C. Louis Leipoldt

deur Anze

vir

4 April 2016

0 views

1like

C. Louis Leipoldt

Die Slamaierwinkel

In ‘n gat daar onder die sukkeldoring
Het ‘n dwergie-man sy huis.
Die mure daarvan is goudgeel klei,
En die vloer van silwergruis.

En die lampe is klein vuurvliegies,
Wat skitter soos sonneskyn
As die groen van die skemeraande val
En die son se glans verdwyn.

Die stoele is bergkristalle,
Wat onder die liggies blink;
Die tafel ‘n groot wit paddastoel,
Met sy steel in die gruis gesink.

Die kussings is fynste wit kapok
Uit tinktinkie-nes gesteel;
En die deurgordyn is ‘n mierkatvel,
So sag soos sag ferweel.

Hier lewe die dwergie die jare deur
Waar niemand hom ooit sal stoor;
En hy en sy vrou kom net maar uit
Om water te haal uit die voor.

En die kinders die sê as hul altwee sien:
‘Kyk daar loop die muisies gou!’
En hulle weet nie wat hulle muisies noem,
Is die dwergie-man en sy vrou.

Lieriese Tussen-In

Wys my die plek waar ons saam gestaan het
Eens toe jy myne was –
Vroeër voor jou liefde vir my getaan het,
Vroeër toe jy myne was.
Kyk, dis dieselfde; die silwer see
Blink in die sonskyn soos lang verlee
Dit eenmaal geblink het, ‘n welkomsgroet
Vir ons liefde wat uithou en alles vergoed.
Wys my die plek waar ons saamgekniel het
Eens toe jy myne was –
Vroeër toe een siel vir ons saam besiel het
Vroeër toe jy myne was.
Kyk, dis dieselfde; die hemel blou
Lag, soos voorheen, op my en op jou;
Dit skitter nog altyd ‘n welkomsgroet
Vir ons liefde wat uithou en alles vergoed.
Wys my die plek waar ons saamgeloop het
Eens toe jy myne was –
Vroeër toe ons harte so veel gehoop het,
Vroeër toe jy myne was.
Kyk, dis dieselfde; net jy nie. Vra,
Wie van ons twee moet die meeste dra?
Jy wat vergeet het – of ek wat boet
Vir my liefde wat uithou en alles vergoed?
Eis van die vonk wat spartel
Sy goud as sieraad trug,
Vra van die vis wat dartel
‘n Jammerwoord of sug,
Of laat die branders van die see
‘n Antwoord op jou vrae gee,
Eerdat jy van my eis ek moet
Wat lank verby is weer vergoed.
Goud in die skemer skitter
Die sterreskaar se prag;
Die see blink wit, en witter,
Die maan se dowwe krag.
En net so in die skemerswart
Van jou vergeetheid blink my hart,
Want witter as die witste see
Is wat jou liefde vir my gee.
Keur van die beste
Wat lewe besit,
Gun ek vir jou wat vir my van jou beste
Ryklik gegee het vir dit.
Ver in die weste
Verwissel die kleur
Van die neerdalende son in die weste
Ryklik met wierook vergeur.
Liefde die sterkste,
Wat liefde kan eis
Leen ek vir jou dat die swakste die sterkste
Liefdevol plig kan bewys.
Sê nie die leste
Is luttel en klein;
Min was die eerste maar meer is die leste
Ryklik deur liefde verfyn.
Keur van die beste
Wat liefde kan win,
Stort ek vir jou want ek weet dat die beste
Is dat jou siel my bemin.
Sonstrale op die nat veldsand,
Veelkleur’ge surings op die land,
Gousblomme oor die gras versprei,
En wateruintjies op die vlei,
Suurknolle in die bot; die bome
Nog blaarloos en die bergkloof-strome
Nog troebel met die modderklei,
En bo ‘n blou lug uitgesprei;
So kom die lente in sy tyd
Na winterwit se wanhoops-stryd
Teen wat die son se goud kan bring
Om van sy wintermag te dwing
Die rus vir wat in kiem en saad
Verskuil lê voor die dageraad,
Van lewe aanbreek en die land
Versier en elke leegte en rand
In weelde bloei, met wierook spog
Die geure van die lewesvog
Wat deur wat lewe liefhet loop
Eer môredou die weiland doop,
En uit sy koue wintersroes
Die wêreld wakker skud vir oes.
As ouderdom, wat alles breek, sy volmag oor my kry,
Dan gaan ek na die Hantam waar ek hoort
En dra demoedig wat ‘n mens van ouderdom moet ly,
Voordat hy aanklop by die hemelspoort.
Dit lyk vir my die Hantam is die vredevolste plek
Hieronder op die wêreld wat ons het
Hoe lank die somersdae daar hul warm goud sonskyn rek,
Hoe jubel daar die vinke in hul pret,
Hoe skitter daar die voorjaarsprag in kleure honderdtal,
Hoe verf die najaarberge met sy bruin,
En in die koue winterstyd hoe raas die waterval
En blink kapok op elke berg se kruin.
Die wilde bok wat voel sy krag verminder as hy stry
Soek rustyd in die skuiltes van sy soort.
As ouderdom, wat alles breek, ‘n houvas oor my kry,
Dan vlug ek na die Hantam waar ek hoort.
Daar kom ‘n weerklank oor die veld,
‘n Weeklank van die see,
Van branders wat die rotse streel,
En met die wit strandskulpe speel
En skuim vir aalmoes gee.
Daar kom ‘n weerklank oor die veld,
‘n Weeklank van ‘n stad
Waar mense huil en mense haat
En met mekaar oor mense praat
En mense roem beklad.
Daar kom ‘n weerklank oor die veld,
‘n Weeklank van die kloof,
Waar teen die krans die klimop bloei
En met die wilde haakdoorn stoei
Vir groeikans vir sy loof.
Daar kom ‘n weerklank oor die veld,
‘n Weeklank van die vlei
Waar tussen ruigte-gras die riet
Sy halme na die sonstraal skiet
Om van die goud te kry.
Daar kom ‘n weerklank oor die veld,
‘n Weeklank van ‘n hart,
Wat voorjaar deurgelewe het
En somer met sy sonskyn pret,
En nou vergaan van smart.
Kom gee vir my polfyntjie,
Dit maak nie saak nie wat,
Die kleinste, nietigste lyntjie
Waardeer ek as ‘n skat.
Koop waar jy wil, by smouse,
Penswinkeltjies, of wat
Jy kry in Krismis-kouse –
Dit bly vir my ‘n skat.
Net iets wat jy as joue
Betrag het, gee my dit,
Ek neem dit aan as goue
Gesteente tot besit.
En as jy eenmaal sterwe
Dan pryk dit nog by my,
Gegee meer as ge-erwe,
As liefdeblyk gekry.

Sielsanker
as die vloedgolf van vertwyfling oor die strand
Van kennis bruis en alles met hom trek,
‘n Houvas in die weemoudsuur as deur die hele land
Die duisternis van dorre nagte strek,
‘n Goue gryp vir iedereen, ‘n steun deur dik en dun;
‘n Aalmoes vir die arme van gemoed;
‘n Lawedrank vir flouval as die wêreld ons misgun
En met ‘n hoonklank wat ons doen vergoed;
Dis die ingebore sterkte, dis die oorgeërfde krag
Om deur duisternis die sterre te sien blink,
Om die halfgebore klagwoord te onsenu met ‘n lag,
En met skerts die wyn en mirre op te drink.
Sokrates, as jy hier was, nou vandag
Met jou nare ou gevreet,
Gierig om van ons te weet
Wat elkeen van ons beskou
As sy menseplig, en trou
Aan jou roeping om oor wat ons dink te lag,
Sou jy nog die moed besit,
Of die neiging altemit,
Om te sê wat jy wil sê
Sonder om eers uit te lê
Vir die stommerikke wat op woorde wag?

Veld-akwarelle
Torkwaas, topaas en toermalyn,
En wisselende aleksandryn;
Sardoniks wit gestreep; porfiet,
En malwa-groen blink malagiet;
Die heuning-geel van krysopraas;
Die diepsee-pêrel met sy waas
Van môre-grys eer dou-voor-dag
Die daglig in die ooste lag;
Safier wat blouer bloukleur gee
As die diep dieptes van die see;
Die bloedrooi skyn van ‘n robyn
Nuut-uitgegrawe uit die myn,
En peridot en amatis
Waarin twee tinte om voorrang twis.

Rotskuns bo C. Louis Leipoldt se graf
Gevul met volop groen en nuwe geel,
Gebore uit die milde voorjaarsreën,
Wat nagte lang sy vrugbaar nat verleen
Aan dood-verdroogde vlak en veld wat steel
Van wat daar is, om daarmee weer te deel
Met blommesaad wat vir die winter ween,
Lê uitgestrek ‘n nuwe wêreld. Teen
Die berg se uitgekerfde kranse speel
Die kleurvernis van nuwe môremis,
En oor die werf stroom wierook uit die vlei,
Die ruik van grond wat nat is, en van sand
Wat gister nog die jagtende akkerdis
Geskroei het met sy hitte nou verby,
En van die lewe wat opbruis oor die land.
Rooskleurige suurknolle
Met feselryk blombolle
Geplant in swart vet grond;
Die loof geil groen; dik rond
Die lang sterk stengels; mooi
Beblom met rose-rooi.
‘n Lewendige kleur-juweel,
Waaragter, vèraf, geel
Bo wit sand, tussen vers
Blaar swangere kraal en kers
En vygiebosse pryk
Die nuwe gousblomryk.
En verder waar die vlei
Nog troos van water kry,
Groei tussen ruigtegras
Sandlelies bleek soos was,
En grys trompetters stort
Hul stofmeel, opgeskort
Vir skemerure, as die kwynende maan
Vertoef bo vèraf bulte voor hy ondergaan.
‘n Kronkelkloof waarin die kreupelhout –
Daars lepelboom en stinkhout en rooi-els
En wilde oliewenbos, al jare oud,
En kippersol wat met die wind gesels
Hoog bo die laer maats wat minder groen
En minder sierlik uitsteek bo die grys –
Wag tot die late môrestraal hom soen
En tot die son sy gloei-goud sterkte wys.
‘n Bok-getrapte voetpad loop daardeur,
Beskadu met boomvarings waar dit draai
Om wind-verweerde sandsteen wat verkleur
Met koggelmanderkleure, wat verraai
Die oes van lewe wat die klipskeur hou,
Sodra die môre blink sy holtes vind
En bo nog sonder wolke strek die blou
En die dooi blare bewe met die wind.

Oom Gert vertel (fragment)

Ontnugtering

O liefling, as ek luister na die wind
Wat snags so klaend en weemoedig suis
Deur die eikeboom se blare bo die huis,
Dan dink ek terug aan toe ek nog as kind
Gelukkig was, onskuldig, trougesind
Aan wie ek lief gehad het, sonder kruis
Of bitter hoon wat skielik op kan bruis
En skaars versagting in vergeet kan vind.

Dit was die tyd voor ek jou eers gesien het,
Voor ek kon weet dat liefde wreed kan wees
En ergste smart ‘n droef genot kan dra.
Eers na my hart se hartstog jou bedien het
Tot sterwens toe, bankrot aan hoop en gees,
Heb ek geleer hoekom die nagwind kla.

Wys My Die Plek

Wys my die plek waar ons saam gestaan het,
Eens, toe jy myne was –
Vroeër, voor jou liefde vir my getaan het,
Vroeër, toe jy myne was.
Kyk, dis dieselfde; die silwer see
Blink in die sonskyn, soos lang verlee
Dit eenmaal geblink het, ‘n welkomsgroet
Vir ons liefde wat uithou en alles vergoed.

Wys my die plek waar ons saam gekniel het,
Eens, toe jy myne was –
Vroeër, toe een siel vir ons saam besiel het,
Vroeër, toe jy myne was.
Kyk, dis dieselfde; die hemel, blou,
Lag soos voorheen op my en op jou;
Dit skitter nog altyd ‘n welkomsgroet
Vir ons liefde wat uithou en alles vergoed.

Wys my die plek waar ons saam geloop het,
Eens, toe jy myne was –
Vroeër, toe ons harte so veel gehoop het,
Vroeër, toe jy myne was.
Kyk, dis dieselfde! Net jy nie. Vra,
Wie van ons twee moet die meeste dra ?
Jy wat vergeet het – of ek wat boet
Vir my liefde wat uithou en alles vergoed ?

Die Beste

Geil lusern in die laagste landjie,
Geil groen blare en blomme blou,
Alwyn rooi op die voorste randjie,
Rooi soos bloed teen die rotse grou;
Somer en son en safier daarbowe,
Ruik van die keurbos rondgesprei,
Kort klein skad’wees oor die klowe;
Somer en son en safier vir my!
Wonder van kleure uitgesprei—
Wat is daar meer wat die dood berowe?
Somer en son en safier vir my!

Hoog oor die water skommel die vinkies
Vol van die vreug van die somerdag:
Bly die gekwetter van klein tinktinkies,
Blyer die son wat goudgeel lag.
Algar wat lewe, algar tevrede,
Hoog op die heuwel en laag op die vlei;
So was dit gister en so is dit hede,
Somer en son en safier vir my!
Heer, Wat die hemel oor my sprei,
Dit is my eerste en laaste bede:
Somer en son en safier vir my!

Roem van mense, rykdomme, pragte—
Alles vergaan soos die mis op die vlei;
Sterre wat skiet in dikdonker nagte,
Het langer lewe dan roem kan kry.
Boetie, as ons nou ’n keus moet wae
Hier op die wêreld, wat vra jy?
Roemryke lewe en lengte van dae?
Somer en son en safier vir my!
Boetie, as jy nou jou keus kan kry,
Wat is die wens wat jou hart sal wae?
Somer en son en safier vir my!
‘Die Beste’, soos dit verskyn het in die tydskrif Die Brandwag
van 15 Januarie 1915.

Die Doringboom

Kyk, hier is ‘n ou kameeldoring, amper kaal;
Sy blaartjies vuil en donkerbruin verbrand;
Sy stam gestrooi met geelgrys stof en sand;
Sy dorings wit as silwer, skerp as staal.
Hier staan hy nog, hoe dor die veld en skraal;
Hou stewig nog teen wind en storm sy stand—
Die oudste doringboom in ons doringboomland,
Wat reeds sy bloeityd tel vir honderdmaal.
Vir jare het hy hier sy goud gestrooi,
Die hele wêreld oor sy geur versprei,
Voor nog ‘n witmens hier was of ‘n pad;
Vir jare was hy bobaas hier, en mooi
Vol groen en goud: maar nou ‘s sy tyd verby—
‘n Afgeleefde doringboom, droog en glad!

Die ou Meul

Rol, rol, ou wiel, en spat die skuim
Rond om die eende in die sluis!
Die water kom van bo die berg
Om in die meulstroom hier te bruis.

Twee groot pop’liere skadu jou,
Ou wiel; en as die winter kom,
Dan val die blare om jou as
En bewe, as jou speke brom.

Want nimmer het jy lang tyd rus:
Jy werk aldag en maak geraas.
Dof in my ore klink jou stem:
Ek hoor, hoe jy die water blaas.

Dis al ‘n jaar of dertig so—
Toe het ek eers jou stem gehoor—
‘n Donker Meidag met ‘n lug
Half toe, met wolke hoog daaroor;

Die ou pop’liere was nog kaal;
Die winter, ag, was lankal daar,
En op die berge was kapok:
Ja, dit was bitter koud en naar!

Ek het gekoes, verkluim van kou,
Maar jy het altyddeur gesing,
En al die ys daar in die sluis
Het jou nie van jou stuk gebring.

Vandag
Oor die Anglo-Boereoorlog

Wat van die nag, o wagter op die wagplek?
Wat van die nag, wat hom sterloos oor ons strek?
Nie deur die knal van bomme en kartetse;
Nie deur die suis van koeëls, die blits van sabels;
Nie deur die rook van huise, ru in vlam;
Nie deur die wilde war’lende rumoer
Van krygsgedrang en woeste oorlogswoede;
Nie deur die haat van vrind teen vrind as vyand;
Nie deur die wrok wat wanhoop wins sal gee;
Nie deur die onreg wat vir reg beken word;
Nie deur die mag waar rede voor verpand word;
Nie deur die skimp wat smart tot smaad verander;
Nie deur die druk van dwang en dwing’landy;
Nie deur die hardgesperde band van griewe;
Nie deur die skand’ van skaars-betaalde skuld
Word volke en nasies opgebou tot sterkte
En lewenskrag en louter selfbestaan,
Of uitgedoof die glinsterglim wat gloei
Diep in die volk se siel, en wat sal vlam
Met voller glorie ná die worstelstryd.
Vermom deur haat, jaloersheid en verdriet,
Staan volk teen volk, geduldig lydend, vas
In al wat dierlik in die mensheid woel –
Elk mislik in homselwe as die nag
Met skemerstreling tot oorpeinsing lok
En elk sy dag oordink en in sy hart
Vergifnis vir sy eie val moet vra.
Leer dat die louter liefde vir jou land
Die groter liefde vir jou medemens
Nie uit- maar insluit; dat die paradys
Nie meer op die manier van Mohamed
Alleen bevolk word deur soldate-dood;
Leer dat die band wat volk aan volk moet heg,
Nie meer verbreek mag worde deur ‘n hand
Wat nie almagtig is nie; dat die see,
Die lug hierbo, die aarde waar ons trap,
Vry vir elk mensekind moet wees en bly –
Nie afgebaken soos ‘n agterwerf
Vir een of ander wat die sterkste is.
Leer dit en lewe na jou leer, en ly
Totdat jou wêreld ook dieselfde les
Geleer het, en wat mens is, mensheid ken.
Uit Drie wêrelddele (1923)

Die Einde

Gee vrede en rus vir ons almal, wat lam is van swerwe,
Moed en geduld vir ons almal, wat bang is te sterwe;
Gee vir ons hart soos in somer die sap vir die bome;
Gee vir ons krag vir die werk en verstand vir die drome;
Gee, dat ons lag, as die lewenslas druk op ons harte;
Gee vir ons hoop in die donkerste nagte en smarte;
Gee vrede en rus vir ons almal, wat lewe en erwe
Smart en verdriet, met die reg om uiteindlik te sterwe.
Gee vrede en rus; en ons vra nie iets anders, en luister
Stil na die wind, wat so sag in ons ore kom fluister:
“Moed, mense, hou moed!
Die kwaad sal verander in goed:
Die môrelig kom uit die duister.”

C. Louis Leipoldt
(1880 – 1947)

Opdrag
‘Aan almal wat voorgegaan het’
Die son gaan onder in die weste, agter
Die grysvaal koppies van ons ou Karoo;
Die hele lug is rooi, en goud, en silwer,
Met elke wolk half wit soos sneeu daarbo;
En saggies oor die veld hier val die skemer.
Die laaste glans en jongste gloed verdwyn
Van elke berg, waar nog so kort die kranse
Geverf was deur die son met karmosyn.
Oor al ons land daar trek die nag ‘n skadu,
Groen soos die blare van ‘n sederboom.
Die hamerkop verlaat die vlei; die reier
Stap na sy nes om op een been te droom;
Die naguil vlieg, en vlieënd klap sy vlerke;
In die tabaktuin gons die duiwelby;
En die aandblommetjies is algar ope
Om wierook oor die vlakte te versprei.
Waar in die weste, soos ‘n muur van purper,
Die bergrand teen die lug ‘n skadu bou,
Daar stadig klim die volmaan na die sterre
En haal die hele wêreld weer uit rou.
Sag is die nag en slaaprig al die wêreld –
Sag soos die wit gesiggie van ‘n kind.
Dof in die maanlig skitter net die sterre,
En rustig in ‘n klipskeur skuil die wind.
Slaap rustig so, jul almal wat geworstel,
Slaap so, jul algar wat gesneuwel het!
Hoe hard ook was die dag, die nag gee slaaptyd:
Na stryd kom slaap – dis die natuur se wet!
Kan julle op ons neerskou soos die sterre,
Kind, vrou en man, wat in ons tyd van nood
Die bitter kelk gesluk het en gevinde
‘n Rus vir ewig in ‘n heldedood,
Neem dan wat ek (vir wie dit nooit gegewe was
Die laaste stap te doen uit liefdeplig)
As brokkies vir ‘n eerbewys gebou het –
‘n Nietigheid van rympies – my gedig.
Ja, nietig, want geen sterretjie kan dowwer,
In vergelyking met jou voorbeeld, blink –
En tog, miskien, dis moontlik dis ‘n weerklank
Van wat vir altyd in ons harte klink!
Die maanlig gooi ‘n silwer waas oor velde
Waar eens die grys kruitwolke vry mog rol;
En elke plaas wat vroeër van rook geruik het,
Is met die geure van aandklossies vol.
Maar selfs dié silwer lig kan nie verberge
Die tekens van die tyd tien jaar verby:
Maak net jou oë toe, en tussen wierook
Bespeur jy nog die kruitrook op die vlei!
Ja, man wat op die slagveld wreed moes sneuwel,
En in die kinderkampe, kind en vrou,
Slaap rustig stil, julle wat so geworstel
En so gesterwe het – want ons onthou!

Oom Gert vertel

Ja, neef, wat kan ek, oumens, jou vertel?
Jy wil die storie van ons sterfte hoor?
Nou goed!
Dis nooit te laat om daarvan nog
Te leer en van gebruik te maak – veral
Vir julle, jongling-mense. Hou maar vas
Aan wat ons het, en staan orent, en neem
Jul aandeel aan ons nasie!
Maar jy kom
By die verkeerde man; daar’s baie ander
Wat jou die storie goed agtermekaar,
En met ‘n les daarby, en meer begrip
Van al die politiek ook, kan vertel
As ek: ek weet maar uit my eie siel
En kan maar grawe uit my eie hart,
En dit is baie oud en amper dood –
My hart, meen ek; en waarlik, as jy self
Soveel reeds deurgemaak, soveel gely,
Soveel geworstel, en soveel gesien het
Van wat jy liewers nooit gesien het nie,
Dan was jou hart ook nie meer sonder kraak.
Maar kom – wat kan ek nou vir jou vertel?
‘n Lang geskied’nis is dit! – treurig ook,
Want daar gaan snikke en trane deur, ou neef!
Wil jy dit aanhoor? Goed!
Maar sit, man, sit!
Ek kan jou nie vertel as jy bly staan nie.
Sit daar. (En, Gerrie, gee hom wat te drink!
En Pa kan ook ‘n slukkie koffie sluk.)
Nou ja, jy weet, neef, toe ons mense hier
Almal beteuterd deur die oorlog was,
Het kakies op kommando hier ons dorp
Beset en Martjie Louw geproklameer.
Ou Smith, die magistraat – hy is ‘n man
Vir wie ek eerbied voel, al is hy Engels:
Hy was tog altyd nog ‘n jentelman,
En het met onse mense akkordeer;
Maar hulle het hom soetjies afgesit
En na Oos-Londen toe gestuur, omdat
Hy nie na hulle pype vlot wou dans,
En in sy plaas ‘n kol’nel aangestel;
Sy naam – nou Gerrie, wat was ook sy naam?
Jones? Nee, kind, dit was maar sy offisier –
Jy weet, dié aap met strepies op sy mou.
Ek het dit! Wilson was die vent se naam –
‘n Dik, vet kêrel, met ‘n grysgeel snor,
En lang slagtande, en rooi in die gesig;
Die mense sê hy suip; maar ek het nooit
Hom dronk gesien en wil ook nou nie meer
Agter sy rug die man beskinder nie,
Al was hy ook ‘n deugniet – dit maak niks!
Hy het ons onderdruk; sy hand was hard:
Geen lig mag in die kamers brand; geen mens
Mag buite op die straat gaan na agtuur;
Orals het hy op ons spioen en selfs
Ons huise deurgesnuffel om te sien
Of ons miskien nie wapens het of kruit,
Patrone, doppies of so iets; hy dag
Ons het ‘n heel boel kos byeengegaar
Om vir die Boerkommando’s af te gee.
Ja, neef, sy hand was hard! (Hartlam, gee weer
Die suikerpot! Twee klontjies is te min:
Jy weet, Pa drink sy koffie soet.)
En ons
Was deur die war daarmee, half uit ons vel;
En niemand van ons mense het geweet
Wat môre of oormôre vir ons wag.
Die dorp was vol gebrom, net soos ‘n deeg
Waardeur ‘n mens die suurdeeg goed geknee het –
Jy weet hoe rys die ding; nou net so ook
Met onse mense! Maar wat kon ons maak?
Die jongmense veral was baie steeks –
Ons kon hul byna nie in toom meer hou nie –
En twee van hul het sito omgespring.
(Hartlam, neef Klaas se koppie is weer leeg.)
Een aand kom Bennie Bêrends na my toe,
En met hom Johnnie Hendriks, Saarl se seun.
Hul het die straat so stil’tjies oorgespring
Die skildwag het hul nooit nie eens bespeur nie –
Anders het ek en Saarl daarvan moet hoor
En op die koop ‘n boete nog betaal!
Ou Saarl was altyd maats met my gewees;
Maar hy het in dieselfde maand gesterwe
Van kanker in die maag – die Heer se hand!
So het hy nie dié dag oorleef nie. Maar
Ek gaan te vinnig met die saak vooruit.
Hier op my stoel het ek gesit; en daar
Waar jy nou sit, het Bennie ook gesit.
En Johnnie vlak naas hom. Ek sien hom nog –
‘n Opgeskote kêreltjie; nog nie
Heel droog agter die ore was hy toe,
Nogal astrant en snip’rig met sy mond,
Dié jaar nog aangeneem. (Gerrie, my kind,
Haal tog die album!) – Hier is sy portret,
En hier is Bennie syne; daar’s die reël
Wat sy oorlede ma geskrywe het,
Die dag ná … ná sy dood. Jy kan dit lees
My bril die pas nie mooi, en in die rook
Kan ek so goed nie sien nie. Lees maar voor!
‘Barend Gerhardus Barends,’ – reg! en nou?
‘Geboren op den zesden Mei,’ – ja reg!
‘Ge …’ – maak die boek maar toe: ek weet dit al!
(Hartlam, kom neem dit weg! Wat staan jy daar
Beteuterd soos ‘n kat? Kom, skink weer in!
Ons het mos melk genoeg en suiker ook,
En Martjie Louw is nou nie in die dorp!)
Ja, Bennie was ‘n egte witmenskind –
My peetseun -, en, ofskoon ek self dit sê,
‘n Regte mooi soort vroumens-kêreltjie,
So paal-orent en met ‘n kaal gesig:
‘n Skeermes het hy glo nog nie gebruik nie.
(Hartlam, gaan kyk of Leentjie al die hout
In die kombuis gebring het.)
Ja, ou neef,
Hy het na Gerrie hier gevry; en ek
Was ook nie teen die saak, want Bennie was
‘n Uitgeknipte jongetjie vir haar.
Jy sien sy is nog nie goed oor die bult nie;
Maar ons moet almal oor die drumpel klim,
Al is dit ook so swaar ons hart moet breek!
En hartlam sal ook met ons Liewen-Heer
Se seën daaroor stap en haar smart vergeet,
Al gaan dit moeilik – maar dit moet tog gaan!
Maar as ons oor hom praat, dan pas dit tog
Dat ons haar eers die kamer uit sal stuur.
Nou goed! Waar was ek?
Ja, dié aand, toe hul
By my kom raad vra. Bennie had ‘n plan:
Hy wou met Johnnie weg na Witkransspruit –
Dáár, so het hul verneem, was Smuts gelaer
Met sy kommando.
Ek was amper flou
Om dit te hoor. Ek het vir hul vermaan –
Maar nee!
Ag, neef, ‘n jongmens is tog steeks!
En Ben was altyd koppig: selfs as kind
Het hy daar baie keer om sla gekry!
En hul was vasbeslote om te gaan.
Ek het twee perde toe by my gehad –
Die kakies het dit nog nie afgeneem –
Ek weet nie waarom nie, maar ek kan sweer
My skuld was dit nie dat die diere nog
Daar in die tuin gestaan het; maar hul het!
Nonnie – my vrou en Gerrie haar ma – sy het
Dieselfde jaar gesterwe in Goudini
Aan hartkwaal, want die oorlog het haar ook
Gebreek in siel en liggaam – Nonnie ook
Het meegewaarsku, maar dit was vergeefs!
‘Ons kan dit nie hier uithou nie, oom Gert:
‘n Mens moet tog iets vir sy nasie doen.’
‘Doen? Doen? Iets doen! Ag, wat kan julle doen?
Wat kan ons algar doen?’
Maar tevergeefs.
Nonnie het toe my knapsak volgeprop
Met biltong en beskuit; en ek het self
Die saalsakkies met hardgekookte eiers
En ander padkos volgelaai – want hy
Was tog my peetseun, en dan Johnnie ook
Neef Saarl se seun – en Saarl en ek was maats!
So kan geen mens my dit tog kwalik neem,
Al was ek ook ‘n Britse onderdaan:
Kan ek my eie vlees en been sien ly
As ek nog kos het? Nee, neef, ek hou vas –
En my gewete het my nooit gekwel nie!
So, kort en goed, die twee is weg; en hoor,
Dié môre was die heel gespuis om my!
Die kol’nel, soos ‘n brommer, gons en gons
En vloek en maak lawaai – maar ek staan pal.
Ek kon mos nie gehelp het dat die perde
Nog in die tuin gestaan het, en ek sê
Dat dit sy skuld was, en nie myne nie;
Maar van die biltong en beskuit en eiers
Het ek hom toe maar liewers niks gesê nie.
Hoe ons die maande deurgelewe het?
Neef, vra my nie! Dié tyd is soos ‘n wolk
Wat oor ons hang, en nie net oor ons dorp nie,
Maar oor ons land, die hele nasie oor!
Op een dag kom die nuus … (Wag, hier’s sy weer. –
Ag, hartlam, ja die hoenders van die stoep!
Kyk daardie haan; hy krap die blomme uit!)
Nou, een dag kom die nuus – ja, wat ‘n skrik!
Johnnie en Ben was albei vas gevang
En in die tronk gestop. ‘n Krygsgerig –
Jy weet die res! En daarop weer ‘n slag:
Die vonnis was – hul altwee word gehang!
Ons Liewen-Heertjie weet dit was ‘n slag!
Ons het ons bes gedoen, maar tevergeefs;
Die vuilgoed skreeu om wraak – en hul moet hang!
Dié môre kom die hoofkonstabel sê:
‘Die kol’nel stuur sy komplimente!’ – God,
Sy komplimente! – hoor! het jy verstaan?
Verstaan jy, neef? – sy komplimente!
Nee!
Bedaar, bedaar, my hart, al kraak jy ook:
Ons moet die drumpel oor, al breek ons dood!
En: ‘Asseblief, wil ek op môre kom
En sien hoedat rebelle getrakteer word,
Anders …’ Die hoofkonstabel was ‘n man;
Hy het hom nie op sy gemak gevoel
Toe hy die boodskap aan my oor kom bring nie;
En ook die kakies, moet ek sê, was goed –
Maar hul moes tog hul plig doen; ek was bly
Dat hul dit nie astrant gedoen het nie.
Die hoofkonstabel – Nichols was sy naam;
Hy’t later in die Vrystaat lood geëet
En dit nie goed verteer nie – sê vir my
Die anders het ook so ‘n bevel gekry,
En daar sou meer van ons die … nou, jy weet! –
Daar in die tronk aanskou. Hy waarsku my
Ek moet maar kom, al gaan dit bo my keel.
Dié nag het ek en Nonnie nie geslaap.
Ja, ek onthou nog goed: Die dag was koel –
‘n Mens vergeet mos so ‘n dag nie gou nie!
Met net ‘n bietjie oostewind, half koud,
Want Nonnie het daar sinkings van gekry –
Sy het aan sinkings veel gely en kon
Nooit koue goed verdra nie. Soos ek sê,
Die dag was koel, en daarom was my jas
Dig toegeknoop – jy weet, ek hou daarvan
My onderbaadjie te laat spog: vir wat
Dra ‘n mens ‘n onderbaadjie as geen mens
Dit sien nie? – Maar die weer was regtig fris,
En daarom was my baadjie toegeknoop.
En by die draai, daar onder by die meul,
Het ek die anders almal vroeg ontmoet,
Want, soos ek sê, ons algar was geroep.
Die predikant was daar, en Albert Louw –
Jy ken tog Skeeloog-Louw, neef Klaas? Nou ja! –
En Michiel Nel, en Gys van Zyl, en Piet –
Maar Piet sal jy jou nie herinner nie,
Want hy was voor jou tyd; hy was ‘n vent
So sterk soos Simson – arrie, hy was sterk!
En net so steeks as ‘n skerpioen was hy!
Maar koddig, neef, en ook ‘n grappiesmaker
Selfs as die wolke donker was, en dof
Die donder deur die wolke dreun. Nou ja,
Ons algar het ons foute, en ek wil
Dit nie vir Piet Spanspek so kwalik neem
Dat hy nog altyddeur wou grappies maak
Toe al ons anders mislik was en naar.
‘Die wind skeer glad, neef Gert,’ het hy gesê;
‘Jy moet vir Ben jou oorjas leen: miskien
Kry hy swaar weer daar boontoe!’ En hy lag!
Maar ek was bly die predikant was daar:
Eerwaarde het hom op die plek berispe
En mooi die kop gewas.
‘Is dit ‘n tyd
Vir pret, meneer Van Ryn?’ het hy gevra.
‘Foei, foei! Hoe kan u so iets waag vandag
As ons harte vol is, en ons oë
Nog donker-dof met trane vir ons land?’
(Hartlam, jaag tog die hoenders uit! Hul maak
Die werf so vuil; ons kan ons selwers help.)
Maar Piet Spanspek was weer nie op sy mond
Geval nie, en hy het ook voortgegaan
Met grappies maak, ofskoon ons niks van hom
Gehoor het en ook nie geluister het nie.
Ek dink hy was so mislik as ek self
Maar wou nie dat dit opgemerk sou word nie.
Ons het die voorplein van die tronk betree,
En dit was vol met kakies. By die poort
Het hul ons twee-twee toe laat binnekom.
Daar in die agterplaas, daar staan die galg,
En naas hom Ben en Johnnie, hand aan hand,
Want hul was nie geketting; en ons het
Verlof gekry om met hul te gaan praat.
Maar net vir vyf minute.
Ek was stom,
Geheel verbouereerd en sonder tong;
Maar Bennie het my by die hand gevat:
‘Oom Gert, dis kant en klaar! Goeiendag, oom Gert!
Sê vir tant Nonnie en vir Gerrie – nee,
Sê liewers niks, want hulle sal verstaan.’
En Johnnie, met ‘n glimlag om sy mond,
Het ook my hand geskud: ‘Dag, oom,’ sê hy.
‘Nee, oompie, moenie grens nie!’ – Soos ek sê,
Was Johnnie altyd half astrant gewees,
En snip’rig ook. – ‘Nee, oompie, moenie grens!
Ons het ons plig gedoen, en nou’s dit uit.’
Toe het hul met die predikant gepraat;
En ek, as naaste bloedverwant van Ben,
Het met hom na die galg gegaan en daar …
Nee, neef, dis maar die rook! Ek word al oud,
En jou tabak is alte sterk vir my.
Ek self rook swak tabak: jy weet dit maak
My oë nie so seer nie.
Waar was ek?
Ja, toe het ons hul almal hand gegee.
Geeneen van ons kon praat nie; Piet was stom
En net so naar as ek; en een van ons –
Ek weet nie wie nie – het ook hard gesnik.
Die kakies het oor Bennie se gesig
‘n Sakdoek of ‘n kopdoekie of iets
Net soos ‘n mus wil trek, maar Bennie vra –
En nog op Engels ook: hy kon dit praat –
Of hulle hom nie sonder dit kon hang nie.
Die kol’nel knik; en toe …
Nee, neef, laat staan!
Wat vat jy weer my hand? Laat bly my hand!
Vervlaks, hoe kan ek nou vir jou vertel
As jy my somaar afbring van my rym?
Blaas net jou rook uit na die ander kant:
My oë is te oud vir jou tabak!
(En, hartlam, haal vir Pa ‘n sakdoek.)
Nou,
Daar is nie meer nie. Ons het tuisgekom,
En in die kamer hier het ons gekniel;
‘n Korte bidstond het die predikant
Gehou vir ons – en daarna was dit uit.
Dié aand nog het neef Piet en Skeeloog-Louw
Die dorp uit na die naaste plaas getrek
En hulle by ons mense aangesluit.
(Hartlam, gee weer vir Pa die suikerpot,
En skink dan nog ‘n koppie vir neef Klaas!)

Oktobermaand

Viooltjies in die voorhuis –
Viooltjies blou en rooi!
Viooltjies orals op die veld,
En orals, ai, so mooi!
Dit is die maand Oktober,
die mooiste, mooiste maand!

Dan is die dag so helder,
so groen is elke aand,
So blou en sonder wolke
die hemel heerlik bo,
So blomtuin-vol van kleure
die asvaal ou Karoo.
Dit is die maand Oktober!

Die varkblom is in bloei;
Oor al die seekoegate
is kafferskuil gegroei;
Die koppies, kort gelede
nog soos ‘n klip so kaal,
Het nou vir welkomsgroetnis
hul mooiste voorgehaal.
Dit is die maand Oktober!

Die akkerboom is groen;
Die bloekoms langs die paaie
is almal nuutgeboen;
En orals in die tuin rond
ruik jy sering en roos,
Jasmyn en katjiepiering,
lemoen en appelkoos.

Al was die dag soos yster
lank in die vuur gesteek,
Die varings in die klofies
deur hitte geel verbleek,
Tog, as die son daar onder
agter die berge gaan,
Dan word oor heel die wêreld
die mooiste geur geslaan.
Dit is die maand Oktober!

Die kokkewiet is uit;
Boomsingertjies en kriekies
dié hoor jy orals fluit;
Fiskaal is op die oorlog –
daaronder by die sluis,
Daar is ‘n dor ou doringboom
sy spens en sy kombuis.
Dit is die maand Oktober!

Ek dink die mense vier
Vir ewig in die hemel
Oktobermaand soos hier!
Wat wens jy meer as blomme,
as helder dag en nag?
Wat kan jy beter, mooier
of heerliker verwag?
Ek is nog in Oktober!

My tuin is nog so groen,
So wit met al wat mooi is,
met bloeisels van lemoen,
So pragtig in die môre,
so heerlik in die aand!
Ek is nog in Oktober,
die mooiste, mooiste maand!

Wat gee ek om die winter?
Wat praat jy nou van Mei?
Wat skeel dit as ons later
weer donker dae kry?
Ek is nou in Oktober,
die mooiste, mooiste maand,

Met elke dag so helder,
so pragtig elke aand!
Viooltjies in die voorhuis –
Viooltjies blou en rooi!
Viooltjies orals op die veld,
En orals, ai, so mooi!

Aan ‘n ou boek
Op die solder, waar die rotte
Hulle neste altyd bou,
Waar die vlermuise en motte
Elke aand kommissie hou,
Het ek jou gevinde, ou maat; en jou maters lê daar nou.
Vóór ons voorgeslag gebore
Was, het mense jou gelees;
Monnik, ridder, lank tevore,
Was met jou al maats gewees,
En hul het hul siek gelag oor al jou vuur en al jou gees.
Baie jare al gelede
Lê jy op die solder daar,
Rustig in jou rus, tevrede
Met jou lot, van jaar tot jaar.
Ou maat, waarom het die rotte vir ons al jou gees gespaar?

In Amsterdam
As ek vanaand so moedersiel-Alleen
hier by die vuurherd sit,
Dan borrel my geheue op
En maak my hart en siel uit lid –
Dan dink ek aan die veld; en aan
Die doringbome by die krans
Waar koggelmannetjies die son
Hou vir ‘n maat om mee te dans;
En aan die duine waar die wind
‘n Wierook na die see toe waai;
En aan die dam waaroor die voëls
So vrolik in die nessies swaai;
En aan die seekoegate waar
Die kafferskuil en ruigte groei –
‘n Donker groen die water oor,
‘n Tuin deur niemand ooit gesnoei;
En aan die koppies waar die son
Ons Afrikaanse klippe soen,
En aan ons ou Karoo, so mooi
In al sy geil Oktober-groen!
En hier – hier waai die wind en raas
Die strate om my; karre dreun;
Die trein daar buite fluit en rook –
Dis orals galm, en gons, en steun!
Dis alles oud, so aaklig oud,
Die wye wêreld om my heen!
Aghonderd jare praat met my –
En tog, ek gril en voel alleen!
Ons kom van hier; ons wieg was hier,
Of verder in die suiderland –
Hier waar die Watergeuse was –
Hier, waar die strate is half strand.
Ou Amsterdam, ou Amsterdam,
met al jou pronk, met al jou prag,
Met al jou smeer’ge strate ook,
Jy het nog oor my siel gesag!
Ek voel as ek hier moedersiel-Alleen
so by die vuurherd sit,
Wat jy nog vir ons nasie is –
En kyk, my hart kom weer in lid!
Ons nasie? Ag, die mense praat:
Daar lê iets groots in woorde! Wat
Gee ons die reg om groot te wees,
Om saam te loop op so ‘n pad?
Vir tagtig jare het hul hier
Gestruikel in die duister rond,
Die dyke oopgebreek, die see
Gemaak tot bobaas van die grond,
Die land gedoop met vuur en bloed,
Die klei vir elke huis deurwerk
Met trane; so ‘n stad sal staan
Vir ewig – want dié klei is sterk.
En elke duim van hierdie land
Is duur gekoop met suur en smart;
En elke morge is betaal
Met stukkies van ‘n mensehart.
Dit gee hul reg om trots te wees,
Dit gee hul reg om nou te pronk,
Al is dit lank gelede al,
Al is die see weer in sy tronk.
En ons? Ons wil ‘n nasie wees!
Ook agter ons lê vuur en bloed;
Ook ons het vir ons land gestort
‘n See van trane – ja, dis goed!
Maar verder – wat? ‘n Nasie word
Nie somaar soos die koring groot:
Dit moet deur werk, deur vlyt, deur smart,
Deur lewe ook word voortgestoot.
En as ek by die vuurherd sit
En in die vlamme kyk, dan voel
Ek in my siel daar skort nog iets –
Nog iets? – nog iets? – ‘n Hele boel!
Daar buite spook die wind weer hard;
Die vensters skudde – wat ‘n nag!
Ou Amsterdam, ou Amsterdam,
Jy het nog oor my siel gesag!

In die Boesmanland
Vaal rotse rondom, met vaal sand en klei,
En boesmangras en varings, geel en groen –
Wat ‘n mooi wêreld hierdie! – mooi geboen
Deur die Natuur, en mooi ook deurgebrei
Met bossies en met blomme! Dis vir my
Asof die son die wêreld self wil soen,
En ook die sterre daaraan mee wil doen
By nagtyd, as die veld sy sluier kry.
Hier was my tuiste in my woeste jaar,
Toe ek nog kind was, sonder pyn of vrees,
Want ou Paaiboelie self was toe te klein!
Al die rooi klippies het ek opgegaar,
En al die varings was vir my gewees
Maters wat elke somer moes verdwyn.

Op die kerkhof
Eergister het ek na die plek gegaan,
Daar waar die aalwyn en die varkblom bloei,
Daar waar die doringboom nooit word gesnoei
Waar elke leiklip as ‘n grafsteen staan.
Dit was al laat; en om my het die maan
‘n Silwerlig versprei, soos as jy roei,
Die lang, blink sterre in die water groei.
Die kerkklok het strak agter my geslaan:
Ses, sewe, ag en neënuur; en nou
Was alles weer heel stil. Ek dag ek hoor
Die aandgebed van elke mug en mot
Wat in die maanlig kom vergaadring hou;
Hul sing en maak gegons, net soos ‘n koor,
As lofsang aan ‘n onbekende God.
As ek nou eenmaal sterwe, as ek is
‘n Lyk waarin geen asem en geen krag,
Met hande sonder voelte, sonder mag,
En met ‘n oog wat al sy glinst’ring mis –
As ek so lê en self niks kan beslis,
Moet julle my nie uit die helder dag
Wegslinger in ‘n eindelose nag,
Wat niks as my verwording vergewis;
Want ek wil nie tot duister kerkers keer,
Die noue graf vir ewig om my voel!
Verbrand my liewers, dat ek boontoe rys,
In vuur en vlam kan opklim tot die Heer,
Deur al die wêreld se rumoer en woel,
Tot oor die drumpel van die Paradys!

