.
(N)iemand kon die lyne in jou palm lees:
die selfmoordenaar, ‘n swart forel, beur stroomop.
Wis van jongs af sy verdoemende lot:
stuur af op ‘n swak gerepeteerde slot.IV
Iewers vertel die heldersiendes kan ons vervloektes red:
bevry al die visse in die see…
Alles begin oënskynlik met ‘n spel: die smokkel
met sinne eers ‘n heling teen insomnia;
later ‘n nuttelose panacee teen senu-uitputting,
Die dobbelsteen bly verkeerd val;
die kaarte wys ‘n ómgekeerde Skoppensboer.V
Dit staan geskryf teen die tempels
in moeilik-ontsyferbare hiërogliewe
teen die graf van Ramses II
dat vrede vir die vervloekte wél bestaan.
“Daar sou ek vrede weer besef
waar Tebes in die stil woestyn”…
Die gedig skryf sigself; vang die boodskappe
uit die ander oord onbevange op.
Laasnag droom ek van jou – met jou panamahoed
en dandy-pak in Egipte:VI
“O Diep Rivier, O Donker Stroom,
Hoé lank het ek gewag, hoe lank gedroom
Die lem van liefde wroegend in my hart?”
Vir jare sou die koors van berou, verwyt
om jou hang en elke geliefde of flirtasie
weer daardie eerste verlies uitspeel:
‘n droewe deuntjie op ‘n outydse pianola..
En toe jou moeder sterf, in in teen die Groot Niet
kon sy jou ook nie vertroos; net verder ontstig
met haar doodswoorde: “Daar’s niks.”VII
Ses dekades later in die wagkamer
tussen hier en die on-sienlike Daar
wonder ek: hoe kan ‘n mens jou verlos?
Spiritiste meen mens bly gevange:
herhaal die skoot oor en oor
soos ‘n teisterende droom
sonder logiese begin of einde
maar met die flitsende boodskap:
“O, Diep Rivier, O Donker Stroom…”VIII
Met drif het jy jou somberheid uitgeleef:
jou pennehouer ‘n skedel…
Die verlies van die verswygde liefde:
soos die pik van ‘n slang.
‘n Wond wat sweer word kouevuur.
Verswelg in koorsdrome ont-
glip jy tydelik: ‘n kobra in deurskynende glas.
Was dit swak-geskommelde kaarte?
‘n Kruis en munt?
Opsluit moes jy dobbel, die dices skud
in teen die donker dieptes van die stroom:
‘n Walvis sluk jou heelhuids in.L’envoi
IX
Van gesoignéerde, strydvaardige joernalis
gedemoveer tot bedremmelde, behoeftige boemelaar.
Is daar nog trane vir poësie?
Of leef jy nog in die selfgeskepte hel
van sinsbedrog, ‘n noodlotsroep?
Vanaand swem al die visse
van die Tierra del Fuego tot Groenland,
van die Kaap tot Wladiwostok
en roep:” Hy’s bevry, hy’s bevry!”