In ou Booi se pondok
Outa Booi, die wind speel dapper,
en dis bitter, bitter koud;
Kyk, daar buite spoel die bliksem
al die wolke geel met goud;
En jy bibber in jou bene,
want jy is al baie oud.
Is daar plek hier by jou vuurherd
waar ‘n Kristenmens kan sit?
Gooi nog hout daar op die kole,
want jou as is amper wit,
En die kou die gee jou sinkings,
en dit trek jou been uit lid.

So! Nou is ons lekker warm hier.
Gee ‘n kommetjie vir my
Vol met koffie uit die kan daar,
outa, aan jou regtersy:
Ek hou baie van gho-koffie –
as ek dit maar nog kan kry.
Kom, vertel my uit die verte
toe jy nog ‘n slafie was,
Toe die oubaas jou verkoop het
vir twee perde en ‘n kas –
Net soos jy nou self aan oubaas,
vir sy looi, jou sakkie bas.
Was die mense toe so vroom al
as die mense is vandag?
Het die boere toe die swartvolk
soos ‘n boerplaas maar verpag?
Het ons toe, soos nou, oor alles
wat belangrik is, gelag?
Was dit lekker in dié dae?
Was dit beter in dié tyd?
Was die ounooi regtig ounooi
vir haar jong en vir haar meid?
En die oubaas regtig oubaas?
Was die wêreld al so wyd?
In die Kaap, daar lê ‘n ketting –
ja, dis oud, maar dis nog heel –
In ‘n kamer, swart en donker,
van die aaklige ou Kasteel,
Met ‘n ring wat vasgemaak was
eertyds om ‘n slaaf se keel.
Daar’s ‘n kats daar, en die plek nog
waar die galg gestaan het – ja,
Onse ouers het geweet hoe
om te martel en te pla,
Maar miskien ook baie beter
hoe om pyn en smart te dra.
Daar was reuse in dié dae –
ook al was die wêreld vaal,
En al het ook daar die duiwel
in die donker rondgedwaal
En so baie van die harte
met sy nukkies opgesaal.
Daar was liefde toe, en kennis –
skoon ons nou daarmee so spot;
Elke man was groot genoeg toe
vir sy eie siel en lot,
En ek glo nie as ‘n nasie
was ons mense toe so vrot!
Ja, ek weet ons het gely toe –
daar is altyd rou en pyn!
Laat jou grootste vat maar ope
met jou beste, soetste wyn:
Proe dit oor ‘n maand, en, waarlik,
dit is amper nes asyn!
Kom daar ooit ‘n kind ter wêreld,
groei hy op en word hy droog,
Sonder dat hy ooit sy trane
weggevee het uit sy oog?
Ja, jy maak ook nie rosyntjies
wat sal goed bly, sonder loog.
As ‘n mens, met vuur en vlamme
tot sy gorrel volgeprop,
Met ‘n hoop op seker uitkoms,
waar sy hart van helder klop,
By die vuurherd sit en luister
op wat omgaan in sy kop.
Sonder bang te worde, sonder
op sy hoop te struikel – staan
Pen-orent, kordaat en wakker
as die wêreld ook vergaan,
En die son word donker, duister,
en nog donkerder die maan –
As ‘n mens met ideale
elke keer sy ideaal
Sien verbygaan voor sy oë
nes ‘n ster wat skiet en straal
Vir ‘n oomblik in die hemel
en dan in die see verdwaal,
Sonder vrees vir wat sal worde
as die nag nog langer duur,
As die wind nog kouer warrel
en die naglug trek so guur,
As die lewe skyn so bitter
en die toekoms lyk so suur,
Sien hy nooit daar in die vuurherd
wat is groot en wat is klein –
Nooit tevrede met die toekoms,
nooit versadig met die wyn,
Want die suiker is te suinig,
en die drank smaak soos asyn.
Tog – daar is ‘n toekoms altyd:
waar vandag is opgeslaan,
Daar op Golgota, die kruise,
sal die mense môre staan
Rond die heiligdom van helde
wat alléén is voorgegaan.
Waar ons nou net bitter trane,
klagte, sugte, smart gewaar –
Waar die koringvelde kaal staan,
en die droogte druk so swaar,
Wys die toekoms diamante
en die koring in die aar.
Jy was ketter nog eergister,
en vanmôre is jy vroom! –
Laat vanaand se melk maar stil staan:
môre kry jy tog die room!
Slaap gerus maar, slaap gerus maar –
ja, hoe swaar ook is jou droom!
Jy was sondaar in jou sede;
elke woord het jou gekwets;
Vir die een was jy te nuut al,
vir die ander ouderwets!
Op jou siel is al jou smarte
met jou lewenssuur geëts.
Jy was vyand vir jou vrinde;
elke kêrel op die straat
Het ‘n broederlike gisping
op jou wandel afgepraat,
En die aakligste van almal,
en die kwaaiste was – jou maat!
Ja, jou vader was ‘n Boesman –
en dié volkies is nie mooi,
Met ‘n agterste wat uitloop
soos ‘n afgesakte kooi;
En jy self is nie te ekstra
as ‘n spoghings, outa Booi!
Het hy ook ‘n hart besit toe
soos ‘n witmens, en ‘n stem?
Was dit koddig as hy sanik
soos ‘n strandmol in die klem,
Of ‘n wawiel op die hoogte
wat geskraap word deur die rem?
Hy was mens – miskien ‘n reus ook,
want ‘n siel is nie so klein
Soos ‘n vlees-en-bene-liggaam,
ook al is dit nog so fyn:
Ag, ‘n liggaam dra maar laste,
en ‘n siel die dra mos pyn!
Wat is van jou pa geworde?
As hy reus was, is hy nog;
As hy dwergie was – soos ons nou -,
ja, dan was hy maar ‘n bog.
Hy was Boesman, skelm en deugniet –
ja, maar mens dit was hy tog!
Maar wat lol ons met die Boesmans,
wat tog almal heidens was?
Hulle moes maar self geweet het
om hul toekoms op te pas.
Is dit ons skuld dat dié volkies
is vergaan soos droë gras?
Vra jouselwe as jy moeg word
en die wêreld is so stil,
Wat jou lot is, wat jou toekoms:
is dit God die Heer se wil
Dat ‘n nasie uit sal sterwe,
of maar die Natuur se gril?
Weet jy seker wat beslis is? –
of daar ooit beslissing is?
Wie vertel jou as jy raakskiet?
Wie vermaan jou as jy mis?
Sal jy alles weet, of niks nie,
as jy lyk is in ‘n kis?
Arrie, outa, dit word koud hier,
en jou stories maak my vaak.
Jou gho-koffie is verbrand, glo,
want dit het ‘n bitter smaak.
Dit word tyd dat ons goeinag sê,
eer jy van jou draad af raak.
Kleiner, kleiner en nog kleiner –
dis verdrietig, maar dis waar –
Word ons as die jare omgaan;
en ons het maar nog een snaar
Om ons deuntjie op te speel, en
ag, dié een is amper klaar!
Maak die deur maar toe, en sê maar,
soos ek sê vir jou, goeinag!
Gaan maar slaap nou, net soos ek ook,
outa, – slaap, en droom, en wag
Tot die skemer in die ooste
sê dis weer ‘n nuwe dag.

Die verkleurmannetjie
Daar op die vy’boom sit die vabond,
So sedig soos ‘n predikant;
Maar glo tog nie dat hy so vroom is –
Nee, regtig nie, hy is astrant!
As jy hom aanraak, dan verkleur hy –
Geel, rooi, grys, bruin, en blou en groen;
Sy hele vel blink soos die skulpies
Se binnekant met perlemoen.
So teemrig sit hy op sy takkie
Die muggies met sy tong en vang,
En met sy ronde oë maak hy
Die spinnekoppe algar bang.
Hy draai sy nek soos ‘n toktokkie,
Of soos ‘n papie uit die klei,
En kyk so sedig na die vliegies
As hy die goed nie beet kan kry.
Arrie, ek hou van jou, kleurklasie!
Jy gaan jou lewe deur so mooi;
Jy steur jou nie aan wat die mense
So praat of skinder en flikflooi.
Jy steun op niemand nie, kleurklasie –
Net op jou takkie en jou tong.
Verkleur maar môre net soos gister;
En as jy oud word, bly nog jong!

‘n Nuwe liedjie op ‘n ou deuntjie
Siembamba, Siembamba,
Mame se kindjie, Siembamba!
Vou jou handjies same
En sê ame,
Mame se kindjie, Siembamba! LOKASIELIEDJIE
Siembamba, Siembamba,
Mame se kindjie, Siembamba!
Vou maar jou handjies saam, my kind:
Hoor tog hoe huil die noordewind!
Hier in die kamp is alles stil,
Net maar die wind waai soos hy wil;
Net maar jy self kan kreun en steun:
Niemand sal hoor nie, niemand, seun!
Almal is besig! Oor die land
Drywe ‘n wolk van die noordekant –
Swart soos die rook uit die skoorsteen puil,
Swart soos die nag, en nes roet so vuil:
Vou maar jou handjies dig tesame,
Sluit maar jou ogies, en sê ame!
Siembamba, Siembamba,
Mame se kindjie, Siembamba!
Jy, wat die hoop van ons nasie is;
Jy, wat ons volk so min kan mis;
Jy, wat moet opgroei tot ‘n man;
Jy, wat moet plig doen, as jy kan:
Jy, wat geen deel aan die oorlog het;
Jy, wat moet sing uit pure pret –
Jy moet verkwyn in ‘n kinderkamp,
Jy moet vir vrede word uitgestamp:
Vou maar jou handjies dig tesame,
Sluit maar jou ogies, en sê ame!
Siembamba, Siembamba,
Mame se kindjie, Siembamba!
Kinkhoes en tering, sonder melk:
Bitter vir jou is die lewenskelk!
Daar is jou plek, by die graffies daar –
Twee in een kissie, ‘n bruilofspaar!
Alles vir ons wat die oorlog hou –
Alles vir ons, en niks vir jou:
Jy het van ons jou plig geërwe –
Plig om as kind vir ons land te sterwe!
Al wat jy wen, is dat ons onthou:
Meer was die vryheid as kind of vrou!
Vou maar jou handjies dig tesame,
Sluit maar jou ogies, en sê – ame!

Die sterretjie
Vonkel, sterretjie, vonkel,
Hoog in die lug so blou!
Kort is die dag, en lank is die nag;
Dood is jou skyn eer die son jou verwag:
Snel sal jou glans in die môre verflou –
Vonkel, sterretjie, vonkel!
Vonkel, sterretjie, vonkel,
Hoog in die lug so hoog!
Engele daar kan jy byna gewaar,
Onder die wolke die hemelse skaar,
Elk met jou silwerwit skit’rende oog –
Vonkel, sterretjie, vonkel!
Vonkel, sterretjie, vonkel!
Lag in die lug daar bo!
Hier is dit sleg, want die dag is mos weg;
Oor al die veld het die nag hom geheg,
Tot as jy skyn – ja, dan kan ‘n mens glo –
Vonkel, sterretjie, vonkel!
Vonkel, sterretjie, vonkel,
Bo in die lug so blou!
Kort is die nag, en lank is die dag,
Hier, waar ons lewe en pligte verwag,
Lig van die son, maar tog swart van die rou –
Vonkel, sterretjie, vonkel!

Aan my ou vrind
Jy is al tagtig, en jou kop is wit –
Wit soos die sneeu, en witter as ‘n wolk
Daar bo ons in die bloute van die lug.
Jy is al tagtig, styf in elke lid –
Maar nog vir my, en altyd vir ons volk,
Van wat voorheen was, wat sal kom, ‘n tolk
Wat goed sy taal verstaan en praat kan sonder sug.
Jou oog is flink nog, en jou hand is vas:
Jy kan ‘n jong mens nog as leier dien
Oor al die paaie wat jy het deurkruis;
Jy kan nog help met elke sware las –
Jy, wat so veel gehoor het en gesien
Van agtien-dertig tot aan neëntien-tien,
So lank geswerwe het – so ná nou aan jou huis!
Nooit is jou hande swak vir goeie werk;
Nooit dof jou oog – al dink jy aan die tyd,
Die tagtig jare van jou lewensbaan.
Soms was jy swak miskien; soms was jy sterk;
Soms was jou hart gekwel deur haat en nyd;
Soms het jy pyn gehad, miskien ook spyt,
En soms as lewensprys jou fooi betaal – ‘n traan.
Die tagtig jare was nie almal goud,
Selfs silwer nie! Die weer was somtyds swaar;
Met wolke swart, met blits die hemel ryk;
Ná elke somer kom die winter koud!
Nie altyd nie het jy die son gewaar,
Die goud sien blink soos vonke in ‘n aar;
Nie altyd het jou pad die vlakte deurgestryk.
Vir tagtig jare het jy volgehou,
En hou nog vol – al bewe ook jou hande,
Al moet jy om te lees jou bril gebruik.
Nog is jou stem nie afgedaan en flou;
Nog is jou gees nie ingeklem in bande;
Jou tagtig jare is nog nie ‘n skande
Waarvoor jou grys ou kop in rou hoef weg te duik.
Jy kyk getroos jou tagtig jare t’rug,
Op al jou lang, lang lewe op land en see –
Jou loopbaan so met ondervinding ryk –
En praat daaroor nog sonder traan of sug:
Die hele reis daar het jy vrede mee.
Ek self sou baie graag my beste gee
As ek eenmaal soos jy getroos terug kan kyk!

In die konsentrasiekamp
(Aliwal-Noord, 1901)
O, pazienza, pazienza che tanto sostieni! (DANTE)
Jou oë is nat met die trane van gister;
Jou siel is gemartel, deur smarte gepla;
Van vrede en pret was jy vroeër ‘n verkwister;
En nou, wat bly oor van jou rykdomme? Ja,
‘n Spreekwoord tot steun – daar’s geen trooswoord beslister:
‘Geduld, o geduld, wat so baie kan dra!’
Hier sit jy en koes teen die wind wat daar suie
Yskoud deur die tentseil, geskeur deur die hael –
Jou enigste skuil in die nag teen die buie;
Die Junie-lug stort oor die stroom van die Vaal –
Jy hoor net die hoes van jou kind, en die luie
Gedrup van die reëndruppeltjies oor die paal.
‘n Kers, nog maar anderhalf duim voor hy sterwe,
Brand dof in ‘n bottel hier vlak naas jou bed.
(‘n Kafhuis gee makliker rus: op die gerwe
Daar lê ‘n mens sag, en sy slaap is gered!) –
En hier in die nag laat jou drome jou swerwe
‘n Aaklige rondte met trane besmet.
Hier struikel die kind wat te vroeg was gebore;
Hier sterwe die oumens te swak vir die stryd;
Hier kom ‘n gekerm en gekreun in jou ore;
Hier tel jy met angs elke tik van die tyd;
Want elke sekond’ van die smart laat sy spore
Gedruk op jou hart, deur ‘n offer gewyd.
En deur elke skeur in die seil kan jy duister
Die wolke bespeur oor die hemel verbrei;
Geen ster skyn as gids; na geen stem kan jy luister
(Eentonig die hoes van jou kind aan jou sy!)
Wat sag deur die wind in jou ore kom fluister:
‘Geduld, o geduld, wat so baie kan ly!’
Vergewe? Vergeet? Is dit maklik vergewe?
Die smarte, die angs het so baie gepla!
Die yster het gloeiend ‘n merk vir die eeue
Gebrand op ons volk; en dié wond is te ná –
Te ná aan ons hart, en te diep in ons lewe –
‘Geduld, o geduld, wat so baie kan dra!’

Die ou meul
Rol, rol, ou wiel, en spat die skuim
Rondom die eende in die sluis!
Die water kom bo van die berg
Om in die meulstroom hier te bruis.
Twee groot pop’liere skadu jou,
Ou wiel; en as die winter kom,
Dan val die blare om jou as
En bewe as jou speke brom.
Want nimmer het jy lang tyd rus:
Jy werk aldag en maak geraas.
Dof in my ore klink jou stem:
Ek hoor hoe jy die water blaas.
Dis al ‘n jaar of dertig so –
Toe het ek eers jou stem gehoor –
‘n Donker Meidag met ‘n lug
Half toe, met wolke hoog daaroor;
Die ou pop’liere was nog kaal;
Die winter, ag, was lankal daar,
En op die berge was kapok –
Ja, dit was bitter koud en naar!
Ek het gekoes, verkluim van kou,
Maar jy het altyddeur gesing –
En al die ys daar in die sluis
Het jou nie van jou stuk gebring.

Kleingelowige
‘Nee, regtig, oubaas speel met ons die gek!
‘n Ding wat sonder voete loop op spore,
Met vuur en vlam en vonke in sy bek?
Nog nooit het ek daarvan gehoor tevore!
‘n Ding wat vol met water word gestop,
Wat mense dra, en perde ook, en skape?
Baas het ons swartvolk baiemaal gefop –
Vertel nou maar dié storie aan die ape!
Hoe kom die ding so sonder trekgoed deur,
En sonder leier? Arrie, baas, ek wil nou
Die storie goed uitpluis, want vir ouseur
Is so ‘n Bolandsgrappie maar ‘n gril nou!
Ek glo daar net niks van nie – ja, al sweer
Baas op sy dawie dis die egte waarheid.
Ons swartgoed word gefop een, twee, drie keer –
Maar nooit nie weer! Ag, oubaas, dis ‘n naarheid
Om sulke dinge vir ou Klaas te sê:
Ek weet mos goed daar is mos niks van waar nie!
Waar het die ding voorheen so lank gelê?
Of was dit in die ou tyd nog nie klaar nie?
‘n Ysterperd, vervlaks, sê seur, wat spuit
En vuur blaas uit sy neus en uit sy ore –
‘n Perd wat harder as ‘n snip kan fluit
En nooit nie flou of steeks is op sy spore:
Wat agter hom ‘n tien stuks karre trek –
Arrie, dié perd is bobaas van die pêr’e!
Maar seur, ons swartvolk is nie almal gek,
En baas is neus verby met baas se têre.
Dis koddig in die Boland – ja, dis waar,
En dit wil ek ook glad nie nou bestry nie:
Die swartgoed self dra onderbroeke daar
En spog daarmee: arrie, jy wil nie bly nie!
En my oorlede vader het gesê –
Hy was nog slaaf, en hy het nooit gelieg nie –
‘n Bolandsbaas het in ‘n bal gelê
En kyk of hy nie daarin rond kon vlieg nie.
Nou ja, ek sien nie in hoedat ‘n bal
Met man en muis so in die lug kan swewe –
Wie dit probeer, is seker gek en val;
Miskien verloor hy daarby nog sy lewe.
Maar nooit het ek gehoor van so ‘n perd
Wat rondgalop of draf op ysterspore –
‘n Dier wat nie eens maanhaar het of stert,
En net ‘n skoorsteen vir sy mond en ore!
Foei, oubaas, foei! Baas skeer met ons die gek;
Maar ons word nooit van sulke grappies grys nie!
‘n Ysterperd met vonke in sy bek –
Nee, dit maak oubaas nooit vir outa wys nie!’
‘Maar hoor, eerwaarde, het ek goed begryp?
Ekskuus, maar ek kan byna dit nie glo nie:
So iets steek mos ‘n mens nie in sy pyp
Om uit te rook – ek kom dit nie te bo nie!
Eerwaarde sê U het dit self gehoor?
Nou goed! Maar dit is koddig dat die mense
My nooit daarvan vertel het of daaroor
Gepraat het nie: eerwaarde weet my wense
Is altyd nuus te weet; maar ek moet sê
Eerwaarde se geskied’nis neem my asem
Glad weg! ‘n Skuit waarin ‘n dorp kan lê,
En wat gedrywe word deur wind en wasem –
‘n Ysterskuit wat honderd treë lank
En dertig treë breed is – dis ‘n wonder!
En as ek hier so stil sit op die bank,
Eerwaarde, kan ek dit nie glo nie sonder
‘n Sterk bewys. Ek sê nie dat U jok –
Nee, waarlik nie! – maar U het misgereken:
‘n Mens spring somtyds rond net soos ‘n bok
En weet nie wat sy woorde reg beteken.
Hoe kan die skuit so oor die see gaan seil?
Waar sou dit heen, eerwaarde, as daar storm is?
So somaar weg te vlie, net soos ‘n pyl –
Dit kan hy tog nie as hy so enorm is!
Ek weet die ark van Noag was al swaar,
En volgelaai met leeus en olifante –
Dit staat so in die Bybel en is waar –
Miskien met meubels ook soos ledekante?
Maar nie in Exodus of Genesis,
Eerwaarde, kan ek van ‘n stoomskuit lees nie;
Neem my nie kwalik, maar U het dit mis:
So iets, eerwaarde, is daar nooit gewees nie!’
‘Aan spoke? Kêrel, is jy mal? Jy weet
Daar is geen spoke nie: dis ‘n versinsel.
Jy het nie daar die regte waarheid beet;
Dit stryk nie met ‘n Kristen se beginsel.
Dié stories is maar laf! Ja, glo dit wel,
Hiernamaals gaan ons almal na die hemel
As saliges, of sondaars na die hel;
Hoe kan die lug dan so met spoke wemel?
En het jy van jou lewe ooit gewaar
‘n Spook? Nee, kêrel, en geen mens op aarde!
Dié leuens sit so goed nie inmekaar
En het vir my ook nie die minste waarde.’
Nou ja, oom, outa, neef, ek skeer die gek:
Dis amper tyd dat ek daarmee al klaar is!
Dié dinge is mos bo ons vuurmaakplek –
Maar wie kan sê dat hulle nog nie waar is?
Die ysterperd hol deur die land met stoom;
Die kakies het gekom in ysterskuite;
Die spoke – nou, miskien het ek gedroom
En huil en brul jou hond vir niks daar buite!

Mordegai
Ag, smous, waar gaan jy heen? Waar loop jy, smous?
Waarom so haastig, smousie? Sê vir my!
Jy het nog werk te doen? Ag nee, jy flous:
Jou werk is afgedaan; jy is mos vry.
Die hele dag het jy ons volk besteel;
Op alles tien persent of meer gewin!
Ja, krap jou kop: die waarheid jeuk mos veel
En is nie altyd na ‘n mens se sin.
Wat maak jy, smous? Jy is mos Jood; nou kom,
Jy het jou wet – ek ken nog wat daarvan;
En tog, jy draai Leviticus maar krom,
En Deut’ronomie pas nie vir jou, man.
Het jy nie gisteraand by ons geëet?
En ons het varkvleeswors gebraai gekou;
En niemand van ons nasie is … jy weet!
Is dit geselskap vir ‘n Jood, vir jou?
Jou wet sê: ‘Woeker nooit!’ En tog, jy vra
Op wat jy leen, oor tien persent per jaar!
‘n Skande, smous! Sou Moses dit verdra?
Dié man het jou laat stenig deur die skaar!
En tog, ou smous, al heet jy Mordegai;
Al eet jy soms, so per abuis, ook sult;
Al is jy ook ‘n vent wat altyd draai,
Wat moet gestenig worde op ‘n bult,
Waar al die mense jou kan sien as jy
So rond moet spartel as die klippe kom –
So sê jou wet, en dis genoeg vir my:
Dis joue, hoor, soveel jy daaroor brom! –
Tog hou ek van jou, byna as ‘n vrind –
‘n Maat miskien, as dit nie sonde is!
Jy het my lekkergoed gegee as kind
En niks daarvoor gevra – of het ek mis?
Miskien wou jy ook daarmee woeker, hoor!
‘n Kind se liefde’s meer as tien persent,
En klontjies goedkoop. Waarom dan versmoor
Jy in ‘n sweetdoek so jou een talent?

Aan ‘n seepkissie
Hulle het jou in Eng’land gemaak, seepkissie,
Om hier in ons land as ‘n doodkis te dien;
Hulle het op jou letters geverwe, seepkissie,
En ek het jou selwe as doodkis gesien.
Klein Jannie van ouboetie Saarl, seepkissie,
Het hier in die kamp met sy sussie gekom –
En jy was bestem, soos jy weet, seepkissie,
Daar oorkant in Eng’land tot doodkis vir hom!
Klein Jannie van ouboetie Saarl, seepkissie,
Was fluks en gesond, vir sy jare nog groot;
Maar hier in die kamp, soos jy weet, seepkissie,
Was hy maar drie weke, en toe … was hy dood!
Onthou jy vir Jannie? Jy weet, seepkissie,
Hy het in sy speletjies met jou gespeel;
Die son het sy krulkop geskilder, seepkissie,
So blink as sy strale, as goud so geel.
Op die Vrydagmôre – onthou jy, kissie –
Het Tannie gesê: ‘Ag, klein Jannie die hoes!’
En die Vrydagaand, soos jy weet, seepkissie,
Was Jannie se lewe al half verwoes.
Hulle het jou op Saterdagmiddag, seepkissie,
Gedra na sy tent as ‘n doodkis daar!
Die wit gesiggie – jy weet, seepkissie,
Die handjies gevou en gekruis oormekaar.
Hulle het jou in Eng’land gemaak, seepkissie,
Om hier vir ons kinders as doodkis te dien;
Hulle het vir jou lykies gevinde, seepkissie,
En ek het jou selwe as doodkis gesien.

Die doringboom
Kyk, hier is ‘n ou kameeldoring, amper kaal –
Sy blaartjies vuil en donkerbruin verbrand;
Sy stam gestrooi met geelgrys stof en sand;
Sy dorings wit soos silwer, skerp soos staal.
Hier staan hy nog, hoe dor die veld en skraal;
Hou stewig nog teen wind en storm sy stand –
Die oudste doringboom in ons doringboomland,
Wat reeds sy bloeityd tel vir honderdmaal.
Vir jare het hy hier sy goud gestrooi,
Die hele wêreld oor sy geur versprei,
Vóór nog ‘n witmens hier was of ‘n pad.
Vir jare was hy bobaas hier, en mooi
Vol groen en goud; maar nou’s sy tyd verby –
‘n Afgeleefde doringboom, droog en glad!

Die soutpan
Kaal is die ou sandwêreld hier, en kaal
Die see daar buite waar die branders breek –
‘n Strand vol klippies en ‘n pol’tjie kweek
Van ruigtegras, nou nie meer groen, maar vaal.
Hier praat die veld ‘n onverstaanb’re taal;
Hier maak die son die blou soutwater bleek,
Totdat hy saans vermoeid sy kop versteek
Agter die duine, waar sy glans verdwaal.
Hier staan die soutkors sonder vou of plooi,
Glad, silwerwit, en met ‘n goudgeel lys
Van modder en klei – hier dun en daar nog dig.
So arm die wêreld hier, en tog so mooi –
Stil, soos ‘n oumens amper oor sy reis
En met die Dood se skadu op sy gesig.

Japie
Vanmôre was Japie nog hier:
Vanaand is hy dood!
Met ‘n lag om sy mond het hy bruilof gevier
Met ‘n klein brokkie Engelse lood.
Vanmôre was Japie by my:
Vanaand is hy … waar?
As ‘n mens maar kan weet waar hy eind’lik sal bly,
Wie sien dan in die toekoms gevaar?
Vanmôre was Japie my maat:
Vanaand is hy … wat?
Sal hy nog met my lag, sal hy nog met my praat,
Of my hand ooit in syne weer vat?
Vanmôre was Japie ‘n kind:
Vanaand’s hy volleerd!
Ons het baie gestry om die waarheid, ou vrind:
Weet jy nou wie van ons had verkeerd?
Vanmôre was Japie – nee God,
Hy is nog vir my!
Want die dood kan nie skei nie, al is dit ons lot
Om alleen op die wêreld te bly.

Op ‘n leiklip
Hier onder die leiklip, daar rus (ás hy rus –
Want wie weet of waarlik die dood ons kan sus?)
My arme ou Vonk – en tog, arm is hy nie:
Hy het wat hy wil – wie dit teëspreek, dié lie.
Vir my was hy meer as ‘n halfduisend pond,
As kind of as kneg – ja, al was hy ‘n hond:
Ek het mos geen kneg nie, en ook nie ‘n kind,
En Vonk was vir jare my beste ou vrind.
Hy het altyd gehelp, hy was altyd ook klaar
Vir die grootste plesier, in die naarste gevaar.
Oordag het hy saam in die veld rondgeloop,
En miskien nog ‘n hasie geja op die koop.
In die aand het hy stil by die vuurherd gelê,
En ek het hom my hope en wense gesê;
Ons het same gepraat – ja, tot laat in die nag,
Tot die môrester daar was, en amper die dag.
Was dit goed vir ou Vonk, dan verlaat hy sy plek
En kom staan by my stoel om my hande te lek –
Daarby het hy altyd gemeen: ‘Ek verstaan,
Baas, al wat jy sê, en ek laat dit begaan.’
Hier onder die leiklip, daar slaap (ás hy slaap –
Is die dood maar ‘n droom wat ‘n dier op kan raap?)
My liewe ou Vonk – want ek het hom nog lief!
My hart het hy gou weggesteel soos ‘n dief;
Maar hy het my syne gegee – en ek vra
Of ‘n mens, soos die dier, so ‘n ruil sou wil wa!
Ons harte is vol van gemors en verdriet,
En as steun in die lewe is hul maar ‘n riet;
Maar die hart van ou Vonk was die hart van ‘n kind –
En jy het hom vir my gegee, my ou vrind!
Ons het same die wêreld, hoe groot dit ook is,
Deurkruis; ons het same geniet en gemis;
En jy was vir my meer as kind of as kneg.
En nou is die wêreld weer leeg, want jy’s weg –
Ek weet nie waarheen nie! Miskien is dit waar:
Soos rook in die lug gaan ‘n mens uitmekaar,
En nog baie gouer ‘n hond ná die dood.
Jy het my die hand gegee – jy met jou poot;
Jy het my gesoen; ons het same gepraat;
En ek glo aan jou spook, Vonk, my liewe ou maat!
Hier onder die leiklip lê jy in jou graf –
Dis al, wat ek weet, want ons gissing is kaf.
Jy’s dood – dit staan vas, want ek self het jou hier
Begrawe, en sonder gebed, want ‘n dier
Het tog nie ‘n siel nie – so sê outa Kees –
Hy weet, want hy het mos diaken gewees
En op eie houtjie die bidstond gelei
Daar bo in die sendingkerk. Ja, maar vir my
(Al is dit nou sonde waarvoor ek moet vrees!)
Het jy baie meer van ‘n siel as ou Kees!
Jou oë was altyd so diep soos die lug,
So hel soos die hemel, so sag soos ‘n sug:
En agter die oë, daar lê tog verstand;
En agter verstand staan ‘n siel by die hand –
‘n Siel wat nie somaar in niks kan verdwyn,
Of somaarso stil’tjies in wolke verkwyn.
Jy’s dood! – wat ons dood noem, wie weet wat dit is!
‘n Slaap of ‘n droom? Ag, ‘n mens kan maar gis –
En dit is die moeite nie werd nie, want jy
is altyd, ja altyd, my ou maat vir my.

Op my ou Karoo
Hier wil ek rus op ons vaal Karoo –
Hier, waar die veld ‘n leegte is –
Hier, by die slang en die akkedis –
Hier, met die hemel blou daarbo.
Grawe hier, boetie, ‘n graf vir my!
Hier is ek tuis, my land is hier –
Hier, waar die korhaan bruilof vier –
Hier wil ek lê in ons grougeel klei.
Stel nie ‘n klip of ‘n kruis daarbo;
Skrywe geen teks wat ‘n mens kan lees;
Sê net: ‘Hy slaap waar hy wou wees –
Hier in die skoot van ons vaal Karoo.
Rond oor die wêreld het hy gereis;
Nêrens was uitkoms vir sy hart;
Orals was donker, die wolke swart –
Orals die wêreld vaal en grys.
Nou lê hy diep hier in die sand;
Nou slaap hy vas, want hy rus in sy graf.
Was hy ‘n sondaar, dan is sy straf
Lank afgewerk in ‘n vreemde land.
Praat van hom nie as ‘n skuldenaar nie:
Hy het betaal tot die laaste toe!
Hy het gely – ja, ons weet nie hoe! –
Broer van almal, en maat van … wie?’
Dit is jou rede oor my lyk,
Dit jou gedagte as jy daar staan –
Daar by my graf, waar die vollemaan
Deur God se vensters na onder kyk.
Laat vir my slaap, boetie! Ek het vaak:
Dof is my oë, my siel is moeg.
Gaan jy maar voort met jou land te ploeg,
Tot ook jou siel in die duister raak.
Laat my alleen op die toekoms wag,
Hier in my graf op ons vaal Karoo.
Dek my met veldbossies, boetie! So,
Nou sal ek rus tot die laaste dag.

My nuwe vaderland
Ek het so lief ons blougroen see,
Ons witgeskulpte strand;
Was ek geen Blikoor nie, dan was
Die see my vaderland.
My tuiste-veld is baie mooi,
In winter baie groen –
Ja, goudgeel blink die doringboom daar
As son en wind hom soen.
My eie veld is baie nat
(Vervloek die tyd!) met bloed –
Daar sing vandag die mense nog
Van Volk en Heldemoed!
Die see is baie, baie mooi,
Die see is blou en groen:
Daar’s niks so mooi die wêreld deur
As son en wind hom soen.
Die see is vol met trane, vol,
Tot in sy hart, met bloed –
En tog sing nie die skulpe daar
van Volk en Heldemoed!
Ek is ‘n Blikoor, want my wieg
Het op die veld gestaan;
Maar as ek na die branders kyk,
Loop oor my wang ‘n traan.
My land is nie meer myne nie;
My volk is doodgestry;
My moed is nie meer heldemoed –
O God, vergewe my!
Ek wil nie dat ek sterwe sal,
Geen pyn meer voel of leed;
‘k Wil see toe, waar die koel wind waai:
Die veldson brand so heet.
Ek wil nie meer die mense eer
Wat slegter is as vee –
Nie meer die volksgeskied’nis lees
Met al sy leuens mee.
Ek wil vergeet en uithou – ja,
Ek kan nog jare ly,
Solank die branders tot my sing,
Die skulpe praat met my.
So lewe ek my lewe deur,
Neem wat die lewe gee:
My volk sal nou die visse wees.
My vaderland die see.

Vrede-aand
Dis vrede, man; die oorlog is verby!
Hoor jy die mense skreeu, die strate vol?
Sien jy die hele wêreld is op hol?
Kom, hier’s ‘n bottel soetwyn; laat ons drink!
Ons het ons nasie in die see gesink;
Ons het geen land meer nie; dis klaar met Kees!
Dis vrede nou! Kom skreeu – of is jy hees
Van lag? Nou, lag maar, want die storie’s uit:
Ons nasie’s weg, ons kan daarna maar fluit!
Drink, drink jou glas! Die son skyn deur die wyn –
Is dit te soet, of smaak dit soos asyn?
Nou ja, dan kom hier by die venster staan
En skou met my al die gedoente aan.
Daar waai die vlag, daar word hoerê geskree:
Die aandeelmark rys weer, en ons daarmee!
Wat is ons land teenoor die aandeelmark?
Wat ‘n kanarievoël teenoor ‘n vark?
‘n Lelieblom teenoor ‘n stronk tabak?
Ons nasie, wat so wild was, is nou mak
En kan getrein word soos ‘n jong bob’jaan,
Wat, as hy steeks is, jy weer goed kan slaan.
Hoerê! hoerê! Skreeu saam met my:
Dis vrede nou; die oorlog is verby!
Dis vrede, man; die oorlog is verby!
Hoor jy daar agter hoe die mense huil?
Hoor jy ‘n sug, ‘n klag? – Dis maar ‘n uil –
Die voëls is oral rond, selfs in die stad,
En oral skreeu hul, oral om ons pad:
Hul weet ons was ook uile. Ons hou saam
‘n Bondskongres hier, net soos dit betaam;
Passeer mooi resolusies; maak geraas
En groot lawaai; en trek dan soos ‘n haas
Wat bang is vir die roer, weer in die hol
En sit daar van die bewerasie vol!
Nou is die storie uit: die leë glas
Staan droog, wat vroeër so vol met water was;
Die put wat helder water eens kon gee,
Is vol met trane, souter as die see –
So brak as ooit ‘n pan in die woestyn
Waarop die son aldae helder skyn –
En bitter net soos gal, want in die put
Het ons ou volk sy trane afgeskud:
En ons moet daarvan drink, die jare deur,
Al sal die smaak ons hart en siel verskeur.
Nee, boetie, nee, kom skreeu hoerê met my:
Dis vrede nou; die oorlog is verby!
Dis vrede, man; die oorlog is verby!
Sien jy die strate vol? Ek sien ‘n ramp,
‘n Kerkhof by ‘n konsentrasiekamp
Met duisend graffies, elk waarvan bewaar
‘n Skat, wat alles was wat God aan haar
Gegewe het om eenmaal aan ons land,
In tyd van nood, toe te vertrou as pand!
Sy was die sterkste van ons almal – sy
Wat met gebed en hoop kon samestry!
Sy het die swaarste deel van onse lot
Gedra, gehelp, getroos, gesteun deur God;
En as jy daaraan dink, dan moet jy glo –
Al twyfel jy – daar is tog Iemand bo
Wat so ‘n vrou tot yster maak en staal,
Met soveel troos haar steun en hoop betaal;
Maar dan weer dink jy aan haar smart en aan
Die graffies wat daar op die kerkhof staan,
En voel weer twyfel, want ‘n mens is swak!
Waarom het Hy die boom gesnoei, die tak
So afgekap tot aan die stam? Waarom
Het Hy haar lot so skeef gemaak en krom?
Nee, boetie, drink met my; skreeu saam met my:
Dis vrede nou; die oorlog is verby!
Dis vrede nou; die oorlog is verby!
Hoor jy die mense skreeu hoerê? Ek hoor
‘n Dof gekerm en steune in my oor.
Vêr oor die vlakte dryf die wolke neer;
Daar slaan die blits, daar dreun die donderweer.
Die hael, elk korrel soos ‘n kersiepit,
Maak die Karoo-veld net soos marmer wit
En dek die kaal graf van ons laaste kind;
En deur die haelbui huil die noordewind.
Hoog was ons hoop, hoe laag ook was ons hart!
Ons land is duur: die prys – verdriet en smart!
En meer as ons, het sy haar deel gegee,
Haar siel ontroof van liefde, om daarmee
Ons borg te staan; sy het vir ons gedra
Die skuld van gister en die dag daarna;
Op rots het sy gebou, en nie op sand –
Heldin en vrou! – die beste wat ons land
Nog voortgebring het! Skreeu hoerê vir haar
As jy moet skreeu – maar liewers, man, bedaar
En skink weer met my in ‘n glas vol wyn:
Dit sal nie ditmaal suur smaak soos asyn,
Maar heuningsoet soos suiker – en met my
Drink op haar naam; die oorlog is verby!
Dis vrede nou; die oorlog is verby!
Dis vrede, ja! Wat sal ons nou begaan?
Sal ons die vrou daar binne weer laat staan
Om kos te kook, te braai, te stoof, te smoor?
Nie meer haar steun verlang nie? nie meer hoor
Haar stem wat in die onweer helder klink?
Sal ons haar siel laat roes? Dié het geblink
Tot aan die kruis-ster toe die donker nag
Rondom ons was en niemand van ons dag
Verwag het nie; toe het haar lig gestaan
As lei-ster vir ons, ligter as die maan,
En soos ‘n son geskyn – toe was dit nood!
Dis vrede, maar dié siel is nog nie dood:
Dit lewe nog om ons te lei en maak
Die swaar, swaar vrede plig; die harde taak
Wat voor ons lê, die lewe wat ons wag,
Ons donker pad, so helder as die dag.
Waak oor dié stem! Let op dié siel! Behou
Die beste wat ons nasie het – die vrou!
Gooi neer die glas; die stukkies skop opsy:
Daaruit sal ons geen ander heildronk drink
As dié aan haar! Maar roep, man, tot dit klink:
Dis vrede nou; die oorlog is verby!

Die ou blikkie
Wat is die ding wat jy daar hou?
Wat droom jy oor ‘n blikkie, vrou? –
‘n Armsalige ou blikkie?
Wat is die ding tog nou vir jou?
‘Ek wil hom skoonmaak dat hy blink
Soos silwer in die sonskyn: dink,
Die armsalige ou blikkie –
Daaruit het Gert en Griet gedrink.
Ek wil hom met die grond hier vul,
Hier, waar die suring bloei so gul,
Die armsalige ou blikkie:
Miskien kan ek my droefnis kul.
Ek wil daarin ‘n plantjie plant
Wat groei aan Griet haar graf se kant:
Die armsalige ou blikkie
Was vasgeklem in Griet haar hand.
As ek so in die sonskyn sit,
So blou die hemel bo, so wit
Die armsalige ou blikkie,
Dan droom ek weer oor dat en dit:
Ons konsentrasiekamp is daar;
Die oorlog word ek weer gewaar –
Ag, armsalige ou blikkie,
Waarom het God ons nie gespaar?
Ja, Gert en Griet was heel my hart!
Die plaas is afgebrand en swart –
En jy, armsalige ou blikkie,
Herinner my nog aan my smart.
Ons kan die plaas weer opbou – ja,
Jan het al geld te leen gevra;
Maar, armsalige ou blikkie,
Kan Gert en Griet my ooit weer pla?
Daar in die konsentrasiekamp,
Daar in ons aaklige oorlogsdamp,
Ag, armsalige ou blikkie,
Dáár is hul lewe uitgestamp!’
Vergeet wat jy gely het, vrou:
Ons is weer vrede-vrinde nou!
Die armsalige ou blikkie –
Wat is dié ding tog nog vir jou?
‘Dit laat my dink aan Gert en Griet:
Al is dit ‘n gebroke riet,
Die armsalige ou blikkie
Is anker teen my sielsverdriet.
Die plantjie wat hierin sal groei,
Sal elke jaar opnuut weer bloei,
Ag, armsalige ou blikkie,
Al is my trane opgeskroei;
Want ek het nog ‘n traan gespaar,
Nog ‘n paar sugte opgegaar,
Om, armsalige ou blikkie,
Jou plantjie veilig te bewaar.
As ek vanaand my kers uitblaas,
Dan werp die maan ‘n silwer waas
Oor jou, armsalige ou blikkie,
En oor ons afgebrande plaas.
Ek luister; en dit skyn vir my
Klein Gert is weer hier aan my sy,
By jou, armsalige ou blikkie.
Om weer ‘n slukkie melk te kry;
En Grietjie staan daar by die deur –
Ja, kyk, haar voorskoot is verskeur!
Ag, armsalige ou blikkie,
Hoe kan ek eensaam wees en treur?
Die dood het albei weggehaal;
Ons plaas is afgebrand en vaal;
En, armsalige ou blikkie,
My hart is amper net so kaal.
Solank jy op die vensterbank
Hier by my staan, so rein en blank,
Kan ek, armsalige ou blikkie,
Nog stil wees en vir God nog dank
Dat Hy, toe daardie oorlogsramp
My kinders altwee in die kamp,
Ag, armsalige ou blikkie,
Verstik het met sy oorlogsdamp,
Nog in my hart die hoop kon gee
Dat ek bedaard was in my wee –
Ag, armsalige ou blikkie,
Te dink ek sien hul weer, altwee!
Met jou het Griet en Gert gespeel,
En ek het nog in jou ‘n deel;
Ag, armsalige ou blikkie,
Laat ek my maar nog iets verbeel!
Verbeelding – dit is alles nou
Wat ek nog het: laat my dit hou!
Ag, armsalige ou blikkie,
Jy is my anker teen die rou!’

Woltemade se spook
‘Hier agter troon die Duiwelskop;
Ou Tafelberg is vlak daarnaas –
‘n Egte tafelklip, waarop
Die seedons afdaal soos ‘n waas,
Nog witter as renosterrook,
Nog dunner as die jongste spook.
Die onderdeur staan ope nou,
Al is die naglug nog so koud,
Al is die water nog so rou,
Al glans die weerlig bont soos goud:
Die seelug is mos nie ‘n dief –
Ek hou van hom, ek het hom lief!
My kers is amper uitgebrand;
Dit kwyn nog net ‘n vlammetjie;
Ek het ‘n snuiter by die hand –
Die ouderwetse ding, hierdie;
Maar ek wil maar die kers laat staan:
Dit kan nog meeding met die maan –
Die maan wat deur die wolke trek
Soos ‘n fisant deur ruigtegras –
Nou vol, dan halfpad toegedek
Deur wolke, dan weer in die kas;
Nou skemer oor die strand, dan swart,
Stikdonker skadu, koud en hard.
Geen ster skyn deur die vensters hier;
Geen mot vlieg om my kersievlam;
Geen gogga gons of maak getier;
Ja, selfs die wind se stem is lam:
Die hele nag het dit gedreun,
Die hele aand lang deur gekreun.
Dof slaan die see daar oor die sand,
Eentonig oor die klippers weg;
Die seegras strooi die hele strand,
Waar skuim nog met die skulpe veg –
Grys soos ‘n blinde man se oog,
En troebel soos ‘n emmer loog.
Hier binne gooi my kers se skyn
Groot skadu-spoke teen die muur,
Wat flikker, fladder en verkwyn,
Soos spinnekoppe in ‘n skuur;
En hoog daar bo, daar by die dak,
Waai vlaggies van vuil spinnerak.
Nou luister maar! Daar hoor jy raas,
Sag soos ‘n muis wat bruidskoek kna
Of vir sy maters in ‘n kaas
Trakteer op wat hul weg kan dra.
‘n Dof geritsel by die deur –
Iets koddigs nou kan jy bespeur!
‘n Voetstap op die stoep – ‘n ding
Wat, sagter as ‘n blootvoet kind,
Dwars rondloop soos ‘n vreemdeling,
So vinnig soos die skemerwind;
Wat skielik in die duister blink
En dowwer oor die drumpel klink –
Iets wat jy nie met oë kyk;
Iets wat jy nie met vingers vat;
Wat deur die hele kamer reik;
Wat kruip so deur die sleutelgat –
Miskien ‘n bietjie mis of rook,
Of Wolraad Woltemaad’ se spook!
Jy sien hom nie; jy voel maar glo
Die yskoue lug waarin hy gly!
Die spinnekoppe spartel so
Asof hul bewerasie kry;
Die kat krimp weg, sy rug is krom;
Die hond die huil; die wind is stom!
En elke nag teen middernag,
Dan ry die yskoue spook op land,
En kuier op die strand, en wag
Sy lewe wat die see as pand
Moet hou, totdat die eerste slag
Geslaan word op die laaste dag.
En as hy oor die drumpel waai
En inkrimp in jou huis, dan kreun
Die ou skarniere, en dan swaai
Die onderdeur; ‘n dof gedreun
Klink in jou ore, want dis ook
Die koms van Woltemaad’ se spook!
Jy moenie daarvoor bang wees nie!
‘n Spook het mos geen been of murg:
Wat kan hy kwaad doen, of vir wie
Kan hy so goedsmoeds dood verwurg?
Nee, glo nie, hy sal rusie stook!
Hy is mos Woltemaad’ se spook!
Hy kom net om die strand te sien
Waar eenmaal hy ‘n heldestreek
Begaan het om die Plig te dien.
Verbeel jou hy is dood en bleek:
Hy kan jou nie moveer nie, en jy
Moet trots wees op sy koms en bly.
Net goeie mense sien sy spook!
As jy miskien op sterwe lê,
Gewaar jy hom as gryswit rook
Waaruit ‘n stem klink sag en sê
(Al dink jy ook, dis maar die wind):
‘Kom saam met my; kom huis toe, vrind!’
Al is jy goed of goddeloos,
Sit net maar stil alleen en wag;
Alleen, met twak en tonteldoos,
Gewaar jy hom op middernag –
Nie met jou oog, nie met jou hand:
Net met jou siel en jou verstand.
Gevoel – alleen daarmee bedeel
Kan jy vir Woltemade sien:
Het jy dan ook gevoel nie, skeel
Hy jou niks, want jy word miskien
So vaak en teemrig dat jy gaap,
En netnou is jy vas aan slaap.
Dan droom jy Woltemade kom
Net soos Klaas Vakie deur die dak
Of skoorsteen – want ‘n spook is dom
En gee nie om die spinnerak;
En as jy slaap, dan bo jou kop
Lê hy sy koue hande op.
Dan skrik jy wakker en kyk rond:
Die kersie gluur nog om die pit,
Die skadu flikker oor die grond,
Die sterre en die maan skyn wit,
Jy hoor nie eens ‘n kreun of sug,
Jy voel net maar die yskoue lug;
Maar in jou kamer, by jou bed,
Daar het sy spook gestaan, en hy
Het op jou in jou slaap gelet,
Oor jou sy hande uitgesprei:
‘Ek het my plig gedoen, gegee
My lewe aan ons Moedersee.
Ek het my plig gedoen; en jy –
Jy wat so sedig droom en gaap –
Wat het ons land van jou gekry?
Het jy gewerk of net geslaap?
Jou lewe, was dit werk of rook,
‘n Droom – soos Woltemaad’ se spook?’

Lenteliedjie
Al die velde’s vrolik;
Al die voëltjies sing;
Al die kriekies kriek daar buite;
Elke sprinkaan spring.
Al die koggelmannetjies
Kom om fees te vier;
Hier galop ‘n goggatjie,
Daarso dans ‘n mier.
Selfs die vissies spartel
Teen die kafferskuil;
In die groot ou eikeboom
Droom ‘n oupa-uil.
Rond in ons Karoo-land
Is ‘n ruik versprei:
Boegoeblom en appelkoos –
Kan jy beter kry?
Katjiepiering-heinings,
Bont met blomme hier;
Rose en sering daarnaas,
Roos en angelier.
Binde vir my same
Katjiepiering wit,
Bobbejaantjies blou en bont,
Rose in die lid,
Varings van die klippe,
Afrikaners rooi
En kalkoentjies uit die vlei –
Algar is so mooi!
Geel gousblomme uit die veld,
Klossies uit die kuil –
Sal ons ooit ons blommetjies
Vir iets anders ruil?
Vrolik is die wêreld,
Vrolik rand en vlei!
Elke koggelmannetjie
Het sy maat gekry;
Elke gons’rig’ goggatjie
Is getroud of vry –
Vrolik is die wêreld hier,
Vrolik veld en vlei!

Apie
Apie, apie, sê vir my,
Is jy mens, of is jy dier?
Het jy bruilof ooit gevier?
Waar en wanneer het jy getrou?
Het jy kind, of het jy vrou?
Het jy skulde? In jou huis,
Apie, is dit alles pluis?
Is die kleinnooi in haar skik?
Of moet sy op alles pik?
Apie, apie, sê vir my!
Oubaas, oubaas, ek sal sê!
Ek is maar ‘n viervoet dier;
Ek het bruilof nooit gevier;
Agter die bossies het ek getrou;
Kinders het ek en ‘n vrou –
Skulde nie; en in my huis,
Glo ek, is dit alles pluis.
Kleinnooi is nie in haar skik,
As ander apies op haar mik –
Oubaas, dit is soos ek sê.
Apie, apie, sê vir my,
Waarom lewe jy so mooi,
Sonder kamer, sonder kooi,
Sonder selfs ‘n trouring, sonder
Ook ‘n huw’likseën? Ek wonder
Dat jou vrou so goed verstaan
Nie met apies rond te gaan;
Dat jy sonder skulde lewe
En nie vir verbande bewe –
Apie, apie, sê vir my!
Oubaas, oubaas, ek sal sê!
Ek kan lewe sonder kooi –
Klipskeure is net so mooi -,
Sonder selfs ‘n trouring, sonder
Ook ‘n huw’likseën! Jy wonder?
Ek het altyd goed verstaan
Om met vrouens om te gaan:
Anders loop my hele lewe
Opdraand dat ek daarvan bewe –
Oubaas, dit is soos ek sê.

‘n Praatjie oor die trougees
Akkedissie, waarom trou jy nie?
Mame wil nie hê nie! (LOKASIELIEDJIE)
Ag, akkedissie, as jy eenmaal weet
Wat ‘n getroude mens het uit te staan,
Hoe hy moet spartel, hoe hy rond moet slaan,
Om deur te kom moet worstel, dan sal jy
Nie so voorbarig praat nie – glo vir my!
Ag, akkedissie, man, die wêreld weet –
Die wêreld wat ‘n mens so gadeslaan! –
Wat man en vrou tesame uit moet staan;
En jy weet niks daarvan nie; glo vir my,
Dis beter om nie te trou, en tuis te bly.
Jy gaan so teen jou ma te keer; jy sweet
Van stoutheid en astrantheid; jy wil gaan
Met vroumense op reis nou na die maan;
Jy wil gaan trou, wil kinders hê en vry –
Maar dink, oormôre, wil jy sito skei!
Ag, akkedissie, jong, jou mame weet
Meer van vroumense af as jy verstaan;
Sy wil jou nie sien spartel en vergaan
Net om ‘n meisie wat jy na gaan vry!
‘n Vroumens is astrant – ja, glo vir my!
Bly liewers tuis, ou kêrel. As jy meet
Die jonkmanskap teenoor die huweliksbaan,
Dan sien jy tog hoe sleg die maat moet gaan
Vir man en vrou; hoor dus na my, en bly
Maar tjoepstil tuis, en laat jou ma jou lei.
Wat wil jy met die meisies? As jy eet,
Is daar genoeg vir een: wat nou gedaan
As jy ‘n vrou het, kinders ook? Vergaan
Van honger? Nee, ou jong, jy moet maar bly
Stil by jou mame, vrolik aan haar sy.
Ag, akkedissie, het ‘n vrou jou beet?
Kêrel, ek voel vir jou, ek stort ‘n traan!
Hoe kon jy ooit so iets, ou man, begaan?
Jou hart is mos jou eie: laat dit bly;
Vry na jou mame as jy tog moet vry!

Akkedissie aan my:
Ag ja, Tweebene, ek sit in die klem,
Vas in die ou slagyster van ‘n vrou!
Haar mondjie, man, dit is so rooi soos bloed;
Haar hare, man, dit is so swart soos roet;
Haar stemmetjie soos wind wat oor die baai
Die soetste deuntjie fluister as dit waai;
Haar ogies net soos sterretjies so mooi;
Haar wangetjies soos kersies net so rooi;
Haar tandjies, soos my eie, net so wit
As seesand of ‘n appelkoos se pit!
Sy is die mooiste meisie op die veld;
Sy het ook, soos ek hoor, ‘n bietjie geld –
Nou het jy alles, man; ek moet gaan trou,
Al hou jy my ook agter met ‘n rem!
Jy praat, Tweebene, net asof jy dwars-
Deur heel die formulier gekruip het. Jy –
Wat weet jy self van meisies, van ‘n vrou?
Is jy die soort van vent van wie hul hou?
Jy self het mos ‘n meisie nooit gesoen nie –
Het ek dit nie al duisendmaal gedoen nie?
Weet jy van daardie pret? Verbeel jou maar
Jy het in een minuut so opgegaar
Die ganse pret van heel die wêreld; dan
Weet jy nog niks, of amper niks, daarvan!
Laat staan maar, man, al jou bangmakery:
Jy praat my tog nie om, selfs as jy bars!
My hele twis met mame is maar dit:
Ek wil gaan trou, en mame wil nie ja sê.
My meisie is kordaat; ons is geskik
Een vir die ander; nie te arm nie: ek
Het ook ‘n bietjie oulappe gespaar
Om bruilofsfees te vier op Nuwejaar.
Die kinders is nog in die verte, man:
Waarom so vroeg begin jou in te span
En honger ly? Nou ja, dit kan ek ly
As sy maar by my is en aan my sy!
En as my kinders later vir my Pa sê,
Sal op die klippers tog nog vliegies sit.

Akkedissie se Mame aan ons altwee:
Wat praat julle die liewe lange dag?
Wat wil jy hier vir Dissie wysmaak, jy
Tweebene? Affronteer jy nog vir my
En staan vrygeestig ginnegaap en lag?
Ek is sy ma! Ek wil nie dat hy trou:
Hy is nog nie agter die ore droog;
En ek is nog sy mame en sy voog!
Wat moet hy weet van kinders en ‘n vrou?
Tweebene, dink jy nou dat dit betaam
Om met ‘n kind soos Dissie oor die saak
Te sanik? Is dit iets wat jou moet raak?
Vervlaks, Tweebene! Man, jy moet jou skaam!
Ek bring my kinders op in sedigheid:
Wat moet die goed van sulke dinge weet?
En Dissie moet maar al jou praat vergeet;
Want as hy groter word, is daar nog tyd.
Nou moet hy maar die nonsens uit sy kop
Glad uitveeg. Hoor jy, Dissie, wat ek sê?
Ek wil geen koppigheid en nukkies hê:
Ek weet die vroumense die sal jou fop.
Jy’s so onnosel, Dissie! Elke meid
Kan jou net vir ‘n appel en ‘n ei
Laat bokspring na die maan; en dis vir my
‘n Teken weer van jou wysneusigheid.
As jou oorlede pa nog hier was, dan
Sou hy jou goed die kop gewas het. Nou
Dink jy dat jy kan kinders kry en trou –
Ja waarlik, soos ‘n opgegroeide man!
En jy, Tweebene, styf hom in sy nuk:
Jy praat met hom oor dinge wat ‘n kind
Glad nie verstaan nie. Dissie is nog blind,
En moet gehoorsaam wees, en moet maar buk.
Ek sê vir jou, daar kom niks van nie! Trou?
Hy, half onnosel nog, hy kinders kry?
Hy bruilof vier, om later weer te skei?
Vir my ‘n skoondogter, vir hom ‘n vrou?
Nee, glo vir my, jy het dit mis! Ek sweer
Daar kom niks van nie! Dissie, jy bly hier!
Jou meisie kan met iemand anders vier
Haar bruilof: jy het nog te veel te leer.

‘n Jaar later
Ek was weer in die veld, en die son het so mooi
Goud, silwer en goud, oor die klippe gestrooi;
Die wind het weer lekker die bossies geswaai
En fluks oor die geil afrikaners gewaai;
Die lug was so helder, so soet en so blou;
Die hele veldwêreld was weer uit die rou;
En oral was blommetjies, oral was groen;
Die gras en die grond het die son weer gesoen;
Daar onder, daar waar die oliewenboom staan,
Het vinke hul neste gebou; en die graan
Was hoog in die koringveld, groen soos die see;
En vér in die vlakte was skape en vee –
En ek was gekom om te vra of miskien
Ek Dissie of Dissie se mame kon sien.
Ek het by die klippe gestaan en geskree
In vlot akkedissietaal toe vir die twee;
En daar het ‘n klein akkedissie gekom,
Gekruip uit sy skeur. En ek vra toe vir hom:
‘Waar’s Dissie? Ek glo mos dis Dissie se huis.
Is hy, of miskien missies Dissie, nou tuis?’
Die kleintjie die kyk my onnosel oorheen
En slaan met sy stertjie so fluks teen sy been,
En sê toe verleë: ‘Ouseur, ek sal vra
As ouseur ‘n oomblikkie wag, vir my ma.’
Daarmee gaan hy weer soos die blits in sy skeur,
En een-twee-drie later toe kruip hy daardeur,
En agter hom kom Akkedissie se vrou:
Die vent het – ja regtig, dis waar! – mos getrou,
En daar was vyf kinders! Ek moes toe ook praat,
Met klein missies Dissie gesels – ja, tot laat,
Tot Dissie toe self – hy was uit op die jag –
Weer huis toe gekom het daar diep in die nag.
En toe het ou Dissie my alles vertel
En die hele geskied’nis voor oë gestel.
‘Die ergste van alles’ – so sê hy vir my –
‘Die ergste van alles waaronder ek ly,
Is dat ons so oud worde, ek en my vrou:
Ons oudste seun wil al – verbeel jou! – ook trou!’

Slampamperliedjies
I
Boomsingertjie, jy fluister
Die liewe lange dag
Geheimpies aan die keurbos
Waaroor die miere lag.
Jy sanik so jou deuntjies
Eentonig op; jy sing
Van sonop tot die son verdwyn
En skemer ons omring.
Boomsingertjie, ek wonder,
Ken jy ook my geheim?
Vertel jy dit die keurbos,
Die miere ook, op rym?
II
Daar waar die uitspan by die waboom
So kaal staan op die veld,
Daar lê ‘n half verskroeide blom,
Bleek deur die son, verdor en krom –
En wie’s daarop gesteld?
Daar waar die kruispad langs die waboom
Verbygaan oor die veld,
Daar lê ‘n uitgedroogde mol,
Half sonder vel en sonder wol –
En wie’s daarop gesteld?
Hier in die dorp waar ons nou lewe,
So digteby die veld,
Daar’s baie uitgedroog en dom,
Daar’s baie bleek, verdor en krom –
Jy is daarop gesteld!
III
Van Noodt, Van Noodt, ek sê vir jou
Die mense pla my met jou storie –
Vertel my, ag, jy was so hard
En nie geraak deur ‘n memorie.
Ek weet nie of die mense lieg –
Dis alles uit die ou swart dosie! –
Maar jy is tog – miskien onreg –
Vir al ons mense nog ‘n josie.
Van Noodt, Van Noodt, jou tyd kom weer!
Al maak jou dade my verdrietig,
Jou greintjie goedheid is tog werd
‘n Lofspraak, is dit ook hoe nietig.
Daar is geen mens so aaklig goed,
Daar is geen vent so vals en swart,
Of in sy bors klop daar nog deur
‘n Brokkie van ‘n mensehart.
Van Noodt, Van Noodt, daar in jou graf –
Waar het die mense jou begrawe? –
Daar kan jy deurslaap tot die dag
Dat die geskied’nis jou kom lawe
Met lof en prysgeskal, en jou
Gedoentes nie meer as misdade
Gereken word nie, goewerneur,
Met al jou papbroek-hemerade!
IV
Gee vir my ‘n trouring;
Gee vir my ‘n vrou;
Gee vir my ‘n babetjie –
Neem die res vir jou!
Wat wil jy met trouring?
Wat wil jy met vrou?
Wat wil jy met babetjie? –
Jy, nog in die rou?
Neem die werk as trouring;
Neem jou land as vrou;
Die toekoms as jou babetjie –
Dis genoeg vir jou!
V
Krulkop-klonkie
Waarvandaan
Kom jy hierso
Gou-gou aan?
Van die hemel, krulkop-klonkie, van die sterre, van die maan?
Krulkop-klonkie,
Is jou hart
Nog nie klaar nie,
Nog nie swart?
Of is dit al lank verdor al, grys gemaak deur al die smart?
Krulkop-klonkie,
As jy lag,
Vlug die donker
Uit die nag
Deur die agterdeur na buite, en dit skyn hier soos die dag.
Krulkop-klonkie,
Wat wil jy
Op die wêreld
Hier by my
Nou kom haal of lewer, klonkie? Wat is hier te gee of kry?
Krulkop-klonkie,
Slaap gerus,
Van die drome
Onbewus:
Vroeg genoeg kry jy nagmerrie; wie sal jou dan, klonkie, sus?
VI
Jy sê vir my: ‘Ou boetie, wat moveer jou?
Dink jy die mense lees jou versies? Glo
Ons het nog ander goed om oor te babbel
En hou nie van slampampertjies hier bo.’
Nou goed, ou boet; ek skrywe nie vir jou nie.
Die windswael sing – nou, waarvoor moet hy sing?
Vir jou en my? Nee, wragtie, vir homselwe –
Net om hy iets moet sê – iets, iets, moet bring!
En ek ook, soos ‘n windswael, maak my versies
Nie maar vir jou – nee, glad nie; want ek weet
Jy hou mos nie van versies – jy wat trots is
Omdat jy dink jy het die wysheid beet.
Ek sing net vir myself; uit puur verstrooiing
Maak ek slampamperliedjies net soos dié:
‘n Mens moet huil of lag, moet loop of stil sit,
En ek moet versies maak of praat met … wie?
VII
Ek sing van die wind wat te keer gaan;
Ek sing van die reën wat daar val;
Ek sing van ons vaal ou Karooland;
Van blomme wat bloei by die wal;
Van water wat bruis oor die klippe;
Van duikers wat draf oor die veld;
Van voëls wat daar sing in die bossies –
Maar nooit nie, nee nooit nie, van geld!
Vir my sing maar liewers van blomme;
Van al wat die vlei laat verkleur;
Van al wat die sonskyn laat spartel;
Van voorjaar en najaar se geur;
Vir my sing maar liefs van die water;
Van duikers wat draf oor die veld;
Van rotse en branders en wolke –
Maar nooit nie, nee nooit nie, van geld!
VIII.
‘Ou boetie, slaan jou kop nie teen die prikkels:
Neem wat die lewe gee, en maak ekskusie –
Want anders word jou beste vrind jou vyand
En broei jy net maar stryd en rusie.’
Ag nee, ou boetie, laat my maar slampamper:
Somtyds is oorlog nog die beste vrede.
Diep in die klei daar steek die diamante:
‘n Mens moet grawe – dis die rede!
IX
‘n Skoenlapper die vlieg daar bo
En fladder oor die rose daar;
Ek sien hom, en ek word gewaar
Die son die skyn daar buite, glo.
Netnou was dit nog wolkerig,
En outa Adam het gesê:
‘Kleinbaas, ons sal weer donder hê –
Ja waarlik, basie, kyk hoe dig!’
Nou is die wolke weg; die straal,
So geel soos goud, lê oor die rooi;
Die skoenlapper die speel weer mooi
En vlieg weer op om neer te daal.
So is dit in ons wêreld: Nou
Is alles weer so wolkerig,
Die toekoms swart, met donker dig:
Dan somaar speel die son om jou.
X
Sekretarisvoël met jou lange bene,
Met jou penne agter die ore styf,
Met jou stadige stappies, wat maak jy hier?
Sekretarisvoël met jou lange bene,
Met jou vaalgrys vere en lang, lang lyf,
Met jou groot, groot oë, wat maak jy hier?
XI
Weer hoor ek iemand vra -:
‘Wat meen jy dan daardeur
Om sulke versies op te maak,
So sonder smaak of geur?
Wat het ons met ‘n voël,
Met blou of geel of groen –
Met sulke vrae, wat het ons,
Of jy ook, dan te doen?
Vertel ons iets wat deug,
Iets wat ‘n mens onthou,
Iets wat ‘n mens van nut kan wees,
Wat beter pas vir jou.’
Ek het jou al gesê,
Ou boet, ek sing alleen:
Verstaan jy daarvan niks – nou ja,
Jy is nog nie gespeen.
XII
Kriekie, jy wat op die solder sanik,
Wat het jy tog vir ons te vertel?
Glo jy ouderwetse ou geheimpies?
Is daar iets waarop jy agting stel?
Of moet jy, dag in, dag uit, maar sanik,
Kriekie, tot ek dol word van jou dreun?
Is jou lofsang maar ‘n kriekie-klaaglied,
En jou deuntjie, kriekie, maar ‘n kreun?
XIII
Klossies, jul bewe en bibber:
Is dan die aandlug so koud?
Moet julle so teen die westewind koes?
Sal hy vir julle die blou en die goud,
Alles verwoes?
Klossies, jul bewe en bibber;
Drink maar die son, en wees bly!
Goud, blou en rooi is die lewe; en sag
Waai ons ou westewind koel oor die vlei –
Nog is dit dag.
XIV
Twee dinge sê ek vir jou, ou boetie – die een is: ‘Vergeet wat jy kan!’
Die ander: ‘Onthou wat jy moet, ou boetie!’ Is dit nou te veel vir ‘n man?
Twee dinge sê ek vandag vir myselwe – die een is: ‘Onthou wat jy kan!’
Die ander: ‘Vergeet wat jy moet!’ Dis amper te veel om te verg van ‘n man!
XV
Gist’raand in die maanlig daar buite
Het ek stil op die seestrand gestaan,
En die weerlig het bo op die ruite
Van die vensters geel vonke geslaan.
En vèr, waar die see maar ‘n lyn was,
Waar die hemel en sterre hom soen,
Waar die vloed kristalhelder en rein was,
En die branders half wit en half groen,
Het ek weerlig gesien op- en neergaan,
Soos silwer en goud in die lug,
Soos siele wat bo na die Heer gaan –
Stil, sonder ‘n klag of ‘n sug.
XVI
Nie maanlig meer, maar wolke orals rond;
Die branders groot soos berge; en die see
Kook oor en raas; die hele lug is swart –
Swart soos ‘n kool, of diepswart soos die mond
Van ‘n spelonk by nag gesien; en hard
Slaan teen die see die donder en raas mee.
Hier staan ek aan die strand, en om my woel
See, donderslag en bliksem. Daar’s ‘n lig,
Dig by die rotse – dis ‘n skip se vuur;
Want op en neer dans hy daar – en ek voel
My hart het jammer vir die see se plig
En vir die skip se prys: dis tog so duur!
Vanmôre was die see weer stil, die strand
Gestrooi met seegras – maar met meer as gras;
Want daar was een – hy het sy prys betaal
En lê bankrot en brandarm op die sand,
Half met sy hand nog aan ‘n houtblok vas –
‘n Lyk met ope oë, doodsbleek en vaal.
XVII
Dingaan, die Zoeloe, was ‘n duiwel;
Handlanger van die hel was hy!
Hy het ons mense hard geteister,
Windmaker in sy dwing’landy.
Dingaan, die Zoeloe, was ‘n duiwel;
Maar hy is lankal dood, en nou
Het ons geen mens wat ons kan teister –
En tog sit ons nog in die rou!
XVIII
Klim op, klim op met die slingerpad!
Klim op, klim op, tot jy staan daar bo
Waar jy al ons land in ‘n oomblik vat,
Van die Suurveld af tot die kaal Karoo!
Klim op, klim op langs die slingerpad!
Klim op, tot jy bo-op staan; en kyk
Hoe mooi ons wêreld is! Dan weet
Jou siel die waarheid – want jy is ryk!
XIX
Die see het juwele, robyne,
So rooi as ‘n korrel granaat;
Die see het sy lyke, geraamtes,
Van elke verdrinkte Janmaat.
Die see het sy skulpe, wat, mooier
As ooit ook ‘n mens dit kan maak,
Daar pronk in paleise van seegras,
Waar ewig die branders om kraak.
Die see het ‘n hart: in die diepte –
Waar krewe en krappe bestaan,
Waar lewens nog laer as muggies
Gebore word om te vergaan –
Daar setel sy siel, en dit uiter
In elke verand’ring sy wil!
Verslinger die rotse die branders,
Die see sal daar nimmer van gril;
Want ewig en altyd onsterflik
Is diep in die diepte sy krag,
En laag in die land van sy lewe
‘n Siel wat vir ewig kan wag.
XX
Die see is wild, die see is blind:
Hy slaan so oor die rotse grof;
Véraf nog dreun sy donder dof,
En oor hom huil die noordewind.
Die wind is wild, die wind is kwaai:
Hy gons die bome deur en breek
Die takke van die stam en steek
Die haelbui aan met sy lawaai.
Die hael is wild, die hael is sterk:
Hy maak die see se branders glad
En stamp die koringvelde plat
En breek die sekretaars se vlerk.
Nog wilder as die see en wind,
Nog strammer as die haelstormnood,
Nog blinder as dié drie – die Dood,
Wat op jou voorkop sit, ou vrind!

Die einde
Gee vrede en rus vir ons almal wat lam is van swerwe,
Moed en geduld vir ons almal wat bang is vir sterwe;
Gee vir ons hart, soos in somer die sap vir die bome;
Gee vir ons krag vir die werk en verstand vir die drome;
Gee dat ons lag as die lewenslas druk op ons harte;
Gee vir ons hoop in die donkerste nagte en smarte;
Gee vrede en rus vir ons almal wat lewe en erwe
Smart en verdriet, met die reg om uiteind’lik te sterwe!
Gee vrede en rus! En ons vra nie iets anders, en luister
Stil na die wind wat so sag in ons ore kom fluister:
‘Moed, mense, hou moed:
Die kwaad sal verander in goed –
Die môrelig kom uit die duister!’

Dingaansdag (1920)
Aan my vrinde
Johannes J. Smith en
W.M.R. Malherbe
Neem wat ek hier bring as ‘n blyk
Van vrindskap aan; wat ek erken
Met dankbaarheid dat wat ek wen
Uit vrindedaad my siel verryk.

Die aanroeping
O Land, my Moederland, my Afrika,
Diep smart-verwonde Moeder, steun my stem,
En met jou liefde en guns besiel my lied
As ek die diepste diepte wens te peil!
Bevoorreg deur die feit ek is jou kind,
Vonk van jou vlam wat in jou vlam verskiet,
Stof van jou stof wat weer jou stof sal wees,
Leen my die mag om met gewyde hand
‘n Bousteen by te sit by wat alreeds
Gestapel is vir onse volkspaleis.
Skenk my die sterkte wat uit liefde spruit –
Aan my wat in my siel diep vir jou voel
Een van jou volk, verlore en alleen,
Wat in die wêreld waar hy omdool, weet
Hoe groot sy land, hoe klein sy kragte is.
O, maak my magtig om die tranevloed
Deur snode onreg of versmoorde smart
En bitter jammerly gewek, te stil
Met taal wat aantoon waar die skuld betaal,
In toekomsjare groter wins sal win.
Wys my die weg om tussen haat en nyd,
Dwarsoor die pronk van patriotsgevoel,
Vooroordeel en onwaardig’, onwaar’ spog,
En louter liefde vir my eie land,
Oorheen te stap en onverdwaal daardeur
Die hoë heiligdomme te bereik
Waar eie liefde tot in niks verkwyn.
Verlig my, Moeder, deur jou liefdeglans
Wat veld en bult en koppie en krans bestraal,
Wat geil die saad laat opskiet tot die groen
Wat in die eerste somer oor die land
‘n Golwende see van teer smarag verwek,
Wat met rooi prag die kafferboom belaai
En met suiwer goud die aalwynblom.
Verstrek my moed om agtertoe te sien
En afgedane werk te vergelyk
Met wat nog wag vir hande as liefdewerk –
Die moed om sonder skroom en sonder skimp
Waar skuld was, skuld te vind; te eer wat eer,
Deur eerlik’ doen of late, waardig is –
Dat ek die treurgeskied’nis wat ek sing
Opreg, met al sy smart en al sy leed,
Met al sy wonderglans van wondermoed,
Uiteen kan sit. En laat jou liefde wek
Gevoel van vaste hoop en vurige trou,
Geloof in groeikrag wat die kiem besit
Nog sluim’rend in ons harte en ons volk,
En kennis van wat nog ontbreek om klaar
En vol-kompleet te maak die werk wat wag.
Gee bystand, Moeder, as die taak te hard
En te ondankbaar skyn, en met jou lig
Bestraal wat in my lied verligting eis.
Hy, digter, wat in duister vir sy volk
Besing ‘t die helde-heer van Ilion,
Die toornende Achilles en die dood
Van Hektor, en die doolweg van Ulusses –
Hy het vertrou sy volk sal groter wins
Uit ongebore jare ryklik haal,
Om met vereende kragte voort te gaan
Op paaie deur die helde vroeër betree.
En ek, wat t’rugdink aan dié worsteltyd,
Gun, as ek dink, myself die hoop ons wen
Deur broederlik-vergaarde nasievlyt
Die reg om volk te wees, as volk te staan,
In dae wat nog verder voor ons lê.
Gedwarsboom deur die daagliks-drukkende las,
Wat moeg maak en wat afmat, kan dit wees
Dat verder peil vir ons onmoontlik is,
En laer lot as skamel deel genoeg?
So mag dit wees, miskien, dat Afrika,
Soos eenmaal ou Italië, slaaf moet staan –
‘n Smartekroeg, ‘n stuurmanlose skip,
Ontmeester van sy eie, ‘n bordeel.
So mag dit wees as ons hiernamaals kom
Diep in die dodeland waar geeste woon
Wat eenmaal vleis en been op aarde was,
Dat één ons aantref – één wat bloed van ons
Op aarde was en vir sy lewensland
Nog liefde oorhou: ‘Wat gebeur daarbo?
Hoe staat dit met my land?’ En ons moet sê:
‘Só staat dit met ons land: Verdeel, verspil
Die kragte wat, verenig, seë bring;
Vermink die mannemoed, verbreek die mag
Wat eens die wilde woestheid kon bedwing.’
En hy wat hoor, sal, soos Sordello, roep:
‘O wee my land, wat tot ‘n slaaf versink!’
So mag dit wees as kind se kinders vra
Vertelsels uit die jare lank verby
En luisterend roep: ‘Hoekom het ons vandag
Nie wat ons vroeër had nie?’
Tyd vergeet
Nie en vergewe nie. Wat Nou vereis,
Moet Nou geskied; en wie op Later wag,
Wag op ‘n skim wat skaduloos versmelt.
O, Moeder, ryk aan smarte, ryk aan moed,
En ryk beloon deur wat Natuur verspil,
Skenk elke seun vir wie jou weelde gee
Om rykelik die lewe te geniet,
Die krag om wat geniet word, te betaal
Met loon wat deur betaling liefde wek.
Skenk hom die krag wanneer verdeeldheid skei
Wat vroeër een was, om sy steun te gee
Om wat verdeeld is weer tot een te maak.
Tas met jou hand sy onsiende oë aan,
Dat hy, soos Saul van Tarsus, weer kan sien
Die doel wat dieper as die skynsel lê.
Jy, Moeder, jy besit die mag! Jy hou
Hier in jou skoot ‘n weelde wat oortref
Die glorie eens aan Salomo se hof
Getoon aan verre Skeba se vorstin –
Wat groter is as al die skatte-prag
Weleer gehaal deur fabel-genius
Vanuit die diep, smarag-gekleurde see
En voor die meeste neergelê wat hy,
Gebonde deur sy eed, as slaaf moes dien.
Wie het die reg, as hier die lente leer
Hoe kort die winter-slaaptyd eintlik is –
Wie het die reg, as hier die daeraad breek
In pêrelgrys bevlek met rooi robyn,
Om t’rug te dink aan winter en aan nag,
Aan gisteraand se sterre en skemergroen?
O Glorie-Songloed, wat jou goud verspil
Die ooste oor en van die bergrand maak
‘n Kroon wat skitter met besielde prag,
Wie durf die donker aanroep en hom verbeel
Dat duister en dood oorwinning sal behaal?
Die dag breek aan. In doringbosstruik en riet
En slanke wilger wat oor water treur,
Ontwaak die koor van vinke in môrevreug.
Die blom voel op die veld sy lewenssap
En werp sy geur uit om die dag te groet.
Hier is ‘n tuin van weelde, wierook-vol –
Wilde skilpadbossies in bloei en geel slangwortel.
En rooi rabas, en goudgeel stekeltee,
En rankende bitterappels in die sand,
En droedaskruid wat op die droogte teer,
Met sieketroos en wilde kamomille,
Graweelkruid, roosmaryn en ramenas,
Bospeper, velskoenblaar, en in die vlei
Die maerman sonder blomme, en boesmangras.
Nou, punt op punt en streek op streek, verloor
Die veld sy grys; en waar die skadu was,
Daar skyn die son en deur sy glans gelok,
Kom koggelman en geitjie uit hul skeur
Om op die goud-bestraalde klip te speel;
En elke bos word lewendig met die lied
Van duisend sangertjies wat tjilp en fluit
‘n Welkom vir die dag wat hier begin.
‘n Somer-daeraad! Waar die berge skerp
Die lang gelykte van die ooste breek
Met bult en kop en wind-gekerfde tand,
Daar straal ‘n gloed van grys en perlemoen,
Met hiasintpunte en vlekke van vermiljoen,
Wat lewe en bewe en skitter en skyn van kleur,
En breek tot laaiende vlamme van rooi goud,
Waarteen die donker purper van die rand
In somber glorie-prag as skadu staan.
En op die voorgrond, pêrelgrys en groen,
Lê leegte en laagland, dou-benat en dof,
Gesluier deur bewende môremis wat rys,
Uit slaap gewek en vogtige drome-rus,
Half sku die hemel in, om daar te kry
Hulp van die wolke wat die klowe dek,
En nuwe vog wat, vrugbaar vir die reën,
Die laagland en die leegte later voed
Met nuwe lewe vir ‘n nuwe tyd.
O swanger grond en moeder-liewe turf,
Wat in jou skoot die tere kiem bewaar
Met warme liefde, tot die wonderwerk
Verrig is en die groen spriet son toe worstel –
O Moeder, oud en wys deur wat die tyd
Vrygéwend gee in rykste owerskot,
Deur ondervinding eeue deur geleer
En eeue deur herhaal, gee lig en lag
‘n Welkomsgroet wat hoop en sterkte bring,
En tot geduld en nuwe werkkrag spoor!
I
Die môreson bestraal die plaas;
In goue glans lê veld en tuin;
Die leë kraaltjie op die kruin
Glim silwer in die môrewaas.
En op die stoep, en om die stoep,
Daar draai ‘n mensehoop omheen;
En een staan op ‘n stoel alleen
En algar hoor hom as hy roep:
‘Kom, kêrels, kom! ‘n Kandelaar
Van eerste-klas ou silwerwerk –
‘n Ouderwetse sieraad, sterk
En sierlik, van die beste waar!
Hoeveel nou vir die sieraad? kom,
Gee my ‘n bod! Die hoogste win.
Ag dalers? Man, jy dink te min:
Dis silwer dit – nie waboomgom!’
Met mooipraat en met skerts vergaan
Die treurig-lang vandisiedag;
En eind’lik daal die skemernag,
En vredevol bestraal die maan
Die half verkoopte plaas en dal.
Die treurige uitverkoopte huis –
En deur die ope vensters druis
Die wind, wat sag oor alles val.
Die wa staan klaar gepak, gelaai
En twee span osse wag hul taak –
En in die leë kamers waak
‘n Huisgesin tot hanekraai.
Om met die eerste môregrou
Die vaderplaas vaarwel te wens,
En voort te struikel oor die grens
Tot waar die verte vryheid hou.
II
Ons vra geen klaaglied,
Geen roubetoon nie;
Geen meely-woord van afskeid gee vir ons
Om ons te hoon nie!
Ons het ons lot met albei hande beet
En gaan die wêreld in.
Ondank en onreg – laat ons dit vergeet:
Ons gaan ‘n nuwe land win –
Nie deur onreg nie, nie deur geweld -.
‘n Nuwe land, waar ons die son kan vat
As in die vroeë môre op die veld
Sy lig in spranke spat.
‘Goeiendag, en God sy met jou!’ – dit is al
Wat ons verwag.
So gaan ons rustig in die donker dal,
Tot in die nag –
‘n Nag waarin gesternte helder fonkel,
Elkeen omraam met fynste groen ferweel;
Waarin die melkstraat kronkel
En met planete speel;
‘n Nag wat lei tot vlammende daeraad
Om ons steeds voor te lig.
Kom, vrind’lik handgegee – die laaste daad!
En noord toe ons gesig!
III
Die swart pondokke staan in kring;
En om die vuur sit man en vrou
Om ernstig same raad te hou
Oor watter lot die môre bring.
Weemoedig praat daar een en knik,
En gee sy stem vir gaan of bly;
Wat eenmaal slaaf was, is nou vry
En kan na wens sy wandel skik.
‘Die Oubaas trek oormôre voort –
Die hele huis met Oubaas mee -,
Die hele huis en al die vee,
En alles wat aan Oubaas hoort.
En ek wat slaaf van jongs af was,
Onthou oorlede Oubaas sê –
Oorlede Oubaas wat dáár lê,
Dáár onder die begrafnis-gras:
“Pas goed op kleinbaas Jan en hou
Jou eerlik, Malie, as jy kan;
Jou pa-goed was ‘n goeie man:
Hy was vir my en myne trou.”
En ekke hier, wat kleinbaas Jan
Geabba het en perdgery –
Sal ek as vuilgoed agterbly,
Om hier te lewe soos ek kan?
Oorlede Oubaas het gegee
Sy woord aan hier ou Malie: “Hou
Jou soos jou pa-goed, eerlik, trou,
En pas op Kleinbaas.” – Ek trek mee!
En hier’s Regina, wat kan staan
As getuie van die waarheid! Sê
Vir ons wat wil die Oubaas hê:
Ons swartgoed – moet ons bly of gaan?’
En ou Regina antwoord: ‘Nee,
Wat Malie sê, is eerlik waar.
Ek werk vir Ounooi twintig jaar –
Ek bly nie agter: ek trek mee.’
Die pòndok-vuur is uitgebrand;
En oud en jonk lê vas aan slaap
As teen die maan die honde gaap
En duisendpote roer die sand.
O Liefdetrou, wat stand nòg kleur
Tot enge kleinheid wil beperk,
Maar wat, deur weldaadsmag gesterk,
In offerande plig bespeur,
Nie minste teken van jou mag
Is hierdie swartvolk wat jou eer
En, slawe vroeër, nou vry, begeer
‘n Deel van wat die Trekkers wag.
IV
Die donker in!
O, het jy vrees om in die bange nag
Die toekoms tegemoet te gaan? te wag
Die lang smartvolle ure deur, tot lig,
Die môreskyn, sy troos op jou gesig
Laat val, Voortrekker? Sê my, is jy bang
Om in die donker in te gaan? Verlang
Jy om die lig wat sloer terug te win?
Die donker in!
Die donker in!
En vorentoe, wat lê daar? Smart en sorg,
En kil berou en kommer! Wie’s jou borg
Dat uit die blinde worstelstryd sal skiet
Iets werd die helfte van verspild verdriet,
Van trane, sugte, weemoed, hoop’loosheid,
Verpand vir niks in al die sware stryd
En met die laaste oorwinning nog te win?
Die donker in!
Die donker in!
Die langste nag moet eind’lik daeraad gee,
Die swaarste onweer eind’lik rus en vree.
Wie aanhou vol vertroue, hy moet win,
Al gaan hy ook die diepste donker in.
Die sterre lewe nog; die son sal skyn;
Die maan se glans is nog nie dood verkwyn.
Die lendene omgord, wie moed bemin!
Die donker in!
V
O vaderland, verlate vaderland!
O akkerboom en ranke wit pop’lier
Wat my ou plaas versier,
Daar deur die voorgeslag geplant,
Nou lomm’ryk oor my vaderhuis –
Koel skadu-takke oor die sluis,
Waar ná die oes die meulstroom bruis –
Vaarwel o akkerboom en wit pop’lier!
Vaarwel, verlate vaderland!
O blomtuin vol met tiemie en blou violet!
O vrugboom-oord en stinkhoutpaal-prieel,
Waarom die bye speel
En heuning haal en brom uit blote pret,
Waar druiwerank geklouter pryk
En boontoe teen die gewel reik,
En tussen klimop-rose kyk –
Vaarwel, o vrugboom-oord en ou prieel!
Vaarwel, o tiemie en blou violet!
O ouershuis met kafhok en met kraal!
O platklip-stoep en gras-begroeide brug,
Waar saans die paddas sug
As in die skemerlig vuurvliegies dwaal,
En die aandblomme oopgaan, en die nag
Sy sluier werp oor hierdie plaas se prag,
En oor die wêreld bo die sterre wag –
Vaarwel, o platklip-stoep en biesiebrug!
Vaarwel, o huis en kraal!
Ons gaan die wêreld in
Om ‘n nuwe oord te win –
Om ‘n nuwe land te kry,
Waar ons kan lewe vry.
Vaarwel, vaarwel, al is geen weersien meer!
Vaarwel, en nog ‘n keer,
Vaarwel!
VI
Die blou rook borrel uit die pyp,
Die kostelike Kango smelt –
Rookofferande vir die veld
Wat wit lê onder môreryp.
En oom en neef drink om die vuur
Die môre-kommetjie koffie uit,
Vóór nog die eerste bergswael fluit
En vóór die son sy strale stuur.
Die vierde skof lê agter ver –
Ver agter lê die ouersplaas
Versluier in ‘n newelwaas
En van die vryheid afgesper.
Gedagte brug die ruimte oor
En kruip terug eergister toe,
Toe in die môreskemervroe
Die daggroet van die vinkekoor
Nog borrelend verkondig het
Dat daar ‘n huisplek was en plaas,
Nog half gehul in newelwaas
En nog nie van sy troon ontset.
Die ou, ou woonplaas met sy skuur,
In huislik eenvoud, sedig, stil,
Waaroor die leeuriksdeuntjie tril,
Waarop die glorie-veldson gluur;
Met hier en daar ‘n os wat wei,
‘n Perd wat in die rondte kyk,
Met weilandveld in weelde ryk,
En klompies skape in die vlei.
En stil, bedaard was alles daar;
En rustig, vreedsaam elke nag,
En sonder voorval was die dag,
Om al die vrede op te spaar.
En hier, wat bied die toekoms aan?
Wat môre of oormôre? wat
Die dag daarna? die dae sat
Van droefnis tot die tyd vergaan?
Wat lê daar vóór, waar teen die blou
Die bulte amper eindloos strek?
Wat verder as die laerplek
Waar oom en neef vergadering hou?
Wie kan dit sê? Wie weet hoe wyd
Die Noodlot met sy vlerke klap,
As teken van sy koningskap,
Vir elke ding en daad bereid?
VII
Van die lotosland waar die lelies groei
En die koningsblom op die boomstam bloei;
Waar jare deur die somer woon
En elke dag met glorie kroon;
Waar sag die koel suidoostewind
Die geil-groen veld begroet as vrind;
En sagter teen die wit strand slaan
Die branders van die oseaan –
Daarvandaan, daarvandaan
Kom ek wat Malie heet!
Vry was ek waar die lotos groei –
Vry waar die koningsblomme bloei;
Waar elke middag sag die reën
Sy gloed ontel’bre trane ween
Oor atap-hut en silwerstrand,
Oor fyn-bewerkte sawaland;
Waar oor die statige vulkaan
Die rookwolk in die môre staan –
Daarvandaan, daarvandaan
Kom ek wat Malie heet!
VIII
Dit is begin Septembermaand.
Nog oor die bulte ruis die wind
Wat met sy stof die land verblind
Tot in die sagte skemeraand.
En lang-gestrek lê kaal en hard
Die afgebrande veld, soos lyk
Waardeur die nuwe grassies pryk
In geil-groen glorie teen die swart.
En rondom word die voorjaar wees
As winterse geroggel dreun;
Die laaste windbui slaak sy kreun
En gee in woede dan die gees.
En warm en weeld’rig wek die son,
Wat teen die veld sy kleure sprei,
Weer lewe uit die dorre klei,
Met bo ‘n suiwer-blou plafon.
Die gompou stap in sedigheid,
Die flap trek aan sy somerdrag
En fladder rond in fiere prag,
Vir wat die somer bring bereid.
IX
Die Toekoms werp sy skadu op die Hede
Soos wolke van die hemel op die grond;
Die vooruit-skitter van die skemer-vrede
Maak sag die awendstond.
Kan ons dit sien – die son wat diep hieronder
Die anderkant verlig?
Hierna sal ons sy heerlikheid bewonder,
Vol in ons aangesig.
Profeet, wat fier die toekoms wil spioen
En wil voorspel wat kan of sal gebeur,
Tuur in die duister van die skemergroen,
Die nag so bont-gekleur:
Sê wat sal worde in die ver woestyn,
Waar kommer lê, en sorg, en louter smart!
Voorspel! – Soos wind-speel in die lug verdwyn
Die vrede uit ons hart.
Dood en berou en smarte lê hier voor,
En magtelose moed wat net kan ly
Om mart’laarskroon te kry.
Bloed op die pad, en bloed-bevlek die spoor
Wat lê die vlakte oor,
Die bosse en die berge op, en deur
Die onbewoonde, woeste, nuwe land,
Waar nog geen mensehand
Vir huis of herberg klip op klipsteen bou;
Waar net die gousblom-geur
Jaar uit, jaar in sy eerste rang behou.
Maak dit ons bang, voorspelde rou en bloed
En worst’ling wat die wins hierna vergoed?
Ons wag die dood. Nou ja, ons wag hom lang,
Verwelkom hom met vreugde en gesang!
X
Ek wag hom in my kamer waar ek woon
Met smart, wat siekte seerder maak, as maat;
Ek wag hom sonder haat,
En sonder afguns, want ek weet my loon
Sal hy betaal tot op die laaste toe;
En hoe
Sal loon my toekom – doodsloon wat ek win
Deur harde lewenswerk, dag uit, dag in,
En deur die bange nagte – as ek nie
Vooruit akkoord gemaak het met sy mag
Vir dit of dat?
Is gans my siel van lig en lewe sat
En smagtend na sy rus,
Wat droomloos, ongestoor my siel sal kus –
Soos ‘n groot, stil, swart seekoegat wat sag
Die droë, dooie blare van die boom
Wat oor die water droom,
Op sy deur-wind-gerimpelde vlakte sus,
Oneindig op en neer,
Oneindig heen en weer,
Totdat die droë, dooie blare sink,
Verrot, vergaan, vermink,
Weg in die water, wat hul krag sal los
Om krag opnuut te skenk aan struik en bos
Wat deur die water nuwe lewe kry?
Ook so met my.
Die dood sal my beloning gun. Sy krag
Sal myne insluk om daarvan te gee
Hernieude krag en onbereikb’re vree,
Waarteen die donker van die swartste nag,
Die sterkste vyand en die stoutste vrees
Nie meer kan seëvier nie; en my gees
Sal amen sê as eind’lik ek moet hoor
Die oproep: ‘Dit is tyd! Kom, eer jou siel versmoor!’
Ek wag hom op die veld waar lente pryk
In volle rykdom van verdubbelde groen;
Waar koel die môre-wind die vlaktes soen
Voordat die blou bereik
Sy dagtriomf van teerste malagiet,
Waardeur die strale skiet
Tot op die suiwer prag van blomme en gras.
Dit was vir my – dit was
‘n Koningsland belaai met koningsprag.
Die blye sonskyn en die louter lig
Wat vlam op my gesig;
Die liewe, wilde, opgesnuifde krag
Van geure-wierook oor die hele vlei;
Die ruik van heuning orals uitgesprei;
Die argloos-weeld’rig’ lewe-worst’ling hier
Waar alles hoogty vier;
Die bor’lend-propvol kleurgevlekte glans
Teen elke bult en krans
Was myne, myne! Wat my siel kon hou,
Was vir my! En ek wou
Dit alles herberg gee hier in my hart,
In kamers toe nog net bewoon deur smart.
Ek wou dit burgerreg verleen –
Òf alles, òf maar een
Daarvan, sover ek kon; en dan tevrede
Was ek met gister en met hede –
Tevrede om te wag totdat hy sê:
‘Jy het genoeg geniet. Wat hierso lê,
Is maar die skadu van wat ginds verrys;
Ek sal jou wondere wys
Waarby jou hede niks is. Kom met my
En proe die rykdom wat jou siel hiernamaals kry.’
Ek wag hom waar nòg vrind, nòg vyand vra
My siel om liefde of liefdelose haat;
Waar wat ek ook moet dra –
Òf haat òf liefde – net maar woorde is
Waarmee my hart nie twis
Of oorlog maak nie, as van goed en kwaad
Ek onbewus en onverskillig neem
Wat ek as mens geregtig is te erf,
Van lewenslus voordat my siel versterf –
Voordat, van vreug vervreem,
Wat siel is in my sugtend, eensaam staan
En huiwerig vir ‘n onheil onbekend
Ver in ‘n sterlose, onbegrensde nag,
Waar kille koue slaan
Teen my van elke kant waar ek my wend
Om steun te vinde vir verstikte krag.
Groet God en gee die lewe wat verleng
Word tot daar nie meer lewe is nie, prys
Vir iets wat groter skyn – die gees wat meng
Met elke gees, onskuldig, of bedek
Met vuilnis wat die fierste roem bevlek,
Tot liefde volle vergifnis eis.
So wag ek hom totdat hy eenmaal wink
En vrindelik, of met vyandskap, my hand
In syne gryp en, as my son versink,
My wegruk na die veraf dodeland,
En langs die pad my aflei waar voorheen
Kind, koningskind en koning op sy tyd
Gewandel het, en leen
My sterkte as ek stap; en ek gewy
Aan hom, sal seën vinde as ek staan
Omring deur algar wat voorheen gegaan,
Voorheen geworstel het, en aan hom gee
Alles wat hier op aard my siel ontroof van vree.
Ek wag hom waar die vreedsame gesin
Sy dagelikse gang geduldig gaan;
Waar huiselike vlyt en deugde win
‘n Vrede ruim genoeg vir een
Wat wyer roem versmaad
En bo oorwinning kies ‘n vredeseën.
En waar die liefde wat nòg woord, nòg daad
Verag om louter liefde te betoon
Aan wat hy liefhet, woon.
Hier voor die ope huisdeur, waar die wind
Die vrolike weergalm bring
Van veraf veldkanaries, bly-gesind,
Wat met die klaaglied van die kwê-voël ming
En met die dowwe gons wat brombye maak,
Hier besig met hul taak
Van blom tot blom; waar die seringboom strooi
‘n Bont tapyt die grond oor en die hooi
Sy heuninggeur die wêreld vrylik skink;
Hier waar die sonskyn blink
Op wasige druiwe wat die ou prieel
Se rankende wynstokstamme jaarliks teel –
Hier wag ek hom, vergrys miskien en lam,
My lewensvonk verdoof, om nooit tot vlam
Weer op te vlieg nie; of nog sterk en fris,
Met liggaam en gees wat niks nie mis,
Met planne vir die toekoms, fondamente
Waarop paleise nog gebou moet word,
Met liefde en genot nog uit op rente,
En meer daarby: ryk soos ‘n man kan wees,
Strydlustig, met die lendene omgord.
Weet ek hy kom, of weet ek nie – dis een.
Vir kennis of geen kennis, sal ek vrees?
Vir iets wat welkom is en wat as seën
My voorkop kus as in die skemerlig
Die Dood my eind’lik groet, gesig tot aangesig?
XI
En sawends om die uitspan-vuur,
Ná al die dagwerk afgedaan
En die seiltente opgeslaan,
Sit oom en neef in babbeluur.
Bo skyn die blink suidsterreskaar
En rondomheen is swart en sag
Ons liewe Afrikanernag,
Wat met die dag in pronk kan paar.
Die vuurtjies flikker rook-bekroon
En vonkies fladder oor die rook;
En in die lewende skadu’s spook
Die honde wat die naglug hoon.
En eensaam in sy wa apart
Daar sit ‘n man en droom en dink,
Totdat gedagte in droom versink,
En tot in pure vreugde-smart.
Want in die flikker van die vuur
Bespeur hy prentjies wat hom steun –
Pilare waar hy teen kan leun -,
Al dreig die Noodlot nog so suur.
Profete-hande in sy droom
Wys waar die toekoms weemoed paar
Aan groot genot onrekenbaar,
Wat Tyd, nog Tyd se terge, toom.
Gun, droewige Snyers van die Draad
Wat stel die voorgeskrewe uur –
Gun hom sy drome by die vuur
Waar ander droom en dink versmaad!
XII
Hy wat alléén ‘n deurtog soek
Waar nog geen mens se voetstap was,
Voortsukkelend met sy eie las,
Beroof van hulp, deur hoop gevloek;
Wat skimp nòg swaar verdrukking skort
En werk nòg harte-smarte spaar
Om deur die jare in te gaar
Die oes wat stadig ryper word;
Wat, waar die sterre oor hom skyn
Snags in die stille duister-groen,
Volhardingsvol sy arbeid doen
As hoop op seë kleiner kwyn,
En, met die sterre van die nag
Getuie van sy lydenswee,
Sy siel en wat hy liefhet, gee
Vir alles wat hy heilig ag –
Net soos in middeleeuse tyd
Die kloostermonnik wank’lend staan,
Nog onbeslis om voort te gaan,
Met smartvol, angstig sielestryd:
Daar lok die wêreld met sy prag,
Wat hom wat seëvier, bekrans.
Met roem, met rykdom en met glans
En op die kloeke vegter wag;
En daar hang Hy wat boontoe wys
En bowe aardse rykdom troon,
Die Heiland met die doringkroon,
Wat, driemaal heilig, eerbied eis. –
Hy sal vergelding ryklik smaak
In ruime mate in sy hart,
Want lang-verduurde sielesmart
Is wat die sielskrag sterker maak.
XIII
Worstel en wen as jy kan;
Of stoei en verloor, as jy moet, soos ‘n man –
Soos ‘n mens wat kan ly en verdra
As met eeue-ou terge die droefnis pla;
Soos ‘n mens wat kan wen en geniet
Wat die guns van die Lot in genade bied:
Oorvloeiend vandag, in brokkies oormôre,
Te min vir jaloersheid, te veel vir sôre.
Worstel en wen as jy kan,
Of stoei en verloor soos ‘n man!
Al trek oor die blou lug tesaam
Wolke wat sterlig en sonlig beskaam –
Skadu’s wat skadu’s baar,
Donker, bedwelmend, swaar;
Skadu’s wat statig kwyn
En voor sterre en sonlig verdwyn;
Skadu’s wat kom en gaan,
Soos maand ná maand die maan;
Al trek oor die blou lug tesaam
Wolke wat lig beskaam,
Weet as die skadu’s kom
En die ligvolle wêreld lyk skeef en krom;
Weet dat die skadu’s vergaan,
Soos maand ná maand die maan;
En niks bly oor vir ‘n man
As te dra en geniet wat hy kan.
En die nag is swart ferweel,
En die sterre soos goud so geel.
XIV
Nie vir die loon wat mense ag
En wat die veld en berg versmaad,
Tevrede met hul groen gewaad,
Wat loon genoeg is vir die dag;
Nie vir die woord wat sê: ‘Dis reg
Wat jy gedoen het in jou krag’,
Maar, soos die wilde blomme, wag
Sonder besef van goed of sleg;
Nie vir toejuiging wat bely
Die waarheid van wat ewig waar
Sal wees, tot eens die laaste snaar
Breek voor die lied sy einde kry; –
Net vir die lus en die genot
Deur krag gegee om krag te win,
Om van die stof wat is, te spin
Sieraad vir jouself en God.
Vir Hom hierna om, as Hy wil,
Te prys of laak; net doen vir jou
En dan die hande saamgevou,
Ootmoedig as ‘n kind en stil.
Neem wat die lewe vir jou gee
En vra nie wat hiernamaals kom;
Wat Hy beskik, laat dit aan Hom
En vou jou hande saam in vree.
Gedenk die dae van genot
Van kindsgebeente af verloop;
En kom daar donker tye, hoop
Jy heers uiteind’lik oor jou lot.
Sag bewe oor die bos die wind
En sagter roer die wilgerblaar
Wat deur die lente word gespaar,
En dan sy sagte einde vind.
XV
Teen die blou van die jakarandas is die blou van die lug maar bleek;
Teen die rooi van kafferboom-blomme is bloed maar skyn van kleur;
En die pyn van na-herinnering in ‘n hart wat kraak en breek,
Is seerder, harder, skerper as die smart wat senu’s skeur.
XVI
Die druppel reën wat neerval, versmelt in droogte weg;
Die traan wat droefnis van ons eis, verwasem in die lug;
Maar somerreën en droefnis-traan kry op hùl tyd hul reg,
En uitgestorte seën en smart keer tot sy gewer t’rug.
XVII
Dis winter en die boom verblaar,
In bruin hou al die bulte rou;
Die môremis lê vou op vou
Oor pan en plat land opgegaar;
En rustig waai die môrewind,
Wat skaars die ruigte-halme roer
En oor die kaal veldwêreld voer
Sy groetnis aan sy berge-vrind.
Die lewe wat die lente kroon,
Lê slaperig in sy rougewaad
En in die harde sooi die saad
Wat later hoog in groen sal troon;
En wat nog, ná die stryd verduur,
Ná smart-geworstel, roggelkreun,
As pragpilaar die bou sal steun –
Dit sluimer nog en wag sy uur.
Gun ook ‘n volk sy wintertyd
Om rus te neem en krag te win,
Voordat die somerson begin,
Met groen en sap: sy somertyd.
XVIII
Ek stem nie saam met hom wat sê
Op klaerige, half weemoedige toon,
As wil hy wat hy sê, verskoon:
‘Ons volk mis wat ons volk moet hê:
Ons het te min; ons hou te min.
Om reg te vorder wettige eis,
Wie is daar wat die weg kan wys
Waar ons kan haal wat ons moet win?
Ons het geen reg op selfbestaan
Waar volle vryheid nog ontbreek,
Waar nòg talent, nòg ywer steek
In burgers wat al slent’rend gaan.
Wys my waar vryheid pronk met vlyt,
Waar vlyt vanself sy wins behaal!
Ons oes – as oes daar is – is skraal;
En hy wat mors, is kragte kwyt.’
Ek stem nie saam – want ek besef
Die land gesaai is weelde-grond,
Wat ná die koue oggendstond
Verryk word as die son hom tref.
En ek weet ook benutte krag
Word nêrens vrugteloos verspil:
Nòg Toeval toor ons lot, nòg gril
Van Iets wat in die duister lag.
Wat om my omgaan, sê vir my
Dat Wet ons groot heelal bestier,
Meedoënloos vir mens en dier,
Wat op sy tyd vergelding kry.
XIX
Wat vra ons vir ons kinders en onsselwe?
Wat eis ons in die toekoms vir ons land?
‘n Ongestoorde lewe, stil en rustig,
In vrede, môre en aand, die jare deur;
Om stil wat ons gegee word, aan te neem
En stil wat ons geweier word, te laat staan;
Met innerlike, ingebore vryheid
Die wêreld rondom as ons vrind te hou;
Nie vyand van ons buurman ooit te wees nie,
Maar vrind sover ons moontlik vrind kan wees.
Dit is ons eis! – nie meer en ook nie minder –
En hoog gegryp! – want hy wat hoog wil reik,
Kan laer iets met albei hande vat.
XX
Elke nasie het sy martelare,
Elke trots ‘n traan.
Voor jy goud kan kry uit klipsteen-are,
Moet jy eers die steen tot gruis verslaan.
Bange worst’ling in die droewe nagte
Baar die sterkste krag,
Wat kan stryd voer teen die wildste magte
Misgebore uit die middernag.
Gun die lang-verduurde skimp en skande,
Gun die smart en wee:
Land en volk neem aan die offerande,
En die Toekoms bring waardering mee.
XXI
Agteros, beur teen die bulte op,
Die droë sand deur en die holtes af!
Draf oor die krom klein paadjies, draf,
Vlaktes oor in jou gou galop!
Agteros, beur dat die trektou kraak,
Dat buikplank kreun en wa-rem sing,
En elke boutjie en skroefie bring
‘n Deel aan die koorgesang as taak –
Drifte deur en vlaktes oor,
Berge, bulte op en af,
Waar die lang tamboekiegras versmoor
Hoë land, lae land – Agteros, draf!
Voort op jou reis na die noorde – voort
Na ‘n betere tuiste, ‘n mooiere oord!
Draf deur die mollige, sagte sand,
Die stowwerige dons van ‘n nuwe land!
Agteros, beur as die wiele raak
Vas in die modder – ‘n martelwerk!
Beur en trek dat die rieme kraak –
Rieme en wiele is baie sterk;
Vas en stewig en goed beproef
Spyker en bout en gedraaide skroef;
Beste hart van die beste hout,
Sonder kraak en sonder fout,
Sterk genoeg om deur te staan
Knikspoor-skok en bulte-stamp,
Somerbars en winterkramp,
Wind se terge, hael se slaan –
Beur maar, Agteros, beur maar op,
Die opdraand boontoe, die afdraand af!
Draf waar daar glad nie ‘n pad is nie, draf
Die wêreld oor in jou gou galop,
Noord toe, oos toe, na die blou
Wat skitter en skyn nog myle ver,
Waar wilde bosse die weg versper
En wilde gedierte die poorte hou!
Draf deur die stowwerige, sagte sand
Na ‘n nuwe land, ‘n vrye land!
XXII
Dis gevoed deur ‘n gloed van sonneskyn
En verwarm deur die strale van goud;
Dit was nimmer jonk, maar al oud en oud
In sy dag van geboortepyn.
Dit was sterk vir die werk, was daar werk voor die hand;
Dit was stadig, bestendig en vas;
Dit was dapper genoeg om die swaarste las
Te dra met geduld en verstand.
As die droefnis te straf was, die donker te swart,
Was dit hoopvol, vertrouend en taai.
Met die osse gespan en die roer gelaai,
Was daar moed in die Voortrekker-hart.
Die veld is oneindig, die vlakte só wyd
En die Toekoms lê duister daarvoor;
Op die veld en die vlakte, daar gaan sy spoor,
Getrap in die dae van stryd.
En die worstel en woel het hom taaier gemaak,
Om te ly, om te beur en te dra;
Om nimmer te huil nie, om nimmer te kla,
Om hoopvol te werk en te waak.
Maar die yster het diep in die hart ingeslaan
En sy merke daar agtergelaat –
En die diepste merk is ‘n merk van haat
Wat die Liefde alleen verstaan.
XXIII
In kring staan al die waens gelaer –
‘n Kraalmuur teen die vuur se lig,
Met elke tussen-opening dig
Met doringboomtakke aan mekaar.
En Ouma, wit gerimpel, gee
‘n Knikkie teen die duister: ‘Kyk,
Die maanlig op die wolke lyk
Amper soos maanlig op die see.’
Die kleinspan het vir Oupa beet
En soebat: ‘Oupa, toe, vertel!’
Maar Ouma: ‘Kinders, moenie kwel
Vir Oupa, want hy wil vergeet.’
En hy, die lang baard halfpad wit,
Sê: ‘Nee, Vrou, ek sal nooit vergeet!
Kom, Kinders, julle wat wil weet
Iets van die see, hier om my sit.’
En klein en groot skuif nader voor
Te luister na wat Oupa sê;
En soos die osse en veetjies lê,
Lê half die laer om aan te hoor.
As af en toe die rooibos-hout
Vooruitgestoot word dieper in
Om groter vuur en vlam te win,
En boontoe skiet sy vonke goud.
XXIV
In die outyd vertel hul ‘n storie
Van Glaukus, die visserman,
Wat eenmaal ‘n vis gevang het
In sy net tussen kurke gespan.
Die vis was so groot soos ‘n walvis
En die net het geskeur met die vang,
Maar Glaukus het dapper geworstel
Vir ure en ure lang
En eind’lik die vis op die wit strand
Gebring waar die bossies staan,
Waar die glans van die skemer-sterre
Meng met die skyn van die maan.
En die vis, wat half dood en half flou was,
Het vinnig ‘n bossie gekou;
En die bossie se krag het hom só versterk
Dat niemand hom meer kon hou.
‘n Klap met sy stert en ‘n sy-spring
En weg was die vis in die see,
En Glaukus staan vrywe sy oë,
Jammerlik ontevree!
Hy dink by homselwe: ‘Die bossie
Moet wrintig die sterkste wees,
Om sommer ‘n halfdooie haaivis
Van bloedverlies te genees.
Wat goed is vir visse, kan mense
Miskien ook wel deeglik baat;
Probeer maar ‘n blaar van die bossie
En kyk hoe dit daarmee gaat.’
Hy vat van die bossie se blare
En kou dit langsaam fyn;
En toe hy dit kou, toe voel hy
Sy moegheid en matheid verdwyn.
Hy voel die trek van die branders,
Die vleiende streel van die see;
En die blou-swart water lok hom
En die visse roep: ‘Kom mee!
Kom saam in die waterwêreld,
Waar kraalgeraamtes staan,
Verlig deur die glans van die ondergloed
En die dowwe skyn van die maan;
Waar die wrakke van ou skepe lê,
Met pêrelskulpe oorgroei,
En die slingerende seegras bande maak
Wat die dooie vissers boei;
Waar die seevrou waak in groen gewaad
En die seeperd galoppeer,
Waar die krap en kabeljou vergaar
Om op ‘n lyk te teer.
Kom ondertoe! Kom ondertoe,
Waar alles jou welkom heet,
Jy wat vanaand van die wonderbos
Jou eerste blaartjie eet.’
En Glaukus voel sy lede word
Gerek tot vinne en voel
Sy vel word skobberig soos dié van ‘n vis;
En sy bloed word naar en koel.
En hy spring met ‘n wilde haaivis-spring
Diep, onder die branders in
En swem na die silwer-ondergloed
Om die visseryk te win.
XXV
‘n Ander oom sê plegtig: ‘Nee!’
En klop sy pyp uit teen die wiel,
‘Dis maar ‘n fabel sonder siel;
Ek kan jul iets veel beter gee.’
En toe sy tabak plesierig brand
En blou-grys kringe boontoe stoot,
Toe hurk tesame klein en groot
Om toe te luister op die sand –
Want hy is uit die Boland; hy
Het eenmaal daar ‘n held aanskou
In kinderjare en onthou
Die storie wat ‘n naam moet kry.
XXVI Wolraad Woltemade
Nou ja, jul wil ‘n storie hê!
Wees stil dan, Kinders – tjoepstil, hoor!
Ek sal vir julle ‘n storie sê –
‘n Ware storie van ons land.
Julle is al groot en het verstand
En sal Oom nie met gekskeer stoor.
Want luister! Wat ek nou vertel,
Is iets wat ons geslag moet weet –
Iets waarop nooit ‘n mens kan skel,
Wat julle kinders moet onthou -,
Veral in so ‘n tyd soos nou
As alles sommer word vergeet.
Sy naam was Woltemade – ja,
Onthou die man se naam maar goed!
As iemand later vir jou vra:
‘Hoe heet dié kêrel weer, ou boet?’
Sê: ‘Wolraad Woltemade, man,
Het so sy lewe uitgespan.’
Ek het op daardie strand gestaan
Waarteen die see so gulsig stry;
En bowe het die dowwe maan
Sy half verstikte glans versprei
Oor geel en goud en perlemoen –
Daar het ‘n held sy plig gedoen.
Ons het so baie helde nie
Dat ons daar een van op kan gee –
Veral ‘n man so groot as dié,
Wat deur sy lewe daardie see
Gekoop het en homself as pand
Gegee het vir ons vaderstrand.
As oor jou kop die koeëls gons
En om jou heen die slagveld kraak,
En kruit en stof en rook ‘n dons
Oor jou en al jou maters maak,
Dan kan jy lig die bobaas speel
En jou ‘n egte held verbeel.
Wat dink jy aan die toekoms dan?
Wat steur jy jou aan Klaas of Piet?
Jan Rap se maat staan selfs sy man
As Kaffers blaas en Fingo’s skiet.
Met Kaffers, Fingo’s, Makkatees –
Dis maklik om ‘n held te wees.
Maar as dit in jou rustyd kom,
As oor die see ‘n stormwind waai,
As teen die strand die branders brom
En selfs die vaste rotse swaai,
‘n Pikswart nag die wêreld oor –
Dan is die saak wat anders, hoor!
Dan moet jy waarlik dapper wees,
Tot in jou murg, tot in jou siel,
Om sonder sidder, sonder vrees
Jou eie skouers teen die wiel
Wat in die modder sit, te beur
En sonder hulp te trek daardeur.
Dan gaat dit amper net so hard,
So opdraand as ‘n mens dit kry
Wat in die wêreld staan apart
En moedersiel alleen opsy
Die skorrie-morrie teen hom het –
Dan is om held te wees geen pret.
Maar tog, ek stel die mens daarbo –
Ja, bo Jan Rap se maat of Piet
Wat net aan heldedade glo
As Kaffers blaas en Fingo’s skiet;
Hy is ‘n egte held wat weet
Gevare wat Jan Rap vergeet.
Dis lankal gelede, al lank, en die jaar en die dag – nou ja,
Dis tog nie so veel van belang, die datum, die dag en die jaar –
Maar goed, dit was voor jou geboorte, Jan Spens; en as jy my nou vra
Hoe lank vóór, dan sê ek ek weet nie – jy moet my maar glo, want dis waar.
Jan Kompanjie was toe ons bobaas; die Engelsman was nog nie hier;
En Soutrivier – ag dis so lankal – was regtig ‘n waterrivier.
En bo in ou Papendorpstrate het deftige ooms geflankeer
En sedig en statig gesanik oor handel, die huis en die weer.
Hoe bont was dit in die ou dae! Jou broek was van blougroen ferweel,
Jou hoed was so groot soos ‘n emmer; jou baadjie soos kerrie so geel;
Die aias was algar uit Indië; die tee was ‘n egte Sjinees;
En Malie se volkies was algar, soos Malie, nog slafies gewees;
En oor die ou driemaste-skepe het nog die ou driekleur gewaai.
Net een is nou nog soos hy toe was – dit is die ou blouwaterbaai.
Genoeg dat jul weet dit was anders. – Nou goed. Op ‘n aand in die jaar,
Toe het dit geblits en gedonder – ‘n mens word daar amper van naar.
En daar in die baai het die branders, so hoog soos ‘n mied ná die oes,
Die hele boel skepe en skuitjies getakel en byna verwoes.
En vlak in die see was ‘n seilskip – Jong Thomas, ek glo, was sy naam –
Gestrand op ‘n rots onder water, deur kranse van water omraam.
Toe was daar ‘n nare bohasie; die mense die maak ‘n lawaai –
En reg ook: die ou Jong Thomas was propvol met mense gelaai.
En groot was die skeur in sy voorkant – so groot dat hy netnou moes sink;
En kom daar geen hulp vir die mense, dan moet man en muis maar verdrink.
Die Jong Thomas was ‘n skip
Solied van bou, met elke rib
Gespyker vas en dig geteer,
Om see se terge te trotseer;
Wat sonder skroom van oos na wes,
Van noord tot suid deur elke bres
Van brander of van seegolf spring
En al sy mense veilig bring
Net na die plek waar hul moes wees –
‘n Skip wat sonder sku of vrees
Al baie male deur die see
Geseil het met sy mense mee.
‘n Skip is soos ‘n mens: sy lewe
Is hom vir ewig nie gegewe,
En eenmaal kom ‘n dag of nag
Wanneer die dood sy aandeel wag.
Ons is nie op die wêreld hier
Net soos ‘n muggie of ‘n mier,
Waarop geen mens ooit agting stel,
Waaroor geen siel hom ooit sal kwel.
Die mier of muggie is vir ons
Net maar ‘n goggatjie wat gons,
‘n Korreltjie wat lewendig
Rondspartel in die skemerlig
En oorkruip oor die steilste rand –
Die afgrond van ‘n greintjie sand.
En vir die see is elke skip
‘n Kleinigheid; en elke klip –
Die kleinste ook – kan in die see
Vir elke skip ‘n doodsteek gee.
Hoor hoe die donder kraak
En die weerklank dreun oor die see!
Hoor, daar’s ‘n stem tussen hael en reën!
Hoor hoe die mense skree!
Help! Daar is vyftig meer…
Help! En ‘n kind daarby!
Is dit ‘n vrou se stem wat klink,
Of net die gedreun van die wind wat drink
Water en hael as ‘n blitsstraal blink,
As dit wolke en water sny?
Hoor jy nie, man, hoe die mense kerm
En hoe die arm goed gaan te keer?
Wie van ons, wie sal hul nou beskerm?
Hier op die strand waar die see so stoom –
Hier, wie is hier wat sy hand sal reik?
Algar die mense die staan en kyk.
Daardie een bidde, want hy is vroom;
Hierdie een vloek, want hy weet nie raad.
Wie sal gaan help? Daar’s kans vir jou –
Jy wat so dapper is, jy wat hou
So baie oordag van ‘n heldedaad.
Niemand … Dit is mos die Heer se wil…
Wat kan ons maak? Daar’s niemand klaar.
Hoog slaat die see en ons weet dis waar:
Iemand wat waag, dié loop gevaar
Nooit weer t’rug na die strand te kom
Anders as lyk as die see weer stil,
Blou en groen en slaperig is.
Nou is dit steeks en dit gaap en gis.
‘n Man is ‘n mens en mos nie ‘n vis –
En ‘n vis moet hy wees of ‘n voël wat vlie,
Om deur te kom na die mense daar.
Wie sal dit waag? Kom sê dit, wie?
Wie is vir doodgaan kant en klaar?
Jy nie wat bidde, al is jy vroom;
Jy nie wat vloek nie: jy is te laf.
Ja, as dit mooi weer is, dan blaf
Al die keffertjies rondom Oom.
Nou is dit storm en ‘n mens moet dink
Nie aan homself, maar aan kind en vrou.
Jy is nie klaar nie; dis niks vir jou
As hier in die water ‘n mens verdrink!
Niemand sal gaan … Maar wag! daar links
Kom Wolraad aan op sy skimmelhings.
Vorentoe, vorentoe, strand toe, strand toe,
Bollemakiesie die branders oor!
Vorentoe, vorentoe, land toe, land toe,
Amper verdrink, en half versmoor!
Die water suis en gis en bruis,
Die blits vlam oor die see,
Die lang seebamboes buie en breek,
Die wilde branders slaat en steek,
Die woeste wind speel mee.
Groen, donkergroen, soos skemergroen
Nog voor die sterre blink,
Of soos die varkblomloof geboen
Deur dou wat dagbreek skink;
Blou, donkerblou, soos wolke-blou
Waarin die donder stoom,
Of soos diep water in ‘n kloof
Waar nag nog altyd droom –
Só is die see tot aan die lyn
Waar see en lug kom trou,
Hieronder donkerblou en groen,
Daarbowe groen en blou.
En as die wolke swig, dan breek
Die slinger-bliksem los
En see en hemel word ineens
In goud en glans gedos.
En oor die kraak van branders knal
Die donder oor die see,
Tot Tafelberg se kranse dreun
En Duiwelskop dreun mee.
Die laaste af! Die mense roep:
‘Daar is nog ander daar!’
Die water dreig, die skimmel hyg –
Wie trots die doodsgevaar?
Nie jy wat praat, nie jy wat bid,
Nie jy wat staan en bewe!
Dis Wolraad weer wat nog ‘n keer
Die Dood se woeste mag trotseer
Met wat hy het – sy lewe.
Kom op, ou Skimmelhings, kom op!
Nog eenmaal deur die see!
Nog een gered, dan kan jy rus!
Nog eenmaal deur die see!
Die buikgord vaster vasgetrek –
Dan weer die branders in,
Die skuim en seegras deurgeswem
Om vorentoe te win.
Die hoë branders deur, ou Maat,
Swem skip toe, Skimmel, swem!
Daar in die verte by die skip,
Daar klink ‘n vrou se stem.
Dis pikswart donker oor die see,
Die wind die gaan te keer;
‘n Bliksemstraal maak silwer-blink
Die bokant – daar’s hy weer! –
En dan weer in die donker weg.
Ons hou ons asem; ag,
Van hings en ruiter niks te sien
En orals net die nag!
Maar weer ‘n bliksemstraal se lig
Wys Wolraad by die skip;
Ons hoor hom roep; ‘Net een maar, een!’
Nog voor die lig verglip.
‘n Sarsie uit die wolke bars
En dreun die wêreld deur;
Die weerlig verf die hele baai
Met goud- en silwerkleur.
‘n Tikkie tyd wat ure skyn,
Genoeg om te gewaar
Hoe om die held die mense woel,
Hoe oor die skip die branders spoel,
Hoe ná die doodsgevaar.
Maar ag, die dof lanternskyn
Word deur die see geblus
En skip en skimmelhings verdwyn,
In duister nag gesus.
‘n Nare tyd voor weer die blits
Die oog ‘n kans kan gee –
En ag, dan wys dit net die skip
En net die woeste see!
Daar is geen spoor van held of hings:
Die Dood het weer gewin,
En gierig, gulsig oor die strand
Bruis weer die branders in.
XXVII
Dis later en die kruisster daal;
Die maan sink oor die rantjie neer;
Die naggroen, helder sag en teer,
Bly oor om oor die waens te straal.
En oom en neef sit nog en praat
En haal nog uit die ou doos uit
Die beste wat geheue omsluit,
Voordat die uur van rustyd slaat.
Die een vertel van hoe ‘n spook
‘n Ou Franshoekse plaas kon terg;
Die ander van ‘n Boesman-dwerg
Wat hout aan brand maak sonder rook.
En een wat van die weste weet,
Waar sout geraap word in die pan,
Waar boer nog werk as visserman
En met ‘n lyn die water meet,
Vertel, as deur die groen lug skiet
So af en toe ‘n ster wat val
In goue strale lank en smal,
Die storie van ou Koenraad Fiet.
XXVIII
Ver in die Troe-troe-vlakte, waar die skilpadbossies groei
En heuningsoet die boesmangras laat in die voorjaar bloei;
Waar, as die winter, halfpad wild, die wit-gerypte land
Bedek het met ‘n harde kors van half gevriesde sand,
Die mistig môre, wasemryk, die son se glorie steel
En skemeraande, ster-gestrooi, die hemel bo ferweel;
Op uitspanplekke langs die pad wat deur Jan Dissels loop,
Tot waar sy vuil-geel gruis-tapyt hom in diep water doop,
As met die Olifantsrivier die blouberg-stroompie ming
En waboombos en boegoebos tesaam hul geure bring;
Op Sederberg se plase, waar die winter-koue skok
Die kweperlanings by die huis belaai met wit kapok;
Waar teen die purperswarte rots die sederreuse pryk,
Die oerou konings van die berg en van sy sederryk;
Waar tussen ruie slingergras die afrikaner strooi
Sy wierookgeure oor die land en spog in helder rooi,
En bontgeverfde klossies met die grys kalkoentjies paar
In kleure-pronk en -skitter tussen donker groen geskaar;
En in die dorpie op die vlak waarteen Karoberg lag,
Waar glorie-groen met glorie-goud die skemeraande wag –
Daar orals, as die mense praat op ouderwetse wys,
Vertel hul nog die storie van Piet Ryneveld se reis –
Piet Ryneveld die beeste-smous, wat, soos die mense sê,
Vermoor deur ou Koen Fiet se mes daar in die duine lê.
En in die aande as dit reën en winterbuie waai,
As vir die blits daarbuite op die werf die hane kraai,
Dan word die kinders bang gemaak met Eenoog, wat staan treur,
En met die spook van Koenraad Fiet, wat dwaal die duine deur.
‘O, glinster-wit die bergkapok, nog gisternag geval,
En silwer skitter op die gras die wit ryp teen die wal.
O, goudgeel teen die donkergroen daar bokant op die bank
Die ryp lemoene aan die boom waarteen die klimop rank.
O, pragtig rooi die môrerooi eerdat die son verskyn
En rooier nog sonsondergang gekleur soos rooi robyn!
O, woedend woes die oostewind wat deur die denne kreun
As wild sy woeste weemoedslied deur al die takke dreun!
Maar witter as die môreryp is Ryneveld se hand
En geler as die goudste goud die vuur wat voor my brand,
En rooier as die môrerooi is Ryneveld se bloed
En baie woester as die wind die angs wat in my woed
Want as ek saans my oë sluit, dan sien ek voor my stryk
‘n Lang lykstasie; elke man dra Ryneveld se lyk!
Ek voel hy’s hier; ek ruik sy bloed; dis op die misvloer dáár;
Ek sien hom wink; ek hoor hom roep: “Kom same, Moordenaar!”
Koppel die perde aanmekaar en laat hul bokant wei:
Niemand is baas van die weiveld hier en niemand spook met my!
En skeer jou weg, dooi Ryneveld, want wie is bang vir jou?
Daar in jou rooi-geel duinegraf kan jy jou rus behou.’
O, hard is die taak van die beeste-smous wat oos en wes moet reis,
En oos en wes en noord en suid sy vee die pad moet wys –
‘n Pad wat nog nie klaar is nie, ‘n voetpad hard getrap,
Waar vers en bul en os en koei moet struikel as hy stap,
Die laagland in, die bergland op, die diepste drifte deur,
Die vlaktes oor, die klowe af waar jy geen pad bespeur;
Want hy moet waak en hy moet werk van dagbreek tot die dag
Uit puur vermoeienis vir die son ‘Tot siens’ sê vir die nag;
En harder nog die taak van hom wat met sy geldsak reis,
En oos en wes en noord en suid sy rykdom algar wys –
Want mens is mens en gierigheid is iets wat algar byt,
En vrind vandag is môreaand jou vyand, tot jou spyt.
O, oos en wes en noord en suid het Ryneveld gereis
En orals waar hy kom, het hy sy geldsakkie gewys.
‘Ek was begerig na die geld en Ryneveld was ryk:
Koddig hoe soms ‘n mens se kanse met sy wense stryk!’
Die nag was donker; donderweer was in die hemel swart
En Ryneveld was bang vir blits – ‘n bangkat in sy hart.
‘n Kwaai ou oom was Koenraad Fiet, sy daad was op sy dreig,
En dreig en daad was een by hom, want hy was kwaad-geneig;
En nors en steeks was Koenraad Fiet, net soos ‘n perdeby.
En gretig soos ‘n wildekat na wat hy maar kon kry.
Ja, mislik-gierig was ou Koen; sy huis was nooit gewit;
Sy gewel vol met spinnerak waarin die duinsand sit;
Inhalig soos ‘n ystervark, vrygewig glad nie – nee:
Oom Koen het nooit uit eie gier vir iemand iets gegee.
En op ‘n aand het Ryneveld by Koenraad aangeland,
Met al sy osse en sy vee daar bo op Rodesand;
En Koen was klaar vir Ryneveld – klaar om sy geld te steel,
En Ryneveld was regtig bly om met ou Koen te speel.
‘Jy kan vannag nie verder nie, ou boet; jy moet maar bly,
En neem verlief met wat ek het en wat jy hier kan kry.
Ek is alleen: my vrou is weg, die sout kors in die pan
En al my mense raap nou hard die beste laag daarvan.
Sê vir jou jong hy moet probeer vanaand Patrysvlei haal:
Dit is die beste skuilte daar; die veld is hier maar skraal,
Maar daar is weiveld groot genoeg vir amper dertig span.
Bly jy maar hier vanaand by my en speel kasino, man.’
Dit donderweer verskriklik sterk; die blits was een aan een;
En blits en donder by mekaar – daar waag geen mens hom teen,
Veral as hy, soos Ryneveld, swaarweer ‘n pes beskou
En liewers onder dak sy kop in sulke tye hou.
Piet Ryneveld was kant en klaar om by ou Koen te bly
En kaart te speel en geld te wen, as hy dit reg kon kry.
Want in sy buurt – hy was voorheen ‘n boer uit Bot’lary –
Was hy geroem as slim neef Piet, na wie Fortuin kom vry.
En hy kon speel – ja, hy kon speel, selfs met die duiwel teen
En kaarte was sy lieflingspel, kasino hom ‘n seën.
Hy het sy jong bevel gegee die beeste saam te kraal,
Daaronder by die Mieliedraai, waar osse nooit verdwaal;
En by die warm kombuis se vuur het Koen en hy sit speel
Tot middernag en later nog – jy kan jou hoe verbeel.
Geluk was Piet se beste vrind en Koen het geld verloor;
En elke nuwe geldverlies het Koen weer aangespoor
Vir groter geld, om roekeloos nog groter geld te wa,
En elke kans Geluk se kans om Koenraad weer te pla,
Tot eind’lik nyd en gulsigheid hul toppunt het behaal –
En Koenraad Fiet is woedend bleek, bankrot om te betaal.
‘My mes was by die hand vir my – ‘n perdemes, half krom,
Gepunt en skerp; ‘n steek daarvan was steek genoeg vir hom.
En op die mis-gesmeerde vloer het Ryneveld geland,
Met skaars ‘n roggel in sy keel en bloed was op my hand.
Sy bloed was net soos ossebloed, blou-rooi soos donderweer;
Rooi harte-aas was rooi daarteen, rooi ruite-aas nog meer
Die stroom het oor die stoel gespat, die kaarte vuil gevlek;
Sy val het van die tafel af die tafelkleed getrek.
O, langsaam rek die lewe uit en jaar ná jaar vergaan,
En blare val en bloeisels kom in boord en eikelaan;
Die gloeiende somer spil sy krag in geilste, groenste loof
En najaar kom met wind en stof wat somerglorie doof,
En winter volg met kou kapok wat Sneeubergsrand bekroon
En voorjaar huppel vrolik in en eis sy weelde-loon.
Jaar uit en in verandering, want lewe staan nie stil;
En hy wat agtertoe wil kyk ‘n uurtjie te verspil,
Hy loop verdwaal en vind geen rus nòg wins in wat hy kry.
En ek alleen bly stilstaan as die jare hol verby,
Want as ek vorentoe wil trap, hou Ryneveld my vas –
En struikel moet ek, want ek dra sy dooi lyk as ‘n las.’
XXIX
As my asem uit is
En my oog soos glas,
My gesig soos dooie skulpe op die strand
En my lyf so koud soos druppels winterdou,
Lê my op die rantjie
Waar die son die aalwyn groet
En goeiemôre vir die suurvyblomme sê.
Dek my oor met klippe –
Roes-rooi klippe van die rantjie,
Lang verskroei deur somerhitte.
Skoon gewas deur somerreën,
Weer vervuil deur winterstof
Met ‘n laag van vuil-geel gruis;
Stapel klippe op my, oor my;
Maak ‘n vestingwerk daarvan,
Waar die wapad-sand kan skuil kry
As die warrelwind hom slaan;
Waar die bossie-saad beskut word
Tot die kiemtyd – as dit kom.
XXX
Nee, huil maar, want die droefnis-traan
Deur diepste, seerste smart gestort,
Raak nimmermeer verdwaal en word
‘n Aalmoes wat die siel verstaan –
‘n Aalmoes wat die liefde hou
En wat die smartvol siel verryk;
‘n Gulde, God-geseënde blyk
Van eerbied en van broedertrou.
XXXI
Waar die Koorsboom sy geel aan die wêreld vertoon,
O wyd is die vlakte, die vlakte!
En geil is die groei van sy katdoring-kroon
Wat groei op die vlakte, die vlakte.
Dis wilde bos-lommer, berank en geboei,
Met geilste klimop in geen jare gesnoei,
Waaronder die blou-apies klouter en knoei –
Die volk van die vlakte, die vlakte!
Die rooi-geel suurknolle pryk somermaand daar –
O mooi is die vlakte, die vlakte!
Die trotse rooi aalwyne, deftig geblaar,
Wat waak oor die vlakte, die vlakte!
Die heuningsoet peuldoring, die varings so slank,
Die bontblom wat orals die bosse oor rank,
Die moepel waarin die vaal koringboer tjank –
Hul waak oor die vlakte, die vlakte!
O plat is die pad wat hier slinger en sluip,
Dwarsdeur hierdie vlakte, die vlakte;
En sag is die mos wat met reënwater druip
Hier neer op die vlakte, die vlakte!
O pragtig die kleur wat die skemeraand sprei
Oor bosveld en grasveld, oor bulte en vlei,
En pragtig die groen wat die wêreld hier kry
By nag op die vlakte, die vlakte!
Die klowe is steil en die berge is hoog –
O gee my die vlakte, die vlakte,
Al is dit ook winter en alles is droog
En geel op die vlakte, die vlakte!
O hier is dit vry en die wêreld is stil,
Met nêrens ‘n weerklank, met nêrens ‘n gil,
En weelde van kleure so veel as jy wil –
Hier op my ou vlakte, die vlakte!
XXXII
Lang braakland-arbeid voor die grond kan teel
Die weelde wat sy diepste heimlik hou;
Lang, smartvol werk voordat die veld ontvou
Sy groen en goud en geel;
Eers doodgaan voor die lewe wat besiel
Die ongespruite saad,
Ootmoedig in die sonskynstraal kan kniel
In geilste groen gewaad;
Eers sukkel deur die smart wat eind’lik baar
Plesier en rein geluk;
Eers ruwe trekke aan die teerste snaar;
Eers sug en buk –
En dan die diadeem, die vol koraal
Wat weerklank gee tot in die sterreryk,
Om nimmer tot ‘n klaaglied weg te daal
Voordat die siel beswyk!
XXXIII
Die Opperwese wat ons lot beskik
En heel ons gang bestier,
Sal krag gee sterk te maak en te verkwik
Ook hier.
Hy wat vir Israël deur die dor woestyn
Gelei het Kanaän in,
Sal ons tot seë deur die droef en pyn
Laat win.
Hy wat die dooie mossie gadeslaan,
Sal ons erbarmend lei
En van die smarte wat ons teëstaan,
Bevry.
XXXIV
Kyk t’rug in die verlede! Laat jou gewete kies
Tussen wat oorlog aanbied, wat vrede kan behaal.
Wat is die batig’ saldo? Wat wins en wat verlies?
Wat is die skuld wat eind’lik die wêreld moet betaal
Vir haat wat harder woeker hoe laer die mensdom sink,
Vir kleinlike jaloersheid wat nyd en bangheid baar
Waarin die mense-liefde meedoënloos verdrink
In diere-hartstog duister aan diere-moed gepaar?
Praat nie van patriotisme; tel nie jou helde oor;
Sus nie jou siel met woorde wat waarheid net verbloem;
Kyk raak, tot in sy hart toe, die onding wat versmoor
Die beste wat die mensdom het om eer te gee of roem:
Verdraagsaamheid en liefde, begrip van egte reg,
En broedertrou en buurmansplig teen elkeen wat bestaan.
Vra dan vir jou gewete waarom jou helde veg!
Vir watter doel, uit watter plig neem jy jou wapens aan?
XXXV
Raak nooit jou hoop op uitkoms kwyt,
O broer en suster in jou wee,
As skel die wilde branders skree
En teen die smart jou weerstand slyt.
Die wapens wat jou siel besit,
Is sterk om droefnis af te weer;
Die hefboom wat jou hart hanteer,
Druk self die Noodlot half uit lit.
Hy wat die helm van Liefde dra,
Die harnas van Geloof behou
En met die skild van Broedertrou
Die ongelykste worst’ling wae –
Hy is gewapen kern en spits
Teen wat ook al sy lot voorspel,
Al is die donker rondom Hel,
Waarin die veraf weerlig blits.
XXXVI
Die son spat splinters goud en louter lig,
Die hemel pronk met kleureprag en dig
Lê weelde oor die wêreld in glans van goud en kleur;
En orals in die rondte is rykdom te bespeur:
Natuur se geil-gegewe buit;
Die veld se bont-geverfde geruit;
Die koor van voëls wat sing;
Die blye pret van alles wat huppel en juig en spring;
Van visse in die kuile wat bo die water stoot;
Van spreeus wat hul neste bou daar in die droë sloot;
Van bokke wat die gras verdeel
In paaie wat die meerkat steel;
Van loerie-voëls wat, pragtig blou,
Met trots-gekuifde hoogmoed die laeveld aanskou.
Dit is ‘n nuwe wêreld hier
En anderste as tuis die veld die mooiste maande vier.
Hier is nog net belofte van wat nog later kom:
Groen grasskeutjies bo die grond; boom nog sonder blom;
Vinkeneste, halfpad nat, nog maar halfpad klaar;
Kafferboom al aan die bot, skoon nog sonder blaar –
Groot belofte vir die Toekoms wat so baie hou.
Soos die wolke vol met reën drywend teen die blou;
Groot belofte vir die Toekoms wat so veel voorspel,
Ryker oes wat later kom as die veld vervel.
En hy staan teen sy perd geleun en kyk
Noordooste toe, waar hemel en veld as een
Skyn in die middaglig – ‘n wêreldryk
Met afdraand-vlaktes, opdraand-hellings pryk
Daar voor hom. Waar die son se strale teen
Die Draak se kettings val, daar vlam die rooi
Met lyne wit daartussen, – stukkies goud
Wat staan as eilande daar in die woud,
En silwerdrade waar die laaste reën
Die vlak riviere met hul waterprooi
Belaai het. Waar die berg se skadu val
Op kloof en sloot en dig-begroeide dal,
Daar swewe, donkerpurper, donkergroen,
Die swart vernis van blare nuut-geboen
En skadu-kleure wat nog naam moet kry –
So baie, so verskillend. Hier opsy
Val weg die wêreld in ‘n afgrond af,
Om daar weer op te rys, te steier en styg
Tot kranse, klip-gehak, wat rusplek skaf
Vir aalwyn en vir naboom ingelyf
Tussen die skeure waar daar skaars ‘n steun
Skyn vir die statige reuse wat daar leun.
Lang doringtoue slinger daar en vas
Klou koningblomme op die varingbas,
En rooi en blou klooflelies geur die lug
As van die see die seewind sukkel en sug
Om deur die diep-gekloofde wêreld heen
Te dring, en dal en vlakte met sy seën,
Sy koel, sag ‘Vrede bly met jou’ te sus
Voor op die middag hier die wêreld rus.
Dis weelde hier – ‘n wêreld stil met vree …
En veraf lê die blou lyn van die see.
XXXVII
Die see! die see!
Mens is hy nie wat op die strand kan staan,
Onder die skyn van dagson of die maan,
Sy voete deur die brander-water nat,
Sy siel tot in die diepste dieptes sat
Van vrede en van vreugde, en nie gee
Eerbied en eer en liefde aan die see:
Die magtige, die woeste, wilde see,
Die sagte, strelende, spelende moeder-see;
Die see wat ongebore is,
Die see wat onvergaanbaar is,
Die see wat alles wen en hou,
Die see wat met sy strande trou
En ewig, ewig, ewigdeur
Die wêreld wat hy spoel, vergeur.
O See, o trotse Oseaan, wat woel
Van Yslands ys-verdedigde berge af,
Om met lou water oor die strand te spoel
Waar silwerwit die skulpe-sand
Die vloer maak vir die silwer strand
Waarteen die sagte branders bruis
Eentonig op en af die rotse teen,
Gelaai met bamboegras
Waaroor die seeskuim reën.
O See wat lok en trek
En in jou kinders liefde wek –
Hartstogtelike liefde, sterker in sy mag
As liefde vir die roem, vir plig, vir eer –
‘n Liefde groter, reiner, meer
As die aantrekkingskrag
Wat die Natuur aan al wat lewe hou,
Gegee het, een vir een,
Tot mense-vloek of -seën,
Om jaar op jaar nuwe lewe te ontvou.
O See, o Moeder, teer en sterk en trou,
Groet t’rug vir hom wat bring sy eerste groet aan jou!
XXXVIII
O prag-gebergte van die Draak,
Diep kloof-gekerfde graat en rand,
Wat skitter oor die nuwe land
En Natals kroon en sieraad maak!
O keiserryk van blomtuingrond,
Van weelde groen en lommerprag
Wat in ‘n gloed van sonskyn wag
Sy sagte rus in awendstond!
XXXIX
Dit is die lang-beloofde land,
Die Kanaän wat ons welkom heet.
Kom laat ons same, hand aan hand
‘n Eed sweer dat ons nooit vergeet
Wat ons gebring het in die land –
Die Kanaän wat ons welkom heet.
Om vry te lewe is ons wens,
Om vry te sterwe is ons hoop.
Wat voor lê – daarvan kan geen mens
Die swart skuil-sluierdoeke stroop.
Om vry te lewe is ons wens,
Om vry te sterwe is ons hoop.
Gevare het ons deurgekom:
Daar lê nog smart en droefnis voor.
Vir ons is dit ‘n heiligdom
Wat tot hernieude poging spoor.
Gevare het ons deurgekom:
Daar lê nog smart en droefnis voor.
Hy het tot hiertoe ons gelei
En sal nog verder uitkoms skenk.
Dit is ons Kanaän, waar ons vry
Kan lewe en Sy naam gedenk.
Hy het tot hiertoe ons gelei
En sal nog verder uitkoms skenk.
Loof, loof Sy naam, verheerlik Hom,
In ootmoed biddend voor Sy troon.
Hier in die nuwe land gekom,
Wil ons Hom prys en liefde toon.
Loof, loof Sy naam, verheerlik Hom,
In ootmoed biddend voor Sy troon!
XL
Soos ‘n slang wat daar kronkel
En gly en verdwyn
As die son op hom fonkel
En die goud oor hom skyn,
So skitter en bewe die blits,
en die donder gee luid ‘n refrein.
Almagtige winde
Dwaal rond op die vlei;
Hul vreet wat hul vinde
En breek wat hul kry,
Op wilde verwoesting gerig,
van die skuld van vergelding bevry.
Dof, donkerblou bande
Versluier die nag;
Die berg se ver rande
Is swart in hul prag,
En swarter die stormswanger wolke
belaai met die onweer se mag.
Dit bars en dit kraak
En die hemel skiet vuur;
Die wolke neem wraak
Op die middernag-uur –
En die wêreld is moeg van die worstel,
en sat van die stryd die Natuur.
XLI
Swart, sonder ster, is die nag; gou’ goud waar die weerlig skiet;
Bliksem blink soos die gloed wat die môreskemer oes;
Rondom die kriekie-koor, en die groot brulpaddas blaf
Bokant die slingerpad waar die veld die vlei begroet –
Eentonige staatsie-sang geëerwe die jare deur,
Geleer van wind en reën, van die donder wat dreun en kraak,
Gesing in die donker nag as die sterre slaap, versluier
Deur die dik gordyn van wolke waaronder die weerlig skuil;
Nog donkerder die berge en die klowe groen en swart,
Met die digte groen van bosse, waaronder die mamba woon;
En donker-swart die veld wat boontoe loop en af,
Eentonig op en af, in sagte bult en kloof;
En nêrens ‘n ster wat glim, en nêrens die maan wat skyn!
‘n Harde, donker nag, ‘n somernag vol reën
En swanger tot barensnood met die onweer wat moet kom,
Met die blits wat breek en spat en skitter en skok en skuim,
Van wolk tot wolk loop speel en orals die wolke spoel
Met ligtelaaie vlam en vonke van ligter goud.
Die harde donder kraak met buld’rende, bewende stoot,
En rondom omringende klank wat ver in die verte klink
En doodgaan soos ‘n man wat hard sy dood beveg
Met roggel en sug en klag wat eind’lik sag verkwyn,
In swarte, sagte vree wat die stilte stiller maak.
XLII
Lommerryk oor die watersloot hang die wilgertak;
Waggelend op die watervlak dryf die lelieblaar;
Donserig in die waenhuishoek hang die spinnerak;
Vreedsaam oor die ruigte-vlei stap die ooievaar;
Skommelend oor die seekoegat tjilp die vinkeheer:
Louter vreug hou bidstond hier waar die nessie swaai;
Sedig op die plaas se werf – sedig heen en weer –
Kuier, kopknik-slenterwys, in sy skik, ‘n kraai.
XLIII
Die osse loop die laagland plat
En uit en in die bossies deur –
‘n Nuwe, selfgemaakte pad
Belaai met blom-vertrapte geur.
In rye in, in rye uit
As hier en daar ‘n herder fluit,
Soos geil, gevlegte berg-klimop
Wat tussen trotse stamme pryk,
So loop die osse kop aan kop
Ry uit, ry in, totdat dit lyk
Die hele wêreld het sy vee
Hier vir die Zoeloevolk gegee.
Rooi beeste hier, wit beeste daar –
Wit beeste, spierwit elke haar;
Swart beeste en bont beeste hou
Elk in sy eie klompie trou,
Soos in die blomtuin elke bed
Sy eie kleur-karakter het
En nie met ander kleure ming
Maar elk sy eie blomme bring,
So staan hier elke klomp alleen
In suiwer kleur die ander teen,
En elke klomp ‘n duisendtal,
En vyftien klompe teen die wal –
Soos regimente wat daar staan
Geduldig, sonder oog te slaan
Op wat hier omgaan rondomheen,
En elke klomp apart, alleen:
Die trotse rykdom van die ryk
Wat hierso voor die vreemd’ling pryk,
Om hom te toon – wat hy al gis –
Hoe ryk die Zoeloekoning is,
Wat soveel osse eienaar noem,
Wat soveel kleure-klompe roem.
XLIV
Die koning sit en kyk dit aan,
Onstuimig, nydig in sy hart.
Hy sit daar somber en apart –
Daar waar hy alles gadeslaan.
En niks toon onraad in sy siel;
En niks die nyd wat ontrou baar
Hier in sy swarte leërskaar –
Hier waar sy mense rondom kniel.
Hy klou sy kierie in sy nyd
Krampagtig met sy vingers vas;
Sy oog gewaar geen groen van gras –
Want wat hy sien, is bloedrooi stryd.
En in sy ore dreun sy haat
Soos bier wat borrel in die vat,
En om hom lê sy koningstad
En al die rykdom van sy staat.
En nyd en vrees bespeur net nood.
Sy hand gryp aan sy prag-karos
En plots’ling brul sy wreedheid los:
‘Slaan dood die towenaars, slaan dood!’
XLV
‘Slaan dood die towenaars! Slaan algar dood
En trek hul buite, dat die koningstad
Nie deur hul bloed bevuil word nie en skuld
Van bloed hier op die Olifant se stat
In later jare rus nie.’ En die woord –
Die vonnis oor wie gister vrinde was –
Was skaars uit, of die moord’naars gryp hul prooi;
En mes en vuis en hand teen assegaai
En wrede kierie veg, soos wanhoop kan,
Of heldemoed wat sonder houvas kamp.
So moet hy voel wat in ‘n see-spelonk
Deur towersoete water wat hom streel
In rimp’lende liefkosing om sy lyf,
Genotvol swem en plots’ling word omhels
Deur slym-gesmeerde, klouende seekat-bande
Wat bloed en krag met elke krimp verdruk
En worsteling hoop’loos maak. So moet hy voel
Wat wanhoopvol die sneeu-lawine sien kom
En links nòg regs kan uitweg kry vir vlug.
Verskeur, vermink, onmagtig meer te stry,
Word een vir een die kraalstad uitgesleep
En heuwel toe geruk, om daar te smaak
Die laaste teug wat wrede mart’ling bied –
‘n Beker bitter soos die bitter gal
En hiesop wat die Heiland in sy tyd
Op Golgota geproe het aan die kruis.
Die heuwel toe, en op die heuweltop,
As laaste snik gesnik is, laaste teug
Van die blou, suiwer lug is ingehaal,
En laaste hartkrimp laaste polsslag baar,
En die verminkte liggaam sonder voelte
Genadeloos gemartel en ontsiel is,
Die lyke neergelê as aasvoël-prooi
En teken van die lang-oorpeinsde wraak –
Soos Saul se lyk wat teen die hoë muur
Gehang het vir die wraaksug van Beth-San.
XLVI
‘n Stroompie bloed soek uitweg deur die gras
Na laer lande, waar sy nattigheid
Die tingerige halmpies lawend was
Met lewensvog van fierste heldestryd –
‘n Kronkelende stroompie, afdraand af,
Wat oor die klippe stadig weg moet kruip
Om by die aalwynblomme in ‘n graf
Van dorstig-droë veldsand te versuip.
XLVII
Bowe in die blou-gekleurde hemel
Swewe statig rond ‘n arendvoël.
Met sy sterk verkyker-oog spioen hy
Orals, as hy bowe statig dool.
En hy sien die lyke op die koppie,
Rustig, stil, en weet dis lyke daar –
Dooie lyke wat sy vrind die aasvoël
Vóór vanaand nog kom om te vergaar.
XLVIII
O dodeland se Koningin,
Perséfone!
Wat met blou-swarte oë uit die swartheid staar
En ‘Welkom! Welkom!’ roep
Aan elkeen wat die dodeland betree –
O droewige Koningin,
O smart-gelouterde, geliefde Vrou,
Strek uit jou arms, hou
Vir algar hier ‘n skuiloord uit en win
Die edele geeste wat geskaar
Tesame aankom om met jou gesin
Van stille, rustige dode saam te woon.
Bekroon hul, Koningin, bekroon
Elkeen met rus, met vrede ongestoor!
Smart en wat smart nog bitterder kan maak,
Skimp en die skyn van skande was hul deel
Hier op hul eie wêreld. Gee hul rus;
Gun onder dié wat, toe die tyd nog jonk was,
Moeg van die stryd en radeloos jou ryk
As nuwe dooie burgers, eerbaar, eerlik,
Met roem wat dooie helde hou, bereik het –
Gun onder dié ‘n plaas vir hulle. Groet
Hul met ‘n welkomsgroet en reik die hand –
Jou sagte hand, o Koningin – aan elk
Wat hier vanaand jou doderyk besoek.
En jy, ou Charon, roeier van die boot
Wat dooie siele afvoer oor die stroom,
Wees vrindelik met hul en versag jou haat
Teen alles wat ooit lewenslig gesien het.
Dink aan die helde wat jy vroeër vervoer het,
Aan martelare en aan wie vir plig
Eie belang en lewe afgegee het,
En groet hul vrind’lik – almal wat hier kom –
En voer hul veilig oor jou donker stroom.
XLIX
Son wat rooi die ooste welkom bied,
Groet met laaiende strale wat jy sien:
Pyn-gemartelde lyke bont bevlek
Met ‘n rooier kleur as môrerooi;
Styf-wit hande met verrekte spiere,
Glas-verstyfde oë ewig blind.
Son wat in ‘n kermisgloed van kleure
Heel die wêreld wek tot lewe hier,
Groet met silwer, rooi en perlemoenskyn
Elke mart’laar hier op Golgota.
Gee jou lig wat luisterryk eenmaal lyke,
Helde-lyke, elders kon bestraal;
Gee jou warmte, strelend soos die sagte,
Liefdevolle handdruk van ‘n kind,
Sag om hier die laaste plig van liefde
Uit te voer voordat die duister kom.
Sê vir die winde wat die wêreld plat waai,
Sê vir die sterre wat die hemel steun,
Sê vir die vaste rotse van die aarde
Waar nag en dag die wêreld onder kreun,
Sê vir die lug wat blou is,
Die see wat groen en wit is,
Die verste eilande wat palm-versier
Oor stil en oor onstuimige waters pronk,
Sê vir die noord- en suidpool met hul ys,
Die oerwoud-bosse om die ewenaar –
Sê vir hul algar dat hul weet die waarheid
En dat hul rou dra vir ons heldedood.
L
O Ligkomeet wat links van Achernar
Jou blink vuursabel swaai
En jare lank geduldig
Rondom die son moet draai!
O Ster wat maan speel vir ou Jupiter,
Geketting maar nog vry,
En as trawant jou plig doen
Om lig as loon te kry!
O Melkstraat saamgevleg uit silwerdraad
Soos wit ryp nuut-gesaai,
Wat deur die hemel kronkel
Met stukkies ster belaai!
O Melkstraat, Ligkomeet, en o Trawant,
Verkondig hemelrond
Dit wat die donker duister maak
Op Golgota se grond!
LI
Vinnige strale wat fonkel en skiet
Deur ‘n waas van pers en perlemoen
As die môregoud sy glorie giet
Oor ‘n wêreld bont met dou geboen;
Eerste straal van die grootste mag,
Vonk van die vors wat oor alles regeer,
Koning met meer as ‘n wêreldgesag,
Vader van alles, van algar Heer;
Eerste oorsaak van ons bestaan,
Bron van alles wat lewe en lig,
Wat was, wat is en wat nooit vergaan,
Waarheen wat siel het, sy siel moet rig;
Eerste God van ons mensdom, spaar
Goud van jou glorie genoeg vandag
Hier vir ‘n kroon vir ‘n martelaar –
Pragtige gloed vir sy heldeprag.
LII
Maan, ou Maan, wat jare deur
Met jou lang-geleende lig,
Met jou bleek gesig,
In nagte deur blomme vergeur
Oor die wêreld waak en wag,
Baie het jy, ou Maan, bespeur
In die jare lankal afgeloop,
Van mense-trots en van mense-hoop,
Van bloed verspil en van twis gestry,
Van dade wat nooit vergelding kry,
Van moedeloosheid soos middernag.
En jy merk, ou Maan, wat die mensdom dra,
Maan, ou Maan, met jou bleek gesig,
Met jou blink geleende sonnelig.
Maan, ou Maan, wat nooit nie treur
Maar sedig orals rondom speur,
Kyk hier neer op Golgota
En sê die son wat hier gebeur!
LIII
Wee wie sy hand bebloed
Met lewensrooi van sy onskuldige broer,
Wie haat met haat vergoed
En vrederus beroer
Met wilde oorlogskreet en krygsgeskal!
Hy wat die swaard uit die skede trek,
Sal deur die swaard vergaan;
Wie eers die skot in die lug laat knal
En eerste oorlog wek,
Wie eers die blinde woestheid sal laat slaan
Op ‘n onskuldige volk wat onbedek,
Bloot voor die aanval staan –
Hy sal vergelding vinde in sy skand’,
In bitter jammer en gewetensmart –
Hy wat die eerste staan met bloed-bevlekte hand
En broederhaat onstuimig in sy hart.
LIV
O Golgota, in Godsnaam dek jou droef
Met rou van winterse wind-verwoeste gras
Waardeur die son-vergrysde bene was
Tot wit ivoor wat skitter teen die grys –
Dooie bene soos die ou profeet
Bespeur het in die doodsvallei,
Wat eens miskien weer lewe kry
En krag om smarte te vergeet.
Pronk nie daarmee, maar dek jou droef
Teen daglig wat geheime wys,
Teen sterreskyn wat moord ontdek
En teen die wind wat wraak kan wek –
Teen lewendige oë wat bespeur,
O Golgota, bedek jou, treur!
LV
O Aandblom, Aandblom, maak oop jou gesig,
Voor nog die skemer kom!
Die hele dag was jou ogies dig,
En jou blaartjies krom:
Nou is dit tyd om jou geur te sprei –
‘n Wierook vir hom
Wat as lyk daar lê op die rooi-geel klei,
Vermink en stom.
Waai na die koppie ‘n wolk van geur,
O liewe Aandblom!
Miskien sal sy veraf gees bespeur
Van wie dit kom,
En jou korte lewe sal lieflik wees,
Aandblom, Aandblom,
As jy weet die geur van jou lewensgees
Was geur vir hom.
LVI
Die koperkapel kom uit sy gat
En sluip die rantjie rond:
‘Dit het gereën; die veld is nat
En nat is die rooi-geel grond.’
Die meerkat kom en sy ogies blink,
En hy staan orent en wag.
En die stokou ystervark sê: ‘Ek dink
Die reën kom weer vannag.’
Maar die geitjie piep: ‘Dis glad nie reën!
Dis klewerig, swart en rooi.
Kom jy sulke reën in jou lewe teen –
So glad, so styf, so mooi?’
En die wyse steenuil waag sy woord:
‘Dis bloed, dis mensebloed!
Dis lewensbloed wat hierdie oord
Se bossie-wortels voed.’
LVII
Nie vir hom ‘n graf te win,
Nie vir hom ‘n kis te kry!
Spinnerak oor die grond gespin
Waar die môreson na vry,
Deur die oggenddou bemin.
Met ys-pêrels aangery –
Dis die lykkleed wat hy win,
Hy wat nooit ‘n kis sal kry.
Soos ‘n stokou steenbok sterwe,
Eensaam op die veld alleen,
As die son die vlakte verwe
Ná die reine somerreën –
Sal hy so sy dood beërwe
As die laaste liefdeseën?
Is sy lot so uitgekerwe
Deur die Noodlot lank voorheen?
Of is syne harder einde,
Blits-bestraal – met donderdreun?
Ting’rig, brok’lig, smart-verfynde
Lewe wat versink in kreun,
Soos ‘n warrelwind-gepynde
Lelie wat sy kop moet leun,
En sy alte lang verkwynde
Mooiheid opgee sonder steun?
Graf nòg kelder uitgekerwe
Dek die helde waar hul slaap;
Stofkleed van die wind geërwe
Is hul lykkleed waar hul slaap –
Stof van dit, hul eie wêreld,
Kanaän waar hul nooit sal bly,
Bloedstof wat hom in hul sluimer
As ‘n sluier oor hul sprei.
LVIII
Ek droom van ‘n land waar die geeste woon
In ‘n skadu van donkergroen ferweel,
Omraam met ‘n glorie van goud en geel,
En ‘n boog diamant-kristal as kroon;
Van ‘n lang, wit, eensame kronkelpad,
Wat slinger die klowe en kranse deur,
Met die sikkeldoring se ruik vergeur,
Na ‘n seeskuim-wit, mooi marmerstad –
Na ‘n koningstad waar gewels rys
Deur suil en pragpilaar gesteun,
Waaroor die veraf seegons dreun
As teen die strand die branders slaan;
Waar die hoë torings boontoe rys –
Kristal wat skitter teen die maan,
Te fyn gefonkel om stil te staan
In die gloeiende glans van die goudpaleis.
En ‘n vywer is daar, met die water blou,
Met die skyn soos die skyn van ‘n blou diamant
En die rooi, rooi lotos is daar geplant
Wat in die môre sy knop ontvou;
En onder die blare swem daar vis,
Seewater-groen met bloed bevlek,
Deur die waaierpalm se blaar bedek
As die môreson met die koelte twis.
En ‘n koning is daar met ‘n koningskroon,
Smarag-, sardoniks-, robyn-bester.
En die koning se oë die sien so ver,
Tot diep in die duister waar spoke woon.
Die dae wat nog sal kom, ken hy;
Hy weet van die jare wat nog sal wees;
En sy oë kyk vorentoe sonder vrees,
Om te sien of wat mooi is en waar is, bly!
Die veraf jare die gaan verby;
Die dae wat nog sal wees, sluip weg;
En die koning bly stil, want hy weet dis reg
Dat net wat mooi is en waar is, bly.
En die koningstad is altyd daar,
Met lotosvywer en goudpaleis,
En hoë torings wat boontoe rys
En die eerste skyn van die dag gewaar.
LIX
O glorie van die nag,
O donker prag
Van wat die dag
Verskuil het vir ons aangesig,
Wat eers ‘n wolkgordyn
Verhinder het te skyn –
Ster met jou statige lig,
Wat voor die swart moet swig
Maar tog onsterflik wag
Om weer te glim en lag
As wolk en wind verwarrel sterwe,
Of doelloos oor die hemel swerwe.
O ster en donker nag,
Leen, as ons hier vandag
Geduldig toef en wag
Op nuwe lig, op nuwe krag
Vir wat die Toekoms hou –
Smart, kommer of berou,
Eervolle worsteldood,
Hoop in die grootste nood –
Leen ons geduld om rond te swerwe,
Die moed om sonder wins te sterwe.
LX
As die skemer kwyn
En die maanlig skyn
Op die grastapyt om die klooffontein,
Kom die klein kabouterjantjies saam,
Soos dit klein kaboutertjies betaam.
Hulle dans en spring,
Hulle praat en sing,
Tot die dagster dag in die ooste bring.
Waar die water bruis
Oor geslepe gruis
En die koel aandwind deur die keurbos suis
Met ‘n sedige, slaperige, sag refrein,
Is ‘n gras-omgorde klooffontein,
Wat slinger en daal
Om die kloof te haal
Eer sy water tussen die gras verdwaal.
In ‘n kermisdrag
Met juwele-prag
Is die skaar gedos, en die vliegies wag
Om hul lig te gee vir die dansparty,
Waar die mooiste dans in die voorste ry.
En die sterre skyn,
En die maan verfyn
Met ‘n silwer-skitter die klooffontein.
LXI
Nader die lig van die Dood, wat die oë laat fonkel
In ‘n laaste geglim eer die lig van die lewe verdwyn –
Net soos die skyn
Van die sinkende son op die see as sy goudstrale kronkel
Oor rollende golwe en branders wat strand toe lei,
Oorskuimend om sag op die sand hulle lykbed te kry;
Net soos die vuurstraal daarbo – waar die ster, as hy gly,
Saggies verglip van sy hemelse anker, verdwaal
Voordat hy aarde bereik as hy aarde toe daal –
Goudglans en skitter en weelde kry.
LXII
Stil lê die dooie moederlyk
In sederkis met swart beslag,
Geraam in blink, groen mirteprag
Waarteen die katjiepierings pryk.
Die lig val saggies op die vloer –
Lynregte strepe stof-belaai,
Waarin die fyne donsies draai
As iets in die doodskamer roer.
Dis stil hier by die moederlyk,
Hier om haar swart getooide kis,
Hier waar dit alles rustig is
En waar die katjiepierings pryk.
En by die dodekamer staan
Die rou-gedoste huisgesin,
Wat steeds die moedergees bemin
En smart sy reg gee op ‘n traan.
Dit was haar reg om so te wees
Ná sag die Dood haar slaaptyd gee,
Te win ‘n rus, ‘n stille vree,
Hier vir haar liggaam sonder gees;
Maar nie haar lot nie. Op die sooi,
Vermink, vertrap, met bloed bevlek,
Dáár lê haar lyk, en bo haar trek
Die aasvoëls nader by hul prooi;
En rondom is nòg rou, nòg wee,
Maar net die eensame, ewige veld,
En niks vereer die moederheld –
Net maar die milde middag-vree.
LXIII
Hulle het gespeel in die môreskyn
Met die son se goud en die grond se groen;
Hulle het gedrink van die wind se wyn
En die sagte dou het hul koel gesoen.
Onder die bome, in die gras,
Nat met môrevog gewas,
Waar alles rondomheen hul wys
Dit is ‘n nuwe paradys,
Het hulle gespeel in die môreskyn
En die wierook geruik van die wind se wyn.
Hulle lê nou stil in die skemergroen,
So aaklig stil as die lig verdwyn.
Die Dood, nie dou nie, het hulle gesoen,
Om verlossing te gee van hul martelpyn.
Tingerige lykies, ru vermink,
Waaroor die nag se duister sink,
Om in die donker die pad te wys
Na ‘n betere, nuwere paradys –
Eensaam stil in die skemergroen,
Deur die barmhartige Dood gesoen.
LXIV
Die beste wat Natuur ons skink,
Die grootste wat ‘n mens verdien,
Is dat sy oog die rykdom sien
Van gras wat bloei, van son wat blink.
Die swaarste wat die mens moet dra,
Is dat sy oog sy werk vergeet,
En hoe om reg te sien nie weet,
En hulp van hand en harsings vra.
Maar hy kan wens sy oog is blind
Wat so ‘n gruwel-ding moet skou –
Die naarste wat die waarheid hou –
Die lyk van ‘n vermoorde kind.
O slanke wese, rein soos reën
Wat van die winter-wolke stort,
Onskuldig vóór die wêreld word
Jou bank waarvan jy skuld kan leen!
O skitterende ogies lig geverf
Met wat van siel ons oorhou van
Gods groter siel, waarvan die man
Maar min behou voordat hy sterf!
Daarin was liefde, louter, rein,
Omhelsend soos die moedersee,
Of soos die engel Gabriël gee
Aan sondaars wat voor hom verskyn.
Daarin was lewe, laggende laai,
Die perd se draf, die bok se spring,
Die voël se vreug wat juigend sing,
Die vis se duik, die slang se swaai.
Die reinste onskuld, skaamteloos –
As skaamte skuld is – was daarin;
Die krag om skoonheid te bemin
Sonder om vir dié krag te bloos.
Daarin was wete onbewus
Van wat nog vóór die lewe lê –
Die kennis wat vir kinders sê
Genoeg om twyfel-angs te sus.
LXV
O God der Leërskare, help
Ons volk in noute vasgeklem,
Stroef deur die heidenmag oorstelp;
Hier in ons nood verhoor ons stem,
O God der Leërskare, help!
O Abrams God, U sterke hand
Het eenmaal Israël uitgelei
Na die beloofde Kanaänland:
Help ons vandag as ons hier stry,
O Abrams God, met sterke hand!
Verlosser, Vrind, hier in ons nood
Verhoor, en help, en gee ons krag!
Versag die droefnis van die dood,
Verlig die duister van die nag,
Verlosser, Vrind, hier in ons nood!
LXVI
In sy geel-gepleisterde koningspondok
Lê die koning op sy karos;
Sy oë is swaar met die las van slaap
En sy hand laat sy kierie los.
En die vonke van die vuur verspring
In die koel, sag’ aandlug rond,
En die flikkerende skadu’s van die vlam
Dans voor hom op die grond.
En onder sy slaap-swaar ooglid deur
Gewaar hy die skadu’s dans –
Net soos ‘n verwilderde vlermuis klap
In die skemer teen ‘n krans.
En hy sien hoe die skadu’s groter word
En neem gedaantes aan –
Net soos verstrooide wolke vorm
Gestaltes teen die maan.
En die koning skrik, en sy hande klem
Om die kierie weer te gryp –
Maar sy hand is styf, soos die môredou
Verstywe deur die ryp.
En die skadu’s fladder oor die grond
En stadig groei hul groot,
En die swaarte druk op die koning se bors
So swaar soos swaarste lood.
En die koning wil roep, maar sy stem is stom,
Sy verhemelte lam en droog –
En hy lê daar roerloos soos ‘n lyk
Met wyd-geopende oog.
Die skadu’s kom al naderby
En neem gedaantes aan –
Net soos die môremis eerdat
Die son sy krag verslaan.
Dis manne, vrouens, kinders dié
Wat uit die skadu’s tree –
Dis spookgedaantes van die nag
Wat om die koning skree.
Met wolwekloue tas hulle hom aan
En streel sy yskoue lyf –
Met hande kouer as die ys
En as die dou so styf.
Hulle algar kom die pondok in,
Dosyne, een vir een;
En oor hul flikker die vuur se vlam
Sy skadu’s net soos reën.
En die oudste skadu-gedaante strek
Oor die koning sy dooie hand,
En sy oë fonkel soos vonke vuur
As die rooibos-hout verbrand.
‘Ek kom uit die nag en die duister uit
Waar die geeste doelloos dwaal –
Die vermoorde skaar wat op jou bevel
In die duister neer moes daal.
Daar is baie van ons wat jou weer wil sien,
Dingaan, eer die laaste dag;
Daar is baie van ons wat vergelding eis
En moeg is om langer te wag –
Want die bloed wat swart in die son verdroog,
Gekors soos die opstoot-klei
Wat die spruit laat staan as hy vleiwaarts daal,
Roep wraak om jou dwinglandy.
En die weduvrou en die wewenaar
En die weeskind sit en wag,
En ‘n opgevrete impi-swerm
Verlang na jou dag en nag.
Ek kom om die koning bevel te gee
Van ‘n groter Koning as hy –
Van ‘n Koning wat diep in die duister wag
Om Sy reg en Sy wraak te kry.
Dingaan, eer die maan tot twaalf maal groot
Gegroei het en weer verklein,
Eer die sikkeldoring twee maal sy blom laat val
En sy blare weer verdwyn.
Daag dié Koning jou voor Sy koningstoel,
In Sy donker, duister saal,
Waar die lang-vermoorde mense dool
En die vader-geeste dwaal;
En Hy roep jou daar om reg te gee
Vir alles hier gedaan,
Waar ‘n lange ry van klaers wag
En die ewige regters staan.’
Die vonke fladder weer in die lug
En die skadu’s oor die grond,
En die koning skrik en hy rek hom uit
En staar in die duister rond.
En die vlammetjies flikker oor die vuur,
Want die hout is half verbrand –
En die skadu’s dans weer halfpad wit
Oor die koue, grysvaal sand.
LXVII
Dink, Duiwelskind, wat mense noem Dingaan;
Dink as die donker oor jou hoofstad daal;
Dink as die sterreglans jou land bestraal
En in die môreskemerskyn vergaan;
Dink agtertoe en vorentoe as jy droom
Van wat die Toekoms in vergelding hou,
Van liefde wat tot haat ontaard, en trou
Wat afdaal tot verraad wat sonder skroom
Jou afgod-kapiteinskap inmekaar
Tot duisend flenters in ‘n oomblik slaan
As in die duister van die nag vergaan
Jou land, jou troon, en hier jou heidenskaar
Van krygsgeoefende manskap ring-bekroon,
Van veelgekleurde, uitgesoekte vee,
Van roof en buit wat elke krygstog gee,
Van al wat in jou heiden-hoofstad woon!
Dink agtertoe, waar in die newelgrys,
Nòg ster-verlig, nòg maan-bestraal, maar grou
En barenswanger met die môredou,
Die stemme van vermoorde mense rys –
Elkeen om aanklag teen jou aard te maak;
Elkeen om teen jou siel te protesteer
Met duisend tonge wat jy nie kan keer;
Elkeen om skuld te eis, geregte wraak!
En, Duiwelskind, wat mense noem Dingaan,
Bewe as jy dink en sidder in jou hart,
En klem jou kierie vaster in jou smart,
En smeek genade van die blinde maan –
Die maan wat neergesien het op jou spel
Met mense-hartstog en met mense-pyn,
Blind en genadeloos, met silwerskyn –
‘n Blinde, blink lantern in jou hel!
LXVIII
Wraak – wat is wraak?
As die goue basuine blaas
En die lang, lang, dooie lyke met nuwe lewe raas,
En vyand staan naas vrind
In die laaste glorie, blind,
Sonder herinnering of onthou
Van haat en smart wat die dood verflou,
Met net die oë stram gerek
Op wat die dooie lyke wek
Uit hul eeue-oue dodesluimer
Tot ‘n nuwe lewe, groter, ruimer
As ooit gelewe was op aarde –
Wat is die waarde
Van lang-gebergde wraak?
Wraak – wat is wraak?
Is dit wraak wat t’rug vir die mensdom gee
Plesier en genot en rus en vree,
Soos die koel, sag’ wind aan die worstelende see?
Is dit wraak wat die moeder se trane droog?
Wraak wat blind maak die vader se oog?
Wraak wat vertroos as geen trooster is?
Wraak wat weet hoe om uit te wis
Alles gely en alles gedra?
Wraak wat nooit vergelding vra?
Wraak – wat is wraak?
In die lange nagte, stil alleen,
As jy nie meer ‘n traan het om uit te ween,
Nie meer ‘n sug het om uit te sug,
As jy staan in jou droef tot sout versteen –
Soos Lot se vrou in Sodoms lug –
Met nêrens ‘n pad om mee uit te vlug,
Stok-alleen,
Jou tong verstom, jou oë blind,
In jou ore die suis van die skemerwind,
Onmagtig, lam – soos ‘n klein, klein kind
Wat, weg van sy moeder se skoot verdwaal,
Uit angs vergeet het sy eie taal -,
Jou hande styf gekrom met pyn,
Jou haat gestil as jou hoop verkwyn,
En in jou ore die dof refrein
Van die skemerwind wat sing en skree:
‘Jy het alles vir niks en niks gegee –
Afgegee en opgegee
Vir niks en weer niks! Laat maar bly:
Die dood sal alles wat doodgaan, kry!’
As jy nié meer vertroue het om te vertrou,
Wat is jou wraak dan werd vir jou?
LXIX
Die vlag wat eenmaal oor ons was,
Is nou nie meer ons vlag;
Verskroei verlede maand se gras –
Daar ‘s nuwe groen wat wag.
Die Spinnekop se wimpels stroom
Daar waar die seewind waai;
Die ou nag met sy donker droom
Het tot die lig gedraai.
Rooi, wit en blou en kruise drie –
Dis niks vir ons vandag!
Net maar herinnering wat ons nie
Wil ruil vir wat ons wag.
Sint-Joors, Sint-Andries en die Ier
Is niks vir my en jou!
Kom saam ‘n nuwe feesdag vier,
‘n Nuwe vlag ontvou.
Die groen van wat God om ons rond
Gesaai het wêreldwyd,
Die tint wat hier tapyt die grond
Deur al die somertyd –
Laat dit ons eerste vlagkleur wees:
Die groen wat Hoop voorspel,
Wat voorbeeld is van al die gees
Wat nimmer tart nòg kwel.
En rooi, die kleur van lewensbloed –
Laat dit as tweede pryk,
Herinnering aan die Heldemoed
Wat land en volk verryk.
Die derde blou, die donkerblou
Wat berg en laagland verf,
Tot teken ons geslag bly Trou
Aan wat ons eind’lik erf.
As laaste kies die witste wit –
Die kleur van Reinste goed –
En vleg dit same in gelid
Met groen en blou en bloed.
Die kleur van Hoop, die kleur van Trou,
Die kleur van lewensbloed,
Die spierwit Reinheid wat behou
Die krag van Heldemoed –
Meng al dié vier en maak vandag
‘n Vierkleur-vlag daarmee –
‘n Nuwe vlag, ‘n reine vlag,
Vir vryheid en vir vree!
LXX
Ek kyk deur skadu-lane na die dae wat nog sal wees,
En my oë is vol met trane en my siel is siek van vrees.
Ek sien ‘n veld vol lyke; ek hoor ‘n donder dreun –
Die arme teen die ryke, wat worstel, stoei en steun.
Die goud wink oor die velde, die sonskyn laat hom glim;
Wat afstam van die helde, verdwaal en volg ‘n skim.
Die wit-gevlerkte engel soek angstig na ‘n skuil,
Deur swarte rawe omsingel, wat tier en kraai en huil;
Die reuse van die aarde met salwende woord bedrieg
En waarheid ken geen waarde waar elkeen veins en lieg;
Geregtigheid belaster en onreg opgekraam,
En ridderplig verbaster onder ‘n nuwe naam.
Ek sien in broedertwiste ‘n trotse huis verdeel
En snode heidenliste waarmee die mensdom speel;
Verraad en ontrou wemel en mense-trou is weg,
En elkeen roep die hemel getuie dat hy veg
Vir reinste, skoonste doele, vir vryheid, God en land
As in die modderpoele hy worstel met verstand.
Die sterre skyn in vrede en kyk op aarde neer,
Die woelige ou Verlede sien laggend alles weer –
Sy skande en sy smarte, sy haat van mens teen mens,
Sy boos-besielde harte vol wreedheid onbegrens.
Ek sien die land in puine, die volk van vreug gespeen,
Lang grafte op die duine waar sag die seewind ween,
Die koringvelde gragte, die veld ‘n Golgota,
Onmenselike kragte wat offerande vra.
LXXI
Kom dra wat oorbly van die man
En lê dit in sy graf alleen –
En gee jou rustyd as jy kan,
Totdat die tyd van droefnis speen.
Sê: ‘Hy het mart’laar hier gespeel,
As held sy land en volk geëer –
En ek, en wat ek het, kan deel
In roem waarop die toekoms teer.’
Maar weet: Herin’ring stok-alleen
Doen land en nasie blywend goed!
Oorerfde roem is regtig seën
En ryke skat is heldebloed.
Navolging van die voorbeeld wag
Op louter eer en lofgeskal;
Bid om dieselfde mart’laarskrag
In tyd van struikel en verval.
Roem, soos jy moet, die marteldaad;
Eer, soos jy moet, die heldedood –
Maar sorge dat jy nooit versmaad
Die voorbeeld in die dag van nood.
LXXII
O Leier en Held wat jou lewe gegee het om hierdie land wat ons hou,
Ons syn te maak deur werk en daad, en as voorbeeld te staan vir jou stam,
Wat is jou wens vandag as jy magtig is neer te skou
Hier op ‘n land verenig – hier op ‘n grond nog klam
Met broederbloed verspil deur vyandige broederhand –
Hier op ‘n volk verdeel deur meer as misverstand?
Sê, o dooie Held, is jou lewe gegee verniet?
Is jou voorbeeld niks vandag, jou naam maar net ‘n naam?
Jou geloof in land en volk, jou smart en jou verdriet
Niks om ons hoop te gee nie, niks om ons trots te skaam?
O jy was leier en held – laaste en eerste jy -,
Wys in die mensekennis wat weet waar die gespe hou,
Al lyk die gordel los en die bande deurgesny
Deur broedertwis wat breek maar nimmer op kan bou.
Leen vir ons volk en land, o dooie Leier, leen
‘n Greintjie van jou kennis, ‘n handvol van jou hoop,
Om wat verenig was, weer op te bou tot een,
Om weer die broederbande vir altyd vas te knoop.
Roep tot jou volk, o Held roep tot jou stem weerklink
Van ou wit Kaapstad onder tot waar die ewenaar
Onsigbaar loop oor berge waarop die sneeu-skyn blink –
Roep met jou volle heldekrag, jou roem as martelaar:
‘Verbreek die swaarste kettings van wreedste dwinglandy!
Maak, waar jy kan, die wêreld en al sy kinders vry!
Stik heidendom wat hinder dood in sy eie slyk!
Stoei tot die kroon van vryheid oor al die berge pryk!
Gee vir die nuwe Kanaän, die duurgekogte land,
Die vrede van genade, die vryheid van verstand,
Die lig van nuwe kennis, die wins van beter wet –
Die leidraad van geregtigheid, wat mens en mensdom red.
Maak pad deur wildernisse; brug diep riviere oor;
Laat vir die nageslagte ‘n rein-getrapte spoor;
Bou en beplant die velde; bewerk met mannemoed
Die duurgekogte Kanaän besproei met heldebloed!
Wees broeder met jou broeder; sien af van skimp; versmoor
Wat haat of nyd kan uitlok, wat rus en vrede stoor;
Gaan hand aan hand tesame! Die toekoms staan en wag
Geduldig, tot die tyd hom wink met onweerstaanb’re krag.
Wees eensgesind in alles! In eendragsryk alleen
Heers skeppingskrag en nuttige mag en hoop op volle seën.
Niks bly deur stilstand lewe: wat is, beweeg en woel;
Die see spoor aan tot strewe wat al ons strande spoel –
Die see wat ewig bewe, wat ewig wyk en vloei
As winde oor hom swewe en met sy branders stoei.
Vooruit, vooruit, vooruit,
Tot waar die reënboog spruit –
Tot waar die eerste sonstraal sy barensnood verwag!
Welaan, welaan, welaan,
Tot sterre, son en maan
Verdowe in die duister van God se laaste nag!’
LXXIII
Wees vrinde en bou op
Wat lank verwoes lê, uit die puin.
Die daglig glinster god’lik op die kruin
Van elke berg en kloofrand; op die top,
Daar groet die rots die eerste lewenstraal,
Wat lewe bring en haal;
En elke wind basuin
Die nuwe leus: ‘Bou op, maak reg en win
Uit afgebreekte puinehope weer
Wat half verloor was; en vereer
Wat klein is van begin
Maar groot sal worde as met werk en vlyt
Eenparig algar, elkeen van sy taak
Hom naarstig, ernstig kwyt,
Om eind’lik in ‘n nuwe, beter dag
Voldoening vol te smaak,
As om hom wêreld-rond die weelde-prag
Van nuut-gesaaide winste pryk
En land en nasie trots die hoof kan hou,
Sonder verdriet of berou,
En fier kan voorgee: Ons is ryk –
Ryk aan herinnering van deurstane smarte,
Ryk aan besit van droef-gelouterde harte,
Aan moed, aan trou, aan werk,
Aan deug wat aangroei en versterk,
Totdat die jare ophou en tyd vergaan –
Totdat die son geen lig meer leen nie aan die ou afgeleefde maan!’

Uit Drie Wêrelddele (1923)
‘n Voorspel vir ‘n Afrikaanse heldedig
Mooi is die wêreld om my; mooi die veld
In al sy geil, groen voorjaarsdrag gedos –
Met elke koppie van die vaal Karoo
Rooi, blou en geel met blomme, groen met gras;
Met elke klein riviertjie in sy kloof
‘n Aar van suiwer silwer deur die groen;
En elke poltjie ruigte is versier
Met afrikaners; en die hele veld
Met geel gousblomme orals getapyt:
Vol soos ‘n blomtuin is die vlakte en vlei –
‘n Paradys van weelde en van prag!
Die onbewolkte hemel skitter blou –
Blou soos die sesde streep wat op die soom
Van Ekbatanas mure, in die ryk
Van Mede-konings, in die blakende son
Geglinster het; blou soos die keisersklip
Uit Oeral-berge, lapis lazuli;
En blouer as die oë van ‘n kind
Wat nog onskuldig is en nog nie weet
Hoe later in sy lewe oor sy oog
‘n Grou waas soos gordyn val en sy lig
Verduister dat hy blind word in die blou.
Hier in die dal waaroor die denne ruis
En langgerekte skadu’s oor die klei
Tot dwergies gaan verdwaal hoe hoër die son
Van sport tot sport sy hemelleer beklim –
Hier ja ‘n stroompie murm’lend in sy sloot,
In haas om gou-gou oor die grond te hol
En snel sy soet, wit water uit te stort
Diep in die blou en bitter branderpoel,
Waar swartgroen krewe kruip en klipvis swem –
Bont soos die blomme -, en die kabeljou
Met geelgestreepte slange praat en speel
En oor die stroom buig varings en palmiet
En skaduend varkblomblare vir blafon.
En ver daaronder lê gestrek die vlei,
En verder nog ‘n dorpie op die veld –
‘n Klompie strooidakhuise diep in groen,
Elkeen met stoep en witgekalkte mure
En met sy klein prieeltjie voor die stoep,
Waar hanepoot en akker en kristal
Met pasgebore ranke paal en plank
Omarm, om met die geitjies teen die muur
Soos maters in die môreson te speel.
Hier het die wêreld vrede: die Natuur
Hou Nuwejaar vandag; en, nooit jaloers,
Gloei oor die veld en tuin en vlei die son.
Die geel kanarie kwetter op sy tak,
En groen glaasogies gly van boom tot boom:
Jan Heuningbaas spioen die heuningby;
En oor die sugvoor tuur die hamerkop,
Waar waterhoendertjies die water trap
En bont, gekuifde kraanvoëls en blou reiers
Op een been paddavissies staan en vang;
Dan verder waar die tuin nog half verslaap,
Is die lemoenboord reeds in volle bloei;
En onder die koejawelboom flankeer
Bokbokmakierie met sy geelgroen bors,
Om met sy maat daar in die bamboesbos
‘n Koor te skree uit pure voorjaarspret.
O Vaderland, waarteen die Moedersee
In oos en wes en suid liefkosend spoel,
Waaroor die Twaalf Apostels ewig waak,
En die Kruissterre wag hou in die nag!
O Moedersee, wat om ons Vaderland
‘n Lawende stroom slaat met bewuste krag
En met besielde mond die maan besing
En elke kind van Afrika bekoor!
Verlig my! Staan my by en leer my sing,
Dat ek, ootmoedig met die oog gerig
Op al die voorgegane vaderwerk,
Die avonture van ons heldelyn,
Voortrekkers en baanbrekers van die veld –
Gebeurt’nisse uit ou verlede tyd –
Die storie van ons Vaderland – in sang
Aan elkeen wat wil luister, kan verkond!
En eers van hom, gekroonde seeheld – hy,
Die pêrel-admiraal van Portugal
Deur De Camoens – die sanger van sy volk,
Wat Lusitaniës storie in sy sang
Verewig het – vereer, en nog vir ons
Peetvader van geskied’nis, uitgangspunt
Van al wat in ons laatgebore land
Gebeur is in die onvergeetb’re tyd.
Die kloosterkerk van Belem hou sy lyk,
Gekluister in ‘n ouderwetse graf,
Omring met ouderwetse silwerwerk
En koddig-mooi gebeitelde marmerkant.
Dáár op sy grafsteen lê hy afgebeeld;
En naas hom pryk sy wapen en sy skild,
Sy seemansepter en sy ridderswaard;
En onder septer, swaard en skild, sy naam.
Hier deur die opestaande kloosterpoort,
Versterk met fyn skarniere half verguld
En ysterskuiwe en -grendels half verroes,
Waai sag die suidewind uit Cascaes-baai,
En bring die seeruik waar hy salig rus,
En strooi die seemis oor sy marmergraf
In winter soos wywasem deur die kerk.
Die kloosterkerk van Belem hou sy lyk –
‘n Godspaleis uit sagte steen gesny,
Rooi sandsteen uitgewerk in kruis en kroon,
In beelde en in blomme; elke blok,
‘n Meesterstuk; en elke rooi pilaar
Gekroon met palmloof en lourier – ‘n prag;
En elke vensterbank, ‘n droom in steen;
En elke toring glinsterend in sy tooi,
‘n Wonder in rooi sandsteen; elke deur,
‘n Kunsmirakel in gesnede steen;
En elke lang, gekleurde galery,
Gesny en uitgedos en opgeskik
Met heil’ge martelaars, en engele
Met halfgevoue vlerke, gerubim
Met kinderkoppies en ‘n heil’gekrans.
Die middagson straal deur die vensters neer –
‘n Reënbooggloed van reine en ryke kleur
Van purper, geel, en perlemoen, en pers,
En varsbloed-rooi, smarag, en ook robyn.
Die helf daarvan val oor die marmergraf
Soos roukleed vir die lang-oorlede held;
Die helf verhelder vensterboog en vloer,
Die hoogaltaar, in heiden-heerlikheid –
Gevlam, en wondervol met goud en kant
En blomdamas-satyn en silwerwerk –
Troon in die skemerduister, waar die boog
Half sku die heiligdom met blou bestraal;
En van die een kant kyk die Moederbeeld –
Madonna met die kind -, en van die ander
Hieronymus – die heilige patroon
Van kerk en klooster – met sy engelkroon;
En hoog oor alles hang die Christenkruis.
Die heilige Hieronymus – vir hom
Is al die sandsteen uitgebeitel, al
Die bontgekleurde glas deur vuur geverf,
En die gewyde kloosterkerk verfraai;
Want elke baksteen van die binnemuur
Is vasgemessel met gebed aan hom:
‘O heilige Hieronymus, Patroon!
Vir elke seeman wat jou naam vereer,
Vir al ons seevolk op die wye see,
Gee bystand in die windbui en die storm.
O heilige Hieronymus, Patroon,
Pal in die toppunt van die Paradys!
Bid vir ons seevolk wat op see vergaan;
Vir elke seeman wat jou aanroep, gee
Verlossing uit die vaevuur op sy tyd.
O heilige Hieronymus, Patroon!
Bid vir ons volk, en ons wat agterbly
En op die land in trane sit en wag
As wild die ruwe warrelwinde waai.
Vir elkeen wat jou naam en mag bely,
Gee vrede in die toekoms van verdriet!’
En elke klip vas op die buitemuur
Steun op Hieronymus – want in sy naam
Is elke klip gevestig op sy plaas;
Die hele kerk en klooster, eenmaal klaar,
Gewy aan hom, en elke vlerk besproei
Met water uit die heilige Jordaan,
Geseën in die martelaar se huis –
Die kerk gebou oor die Apostelgraf,
Die Paulus-kerk in Rome – deur die Pous.
Hier rus hy – hy wat vir Europa eers
Die omweg om die Kaap na Indiës strand
Gebaan het in die duister en die dag,
Wat oor die ongekaarte oseaan
Met heldemoed sy vaarpad kon beseil:
Vasco da Gama! Grootkruis van Sint Jan!
Columbus van die Kaap! Gelukkiger
As hy wat moedersiek en martelaar
(Ná jare van geduld en jammerly,
En ná ‘n nuwe wêreld in die wes,
As sieraad van sy seemansdapperheid,
Geskenk was aan ondankb’re Spanjes vors)
Op San Domingo, waar die drywende sooi
Van die Sargasso-seegras teen die strand
Gespoel word, flou sy veelvervloekte kop
Vir ewig kon laat rus! Gelukkiger
As hy wat later op die Karib-see
(Elisabeth van Eng’land se kaptein,
Matroos en sanger, seeman en soldaat)
Die ystergrys-vaal baard van koning Flip
Geskroei het, en toe later met sy bloed
Die Toring-beul se blok op Toring-plein
Rooibont gevlek het! En gelukkiger
As Cortez en Pizarro, wat die kruis
Met oorlogsbrand en wilde krygsgeskreeu
Deur Mexico gevoer het en Peru!
Want hier in Belem slaap hy stil sy slaap –
Vereer en onvergete; en elke aand
Kruip na sy graf die seeruik van die baai
Waarin die Tagus se vaal water val,
Verlore in die branders bleek en blou –
Die trotse Tagus singende as hy spring,
Vergeur met gras en wilde-angelier
En denneblare, en sy bewende stroom
Uit Albarracins berge, in die hart
Van Guadal’jara, met Guadiéla meng
En voorstoot deur Toledo en verby
Torrijos, Talavera en die wal
Van Alcantara, waar die Alagon
En Elga uit Gredos en Gata spruit,
Deur Villa Velha en Abrantes, deur
Santarem en Gallega, waar die vloed
Van Zatas en die Canha uit die oos
Met reiner reënoes sy mag verryk,
Tot onder Lis’bons skadu in die dreun
Van die Atlanties’ Oseaan sy lied
Versink en wegsterf met gebroke klank.
Hier by sy graf – hier waar die golf se geur,
Vol seesout en die ruik van skulpe, vloei,
En waar die sagte brander-gons weergalm –
Hier kan jy staan en droom, en in jou droom
(Waar elke oomblik nuwe wondere skep,
En elke punt bestraal word deur ‘n vonk
Wat bliksemsnel die beelde fyn verlig)
Die hele storie van sy reis herbou
En in verbeelding nagaan tot die end.
So dromend kan jy ver na agter sien
En ver vooruit, en vol ervarenheid
Terugkeer in die hede en besef
Hoe groot die waagstuk, hoe vermaard die man
Wat eers die Kaap omseil het en die weg
Na Allahabad en Atjeh se strand
In ver Sumatra deur die Soenda-straat
Gevinde het, en vir sy volk die eer
Van seemans-owerwinning van die see
Gegee het in die dae toe sy land
Veel groter as vandag geteken was.
Hier onder Lis’bon lê sy ligbruin skip
Klaar vir die lang-oorpeinsde pelgrimsreis
Om die nog onbetrede suiderland.
Hier in die skemer skitter soos ‘n ster
Hoog op die voordek, stralende goud en geel,
Die groot lantêren; op die agterdek
Pronk in ‘n pragtig’, goud-gestikte rok
Die Moederbeeld, wat teen gevaar en wrak
Die skip beskerm; en teen die voorste mas
Hang ‘n vergulde kruis, waar Christus dra
Met neergesinkte hoof die doringkroon;
En oor die beeld en hele agterdek
Hang slaap’rig, vaak, die halfgevoue vlag –
Moeg van die dagwerk; want toe vroeg die glans
Heel Montjoie in die môre met sy skyn
Verheerlik het, toe was die vlag al daar;
En in die middag, skroeiende in die son,
Het daar die tweekleur nog die dek oorhang;
Nou in die warm en maan-verligte lug,
Verlate, slaap’rig, hang die vlag daarbo.
En op die kaai loop mense; hier ‘n man
Geharnas in grys staal; daar ‘n matroos
Met harige bors en hardgespierde hand;
‘n Koopman uit Coïmbra met sy stok;
‘n Lisbons’ kanonnier; ‘n bruinswart Moor;
‘n Edelknaap in fyn ferweel; ‘n vrou
Met wit mantilla-sluier; en ‘n swerm
Leegloper-seevolk wat uit Lissabon
Om elke skip soos kraaie om ‘n skaap
Byeenkom; en hoog op die voordek een,
‘n Forsgeboude man, fier in sy drag,
Met koperharnas half verhul in sy,
En swart sameet wat oor sy skouers val.
Die skeepslantêren-lig lê oor sy kop
Net soos ‘n gloed en krans van louter goud,
Waarin die ster wat op sy bors hang, blink
Soos egte hemelsterre in die nag,
Wat skitter oor die wolke en van skyn
Verander in die skemer – nou soos goud,
Dan wit soos silwer, en dan rooi soos vuur –
Kaptein en admiraal, Da Gama self!
‘n Vroeë môremis, waarby die brood
Gebreek word, en die seënende priester groet
Die môrester; en in die môrewind
Ontplooi die vlag; en teen die sparre val
Die groot wit seile en word vasgemaak,
Gevul met môrewind. Die toue los!
Die laaste skot gevuur! Die voordek vol
Met almal wat die laaste vaarwelblik
Op Lissabon se lewende straat wil werp!
Dan langsaam die rivier af met die wind,
Voort na die suidpunt – voort, en dwars verby
Die rots van Rocca en Sint-Vincentskaap,
Met al die bloue onbekende see
Nog bakenloos en bibberend in die wes;
En in die ooste al die woesteny
Van Ofirs land, geheim, in nag gehul –
Vlak teen die kus waar elke kaap verrys
‘n Donker punt wat groei en groter word
En dan verklein en in die noord verdwyn
Tot niks. Eers Nun teenoor die tronend’ piek
Van Teneriffe en Groot-Kanaries land;
Dan Barbas en kaap Blanco en die bog
Van Benin en Biafra in die baai
Van Guinee, waar die lou-warm golwe spoel
Die palm-gepêrelde goudland; en die kus
Van swart Dahome, waar die vrou as man
In oorlog omgaan en ontelb’re smart
As offer aan ‘n afgod word betaal.
En verder Lopez links by Annabon
Vlak oor die ewenaar se onsigb’re lyn;
Loango en Loanda, in die land
Waar deur bewoude modderpoele kruip
Die nooit gekaarte Kongo in sy krag,
En slaperig onder geile klimop-bos
Die padda-krokodil die modder trap.
En verder nog Benguela en die duin
Van Mossamedes in Angola-land,
Waar in stikdonker heidendom die slaaf
Geslag word aan ‘n fetisj-goggagod.
En dan ‘n kaal grys sand-bestrooide strand –
‘n Plat-vertrapte wêreld links; en regs
Die altyd-sidderend-, onbeseilde see,
Blou, donkerblou, met hier en daar ‘n blaas
Van sneeuwit skuim bereënboog deur die son –
‘n Onafsienb’re vlakte, waar die wind
Vir ewig skyn te sluimer en te slaap,
En waar by nag die vyf Kruissterre blink,
Gespieël in die water, met ‘n heer
Van duisend waterligte en ‘n skaar
Vuurvliegies van die see, sodat dit skyn
Die Melkstraat het die hemel afgeval
En spartel voor hy sterwe om die skip.
Hier fladder oor die donkergroen tapyt,
Soos skoenlappers wat oor ‘n blomtuin vlieg
Van sonneblom na suring heen en weer,
Die sterk-gevlerkte vissies, silwerwit,
Van brandertjie na brandertjie en maak
Wit kringe in die maanlig as hul vlie.
‘n Skool van swart seevarke duik en spring
Om met die dansende golfies mee te dans
En bolmakiesie met die lig te speel.
Die hele omtrek hier is kalm en stil –
So elke nag en elke middag stil;
En elke môre, elke aand, so stil –
Met net die sagte drywende duinewind,
Wat skaars die seile voortstoot en die skip
In langsaam vaart laat heenswem soos ‘n swaan.
En altyd links die leë geelvaal strand –
‘n Lae sandveld, dor en droog en skraal;
En altyd regs die water pers en groen.
Die altyd suisende, onbeseilde see –
Tot in die verte, vaag en vredevol,
Die silwer, sand-besaaide strand verrys
Waar Tafelberg, trots met sy tafelkleed,
Of nakend groot, in al sy glorie troon
En die gesternde hemel oor hom sprei –
‘n Krans-gekapte klipreus, grys met gruis
En groen met bos en bome langs die kant,
Nou nat met winternewel, en dan wit
Bestraal met son, begroet met môreglans.
O Tafelberg, die kroon van Tafelbaai!
Kan hy oor wie as kind jou skadusleep
Gekruip het in sy slaap, geduldig wag
Sy laaste sluimer in ‘n vreemde land?
Kan hy wat eens bo op jou tafelbank
Gestaan het in die sonskyn en die baai
Vol skuim van dooie branders en vol wrak
Gesien het – ná die ru suidoostewind
Die rotse van Drieankerbaai verbreek
En Groenpunt-strand verpes het met die oes
Van seebamboes en blare uit die see -,
Die Kaap waarvan jy kroon is, ooit vergeet?
En verder nog die punt wat na die pool
Sy afgehakte rotshand uitstrek, waar
Die golf deur rykversierde gate ruis
En elke korrel wit koraal weerklink
Met dowwe donder van die donker see.
Die egte Kaap! Kaap, waar die water ru
Met onbeperkte mag sy offer soek!
Kaap tweemaal oorgedoop! En eers deur hom,
Peetvader van Loanda en Sint Just,
Bartholomeus Dias – hy wat eers
Die mag van onse rotsverbrekende vlak
Gevoel het en erken het in die naam
Cabo de los Tormentos, toe die skok
Van die oor-dowende branders teen die strand
Sy klein galjoentjie bewende laat dans ‘t.
Kaap van die Wind en Storm! Kaap waar die see
Wild opstyg in sy woede teen die wind
En wilder nog die wind die see verbreek;
Waar lang, groen skuim-gekroonde branders bruis
En blink-fyn seedons teen die Blouberg slaat –
Wit soos die vlokkies sneeu wat skommel en val
In die kapokland, waar die kafhok-dak
Op wintermôres skitter in die son,
Wit met verstyfde reën en wit met ryp!
Ver in die steenland, waar die dor woestyn
Vlak afdaal tot die blougroen watergrens,
Daar rys ‘n rif van rotse tot ‘n kaap
Waarteen die moesson sonder meely waai –
Ras Fartak in die Arabier se taal.
Kaap van die Wind se Dood! Kaap waar die see
Glad soos ‘n spieël en sonder rimpel speel
Oor wit, gestrande skulpe met sy skuim;
Want agter sy grys rotse-rif verkwyn
Die warrel-moesson en word mak en stil
En fluister teen die water wat hy vroeër
Verkondig het met buld’rende basuin.
Daar strooi hy geure van Gomorras meer –
Die ruik van dadelbloeisels en die dons
Wat wilde aalwyn oor Sokotra sprei,
En malvabossies oor Mons Elephas.
Daar slinger hy ‘n waas van rooigeel sand
Uit die woestyn waar Moses met sy volk
Verdwaal het in die skadu van die berg
Van Sinaï, en waar die bloeiende staf
Van Aaron ‘n almagtig’ voorspraak was –
En voetpad-stof deur hadjie-heer getrap
Van Evas graf in Djidda – waar geen graan
In somer of in winter groei, verbrand
Deur jare van verwoesting – na die stad
Waar die profeet Mohammed eers sy mag
Verkondig het; en waar die Kaaba-klip
Geheilig word, en Zemzems put vandag
Sy veelvergewende saal’ge water stort;
Waar eers die nuwe evangelie-woord
Vertolk is vir die mensdom deur die voog,
Die koopman van Medina; waar die sjeik
Nog op sy wit kameel die Koran lees,
En elke vroom, gelowige gebed,
Vyfmaal herhaal, Gods eenheid luid vertel
As teen sonsondergang die muezzin roep
En Allah il Allah oor alles klink.
Daar sing hy van die Sfinks, wat doodstil waak
Vir eeue lank oor ou Egipteland;
En van die Piramides wat daarnaas
Tot praalgraf van die priester-konings dien;
Van Memnons tempel, waar die swak gedruis
Diep uit die hart van Afrika weerdreun;
En van die Nyl, wat elke jaar verval
En elke jaar weer opgroei tot ‘n reus.
Dan, ná sy warrel, slinger en sy sing,
Keer hy regsom en trek weg oor Sahara,
Om as sirokko, skreeuende deur die land,
Die grysvaal sand in stuipe te verslaan
Tot wolke dig soos wierook, wat vanouds
Deur tempel en deur troonsaal in die stad
Van Memphis opgestyg het oor die lyk,
Die mummie, van Ramesses Farao.
Kaap van die Wind se Dood, Ras Fartak, hier;
En daar Cabo de los Tormentos, waar
Die wind gebore word uit rook, en nooit
Van sy storm-kragtig’ septer word beroof!
Daar eenmaal in sy skom’lende galjoen
Het Dias ná die reis uit Lis’bon-baai
Ons strand vereers gesien en daar geland.
Daar het Saldanha eers die berg beklim
En van die top met blye vreugde aanskou
Die wyd-gestrekte ryk van Afrika –
Van Soutrivier se vlakte, oor die grens
Van Roodebloem, en Papendorp verby.
‘n Vreugdeblik! ‘n Veelbelowende land,
En swanger met onkenb’re magte, vol
Met ongebore krag, geheim versluier!
Kyk na die noorde, waar die Pêrel blink,
Met dou versier, versilwer deur die son;
Nog verder, verder, na die wye veld
Waar nog die leeu die poel by maanlig drink;
Na Roodezand, en Roggeveld verby;
Die seekoegate van die Olifant,
Waar nog die woeste waterbos verberg
Die wilde neushoringdier, en die flamink
In rooie regimente staan en slaap;
Waar boegoe elke kloof en krans vergroen,
En koekmakranka elke vlei vergeur;
Waar kanniedood sy asvaal blare ontvou
En met sy rooi skarlaken blomme spog
Oor kruidjie-roer-my-nie en ghnarra-struik,
En wilde-wilger – met voëllym nog rooi
Met bessies, bont bedek – dun skadu’s werp;
Waar geel sandlelies en viooltjies bloei,
En blou kalkoentjies en aandblommetjies,
En wilde-appelkosies tussen loof
Van wilde-katjiepiering goudgeel kyk,
En swart kraaibossies oor die suiwer pers
Van vygieblomme op die slootwal pronk –
Tot waar die Hantamberge nog die hart
Van onbekende ou Karoo bewaak.
En in jou gees, Saldanha, dink jy sien
Die nog veel verder afgeleë veld
En Kalahari’s vaal verbleekte sand,
Waar Boesmans nog tot Heitsi Kabib bid
En met vergifte pyl die springbok jag,
Soos Ismaeliete van die suiderland –
Van almal vyand en vir niemand vrind;
Beskou die vlaktes oorkant van die wal
Van ongedoopte Oranje en die Vaal,
Waar Betsjoeanas swerwe en die vrees
Van Zoeloe-bendes onvergeetbaar bly;
Nog verder, verder, boontoe na die rand
Van die Matoppo’s in Masjonaland,
Waar Skebas koningin haar skat van goud
Vir Salomo vanouds vergader het –
Monomotapa, waar die vestingmuur,
Die werk van vroeg-vergete grawers, staan
As teken vir die toekoms; verder nog
Tot bokant by Zambezi, waar die dons
Van die grof-ruisende waterval ‘n waas
Soos reënboogmis oor ryke bosveld waai –
Waaragter, donker en geheim verskuil,
Die joggom-ryk van koning Priester Jan,
‘n Fabel-spookland, vol met fabel-goud,
‘n Nooit gevinde, nooit te vinde land!
So groot die wêreld van ons Afrika,
So duis’lig groot en duister tot vandag!
Verander, wind, en stuur die mis verby;
Lê ope al die ooste; wys die pad –
Die slee-pad van die walvis – na die wyk
Van Pondicherry en van Insulinde,
Die uitweg na Golconda en die oos;
Verskeur die newel wat in nag-grys hul
Die grougekleurde punte van ons land,
Waarom die weg na Indiës weskus draai.
En jy, Johan, as huldeblyk en eer
So veel vir jou as vors as vir jou volk,
Herdoop die nuwe land, herskep sy naam:
Die Kaap van Storme, waar die seewind huil
En krakende golwe elke klip laat galm,
Sal Kaap van Goeie Hoop en voorspoed wees!
Verklaar: Nie meer misken, nie meer misnoem
Cabo de los Tormentos sal hy heet,
Die Kaap waarom die weg na Indiës strand,
Die vaarpad na Golcond en Taprobaan
En Soenda en Palembang, slinger en draai –
Maar beter, en tot teken vir die tyd
Wat later kom, en tot ‘n leus vir ons,
Cabo da Boa Esperança, Kaap
Van Goeie Hoop; graveer hom op die kaart!
Da Gama rus in Belem, en sy graf
Pryk in die rykversierde kloosterkerk;
En Dias lê begrawe waar die see
Ook oor sy graf ‘n ver-verwyderde gons,
‘n Dreun wat sangerig soos ‘n windswael sing,
Die ystertralies in die raam laat tril –
Die een ontdekker, seeman, eerste vrind
Van Tafelberg en Afrika, vermaard
As seereus deur sy dade en as held;
Die ander admiraal, ontdekker ook
En vinder van die vaarpad na die oos,
Peetvader van geskied’nis van ons land
En pêrel-admiraal van Portugal.
En agter hierdie twee verrys ‘n stoet
Van ander helde uit die voorgeslag,
‘n Lange reeks van name – Albuquerque,
Almeida, Albertsoon, Diego Cao;
En ander half vergete in ons tyd,
Maar opgeskrywe in ons storie-rol.

Droom en doen
‘Scheepers lê begrawe in Graaff-Reinet se sand!’
Kêrel, droom jy nog van gisternag?
Vol aanlokkende kleure is die blomtuin van ons land;
Voller nog die toekoms wat ons wag.
Weg is tent en wasbank van die konsentrasiekamp;
Weg die skrik van Martjie Louws gesag;
Weg die las van smarte wat so aaklig op ons harte
Swaar gedruk het in die wrede, ellendig’ oorlogsdag.
‘Scheepers lê begrawe in Graaff-Reinet se sand!’
Kêrel, droom jy nog van gisternag?
Hoor hoe raas die stampers bo-op die Witwatersrand,
Net soos branders van die see so sag;
Oor die hoë dakke, oor die wye veld,
Op die koel wind in die middernag,
Vreugdevol, tevrede met die werk en plig van hede,
Sing hul sag ‘n welkom vir ons beter, nuwer dag.
‘Scheepers lê begrawe in Graaff-Reinet se sand!’
Kêrel, droom jy nog van gisternag?
Waar die veld verskroei is deur die woeste najaarsbrand,
Kan jy weeld’rig’ weiland-gras verwag:
Siele wat gefolter is deur pyn en skimp en smart,
Word gelouter deur hul eie krag.
Wil jy vyand lewe, nooit vergeet en nooit vergewe,
Bitter bly alleen staan as ons groet ‘n beter dag?
‘Scheepers lê begrawe in Graaff-Reinet se sand!’
Kêrel, droom jy nog van gisternag?
Speur jy nog geen dagskyn in die ooste oor ons land,
Goue lig wat helder teen ons lag?
Dra jy nog jou droefnis, wat die duister duisendmaal
Donkerder sal maak as middernag?
Sit jy nog te temer in eergisteraand se skemer?
Ons het reeds geworstel met die taak van nou vandag.
‘Scheepers lê begrawe in Graaff-Reinet se sand!’
Kêrel, droom jy nog van gisternag?
Plaas jou liefde en ywer, alles wat jy het, as pand
Vir die luister-toekoms wat ons wag.
Hy’s die grootste patriot wat al die mensdom min,
Wat vergifnis bo vergelding ag;
Wat kan ly en lewe, bloed versoen, en haat vergewe,
Altyd yw’rig werksaam vir ‘n beter, nuwer dag.
Broeder, toe die Noodlot ons gelei het tot die rand
Waar vertwyf’ling niks sien as die nag;
Suster, toe die doodswolk donker oor ons vaderland
Oorgetrek het met die Dood se mag,
Was jou siel so stukkend dat dit nie meer siel kon wees,
Nie meer lig kon uitstraal uit sy krag,
Nie meer mens kon heet nie wat die Liefde nooit vergeet nie,
Sterker en gelouter vir ‘n beter, nuwer dag?
‘Scheepers lê begrawe in Graaff-Reinet se sand!’
Kêrel, laat hom rus tot opstaan-dag!
Wat herin’ring vashou van die smarte van ons land
Staan vir ewig as weergelding wag.
Elke smaad en onreg op die aarde word vergeld!
Joue nie die plig daarvoor en mag;
Joue nie die oordeel – was dit nadeel, vrind, of voordeel?
Joue net te arbei vir ‘n nuwer, beter dag.

Sendelingskinders
Die wind die waai die denne deur en wuif teen die mirte aan:
‘Kom gee my die geur van jou blare – kom gee, eer die geur verslaan;
Want ek sal dit sprei oor die Boland en ondertoe na die see,
En ek sal dit slinger die berge oor waar die grysvaal singvalk skree,
En ek sal dit strooi oor die velde, versprei oor die spruit en vlei,
En ek sal dit meng met die waboom-ruik, wat anders geen maat sal kry;
En same sal jy die bossies streel, want ek is die Suidewind.
En ek is van alles wat lewe en groei, die teerbeminde vrind.’
Die mirte, pers met hul bessie-oes; die waboom-heuning soet;
Die klossies, bont in hul kleureprag soos nuut-geplaste bloed;
Die wilde-sering en die berg-jasmyn; die katjiepieringbos;
Die suringblommetjies by die wal, in goud en geel gedos;
Die wit vlei-lelie, wat sierlik staan en geur soos ryp kaneel;
Die doringrosies by die dam, wat van die sonlig steel;
Die asters in die blommetuin en die gemmerstruik wat bloei
Daar tussen die vinkel en tuin-anys wat lommerryk oor hom groei;
En elke blom wat geur besit, gee van sy geure mee;
En die wind die waai deur die denne en spoel dit na die see.
Hy spoel dit oor ou Kaapstad, oor Klapmuts, oor die vlei,
Oor Stellenbosch, Sarepta, en oor die Bot’lary,
Oor Roodezand en Tulbagh, en oor Genadendal;
Hy waai dit noord Goudini toe, tot dit by Wo’ester val,
En wes toe oor na Saron, teen Winterhoek se wal,
En noord toe, oor die berge, ver noord tot Wuppertal,
Dan see toe, see toe, see toe, waar Ebeneser rus,
‘n Kale duin met krale, sag deur die see gesus.
Hy jaag dit noord toe, noord toe, oor Troe-Troe en verby
Concordia, Komaggas en Pella, tot hy kry
Die dunbegroeide vlaktes van Groot-Namakwaland,
Waar met sy wierook mengel die wasem van die sand –
En orals waar hy deurwaai as teerbeminde vrind,
Daar groet hy met sy koelte ‘n sendeling se kind.
Ons vaders was met die gees besiel om alles op te gee
En deur te werk met vlyt en smart in worstelstryd en wee;
En ons het geërwe ‘n deel daarvan – teen wil en dank ‘n deel:
Die krag om te staan en alleen te ly, eers veg en later speel.
Misken, misgun, bespot, vertrap, verstote en bemind –
Dit was in die oue tyd hul lot – dis onse deel as kind!
Gee aanstoot hier, maak vrinde daar, onwrikbaar in jou trou;
Verkondig luid jou ideaal en wat jy waarheid hou –
Wat skeel dit as iemand glad anders dink: die wêreld is groot genoeg,
En die hele land lê wag vir werk, vir dolwe en eg en ploeg,
En die hele land is duister nog, stikdonker soos die nag;
En ‘n mens se lewe is baie kort, net soos ‘n winterdag.
Breek deur, bou op, maak glad die land, totdat ons somer kry,
Van bokant noord by Keetmanshoop tot suid by Bot’lary,
En vra nie wat die toekoms bring, wat mense môre brom:
Vandag se plig is eerste plig, en Ebeneser kom.
Sendelingskinders teen wil en dank, gebore om te gee
Alles die beste wat ons besit, in worstelstryd en wee;
Sendelingskinders die wêreld deur, vry soos die wind wat waai
Van Pellas onbeplante sand tot in Saldanhabaai;
Sendelingskinders ‘n strepie deur – die vaders gees is groot!
Misverstaan en halfpad sku, ‘n erfnis-las soos lood
Lê op ons die lewe lang totdat ons rus sal kry,
Van bokant noord by Keetmanshoop tot suid by Bot’lary.

Vandag
Wat van die nag, o wagter op die wagplek?
Wat van die nag wat hom sterloos oor ons strek?
Nie deur die knal van bomme en kartetse;
Nie deur die suis van koeëls, die blits van sabels;
Nie deur die rook van huise, ru in vlam;
Nie deur die wilde war’lende rumoer
Van krygsgedrang en woeste oorlogswoede;
Nie deur die haat van vrind teen vrind as vyand;
Nie deur die wrok wat wanhoop wins sal gee;
Nie deur die onreg wat vir reg beken word;
Nie deur die mag waar rede voor verpand word;
Nie deur die skimp wat smart tot smaad verander;
Nie deur die druk van dwang en dwing’landy;
Nie deur die hardgegesperde band van griewe;
Nie deur die skand’ van skaars-betaalde skuld
Word volke en nasies opgebou tot sterkte
En lewenskrag en louter selfbestaan,
Of uitgedoof die glinsterglim wat gloei
Diep in die volk se siel, en wat sal vlam
Met voller glorie ná die worstelstryd.
Vermom deur haat, jaloersheid en verdriet,
Staan volk teen volk, geduldig lydend, vas
In al wat dierlik in die mensheid woel –
Elk mislik in homselwe as die nag
Met skemerstreling tot oorpeinsing lok
En elk sy dag oordink en in sy hart
Vergifnis vir sy eie val moet vra.
Leer dat die louter liefde vir jou land
Die groter liefde vir jou medemens
Nie uit- maar insluit; dat die paradys
Nie meer op die manier van Mohamed
C
Alleen bevolk word deur soldate-dood;
Leer dat die band wat volk aan volk moet heg,
Nie meer verbreek mag worde deur ‘n hand
Wat nie almagtig is nie; dat die see,
Die lug hierbo, die aarde waar ons trap,
Vry vir elk mensekind moet wees en bly –
Nie afgebaken soos ‘n agterwerf
Vir een of ander wat die sterkste is.
Leer dit en lewe na jou leer, en ly
Totdat jou wêreld ook dieselfde les
Geleer het, en wat mens is, mensheid ken.

Op die slagveld
Hemel en aarde bewe, en onder my kraak die grond,
En rondom my kop daar swewe die rook van kruit en lont.
My oë is vol met ligte; my pad is ‘n grys-grou lyn;
En die skim van ou gesigte rys voor my en verdwyn.
Ver agter lê die dooie, oorweldig en alleen;
Ver voor my skyn die rooie sonsondergang se seën.
Ek sien my kinderjare: ek is weer op die plaas,
Deur die pop’lier se blare strooi sonnegloed ‘n waas.
Daar speel die meulwiel saggies met sy ou watervrind,
En duisend blare-vlaggies waai in die môrewind.
Daar kwetter in die klawer die sprinkaan as hy speel,
En vinke in die hawer deur sonnelig gestreel.
Ek hoor die draf van perde wat oor die trapvloer gaan;
Ek sien die torre terge die vrugte in die laan.
Die koeëls gons al dreigend; ver bo my bars ‘n bom;
Die dood tree nader swygend as die kanonne brom.
Dood in die oorlogsdampe, dood vir sy volk as held –
‘n Offer aan die rampe wat wemel oor ons veld!
Sterwe en sonder grasie, alleen op die veld te val,
Met die hoop op ‘n groot lykstasie as die laaste sarsie knal!
Vrees vir die nag se noute, verstikkend in sy mag,
Bedwelm my in die goute en steel my daglig-krag.
Kan ek my lewe langer of beter uitrek nou
As al die donker, swanger met lig, my toekoms hou?
Sal ek my kennis borge in droefnis van vandag
Teen die miskien van morge, wat in die duister lag?
Sal ek die pyn van hede verander in plesier
En dink aan die verlede, wat nooit meer kermis vier?
Weg met die dol gedagte! My plig lê vlakvoor my;
En skit’rend kleur die pragte van sonnedood die vlei.
My plig? Om hier te sterwe, my bloed hier te vergiet
Vir haat van haat geërwe, lands-eer en volksverdriet?
Vir nyd wat nydig asem, en eer wat staan gekroon
Met swaweldamp en wasem van velde waar hy woon?
Vir verder breuk van skakels wat volk aan volk moet heg,
Om waar te maak orakels wat profeteer geveg?
Vir skending van wat edel en hoog en heilig bly,
Om later te gaan bedel en sielsgebrek te ly?
‘n Swart, verroeste vrede, geluk- en vreug-gekleur,
Sien ons in lang verlede, verlore jare treur.
‘n Wye vlakte voor my, veraf die berge blou,
Die sterreglorie oor my, die voetpad droog en grou.
Die lug verkleur in grade van silwer-groen en blou,
En agter val die skade van smart en van berou.
‘n Swart gordyn rys voor my; my maters lê daar koud;
Die sterre blink hier oor my en glinster net soos goud.

Sonnette
I Liefde
Wie ken die krag wat sterre laat verskyn
As die jong nag weemoedig-duister ween
En purper-groen sy droefnis-trane reën
Oor die ou dag, wat vaal, verlam verdwyn?
Wie ken die groter krag wat my laat kwyn
As ek moet stoei, geen mens kan weet waarteen,
As ek moet hink, geen mens kan weet waarheen,
En my plesier gee, ja, in pure pyn?
Ek ken dit self nie, en ek weet maar dit:
Ek het jou eenmaal in jou siel gewaar,
Diep in die skim-ryk waar die liefde sit,
Waar al wat krag is, lank was opgegaar
Om vir my in my nood tot hulp te wees,
Tot goue kettings binde gees aan gees.
II Trou
Ek dra geen krip of kromband om my arm
Vir jou, wat voorgegaan het; want ek weet
Ek sal jou nooit, ek kan jou nooit vergeet,
Al word wat warm is, koud – wat koud is, warm.
Het ek die reg te sê: ‘Ag, ek erbarm
My oor my vrind,’ as droefnis liefde vreet
En in my eensaamheid my voorkop sweet
En louter klag slaat in my ore alarm?
Het ek die reg te wonder of jy walg
Oor spookverskynsels in ‘n spokeland?
Ek, wat ongierig opkyk na die galg
Van werklikheid, wat klaar staan vir verstand –
Ek, traneblind, wat in die duister tas
Half flou, verkreupel deur die lewenslas?
III Vooruitsig
Vanmiddag was die berge donkerblou,
‘n Magtig’ ringmuur, swart en duister-dig.
Die son, beskroomd, was gierig met sy lig,
En die hael-swanger hemel hard en grou.
Daar was geen straal vir glinst’ring teen die rou;
Geen korrel kleur, om in die swart te stig
Die kleinste eiland in die vergesig –
Maar net maar reuse-wolke vou aan vou.
En somaar in ‘n omsien het die wind
Die donker wolke uitmekaargesprei;
‘n Splinter goud het halfpad my verblind,
En vlammende kleure was oor veld en vlei.
So was my liefde eenmaal amper grys,
En joue het my myne weer gewys.
IV Hoop
Ek het geen wierook om as offerande
Jou toe te swaai as ek jou siel begeer;
Ek het geen lof, amper geen liefde meer,
Om by te voeg by al die reeds verpande
Lof, liefde en leed wat eenmaal, tot my skande,
Ek vir jou uitgestort het. Nog ‘n keer,
En sonder pronk of prag, wil ek probeer
Om weg te worstel uit die willesande
Waarin jy my verlok het met jou lig,
Wat soos vuurvliegies in die duister dartel,
En soos vuurvliegies uitdoof en verkwyn.
Ek het jou siel nie; maar jou aangesig
Bly myne vir altyd, totdat ek spartel
In doodse angs en in die nag verdwyn.
V Dood
O trotse Dood, die mense doen jou eer,
Bang vir jou hartstog, huiw’rend vir jou hand,
Wat lewe wegslaat en die donker land
Hiernamaals aanwys, waar die spoke weer
Tot mis en onaantasb’re ligte keer.
Hul noem jou groot, God van die Anderkant,
Genadeloos, verhewe bo verstand,
Vors van die vors en Heerser van die heer.
En tog, daar is ‘n trotser mag as jy,
Wat ons beperkte wysheid nooit kan meet –
‘n Mag wat alles sterk maak en verkwik,
Al is jy, Dood, ook met ons. Ja, vir my
Is elke kind se eerste lewenskreet
‘n Groter wonder as sy laaste snik.
VI Skeiding
My skat, as eind’lik ek van jou moet skei
En een van ons moet ingaan in die nag
Waar wie-weet-wat op elkeen van ons wag,
Waaruit geen mens ooit troos of tyding kry,
Wees dan gerus – want dié wat agterbly,
Gedenk sy maat wat mym’rend in die prag
Van die onkenb’re skaduland sy drag
Alleen moet beur, tot oor die land verbrei
Die glans van volle onsterflikheid en vree
Vir ewig, en ons weer mekaar ontmoet
En weer as maats so hand in hand kan dwaal
Oor oewers van ‘n onbegrensde see,
En elke brander as hy bruis, begroet
Met dankbaarheid wat elke leed betaal.
VII Die aakligste
Dit is die bitterste van alles, dit,
Dat wat ek liefgehad het, wat nou dood
En weggeleg is in ‘n kis van lood
En sederhout, onsterflik êrens sit,
Of swerwe as ‘n spookwolk silwerwit,
Deur onbeperkte magte voortgestoot –
Miskien, soos ek, verlate, of in nood,
Maar onbereikbaar, ook al smeek en bid
Ek heel die dag en jammer al my tyd.
Dit is die bitterste dat ek geen hand
Kan uitstrek, hulpvol, meelyend in my smart;
Geen steun kan gee, hoe hard en swaar die stryd;
En dat daar swerwe in die Dodeland,
Verlate, wat ek liefhet in my hart!
VIII Mymering
As ek aandagtig in die aandlug tuur,
En diep oorpeins al wat ek hoor en lees,
En wonder in gedagte wat sal wees
Geheim verskuil agter ons lewensmuur,
En waar die Dood ons eind’lik heen sal stuur,
Dan voel ek sterk en seker, want my gees,
Tevrede en geduldig, sonder vrees,
Wag soos die middag op sy skemer-uur.
Maar as ek dink: ‘Miskien, ag, kom ons weer,
T’rug in die lewensworst’ling en -gewoel,
Waar bitter Noodlot al ons vreug verniel
En al ons ideale ru verteer,’
Dan is dit amper of ek in my voel
Koud – koud my hart en hoendervel my siel.

Uit die ou tyd
Rooi satyn en strikkies – ‘n snaakse skepsel ‘n vrou!
Strikkies en bont satyn en rose van krip in die rou;
En ‘n ewige lag om die mond, wat altyd maar byt en snou;
‘n Opgetakelde spinnekop, wat diep met haar pote klou.
Jy sê ek is gek en nydig? Nou, ek sal jou die saak vertel.
Jy dink dis die hemel hier; maar, glo my, dit is die hel,
Om die folt’ring van verdriet en die kanker wat aldag kwel.
Nou luister goed en bedaard, en ek sal jou die saak vertel.
Sy was my meisie, sy. Laat staan maar haar lippe en mond;
Laat die digters praat van pêrels – hulle ken al die leuens pront -,
Van haar oë so skitterend helder as die ster van die môrestond
Eer die eersteling-straal van die dag die skadu verkort op die grond.
Sy was my meisie, sy, en ek dog ek kon goed verstaan;
Maar my liefde was groot genoeg om verstand in stukkies te slaan.
En my vrind en ek was klaar voor die koms van die vollemaan
Vir die daad ons opgedra. Ons het albei pal gestaan.
Op ‘n aand so kort tevore het my meisie my gevra
En gesoebat ek moet tog sê: Is ek met hul, nee of ja?
Ag, sy het my hard berispe, en ek kon dit nie verdra;
En ek het haar toe alles gesê, want sy het my so gepla.
Die geheim, ‘n doodsgeheim, want ons lewe was op die spel.
Daar was opstand – ‘Ja, my skat, sê maar vry-uit wat jou kwel! -’
Ons was vyftien man gereed om die eerste wip te stel;
Ek was voorman van die klomp – en ek het haar alles vertel!
Die dag daarna was ons vas. Sy het witvoetjie gespeel.
En sy laaste woord het my vrind gepraat met die strop om sy keel,
En my laaste sien van my maat was ‘n lyk in swart ferweel.
‘n Vrygeleide vir my en vir haar – kan jy jou dit verbeel?
Daarbo op die ou kasteel, waar die vlag van die keiser waai,
Was ‘n nuwe galg geslaan waaraan veertien van ons moes swaai.
Sy was my meisie, sy, en sy het ons algar bedrieg,
Somaar uit pure liefde vir my – ja, ‘n vrou kan lieg!
En ek swerwe rond in die wêreld, ‘n gevlekte man in die rou,
Met die skimp van verraad as skande en ‘n smaad wat nooit verflou.
En jy sê ek is gek en nydig as ek praat soos ek praat met jou
En vloek op satyn en strikkies en die spinnekop-hart van ‘n vrou!

Aan ‘n korrespondent
wat vra: ‘Waarom skrywe jy nie iets oor die oorlog nie?’
Geen woord het ek om weemoed te vertolk;
Geen stem om smart te slaak;
Geen vleiend’ vaandrig-slagspreuk vir ons volk,
Wat in die hart kan raak.
Ons het ons land bevlek met bloed, soos blare
Gevlek word deur die reën;
Dwarsdeur die draf van smart-belaaide jare
Het ons geworstel heen.
Tot waartoe? Waar die nagmot uit die blom
Sy druppel heuning steel?
Waar in die sterreskyn die steenuil brom
En met sy nagprooi speel?
Of verder, tot ‘n punt, hiernamaals waardig
Die nageslag as roem?
Of laer, tot die trots van ryk hovaardig
Wat land en volk verdoem?
Bloed vir ons land het ons gestort volop –
Die beste, jongste bloed;
Die sterwe-skrik van koeël, kanon en strop
Deur plig vergoed;
Smart vir ons land het ons deurstaan en skande
Wat dieper, seerder sny;
Siel van ons siel gebring as offerande:
Te lewe en sterwe – vry!
Vry soos die valk, wat veld en kloof oorswewe –
Van niks wat ná kom, vrind,
Of soos die almagtige see wat bruis en bewe
As weergalm vir die wind.
Geen woord het ek om lof te bring of blaam;
Geen stem in koor te sing;
Net maar geloof, wat twyfel kom beskaam
En troos in trane bring –
Geloof dat alles wat ons is en het
Nog groter groot sal groei;
Uit afgeleefde jare, bloed-besmet,
Nog beter jare bloei –
Geloof die skans van onverstand, wat skei
Wat hand in hand moet gaan,
Sal onverbreek nie deur die eeue bly
Deur liefde wat verstaan –
Geloof ‘n volk wat soveel bloed en smart
Vir vryheid kon verpand,
Ook lewe en werk en ywer en sy hart
Kan offer vir sy land!

Salmon van As
[Salmon van As was een van die drie persone wat die Engelse regering as misdadigers opgeëis en van die vredesvoorwaardes van Vereeniging uitgesluit het, omrede dat dit beweer was dat hy ‘n Engelse offisier vermoor het. Die feite van die ‘moord’ is soos hieronder beskrywe. Van As, oortuig van sy onskuld, het geweier om te vlug en het kalm en bedaard op Heidelberg gebly, totdat hy later gearresteer is; en ná ‘n krygsgerig waar hy geen kans gehad het om sy getuie op te roep nie, is hy veroordeel en die anderdagmôre doodgeskiet en sy lyk begrawe in die kloof. Daar op sy graf is die doringboom geplant deur sy veldkornet. Van As se lyk is later opgegrawe en plegtig in die Heidelbergse kerkhof ter aarde bestel, tesame met dié van ander Heidelbergse burgers.]
Teenoor die kerkhof-ringmuur,
Hier in die kleihard’ sand,
Groei ‘n verlate doringboom,
Dertien jaar t’rug geplant,
En waak oor ‘n leë grafplek
Onder die Suikerbosrand.
Op ‘n koppie wat kyk na die weste,
Lê ‘n voorpos te luister en wag.
Daar’s ‘n kraak in die kors van die wolke
Waar die helder maan deur kyk en lag;
En die wind van die suikerbosrandjie
Maak kouer die kou van die nag.
Daar’s ‘n kêrel te perd met ‘n wit vlag –
‘n Kêrel wat klatergoud sprei,
Wat elke aand kom en die voorpos
Met vleiende praatjies verlei.
Hy sanik gereeld: ‘Dis onmoontlik
Te wen teen ons heerskappy!’
‘n Mauserskot knal in die duister:
‘n Ruiterloos perd draf verby,
En die Kaffers hol t’rug na die kamp toe
Die nuus van die daad te versprei;
Die vleiend fynpraat’rige kêrel
Sal nooit weer ‘n voorpos verlei.
Daar’s ‘n droewige volksvergadering
Waar Vereeniging kyk oor die veld,
En dapperste vaderlandsliefde
Moet swig vir snode geweld,
En lewe lyk duurder as doodgaan
Vir hom wat op eer is gesteld.
Die oorlog is eind’lik geëindig,
Net soos hy begin was, met moed;
Die smart en die lang reeks verliese
Moet stadig deur vlyt word vergoed,
En Vereenigings vrede bekragtig
Deur Salmon van As met sy bloed.
In die dagbreek se skemer se groute,
Eer die son oor die randjie verskyn,
Eer die oos nog sy oes van skarlaken
In die goud van die dag laat verkwyn,
Het hul Salmon van As teen die tronkmuur
Verlos van die wêreld-pyn.
Sy vaderveld lê daar voor hom
Half dof in skemergrou;
Hy sien die suikerbosrandjie,
Die kloof wat sy lyk sal hou,
Die ou Johannesburg-wapad,
Nog wit met die môredou.
Die skyn van die môreskemer
Was blink op sy gesig;
Die ou Johannesburg-wapad,
Half wit in die môrelig,
En ‘n tiental Metford-koeëls
Was vlak op sy hart gerig.
Daar’s ‘n graf teenoor die kerkhof –
Dis ‘n leë grafplek nou;
Daar’s geen grafsteen met sy spreukwoord
Wat kan praat met my en jou –
Net ‘n dertien-jaar-ou doringboom,
Wat die storie help onthou.

Die verlate plaas
Die setel van alles wat oud is,
Verlate, verdor en verwoes;
Maar geler nog meer as die goud is
Die geel van sy gousblomme-oes;
En groener as helder smaragde,
Wat tinte uit reënboë trek,
Is die pronk van sy grasige pragte,
Deur winter gewek.
Verwar deur die wind lê die duine,
Om elkeen ‘n weerklank te gee
Vir die sagte gesang van basuine
Geblaas deur die bruis van die see,
En magtige asgroue rotse,
Oorgroei met rooi seegras, hou stand
Teen die skok van die branders se botse,
Wat slaan oor die strand.
Sy lot is die aaklige leemte;
Sy vonnis verlate te bly
Vir altyd, verwoes tot ‘n vreemdte,
Vir altyd daaronder te ly.
Die vonnis wat oor hom gespreek word,
Is sonder ‘n kans van appèl.
Sy prag en sy praal moet verbreek word
Deur kwale wat kwel.
Geen grasie, al is hy onskuldig;
Geen glim van genade, al gluur
Verwoesting wat wag ongeduldig,
Deur sarrende noodlot gestuur.
Geen traan wat as trooster kom lawe
Sy dood-owerrompelde duin;
Hy self is sy graf en begrawe
Sy rykdom in puin.
Geen aalmoes te kry vir sy armte;
Geen drank as die dors op hom druk;
Geen wierook behalwe sy warmte,
Wat lewe en sap uit hom ruk;
Geen water, hoe hard en hoe magtig
Die middagson alles verskroei;
Geen kleure, hoe purper en pragtig
Die hemel ook bloei.
Die jare vergaan oor sy jammer;
Ontroof van sy weelde, is hy sat;
En die dou van die môre maak klammer
As modder die sand van sy pad.
En die aandson, wat vloei oor die vlakte,
Gee gloeiende krone van goud
Vir sy rotse en wind-afgehakte
Kransklippe so oud.
Hier huisves geen hoop op herstelling,
Want alles is mislik verwoes;
Die toekoms voorspel net maar kwelling,
Soos water op yster die roes.
Die plaas is met ruïnes bepêreld
Waaronder ‘n gogga-land woel;
Sy glorie is weg uit die wêreld,
Sy glans weggespoel.
Die duisendpoot kruip oor die drumpel,
Om skuil in die voorhuis te soek;
Die slang, as hy sluip, maak ‘n rimpel
In die stof van die voorkamer-hoek;
Die uil en die vlermuis is bure
Daarbo op die solder se balk;
En op die vervallende mure,
Daar huisves die valk.
Die suidewind skommel die deure;
Skarniere rinkink as dit reën;
Sy enigste wierook is geure
Wat natte verrotting verleen;
Die skimmel kleef vas aan die rame,
In skobbe wat skurf is en grof;
Die vuil en die stof maak tesame
Wat helder was, dof.
Sy blomtuin, verwoes en verlate,
Lê wild deur die wind afgemaai;
Die heining vol skeure en gate,
Waarin die dik spinnerak swaai;
En tussen brandnekels en kweekgras
Groei varings, tot dwergies verklein;
En suidissels martel die week gras,
Verwit en verfyn.
Die almagtige kragte word ouer,
Die wêreld word kleiner en skraal;
Geen sterkte wat dien as behouer,
Hoe diep ook verwoesting mag daal.
En selfs die Natuur skenk geen vrede,
Maar gaan steeds as aartsvyand voort,
Tot lewe moet wegsink, oorlede,
Vermink en vermoord.
Geen liefdeglans kom hier te lawe,
Geen geur strooi ‘n waas wat versag,
Waar, onder die eeue begrawe,
Die wêreld erbarmelik smag.
Geen troos het die dag vantevore
Gebring, en vandag gee geen heel;
Geen redding uit daglig gebore
Kom val hom ten deel.
Was sonde ook hier om te sidder
Vir toekomste duister en grou?
Vir bidstond was hier ook ‘n bidder,
Besiel met oorwinnende trou?
Het geloof met gewetensbesware
In oertyd hier orals gekamp,
Oorwinnaar in hoop en gevare
En eind’like ramp?
Geen antwoord, behalwe die winde,
Wat ewig oor veld en oor see
‘n Rusplek loop soek en nooit vinde,
En jammer en huil in hul wee;
Geen antwoord, behalwe die donder,
Wat ver in die skemeraand dreun,
En orals sy mag laat bewonder
En kranse laat kreun.
Die kranse se skadu’s word tenger;
Die blou lug word sieklik en bleek;
Die klofies se engtes skyn enger;
Die daglig word dowwer en breek;
Die wes word ‘n wêreld van bonte
En glansryke vlammende vuur:
Die dag is gedaan; al die rondte
Verkondig sy uur.
Die lag van die lokkende nagte
Nooi motte en vlermuise uit;
Die hamerkop staan ingedagte
En hoor hoe die naguiltjies fluit;
Die mierkatjie kruip in sy gaatjie;
Skerpioene kom dans sikketees;
Muskiet in die spinnekop-draadjie,
Hy bewe van vrees.
Die boegoe-geur sprei, en die vlei-land
Is geel met aandklossies in bloei;
Die hele verlate ou weiland
Het rus van die ramp wat hom skroei.
Die boer-in-die-nag vou sy blare;
Die wilde-ajuin staan en gaap;
Die yw’rige dagkewer-skare
Lê vas aan die slaap.
Hier slaat teen die strand nog die sagte
En slaap’rige hand van die see;
Die aanddonker duister die pragte
Soos wanhoop die oë van wee.
Die wind laat die spinnerak skommel
Waaronder die spinnekop koes;
En dood lê die plaas en sy rommel,
Verlate, verwoes!
Die spoke
By nag, as die liggies alleen in die lug
Hul wag oor die wêreld hou,
As binne die huise die mense lê slaap,
Verskuil teen die knyp van die kou,
En elke veldbossie, verdroog deur die son,
Verlang na die eersteling-dou,
Dan wandel die spoke die wêreld in
En soek hul verlore rus.
Die ene die dink dis sy vader se hand
As die maanlig sy hare kus;
En die ander die dink dis sy moeder haar stem
As die boomgeruis hom sus.
Gedos in die drag van die dodeland,
In slepende mis-gewaad
Van vaal, verlepte seegras groen,
Smarag wat die see versmaad –
En die maanlig gooi daar ‘n gordel om,
‘n Ketting van silwerdraad -,
Kom algar die spoke die wêreld in
En kuier oor vlakte en vlei,
En dool verlate in kloof en dal
Om weer hulle rus te kry,
En kerm en kreun teen die sware las
Waaronder die spoke ly.
Met lippe wat beef soos die wilgerblaar
As water die wilgertak was;
Met hande so koud as die winterkors
Wat pryk op ‘n waterplas,
En ‘n grys-verbleekte aangesig,
Geel soos verskroeide gras;

Met oë wat nooit geen mens kan sien,
Wat nooit geen mens bespeur,
Verdof deur die trane wat spoke ween
Wat lank in die spookland treur,
Met ‘n waas rondom van ‘n ander land,
Wat ruik soos blommegeur,
Kom elke spook die wêreld in
By die lig van die lae maan,
En probeer te praat met die mense hier,
Waar niemand die taal verstaan
Van die afgeleefde lewenstyd,
Al eeuelank vergaan,
Ja, lank voor die spinnekop oor die veld
Sy dou-bepêrelde spinnerak spin,
Dan kuier die spoke hier hand aan hand,
Om weer hul verlore rus te win,
Met bewende lippe die vlakte rond,
Met bleke wange die wêreld in.
Trekker-kinders
Honderd jaar gelede was die veld ‘n leegte hier,
Lae, leë klofies, ruigte-vol,
Warrelwind-geteister as die winter kermis vier,
Donker as die noorde-donder rol;
Skuilte vir die leeus was die lang tamboekiegras,
Rusplek vir die gifgoed was die vlei;
Krokodil se woonhuis was die mod’rige moeras,
Vlaktes hier die olifant se wei.
Nou is dit glad anders; waar die leë laer was,
Sien jy kos- en meestershuis en skool;
Vrolik deur die halme van die lang tamboekiegras
Speel die veldwind met sy ou viool.
Waar die voetpad kronkel in die groen by Soekmekaar,
Skuil geen krokodil meer in die sand;
Weg is olifante, want die tyd het min gespaar,
Hierso in ons ou Spelonkeland.
Arrie, dit was anders in die ou Voortrekker-tyd:
Witmens siel-alleen teen alles rond.
Met hul ou voorlaaiers het ons oupas in die stryd
Duur betaal vir elke brokkie grond.
Spog die ou Kaaskoppe op hul kranig’ voorgeslag,
Bedelaar-Geuse dapper op die see;
Roem die Hugenote op hul luist’ryk heldeprag –
Kinders van die Trekkers, roem maar mee!
Hierdie pad wat ons nou reis, was eenmaal hulle pad,
See toe waar die maanhaar-branders rol –
Deur die diepste drifte met die buikplank waternat,
Oor die steilste bulte ruigte-vol –
Hulle in die ossewa wat in die stof verdwyn,
Stadig soos die slakkie pad toe steun;
Ons, die Trekker-kinders, in ‘n hedendaagse trein,
Vinnig dat die spoorpad kraak en kreun.
Trekkers was ons oumense, en ons is weer op trek,
Oos toe na die wit-gestrande see.
Trekkers was ons oupas in die ou tyd na die plek;
Ons is Trekker-kinders; wie kom mee?
Reën die hele wêreld dat die ou blikdakkie lek,
Modderpoeltjies orals langs die pad,
Ons is Trekker-kinders, en ons is nou weer op trek
Oos toe waar die see se branders spat.
Die koorsman
Hy kom as die winter klaar is,
As die bruin van die koppies verkleur:
As die somer-reëndae daar is,
En die gousblom met sy geur.
Onder slanke abiekwa-bome,
Waar die spruit se water slaap,
Daar droom hy aldag drome
En rek hom uit en gaap.
Waar die wonder van die duister
Elke aand die aarde verf,
En die son se glorie-luister
Elke dag word oorgeërf;
Waar ‘n wêreld wild met rommel
Sonder weerga rondom woel,
En die wind die water skommel,
Om sy laerplek te spoel;
Daar skuil hy deur die droogte
En wag die winter weg,
Tot, groen op elke hoogte,
Die klimop kransies vleg.
Hy vry nie as ‘n ‘minnaar’;
Hy skroom nie as hy skeur:
‘n Tergende, trotse oorwinnaar,
Draf hy al die vlaktes deur.

En elke dorp en plasie
Beboet hy met sy tol,
Sonder die minste grasie –
Roek’loos, rusie-vol.
Hy trek uit as dit skemer,
Die wye wêreld in,
As die naguil sit te temer
En die sterre sterkte win.
Die noordland is sy eie
Oor-erfde koninkryk,
Waar die varingpalme in rye
Oor die pragtig’ water pryk.
Hy woeker in die weste,
Vlieg oos toe en na suid;
Hy roof die slegste en beste –
Roof en laat staan sy buit.
Van Noodt se laaste aand
Ag, ek is oud en amper oor my tyd
En sat tot in my siel met al die sorg
En kommer van die jare lank verby,
En halfpad lam en lewenslui en blind,
Met niks om voor te lewe of te werk,
Met niks om leed vir liefde te verpand,
En niks om voor te sterwe of bly staan –
‘n Afgeleefde, lendelam ou vrou.
Die kinders tart my uit as ‘towerheks’;
Die ouers gee my pad genoeg op straat –
Want ek is Martha van die Markplein-hoek –
Net maar ‘n skandnaam – byna nie meer mens.
En tog, daar was ‘n tyd toe in my trots
Die wêreld alte klein was vir my wens.
Dáár, waar verskuil in frisse môre-mis,
Gordyn-gesluier deur goud-bestraalde gloed,
Rys pragtig teen die môreson die prag
Van Bogors ryk, die wolk-bekroonde berg
Met sewe spitse, Salak, waar hy spog
En oor die oerwoud opkyk na die son,
En dwars oor paddievelde na die see,
En neersien op die land van Wehstenburg,
Oor Soekaradja en oor Buitenzorg,
En oor die geil vergroende groei van veld
En wilde donkerpurper lommer pronk –
‘n Paradys die wêreld deur vergeur
Met donserig’ geur van duisend soorte dons –
Daar was my paradys. Daar met Van Noodt,
Soos Eva met haar Adam, amper gek
Van puur geluksgenot, was lewe nog
Iets om te skat en voor deur slyk te gaan
En diepste modder, om dit vas te hou.
Daar, waar die skadu skaars gestoor word ooit
Deur sonskyn-glim, en waar die druipmos hang,
Verwarde toiings, wind-getorring en taai,
Staan in ‘n rottang-rondomringde boord
‘n Blaar-ontblote boom, en op sy bas
Ons teken ingekerwe teen die tyd
As boom en bas en trou en trots vergaan.
Ja, ek was gierig, gulsig na genot,
En hy was gierig, gulsig na gesag;
En toe die tyd van skeiding aanbreek, hy
Te hoog om laag te buie vir sy liefde,
En ek te trou om sonder trots te wees.
‘n Gril; ‘n pret vir één jaar lank; daarna
‘n Afgedankte vadoek vir altyd!
Dit was my lot, my liefde te verpand
Vir klatergoud van liefde van Van Noodt.
Toe was die band verbrysel, en my siel
Was nie meer myne nie, en in my kind,
My Gysbreg – met sy oë en sy mond,
Maar nooit nie met sy wreed verharde hart! –
Was vir my hoop op eind’lik’ wraak op hom –
Wraak wat verdubbel deur die jare wag,
Totdat die tyd van weervergelding kom.
Ek het hom opgelei vir wraak alleen;
Ek het hom ingeprent ‘n haat en wrok
Teen al wat ontrou en oneerlik is,
En teen die trots van gulsige gesag.
Veral teen dit, die trots van sy gesag.
Eers staljong wat die perde gras moet sny;
Dan staljong wat die perde gras moet gee;
Dan hulpbediende by die resident;
Dan ingelyf as eersteling-soldaat,
Handlanger in die leër van die Staat;
Dan half matroos en later half sersant.
En met hom het ek oor die see geseil
Om hier ‘n woning by die mark te kry –
Hier, waar die berg sy tafelskadu slaat
Op Riebeek se ou stad, en Duiwelskop
Die kanferwind van ou Jakatra keer
En voortslaat oor die vlak van Bot’lary.
En nooit nie het my mond hom iets vertel
Van wie sy vader was of waar hy was.
Ek het dit self nie eens geweet: ek dog
Van Noodt was weg om in sy koue land,
Waar ys nog warmer dan sy koue hart
En hael nog heter dan sy siel moet wees,
Daar grootman in sy gierigheid te speel,
Tot goewerneur en generaal te groei.
En ek was blind, bysiende soos ‘n uil,
Wat in die lig staat ogies blink, verbluf
Deur sonskyn wat die duister net verdubbel.
Maar hy was hier, en hy was Goewerneur.
Wreed soos die water wat tot bandjir rys
En alles wegruk, iesegrimmig, kwaai,
Gehaat deur algar, almal vir hom bang.
So was hy heerser op die ou Kasteel.
Die suurdeeg van verset was om hom heen,
En die Kasteel was broeiend met die haat
Teen hom en alles wat hom ondersteun.
En Gys, my Gys, was voorman in die saak.
Gehits deur my, waar skaars ‘n noodsaak was
Om bitterheid nog braaf die sweep te gee,
Van griewe vol, met groter doel besiel
Om vryheid uit sy valse doek te skud,
Was daar ‘n klompie kêrels met hom mee.
En hy was voorman van die klompie – hy,
Wat nie eens wis sy vader was die man
Teen wie sy hoop moes slinger en verspat.
En een wat hy sy vrind genoem het, was
Sy vyand en die Goewerneur se kat,
Wat handig al die muise in die val
Geja het, sonder jammer vir sy vrind.
‘n Krygsgerig; die heemraad soos één man
Was aan Van Noodt se kant, het ‘dood’ gestem,
En Gys, my Gys, was offer vir die galg,
En ek weergelding kwyt.
Die dag was daar –
‘n Koel Septemberdag. Die berg daarbo
Was groen met nuut-gesaaide gras; die see
Was kalm en slaap’rig op die middaguur;
En op die strand, vlak voor die ou Kasteel,
Daar was die galg, en om hom die skavot.
Gelukkig dat ek blind was voor die tyd.
Een sieraad van die ou tyd was vir my –
Herin’ring van die reënboog-dae weg –
Sy kraal-versierde kris. Die hef daarvan
Was fynste elpebeen, robyn-bestèr,
Fraai uitgesny met Boeddhatjies wat bid;
Die staal daarvan was Samarkandse staal,
Geriffel, ingelê met Birma-goud,
In fyn fatsoen van varings ingevleg
Met driehoek-hakies duisendmaal herhaal.
Dit was sy eie kris toe hy nog kans
Gehad het om my heilige te wees;
En dit was myne deur die jare heen
Gebêre, tot die tyd dat ek hom weer
Sy eie t’rug kon gee met rente bo
Wat liefde, lank tot haat verdor, kon spaar.
Ek het die mes geneem en op die straat
‘n Klonkie aangespreek om my te lei
Tot by die ou Kasteel-poort. Middag al,
So teen die aand; die skildwag was nie daar,
Want hy was weg, nuuskierig om te sien
Hoe Gys gehang word; ek het deurgekruip
Tot in sy kamer; hy was daar alleen,
Vlak by die ope venster, in sy stoel.
En toe ek inkruip, het hy my gewaar
En opgespring en by die keel gevat.
‘Wie is jy? Sê my wie?’ Sy hand was styf
Vas om my keel geklem. Ek kon nie praat;
Maar antwoord was nie nodig, want sy hart
Het hom die vraag beantwoord. ‘God! Dis jy!’
En daarmee was ek los, met weer my tong
Vry om die waarheid woes vir hom te sê.
‘Ja, ek is Martha; en jou kind is daar,
Daar buite aan die galg!’ En hy: ‘My God!’
En dan twee stappe terug, en in sy stoel.
En daarna stilte, stilte soos die dood,
Waarin die sagte strand-spoel van die see,
Die sag gesuis van muggies teen die muur,
En nou en dan die weerklank oor die see
Van mense, veraf, wat ‘n dowwe kreun,
‘n Reuse-sug die wêreld oor laat gaan.
En somaar in die stilte hoor ek roep,
Vlak by my oor, ‘n stem, wat dreun en dreun
Die kamer deur en van die hoeke af:
‘Van Noodt, ek daag jou voor die Regterstoel
Vir rekenskap van hoe jy reg verleen!’
En dan weer stilte, en daarna gekerm,
En die sag, slaperig’ spoeling van die see.
Geen kleur vir jare het my oog gewaar,
Nóg glim van lig; maar in ‘n oomblik gons
Die wêreld om my, en my blinde oog
Was blinder deur ‘n brander van rooi bloed –
Rooi soos die roos wat teen sy rame rank
En pragtig klouter langes sy prieel;
En in my siel, wraaksugtig soos ‘n wolf
Wat van haar welp beroof word, was daar wraak
En woede gierig soos die wildste wind,
Wat alles neerwaai sonder medely.
Vas in my regterhand geklem sy kris,
Het ek probeer hom naderby te kom
En op my knieë na sy stoel te kruip,
En blind getas sy hande beet te kry.
Stil soos die skadu, wat ek nooit sal sien,
Het ek gestruikel in die stilte daar;
En kragtig deur my smart het ek gegryp,
Snel soos die blits, sy hand. Sy hand was koud –
Koud, styf en yskoud soos verkluimde klei,
En sonder lewe, koud-styf in die dood.
Toe het ek blind getas die deur te kry,
En blind die kamer uitgekruip, en blind
Die gang van die Kasteel verlaat en buite
Die koel, sag streling van die skemeraand
Gevoel. En op die Markplein was die volk.
En ek het aangehoor die mense praat,
En aangeluister hoe die klonkies skreeu.
Ja, ek is Martha van die Markplein-hoek.
Die kinders noem my towerheks; en ek,
Ek weet ek ly vir al my jare deur,
Totdat berou gesterwe is, verbreek
Deur liefde, wat onsterflik voorrang eis
Oor haat en nyd en wrok van jarelang.
By die vlei
Voor lê ‘n vlei met diep water wat swart in sy blou is;
Rondom rietruigte en keurbos, verwilderd en dig;
Veraf die see, met ‘n vlakte wat lyne van grou is,
Skoon soos ‘n suiwer en skuldlose kind se gesig.
Regs, bergereuse, gestapel, getand en gekerwe,
Skaduryk rotse wat oor ‘n half-waterland waak,
Net met hul spitse met dowwe, dun daglig geverwe
Bo waar die sterwende skyn van die silwer nog raak.
Links lê ‘n laagland, ‘n leegte met biesies en bruine,
Wind-toegetakelde sand deur die seewind versprei,
Grippies en graffies, gerimpelde rondtes en duine,
Ryk van die suurvy se ranke, wat houvas hier kry.
Vèraf die bruis van die see, wat oneindig sy klagte
Kla aan die stomme onnosele wêreld, wat gaap,
Moeg van die stoei met die dag se meedoënlose magte,
Sonlig en silwer en goud, en begerig na slaap.

Sag soos ‘n strelende moeder wat rus aan haar kind gee,
Glimmer die glans van die maan op die golwe wat breek;
Sag soos ‘n troos is die soen wat die sterwende wind gee
Hier aan die vlei met sy rand van rietruigte en kweek.
Hier waar ek staan, groei die groen tot ‘n swartte; die skitter
Bo in die lug van die sterre word helder en wink.
Wit was die seeskuim voorheen, en nog witter en witter
Bruis elke brander as bo hom die maanstrale blink.
Stadig verander die skemer; die silwer word groener;
Keurbos en ruigte versmelt in die kruipende nag
Wat vir die veld hier kom plig doen as vrind en versoener,
Waarop die wêreld geduldig en liefdevol wag.
Pragtig was alles tevore. Word alles wat pragtig,
Fier, deur die sonlig geverf is, deur donker versmoor?
Daglig en donker – o wie van die twee is almagtig?
Wie is die sterkste, die Heer wat ons algar verhoor?
Dag was hier deksel van alles wat duisendmaal skoon is –
Ster en planeet en die nuwemaan, newel-vergrys;
Skemer se heerlike rykdom, wat hier op sy troon is;
Donker se erfreg, wat eind’lik sy erfenis eis.
Dag was nie duis’liger mooi in sy dos van blink lig nie;
Dag was nie heerliker nie met sy kleuregordyn;
Dag se verligte gesig was geen skoner gesig nie,
Mooier as nag met sy sluier van malva-satyn.
Hier in die heilige vree kan jy krag vir die lewe
Put uit die puur onselfsugtige pronk van Natuur,
Gasvry en geil in haar golwende weelde gegewe,
Werklik en eg vir ‘n oomblik, vergaan in ‘n uur.
Vrede is hier voor die son van sy setel onttroon is –
Vrede nog meer as die sterre en nuwemaan skyn.
Lank was die dag, en die duister wat luist’ryker loon is,
Dek met sy groen hierdie wêreld soos met ‘n gordyn.
Alles wat is, was hier opegesprei op altare
Wat altyd klaar staan vir offers wat elke dag gee –
Klank van die wind deur die lug se onsigbare snare;
Koor van die lied van die ewigdeur-singende see;
Geurige ruik van die wit wateruintjies wat sluimer;
Wasem van sandduine warm en berghelling-klei;
Rondswerf van vèraf weerklanke wat soek na ‘n ruimer,
Groter gehoor as geluid in die skemer kan kry.
Wat of die weerstand van wat ons beskou as ons wese,
Vaste onwrikbare weefsels van liggaam en vlees,
Teëhou en t’rughou en breidel met bangheid en vrese
Elke probeerslag om boontoe te gryp met ons gees?
Wie sal ooit wae om poging wat pure mislukking,
Niks as ‘n nietigheid, skyn, as ‘n niks te verdoem?
Hy wat kan trag, skoon hy struikel, uit diepste verdrukking
Boontoe te rys, hy het reg om sy poging te roem.
Verduur al die terge
Wat die lewe jou gee,
Wat die toekoms nog berge
Van wanhoop of wee,
Geheim soos die skuim van die branders in ‘n kalm en ‘n branderloos’ see.
Wat vlees is, is swak;
En ‘n grens is geset
Vir die groei van die tak
Wat sy lewensgees het;
En hy weier nie, of weet nie te weier nie, gehoorsaam te wees aan die wet.
En die gees wat die mens
In sy liggaam behou,
Het sy perke en grens
Wat sy strewe vernou
Met ‘n weerstand onmoontlik oorwinbaar tot die krag van sy lewe verflou.
Wie oud is of kind is,
Weet moontlik nog meer
Waar die siel van die vrind is
Wat genade begeer,
En die waarom van wat ons hier smart gee, en die wens en die wil van die Heer.
Soek jy na suiwere waarheid, o Siel wat versteen staan?
Wat is die waarheid wat suiwer as waarheid kan geld?
Dit: dat jy staan, skoon jy enkel apart en alleen staan.
Dit: dat jy is, en rondom jou die nag en die veld.
Soek jy nog verder, o Siel, openbaring en kennis,
Roepstem van elders, ‘n gids uit die land van die Dood?
Soek dan vergeefs, want die enigste troos wat jy wen, is
Riet vir ‘n leunstok wat breek in die dag van jou nood.
Krag in jouselwe en wete van wat hier op aarde
Leidraad en rigsnoer moet wees vir jou daaglikse gang,
Kennis om selwers te kies tussen werklike waarde
En wat niks werd is, is al wat ‘n mens kan verlang.
Soek liewer, Siel, as jy suk’lend moet soek, na ‘n vrede
Net soos die skemer om jou, bedaard en gesus,
Waar al die geure, die klanke verrys as gebede
Boontoe, en bo in die swart van die hemel bly rus.
Doodgaan? O Siel, is jy bang vir die breek van die lewe,
Bang om te klim met die pad wat ‘n koning en kind
Voor jou betree het tot vrede? Jy bibber en bewe,
Vyand verwag jy; wat kom, is ‘n trooster en vrind.
Wat of die Noodlot ‘n merk vir die pyl wat jou hart boor,
Vinde; of wat as die mensdom jou poging bespot?
Kla nie, want niemand is hier wat jou angskreet van smart hoor;
Niemand wat voorspraak sal wees vir genade by God.
Wat ons hier leed noem en smart, is niks anders as skyn nie –
Skadu en skim van die krag wat die wêreld besiel.
Mens wat verduur en verdra, o jy is nie te klein nie
Hier in jou smart om onwetend ootmoedig te kniel.
Moedig, alleen, as die moordende skadu’s jou koud maak,
Struikel, half blind soos jy is, deur die duisternis heen,
Totdat die son van die toekoms die donker tot goud maak
En wat voorheen net ‘n vloek was, verhef tot ‘n seën.
O Siel, is dit kleur wat jou krag gee en die kans om wat seën was, te win?
Dit is grys oor die growwige golwe, en die lig en die groen is te min.
Is dit klank wat jou moed gaat ontkluister van die bande wat bitterheid span?
Of die geur van die skuim van die branders wat die wind in sy worstel kom wan?
Jy was sag in jou smart, o Siel,
Sag en gebuie en gebreek,
Tevrede om neer te kniel
Soos ‘n klein kind, tingerig, week,
Om jou erfreg ootmoedig te smeek
In gebed tot wat agter gordyne
Verskuil deur die jare heen staan,
Sonder teken van meely of traan,
Bleek en bedaard soos die maan,
Tevrede, alleen in jou waan.
Jy is syne, o Siel, jy is syne.
En nooit het die moed jou gewek
Om te sê in jou droom: ‘Ek is gek.
Wat ek het, is my eie; dis myne –
Myne al skeur ook die dag
In flenters so swart as die nag –
Myne al breek ook die brandende son
Met ‘n sissende suis in die see se bron
Waar die yskou water vir ewig spoel
En ‘n yskou maalstroom ewig woel –
Myne al sterwe ook kleur en lig
En daar’s niks as die dood voor my aangesig –
Myne, ja myne, ewigdeur,
Tot ek begin en eind’ bespeur
Waar ek nou net bestaan en nie-bestaan
Gewaar, onwetend hier in my waan.’
Wat het jou, Siel, kordaat gemaak
Om met twyfel te stry, aan die sluier te raak?
Om te vra en te peins, en te soek en te dol
Met verbeelding steeks en gedagte op hol,
Met die soet paai-praatjies weggesmyt
En die kettings van geloof verslyt?
Wat het jou krag gegee om knope,
Lank vasgetrek deur gewoonte en tyd,
Met jou naels te gryp, met jou tande te byt
In ‘n worstelend probeerslag om los te kry,
Met jou boeke toe en jou oë ope
En al wat jy het, aan die taak gewy?
Is dit moontlik, Siel, dat jou snare, fyn
Van die roes van genot, is geskut gebly,
En dat een van die snare deur smart en pyn
Getril het met jammer en medely?
O, die see is groen in die krom van die baai;
En smarag is die blou waar die seewind waai;
En die berg daarbowe is groen met gras,
En die kranse skoon deur die reën gewas;
En die helling pryk met die keurbos rooi,
Wat orals sy sagte wierook strooi;
En die hemel is wolkeloos blou daarbowe,
Met ‘n blou wat die see van sy glans berowe;
En my ore is dof met die dreun van die see
As ek wag, o Siel, tot jy antwoord gee.
Die man met die helm
Ek droom by dag as deur die groen gordyn
Van sonneprag-gedoste wit pop’lier –
Waarin die son se glans en goud verdwyn
En met die silwer van die blare vier,
In vreugde en triomf van tergende lig,
‘n Daagliks oorherhaalde huweliksfees –
Die sonnegloed val op my bleek gesig
En vrede bring en krag waar vrede en krag moet wees.
Want droom nòg dagwerk nòg die drang wat druk
Al vorentoe vir hom wat liewers vry
Van wêreldtwis en wêreld-ongeluk
En baar genot en brokkelig’ roem wil bly,
Gee rus en krag waarteen ‘n mens kan leun
In bitter dae. Die Natuur alleen,
Wat moederlief met moederstreling steun,
Bring ongevraag haar son en sterrelig se seën.
En ek, wat in my ongebore bloed
Die sienersmart gesuie het en deur
My siel laat deurstroom het sy gif vir goed –
Ek, trots my rang, het reg op tyd vir treur –
Op tyd waarin ek oor my smart kan dink,
En volle rekening van die dag kan vra,
Hoe diep in droefnis my gedagtes sink
Eer ek, deur lig versterk, my smart alleen kan dra.
Die sienersmart het in my siel getrek
Voor ooit my oog die onweerlig kon merk –
Die smart wat siel en sin uit lid verrek
En krag verswak – al is my krag ook sterk;
Waaronder ek moet ly my lewe lang;
Wat ek moet dra, my dae deur, bedwelm
Tot byna dood en byna stuipe-bang –
Ek, hard getergde mens gebore met die helm.
Dit was my wens nie deur die wand te skou,
Nie grendelvaste blindings oop te slaan,
Dat vroeë môrelig met môredou
Die lang-gesluite kamers in kon gaan.
Ek wou geen kers hê vir die donker nag,
Geen sluiers wegruk en daaragter kyk:
Ek wou nie weet wat voor my staan te wag,
Hoe pragtig ook voor my die toekoms nog mag pryk.
Begerig was ek nooit die golwe deur
Te swem om die stil agterwater-groen
Se sagte streling om my lyf te speur,
Waar die diep moedersee my wange soen;
Nie ongeduldig soos ‘n kind was ek
Om hoogste wetenskap hier te vergaar,
Die toekoms vol geheim’nis te ontdek,
En kennis op te doen met kragte nog onklaar.
Vir my was hierdie wêreld goed genoeg
Soos ek as mens die wêreld het kom kry –
Die braakland bruin, nog vreemd vir eg en ploeg;
Die boggel-koppies, wat die blou lug sny;
Die huldiging van lente en somertyd;
Die wedu-prag van winter in sy bruin;
Die luist’ryk weelde ná die voorjaarstryd;
Die trots van kleure en groen hier in my noordertuin:
Ek was gereed om as Gods gawe al
Wat rondom is of wees sal, aan te gryp –
Die wonderwerke in vlakte, kloof en dal,
Oordek met somerruigte of winterryp;
Klaar in geduld, onwetend, om te gaan;
Miskien ‘n vraag te vra en nie te eis
‘n Antwoord: ‘Woon daar mense in die maan?’
Of: ‘Waar ons eind’lik aanland ná ons aardse reis?’
Eenvoudig, soos die voëltjie wat sy gang
Klapwiekend en welwillend vooruit gaan,
Sonder ‘n onweerstaanb’re binnedrang
Wat hom moet skuiwe sywaarts uit sy baan,
Was ek gereed die lewe deur te ry
En op die einde, as die Dood my vra
Om mee te stryk, standvastig aan sy sy
Die kou nag in te kruip en nie daaroor te kla.
Die opgesuigde gif van sienerskrag
Het vroeg die vrede van my tyd gesteel,
My helder lig verswart tot middernag,
En my ontsê te dink en te verbeel –
Want ek moet sien, al wil ek ook nie kyk,
En luister ook, al wil ek liefs nie hoor,
Die spookgesigte van die doderyk,
Die klaagmusiek wat klink ‘n doodslied in my oor.
Dit is my deel, my lot, wat oorgeërf
Van vroe’r profete, wie se bloed ek dra,
My siel tot las is en my lewe verf
Tot ek dit nie meer ken nie, en my pla
Tot ek die Dood as vrind beskou en vlei
Sy vrindskap voor hy nog my vrind kan wees:
Dit is my deel waarteen geen mens kan stry –
Die sienerskrag wat sien tot in die siel van vrees.
Ek kyk deur vensters met my sienerskrag
Waardeur geen skepsel ooit met oog kan skou –
Geheime vensters met ‘n spokeprag,
Gekrans met liefde en omraam met rou,
Met traanloos lang-verlangde liefde en wee,
Wat oopgaan oor ‘n stille woesteny
Of oor ‘n sag slaap-sussende, somb’re see
Van deur-verdraagde smart, wat nog kan dra en ly.
Ek vlug die vlaktes deur om vry te kom,
Die tyd-geknaagde klowe in vir skuil;
Die hoë krans is my ‘n heiligdom,
Waar eers die nag sy lig vir swart verruil;
Ek jaag die lang, rooi vaarpad af, waar stof,
Die rooibruin stof, my oog laat traan, en tree
Mismoedig in ‘n skemer, duister-dof,
Waar alles wissel en wyk, onrustig soos die see.
Ek sien wat selfs my sinne nie kan vat,
Onmenslik’ dinge, magtig in hul mag –
Die jongste lewe, struikelend op sy pad,
Jaloers op liefde wat na liefde smag;
Die oudste, bitter gierig na die gal
Wat in die laaste beker lê verskuil,
Sat van die voor- en najaarsprag en al
Die martel-smart en wee waaroor die wêreld huil.
Geen rus vir my is winter met sy wit
En grys en bruin en purper prag van kleur;
Geen rus voel ek as ek hier stil moet sit
En om my al die voorjaarsguns bespeur –
Want in ‘n gloed van bitter martel-glans
Moet my moeg oë in die toekoms staar,
Waar skimgedaantes in die skemer dans;
En flou verstand staan stom voor wat my oog gewaar.
Grys lyne in die verte, waar die vlei
Met pers van nuut-gebraakte ploegland spog,
Verwissel met die weelde van opsy,
Waar rooi papawers in die groengrys rog
Bont vlekke maak; die hemel helderblou
En wolke-ontbloot, met lig verheerlik bo –
Die ou geheime hemel – hy wat hou
In duister en in lig, waaraan die mensdom glo.
Die geil-groen, lae lande lê gestrek,
Verkwik met son ná al hul wintersmart;
Die swart verskroeide veldgrond maak ‘n vlek
Van purper vlak daaragter en apart;
Die mielielande, nog van groen ontbloot,
Gee bruinblou skadu’s aan die linkerkant,
En aan die regter loop die watersloot
Met droë daggabos en salies om sy rand;
Die kale takke van die bome, bleek
Met armoed van die aaklig’ winterwee,
Word ryp vir groter weeld’righeid en breek
Met las van sap wat nuwe sterkte gee –
Want lewenswarmte het die grond gesoen.
Die roudrag van die winter word alom
Verander in die varse voorjaarsgroen;
Die perskes is aan bot, die appelkose blom.
Die wapad lê daar rustig, en die werf
Is sedig met die daagliks’ môrewerk;
Die melkkoei kou geduldig aan haar gerf;
Die broeihen roep haar kuikens met haar vlerk;
Die keffertjies speel vrolik by die voor,
Waar statige makoue raad kom hou;
Die ringduif stap waar niemand hom kan stoor;
En op die kraalmuur pronk ‘n koninklike pou.
Hier naasaan staan ‘n kafferboom. Sy rooi
Spog oor die werf in geil skarlaken prag;
Hy troon as bobaas met sy kleur en nooi
Die môrebye en die mot by nag;
‘n Parlement van singende goggatjies,
Gelok hier deur sy skaars bespeurde ruik,
Woel oor sy blaarloos blomme en verkies
Sy rykdom bo die goud van bloeiende doringstruik.
Daar trek ‘n tingerig’ rokie op, wat grys
Soos vroeë môre-vleimisdonsies skyn
En soos ‘n smeekgebed na boontoe rys
En in die lug se perlemoen verdwyn –
‘n Kalm deurleefde lewe; uit die grond,
Uit vuur en smart gebore, sterk en vry,
Om regop in die reine môrestond
En eind’lik, krag-verspil, die wêreld deur te sprei.
So was my lewe in my waan vir my!
Want bly verbeelding kon niks beters skep
As eindpunt dan wat mis en wolke kry
Eer dat hul krag vergaan, hul kleur verlep –
Kans om oplaas die liefde-arme in,
Verenig met die ewige lig, te wees,
En in vergaan onsterflikheid te win,
En skim te meng met skyn, en gees met groter gees.
Onsterflik? Ja, want niks wat is, vergaan;
En al wat was, kom op sy tyd weer t’rug;
En wat sal wees, het eenmaal reeds bestaan,
Soos die nat wolke in die vogtig’ lug.
Die rein volmaakte kring wat alles raam,
Hou lewe vir ‘n duimpie van sy rand;
En wat ons siel noem, is ‘n vonk wat saam
Met duisend vonke vlieg om tot ‘n vlam te brand.
Die trots wat torings stapel tot ‘n troon
Vanwaar die wond’re wêreldbol te skou,
En die vlak lande minag en verhoon,
En op veronderstellingsande bou,
Wat vir die Almag menseperke stel
En Almag self vermenslik tot ‘n nul,
Wat alles weet van hemel en van hel,
En hoe Voorsienigheid sy laaste plig vervul;
En eie guns, wat tot vooroordeel groei,
Wat stomp die rede neerdruk en verstom;
Skynheiligheid, wat, geil en nooit gesnoei,
Jaloers die kinderlik’ genot verkrom,
Wat uit geloof ‘n misgeboorte draai,
‘n Ou paaiboelie-afgod van die nag,
Wat met sy aaklig-angstig’ sabel swaai
Oor alles wat na liefde en ware lewe smag;
En onverdraagsaamheid, wat vyand noem
Al wat nie in sy spore voorwaarts loop;
Misguns, wat op ‘n nare deursig roem
En vrindskap deur veragtelik’ ontrou koop;
Onwetendheid, wat teen verstand wil staan
En op gesag as fondament wil steun,
Onmondig oordeel, roek’loos in sy waan;
Onmensheid, wat nie hoor as al die mensdom kreun –
Dit alles was en bly vir my ‘n las
Waarmee my mensdom mislik deur moet veg;
Daardeur omklem, soos bome deur hul bas,
Kry ek geen kans om deur te dring en weg
In reiner oorde met my siel te kom,
En af te skud die bitter sienersmart.
My wêreld is hierbinne, en alom
Is aaklig niks as leegte en duister, donker, swart.
O arme sorgsaam siel, wat sweet en bloei,
Ellende-moeg, in mislik’ onmag voort;
O armer siel, wat aaklig veg en stoei,
En skreiend klagte uiter ongehoord;
O trane-tartende trotshoof wat wil veg
Die wilde dwing’land-wêreld wat jou kwel,
En as kampioen wil keer wat goed verkneg
Tot pure kwaad en mag in plaas van reg wil stel;
O arme sorgsaam siele, kom en skou
Soos ek die dae in, gordyne deur,
En sien hoe wraak verswak, en hoe berou
Almagtig loer en oor die mensdom treur;
Hoe onreg wegsink, sag, soos in die see
Die dooi lyk met sy vrag van lood belaai;
Hoe alles één word, en die Almag gee
Sy nuwe krag vir saad wat weer word oorgesaai.
Uit My Oosterse Dagboek
I Gibraltar
Dit is die rots. Die ou pilare
Van Herklaas staan nog vas
Deur al die lang-verslete jare.
Brokkelige gruis op die helling,
En onderkant geil-groen gras.
‘n Vestingwerk; ‘n gat daaronder
Waardeur die apies dwaal
Om die Spaanse wêreld te bewonder
In Afrikaanse eenvoudigheid,
Al lyk dit ook so vaal.
Dis eers gewin en weer genome.
Wie sal dit eind’lik hou?
Die wêreld-keiserryk van Rome –
Brokkelige ryk van die ou tyd –
Is al jare lang verflou.
II De Lesseps
Die standbeeld van ‘n held, wat koen
Terugblik op sy reusewerk,
Alleen probeer, alleen gedoen –
Hy het alleen gestaan, want hy was sterk.
Die Noodlot speel met wat hy kry,
Wat kans gee dat hy kurang speel;
Wie met hom worstel, met hom stry,
Dié gee hy soms sy toegekende deel.
Die seë wat ‘n mens behaal,
Moet uitgewerk word tot hy kom.
Hy het gewin sy see-kanaal.
‘Alleen gestaan!’ is lof genoeg vir hom.
III Emmahaven
Maanlig; die wêreld stil,
Nat met die middagreën;
Sonder ‘n wind wat gril
Vir die skemeraand se seën.
Die palme staan aan slaap;
Die mango-bome rus;
Die rooi hibiskus pronk en gaap,
Deur die lowermot gesus.
Stadig, ernstig, stil,
Mymer die ou rivier,
Met ‘n oupa-krokodil
Waaroor die muggies tier.
Bome en donker groen,
En swart waar die groen verdwyn,
En die see soos perlemoen
Met die maan se silwerskyn.
En die water teen die strand
Loop rimpelig op en neer,
Van die rotse na die land,
Tot die bos se rand hom keer.
IV Meester Cornelis
Janssens, ek voel vir jou
Wat hier die tweede maal
Beswyk het in die klou
Van ‘n vyands seëpraal.
‘Maarskalk van Frankryk! Nooit
Gee tweemaal vir jou oor!’
Het jy in jou lewe ooit
So wat gehoor?
Maarskalk, ek voel vir jou;
Jy het jou bes probeer –
Sal jy, bitter in berou,
Onthou die tweede keer?
Waar die Noodlot teen jou veg,
Kan jy wae en verdra
Vir wat skyn vir jou die reg?
Antwoord jy: ‘Ja’?
V Aan die ketting
‘n Klomp bandiete, krygsbandiete, dié,
Gevang in Atjeh, nou vir stratewerk
Gebruik. Dis nuttig’ werk, belangrik’ werk;
En wie sal aanstoot neem daaraan, en wie
Sal kla: ‘Die vryheidsliefde is te sterk
Om uitgeput te worde hier op straat’?
Maar wie sal nie met meely hier vandag
Die klompie gadeslaan nie? Wat dit baat,
Puur saamgevoel, vir iemand wat oorwin
En makgemaak is? Wag tot eenmaal in
Jou eie siel die vryheidsliefde ontluik
En dan gesmoor word eer die eerste slag
Geluk het. Wag die tyd af, en vra weer:
Hoe kan ek hierdie meegevoel gebruik?
My siel is stukkend, maar ek het probeer!
VI Buitenzorg
‘n Wondertuin, hier waar die Salak spog
Oor Wehstenland en oor die wêreld troon –
‘n Wondertuin! Dis jarewerk bekroon
Hier eind’lik met die seëpraal vir hom,
Ou Teysmann, kruidenier; hy het gedog
Hy kon ‘n standbeeld opsit in ‘n tuin –
‘n Lewendige standbeeld tot sy eer
Om vir die nageslag te toon hy was
‘n Kunstenaar in bome en in gras.
Jy wat hier wandel, as jy hierso kom,
Bring hom dan lof vir wat geskape is –
Jou loflied-eer, dit kan ou Teysmann mis.
Sy standbeeld staan in hierdie tuin, en hy,
As hier miskien sy spook by nag probeer
Om rond te dwaal en alles te aanskou,
Die kleureprag, die skaduryke bruin,
Dan kan hy trots wees en sy hande vou
En sê: ‘Ek het geywer vir die land,
Ek het volbring. My dank is dat ek weet
Dit alles help ‘n bietjie vir verstand
En kennis, wetenskap wat nooit vergeet!’
VII Die oerbos
In die oerwoud van Borneo,
Waar die takke druip met mos,
En die rasamala-bome
Die son groet bo die bos,
Klouter oor die reusestamme
Die orang-oetangs rond,
En die boomslang, dors na water,
Stuur stadig oor die grond.
Daar hang die tou-lianes,
Wat vol met water sit;
Daar swewe in die bruine lig
Die vlinders groen en wit.
Daar troon die taai doring-rottang,
Wat alles wil omklem;
Daar kruip die modder-krokodil
Om in die see te swem.
Daar is dit soos die dood so stil,
In berg en bos en dal:
Jy hoor net waar ‘n oer-ou stam
Sy varing-las laat val.
Maar as dit skemeraand word,
Dan breek die stilte los,
In elke laan en lommeroord,
In hierdie oerwoud-bos.
Dan vonkel teen die swarte stam
Die kewer soos ‘n ster,
En in die stilte hoor jy hoe
Die klein bos-apies blêr.
VIII Padang
Dis Padang hier. Waar die hibiskus ophou,
Daar word die veld ‘n wilde wêreld, vol
Met fyn-geblaarde bossies, vyf duim hoog,
Die hele helling van die berge op
Tot boontoe. Snaakse bossies, hierdie, snaaks –
Want as jy net ‘n blaartjie aanraak, gril
Die hele helling van die berge deur,
En elke blaartjie vou hom toe en slaap,
Om ná ‘n rukkie wakker weer te word
En weerom toe te gaan as jy hom raak.
Ek wonder, is dit net so met die land
En met sy mense? Moet jy vrinde maak
Versigtig en geduldig – nie te stoor
Die fyngevoeligheid van elke vent
Voordat jy hom kan hand gee as ‘n vrind?
Dis Padang hier, en kruidjie-roer-my-nie
Die hele helling van die berge op.
IX Insulinde
Ek het ou Smeroes sand gesien waar hy sy wolke speen,
En Buitenzorg het my bekoor – sy tuin, sy stroom, sy reën;
Tosari’s spog en Djokjas trots, die tempel van Boedoer,
Die wêreld rondom Wehstenburg, waar algar sawahs boer;
Semarangs mooi kanarie-laan, sy veelgekleurde strand,
Sy koppies, waar as koning heers die dooi Chinese hand;
En Soerabajas sedigheid, waar elkeen besig is,
En Salaks sewe spitse, elk betrek met môre-mis;
Batavia-stad, juweel geset in rykste lommergroen,
En elke dessa waar die son die atap-huise soen;
Die pad van Saïdjah na sy huis het ek met lus getrap
En my verwonder oor die see se lig by Tjilatjap;
En Balikpapans oliestad, nog wonderliker strand,
En al die persgeblomde prag van Padangs glorie-land.
En elke nuwe wonder wat my oë toe aanskou,
En elke fraaie vergesig wat al my aandag hou,
Het vir my van my land vertel wat in die suide rus,
Waar net dieselfde brandersee sy strande aldag sus.
Die wêreld hier is baie mooi, ‘n paradys hierbo –
Maar hou sy prag, en gee vir my ons vaal, vlak ou Karoo!
X Aan Multatuli
Kind van die noorderwêreld, waar die kou
Van winter weerga vinde in ‘n volk
Wat kalm bly as jy kokend is en flou
En nie jou taal verstaan nie sonder tolk!
Die warmer Ooste, waar die son ontstaan,
Het jou tot man gemaak, en van jou hart
Die ys-gekorste kettings afgeslaan,
En jou geleer daar lê ook vreug in smart,
En in ellende grootsheid. Ek, as een
Met wie die Ooste ook gepraat het, gee
Hier, waar Adindas spook by maanlig ween
Oor Saïdjahs graf in eensaam-stille wee,
My huldegroet aan jou as blyk daarvan,
Apostel, hoëpriester, lyder, Man!
XI Krakatau
O duister reus van driemaal donker rots,
Waaroor ‘n wolk van wasem soos ‘n kroon
Elk oomblik opstyg; jy wat ewig troon
Oor purper watervelde in jou trots,
Waarteen die branders ongehinderd bots
En afval soos ‘n skadu! Ongewoon
Aan sulke majesteit en sulke hoon
Staan ek verbysterd. Jou almagtig’ klots
Het eens die wêreldhart geskud, die see
Geslaan tot skuim, en heel die land laat dreun,
En tweemaal twintigduisend man vermoor.
Jy was visier toe van ‘n ryk van wee,
En op jou het verwoestingsmag gesteun,
En in jou krater was die hel se koor!
XII Aan Seli
Geur van kaneelbos en wilde-jasmyn,
Melati en lotoslelie;
Kleur van saffiere, smarag en robyn –
En alles vir jou, o Seli!
Perlemoenskulpe wat skitter en lig
Met purper en perse glanse;
Loof van lourierstruik, so groen en so dig,
Wat lewe vir feestekranse;
Goud wat gewas word deur strome wat bruis
Kordaat oor die kieselklippies;
Vere van reiers wat bidstond, konsuis,
Kom hou in die sawah-grippies;
Pêrels en edelgesteentes en sy;
Mooi krisse en mooier krone;
Elpebeen-kunswerk so pragtig gesny;
Musiek met sy mooiste tone.
Pragte en skitter en pêrels en praal;
Melati en lotoslelie –
Alles vir jou as ek jou kom haal –
Ja, alles vir jou, my Seli!
XIII Dipa Negara
Wie meely oor het in sy manlik’ hart
Vir moedige misslag en mislukte doel;
Wie vir ‘n vyand self erbarming voel
In diepste neerlaag en in droefste smart;
Wie weet hoe ru die Noodlot ons kan tart;
Hoe vryheidshartstog in die hart kan woel;
Hoe sonde deur berou word afgespoel;
Hoe rassetrots die reinste siel verswart –
Gee hom ‘n woord van eerbewys, want hy
Het geprobeer met moed, misluk met moed
En kloek sy harde noodlot getrotseer.
Nie syne nie die lot te lewe vry
Ná braaf geofferde heldekrag en -bloed;
Net dit te win – die meely wat hom eer!
XIV Balikpapan
Die lig wat in die grond is opgegaar,
Maak daglig van jou nag.
Groot sterre skitter langs jou strand, en agter
Lê fier jou oerwoud-prag –
Lianes wat die hoogste toppe raak,
Dun rottangs glansryk groen,
En reusebome, mandjie-varings vol,
Wat nooit die sonlig soen.
XV Die Doerian
Vrug van die vrugte, koning, wees gegroet!
Jou steeklig’ skil versluier godespys.
Ek, vreemdeling uit ‘n vreemde land, verstaan
Die krag wat joue is; en as ek staan,
Hier in die dessa-straatjie, waar die rys
Die randjies op in modderplaatjies groei,
Hier waar die mangostan so pragtig bloei,
Hier waar jou geur die wêreld rond omraam,
Bring ek jou ook my hulde toe: Salaam!
XVI Boroboedoer
Louter Liefde wat die lewe sag maak,
Onbewus waar skandes weemoed woon;
Wat ‘n swak kind tot die sterkste krag maak,
En tot eer die skimp van smaad en hoon;
Wat die duisternis tot helder dag maak,
En tot diadeem die doringkroon –
Rein Geloof wat Liefde sterk en steun gee
As die onweer oor die wêreld val
En die donder in die wolke dreun gee
Wat weerklink oor oerwoud en oor dal;
Wat verhoor as Liefde ‘n laaste kreun gee
Oor die drank van hisop, mirre en gal –
Liefde en Geloof het hier altare,
Eeue-oud, vir ewig opgerig –
Nie die smartwerk van ou martelare
Vasgemessel op ‘n harde plig,
Nóg die prag van priester-amptenare –
Prag waaronder Liefde sal moet swig.
Elke steen is biddend voor die Vader,
Klip op klip, gestawel deur sy kind –
Grafsteen heilig, nader en nog nader,
Altyd hoër, altyd meer bemind,
Tot die toppunt, waar dit altegader
Smelt ineen, die Vader in die Vrind.
Doodgeduldig deur die lange nagte
Het Geloof en Liefde voortgewerk,
Hier gearbei met vereende kragte,
Twee tesame deur elkeen versterk,
Tot volbrag was al die glorie-pragte
Van die wond’re grafsteen-kelderkerk –
Kerk waarin geen bidstond ooit die halme
Van die senuagtig’ gras sal roer;
Waar die skadu van die oosterpalme
Nooit tapyt sal gee vir hierdie vloer;
Waar nooit preek en priesterlik’ psalme
Mensehart met hartstog sal vervoer;
Waar net stille, mymerende vrede,
Sag gepeins oor wat die lewe gee,
Sagter loflied, ongestoord’ gebede,
En opregte moed wat stoei met wee,
Woonskuil vinde as Geloof met Rede
Worstel soos die skemer met die see –
Kerk waarin die mensheid deur die eeue
Steun sal vinde as geen steun meer staan,
As geen vashou blyk vir hom wat swewe
Tussen wank’lend’ grond en wiss’lende maan,
En die lang, droef-deurgeleefde lewe
In sonsondergang se gloed vergaan.
Siel wat opskiet, groter word in waarde,
Wit gelouter deur volbragte plig,
Deur ‘n reeks van wisselinge op aarde,
Skim-gesigte in die vergesig,
Vinde eind’lik rus in lang-gespaarde
Wêreldvrede in die wêreldlig.
Waar die vadersiel sy arme wyer
Oophou vir die mondig’ kinderstraal,
Wat, gemeng met syne, groter, vryer,
Nimmer meer onmondig rond sal dwaal,
Maar versterk deur liefde, beter, blyer,
Eind’lose krag uit eind’lose krag sal haal;
En gelouter en gemeng met syne
In ‘n gloed van glorie sal bestaan,
Deel van dieper vreugde en van reine
Sielelig, wat nooit meer sal vergaan,
Wêreldrond, soos geur van die jasmyne
Uitgestrooi, met lewensplig voldaan.
XVII Meta Api
Waarom het jy gister gehuil,
Meta Api?
Hoekom het jy gister gesnik in die bos?
Was ‘n skroef van jou liefde, my hartlampie, los?
Of het jy jou liefde verruil,
Meta Api? –
Verruil vir die dons van die waringin-boom,
Die geur van die lotos wat swem,
Die pronk van die see wat jou eiland omsoom,
Die groen wat sy strande omklem?
Vir wasem en wierook wat hemel toe rys –
‘n Reukofferande van hier,
Soos vroe’r in jou tempels die mirrerook wys
Hoe plegtig jy bidstond kon vier?
Vir purper gepers uit die mangostan-skil,
En rooi uit die ramboetan-vel,
Vir rooi wat die vuurkewer dra as hy wil,
Vir goud wat die dagbreek voorspel?
Is één van dit alles, of alles daarvan,
‘n Kwart werd van wat jy verruil?
Skroef vaster die skroefie, so vas as jy kan –
Ek weet, Meta Api, jy huil.
XVIII Vaarwel aan Insulinde
Mirakelland van oerwoud en vulkaan
Ek groet jou in jou glorie! Elke teug
Van die koel suidewind hernu my jeug
En maak my amper kind weer, en verslaan
‘n Dampwolk van gedagtes en die waan
Dat net maar in die wes die lewensvreug
‘n Weerklank vinde, en dat trou en deug
Alleen kan bloei in lande waar die maan
Oor louter ys en wit kapok sy glans
Op wintermôres werp. Ag, ek gewaar
My liefde groei tot byna bo verstand!
Ken ek nie meer my eie koppie en krans,
My hoogland-vlak van Beaufort tot De Aar,
Leen dan vir my ‘n nuwe vaderland!
Die hamerkop
As ‘n donkergrys waas,
Van die skemer geskei,
Statig-stil, sonder haas,
Oor die vlakte versprei,
Dan klap hy sy vlerk en vlieg huis toe, voldaan met sy dag op die vlei.
In die lig, in die glans
Van die sterre en maan
Bou hy bo-op die krans,
Waar geen grassie bestaan,
‘n Houtvrag wat dien vir sy tuiste, sy skuil as die haelbuie slaan.
In ‘n treurige drag
Van half bruin en half swart,
Met ‘n kuif vir sy prag,
Half verlate, apart,
Daar kuier hy rond; en sy kop skud eentonig, beroer deur sy smart.
Vergrys tot ‘n vaalte
Wat stof’riger skyn
As die klei op ‘n kaalte
Wat skroei en verkwyn
As die son in die somer die waterwaas bo-op vir goed laat verdwyn;
En verstrooi deur die winde
Wat die ruigte bewaai
En palmblare binde
Tot ‘n bos as hul swaai,
Is sy vere verbruin en met modder in honderde vlekkies besaai.
Reisigers
Die nag kom op, en die sterre skitter;
‘n Grysvaal newel vergrou die vlei;
Die maanlig skilder die wit strand witter
As ‘n ryp-bepoeierde plaas in Mei;
Die steenuil skree en die wind kreun bitter
As ons reisigers moeg oor die vlakte ry.
Die weg is langer as ooit verwag was –
‘n Aaklige pad in ‘n nare land!
Nog nooit so swart as die nag vannag was,
Nog nooit so wolk’rig die noordekant,
Met net ‘n glim waar die maan se prag was,
‘n Silwerboog bo die berg se rand.
‘n Tjienkerientjee om viool te speel –
‘n Katjiepiering om aan te ruik.
Vergader ons goud? Is die sterre geel?
Weerlig die see waar die robbe duik?
Die pad is te lank, en die las te veel –
En geen water meer in die waterkruik!
Verklein tot niks, is die haat tevore
Al honderdmaal in ons hart verslaan;
Die wind sing deur in sy kreunende kore:
‘Dis alles vernietig, en alles vergaan.’
Uit ‘n nag soos dit word geen dag gebore,
En óns reis oos toe sonder ‘n maan!
Op kommando
Ver op die plaas daar sit vannag
Mense wat mymer die duister deur –
Eensaam, alleen, hulle sit en wag
Op ‘n môre-vreug al lank verbeur.
En die een praat dit en die ander dat,
En die nuus van gister word weer gelees,
En algar die dink aan wie-weet-wat –
Een kan nie sien nie, die ander is hees.
Glorie en glinster van roem en prag,
En voorkant die dood wat op algar wag –
En ‘n newellaag lê oor die vlei.
Vrind, by ons vuurtjie hier vannag,
Dink aan die vrinde wat agterbly!
Ver op die dorp daar droom vannag
Moeders van seuns op kommando weg –
Eensaam, alleen, hulle sit en wag
Op die nuus wat aan kom is, goed of sleg.
En die een droom dit en die ander dat,
En die storie van gister word weer vertel,
En algar die dink aan wie-weet-wat
As die vrees vir die toekoms knyp en kwel.
Ver op die veld daar lê vannag
Lyke van vrinde algar dood –
Eensaam, alleen, hulle lê en wag
Vir die laaste roep in die nouste nood.
En ons die babbel oor dit en dat,
En slae van gister word weer geslaan,
En algar die dink aan wie-weet-wat
In die newelglans van die nuwemaan –
Glorie en glinster van roem en prag,
En voorkant die dood wat op algar wag –
En ‘n newellaag oor veld en vlei.
Vrind, by ons vuurtjie hier vannag,
Dink aan die vrinde wat agterbly!
In ons dae
Word jy angstig vir die donker, word jy angstig?
Is die donker dan so kwaai
Dat jy regsomkeer moet draai?
Word jy angstig vir die donker, boetie, angstig?
Sien jy sterre in die dag?
Hulle skyn net in die nag,
Nuut-gebore uit die duister.
As die daglig so bedrieg
Met sy glinster, sal jy luister
Na die Dood wat ook kan lieg?
Word jy angstig vir die donker, boetie, angstig?
Is jy nog nie moeg van lewe, nog nie moeg nie?
Wil jy meer plesier aanskou,
Meer geniet, nog meer berou?
Is jy nog nie moeg nie, boetie, nog nie moeg nie?
Kyk, die lelieblom verkwyn,
Die lemoenboord-geur verdwyn:
Dit word tyd dat ons moet afsaal,
Klaarmaak vir die donker nag
By die kerkhof waar die grafpaal
In die skemer staan op wag.
Is jy nog nie moeg nie, boetie, nog nie moeg nie?
Loop jy met my deur die wêreld, loop jy met my?
Ook al is die weg so ru,
En al tier die mense: ‘Tru!’
Loop jy met my deur die wêreld, boetie, met my?
Sonder aarseling of skroom,
Sonder stil te staan en droom,
Met jou oë na die weste,
Waar die middagson verdwyn,
En jy dink jy het die beste
Van die dag wat oor jou skyn?
Loop jy met my deur die wêreld, boetie, met my?
Wil jy stilstaan as ek voorgaan, wil jy stilstaan?
En die laaste skyn geniet
Eer die laaste straal verskiet?
Wil jy stilstaan as ek voorgaan, boetie, stilstaan?
Dink jy dag alleen is mooi
As die son sy strale strooi
Oor die laagland en die heuwel?
Moet jy so jou smarte sus?
Ek moet lewe voor ek sneuwel,
Ek moet arbei voor ek rus!
Wil jy stilstaan as ek voorgaan, boetie, stilstaan?
Die beste
Geil lusern in die laagste landjie;
Geil groen blare en blomme blou;
Aalwyn rooi op die voorste randjie,
Rooi soos bloed teen die rotse grou;
Somer en son en saffier daarbowe;
Ruik van die keurbos rondgesprei;
Kort klein skadu’s oor die klowe;
Somer en son en saffier vir my!
Wonder van kleure uitgesprei –
Wat is daar meer deur die dood te rowe?
Somer en son en saffier vir my!
Hoog oor die water skommel die vinkies,
Vol van die vreug van die somerdag;
Bly die gekwetter van bruin tinktinkies;
Blyer die son wat goudgeel lag.
Algar wat lewe, algar tevrede,
Hoog op die heuwel en laag op die vlei;
So was dit gister, en so is dit hede –
Somer en son en saffier vir my!
Heer, wat die hemel oor my sprei,
Dit is my eerste en laaste bede:
‘Somer en son en saffier vir my!’
Het jy ‘n vrind wat jou hand kan vashou?
Vrinde vergaan en faal in nood!
Het jy ‘n vyand, jou grootste las nou?
Vyande, vrinde gaan algar dood!
Wat’s dit vir my as die gras vergrys word?
Somer sal kom met sy groen daarby;
Wat as in winter die water ys word?
Somer en son en saffier sal bly.
Boetie, ek vra jou, wat sê jy?
Wat’s dit vir ons as die gras vergrys word?
Somer en son en saffier sal bly.
Roem van mense, rykdomme, pragte –
Alles vergaan soos die mis op die vlei:
Sterre wat skiet in pikdonker nagte,
Het langer lewe as roem kan kry.
Boetie, as ons nou ‘n keus moet wae,
Hier op die wêreld, wat vra jy?
Roemryke lewe en lengte van dae?
Somer en son en saffier vir my!
Boetie, as jy nou jou keus kan kry,
Wat is die wens wat jou hart sal wae? –
Somer en son en saffier vir my!
‘n Treurlied
O wilger, wilger, wilgerboom,
Wat oor die water waak,
Spaar van jou treur ‘n tak, genoeg
Om kranse van te maak!
O lelie, lelie, lelieblom,
Wat in die voortuin pryk,
Skenk bruilofsterre wat die krans
Met al jou tooi verryk!
O donkergroen lourier, wat rou
Die hele jaar deur, gee,
As sieraad vir die doodkiskrans,
Jou loof uit liefde mee.
O helder, helder, helder son,
Strooi oor die graf jou glans!
Het meely met die lelieblom
En met die wilgerkrans!
Meer slampamperliedjies
I
Water en wyn meng same,
Half water en half wyn;
Maar nooit nie olie en water,
En selde groot en klein.
Silwer en goud smelt same,
Half silwer en half goud;
Maar nooit nie skimmel met silwer,
En selde jong en oud.
Water en bloed meng same,
Half water en half bloed;
Maar nooit nie yster en water,
En nooit nie kwaad en goed.
Silwer en lood smelt same,
Half silwer en half lood;
Maar nooit nie sand met silwer,
En nooit nie lewe en dood.
II
Die rooi pad loop reguit na die see toe,
Waar die pikkewyne nagmaal hou.
Die lang sandduine, vaal en grou,
Lê agter waar die randjies bou
‘n Ringmuur altyd in die rou,
Met gras wat altyd grys of vaal is,
En hellinge wat amper kaal is;
Waar net die vygies reënboogkleure
Vertoon, en bobbejaantjies geure
Gee om te meng met soutpanwasem
Wat dag en nag die soutkors asem.
Daar voor die uitgestrekte see,
Wat van die pool sy branders gee
Om hierdie strand in slaap te sus,
Van al sy see-wrak onbewus,
En hom as vrind begroet en bring
‘n Koorgesang om mee te sing.
III
Mierkatjie, wat met sonlig speel,
Ek vra jou: ‘Kan jy jou verbeel
‘n Wêreld waar geen sonlig straal,
Waar nooit die veld sy glans behaal
Van groter lig wat op hom daal?’
Mierkatjie, wat die sonskyn streel,
Ek vra jou: ‘Kan jy jou verbeel
‘n Donker wêreld om jou heen
Waar ewig duister-donker reën,
En met geen sterreglim daarteen?’
IV
Daar is ‘n blommetjie wat groei
Teen elke krans, in elke kloof;
Hy staan daar hemelsblou en bloei
Tussen verlate grysgroen loof.
Ek weet nie wat ons mense noem
My klein blou vrindjie in die kloof,
Wat needrig in sy bloeisels roem
Tussen verlate grysgroen loof.
Die wysneus-plantekenners gee
‘n Langgerekte naam daaraan –
Nogal in Grieks – ‘n naam waarmee
My vrindjie half verleë staan.
En tog, die naam is mooi en dra
Die hele waarheid ingeprint:
Hul noem hom Heliophila –
Dit is in Grieks ‘die son se vrind’.
Sy bloeisels, ope as die nag
Lank deur die son is uitgedoof,
Kom elke middag pryk in prag
Tussen verlate grysgroen loof.
Son-vrindjie, as die wêreld-leed
En wêreld-naarheid my laat swig,
Dan kyk ek na jou blou en weet
Daar is nog son, daar is nog lig!
V
Die reën is weg; oor al die bossies stroom
Die sonskyn in sy glorie met ‘n glans
Van louter goud, in elke doringboom
Gons singertjies, en elke sprinkaan dans.
Hier oor die veld, vergeur nog deur die reën
En bont versier met vermiljoen en geel,
Daar swewe vrede, skaduwend as ‘n seën,
En rooivlerk-spreeus kraai in die prieel.
Die blomtuin staan half skaam, want kyk, die vlei
Is bonter nog met blomme, blou en rooi,
En pragtiger as blomtuin ooit as hy,
En mooier ook, al is hy self so mooi.
So ná die worstelstryd en donker nag
As ná die onweersbui kom vrede en stil;
En die Natuur bly luister en bly wag,
Berustend op ‘n ondeurgrondb’re wil.
VI
By Mouille-punt, daar waar die lighuis staan
(Kindertjies, hoor hoe gaan die see te keer!)
Wat met sy rooi lig bokspeel met die maan
(Kindertjies, hoor hoe bruis die branders weer!) –
Daar lê ‘n skip gestrand
Op die rotse teen die kant;
Sy swart stoomketel steek
Hoog bo die see en breek
Die spierwit maanhaar-golwe, wat oor die rotse slaan.
Daar staan die ou stoomketel vaal en blou
(Kindertjies, hoor hoe gons die branders weer!)
Met seegras dik begroei en in die rou
(Kindertjies, kyk hoe gaan die see te keer!)
Al die mense is verdrink,
In die diep see weggesink;
Kyk, sy dek is weggespoel,
En in sy kamers woel
Die krappe en die geelbek, die krewe en kabeljou.
VII
Gevlek met verf die voorste rand –
Verf wat die aandson oor hom sprei –
Kleur wat jy nêrens anders kry –
Verf wat die son tot sterwe brand.
Beskadu skuur, pondok en kraal,
Deur skemer wat die wêreld streel
En van die donker halfpad steel
Die duister wat jou oog laat dwaal.
Vergeur die gras en bosryk vlei,
Die donker rande van die kloof,
Waar tussen geilste varingloof
Die klein vuurvliegies liggies ry.
Belig die hemel bo met glans,
Die glorie van die sterreskaar –
Orions gordel, Achernar,
Die Kruis wat skitter bo die Krans,
Arcturus, wat die Boesman glo
Die oë is van ‘n moeder blind,
Wat lank gehuil het om haar kind
En nou geduldig wag daarbo.
Die Melkstraat, wit soos môreryp –
Wit as, wat eens was weggesmyt
(So sê die Boesmans) deur ‘n meid
Wat al die sterre beet wou gryp.
Dis orals vrede waar jy wil,
Want hierdie veld is wel te rus,
En al die winde slaap gesus,
En die ou wêreld weemoed-stil.
VIII
Groenspaan op ‘n koper-oulap
Amper glad geskuur deur Tyd.
Vroeër was dit ‘n vors se kop, dié:
Nou is dit tot niks verslyt.
Selfs die skrif kan niemand lees nie,
Niks daarvan ‘n mens verstaan;
Waar die letters was, is nou net
Koperroes – ons sê groenspaan.
Weg is vors, en weg sy glorie,
Weg sy koningsmajesteit;
Roes-bedek lê sy geraamte
Doodgeworstel deur die Tyd.
Hard is koper, hard is grafsteen,
Hoog ‘n vors se majesteit;
Harder, hoër as dit alles,
Tyd wat ryk en roem verslyt.
IX
‘n Handvol gruis uit die Hantam –
My liewe, lekker Hantam-wyk!
‘n Handvol gruis en gedroogde blare,
Waboom-blare, ghnarrabos-blare!
Arm was ek gister, en nou is ek ryk.
Arm in herinnering, arm in verbeelding,
Arm in onthou van die vroeër jare
Deurgebring in die Hantam-wyk.
‘n Handvol gras en gedroogde blare
Maak my, wat arm was, koning-ryk –
Ryk in herinnering, ryk in verbeelding,
Ryk in onthou van die vroeër tyd
Toe die Hantam-wêreld al die wêreld
Vir my was in die vroeër tyd.
‘n Handvol gruis en gedroogde blare
Vertel so veel van die wonderjare
In my liewe lekker Hantam-wyk –
Waboom-blare, ghnarrabos-blare –
Arm eergister en nou skatryk!
X
Het jy gesaai, en wil jy oogs behaal?
Ag, daar is baie kanse teen jou wil:
Selfs die Natuur het hier en daar sy gril
En wil weergelding as jy nie betaal.
Het jy geoffer alles wat jy het?
Vra dan geen dankie wat jy nooit sal kry:
Selfs die Natuur is gierig en beny
Die ware liefde wat jou loon belet.
Het jy gely, gevoel, gesmart, gedra?
Dra deur, ly voort, totdat die Dood jou wenk:
Selfs die Natuur sal eind’lik meely skenk
En alles gee waarna jy hierso vra.
XI
As ek van verbeelding praat,
Dan gaap my vrinde en gaan te keer;
Hulle sê: ‘Daar’s die ou gesanik weer,
Van dwergies en sprokies; ons protesteer
Teen die meet met so ‘n onpraktiese maat.’
Ek weet ons hou van die boerdery,
Van vee-teel, bankrot-speel, oorlog-maak;
Dit val in ons hedendaagse smaak,
Waar ‘n man van sake oor sake waak
En nooit met sy eie verbeelding baklei.
As ek van verbeelding praat,
Dan glo maar ek preek van ‘n paradys
Waarheen net ‘n engel te perd kan reis,
Want daar is geen gids wat die weg kan wys –
En hoe vroeg jy opsaal, jy kom te laat.
XII
Ek het ‘n ster sien skiet:
Hoog in die lug het hy begin, en laag,
Vlak oor die koppies, kastig in die weiland,
Het hy geëindig. Dit is nou my vraag:
Wat is van hom geworde? Lê hy daar
Nog rokerig en rasend in die riet,
Of help sy lig wat dood is, te versier
Die volle môre-glorie op die vleiland?
Ek het ‘n kind sien sterwe;
Hy was nog jonk – ‘n veelbelowend’ seun,
Wat tot ‘n reus kon opgroei, slim, behendig,
‘n Pêrel-patriot. Dis nou my kreun:
Wat is van hom geworde? Lê hy hier,
‘n Lyk met al sy hoop en goud bederwe,
Of help sy korte loopbaan te versier
Ons eie lewe, lekker of ellendig?
XIII
Is jy bly om te lewe?
Wees bly om te sterwe.
Soos die wolkies wat swewe,
Geniet as jy swerwe;
Want die wind sal verwaai al die wolkies,
En die Dood het die reg jou te erwe.
Is jy sat van jou swerwe?
Wees dapper en lewe;
Eenmaal sal jy tog sterwe,
Hoe vaster jy klewe
Aan die liefde en lus van die wêreld
En die kennis en krag van die eeue.
XIV
Gerimpelde seestrand, met seegras besaai;
Gerimpelde seewater, brander-gelaai;
Gerimpelde rotse, gebeitel deur Tyd;
Gerimpelde skulpe, deur seekrag verslyt;
Gerimpelde velde, geploeg deur die wind;
Gerimpelde modder, gekras deur ‘n kind;
Gerimpelde strate, geknou deur die wiel,
Waarop as die dag breek met sonlig en hoop,
Of nag slaat sy donkergroen sluier neer, loop
Gerimpelde mense met byna geen siel.
XV
Jy vra my: ‘Wat is waarheid?’
Vrind, dink jy ek vergeet
Pilatus het dit ook gevra?
Hy het daarmee sy kop gepla
En tog dit nooit geweet.
Kan ek jou daarop antwoord?
Het ek die wysheid beet?
Onnosel gaan ek op my reis;
Onnosel word ek oud en grys
En sal dit nooit nie weet.
XVI
‘n Torretjie vlieg om die kerslig;
Hy sing met sy vlerke en vlie –
Want die somer is hier met sy warmtegloed,
En die torre is hier – vir wie?
‘n Skoenlapper blink in die sonskyn,
Hy fladder en vonkel en vlie –
Want die prag van die somer is aangekom,
En die skoenlapper hier – vir wie?
Vir jou, wat geen stuiwer omgee
Vir skoenlapper, tor, of wie –
Vir jou wat nog nooit slampamper het,
En nimmer ooit sal vlie!
XVII
Hulle skreeu hoera in die strate
Dat stoele en tafels kreun;
Die vensterglas is vol gate;
Jou ore is moeg gedreun.
En vra jy waarom die bohasie
Waaronder die vensters ly,
Dan praat hul oor ‘eer van die nasie’,
Oor vlae en vrymakery.
As ek deur die strate slampamper,
Dan sien ek maar min van die eer;
En vrymakery lyk my amper
‘n Knoop vir die mensdom meer.
XVIII
Op my ou ramkietjie
Met nog net een snaar
Speel ek in die maanskyn,
Deurmekaar.
Ek sing van Adam
En Eva se val,
Van die ou Paradys.
‘Halfpad mal!’
So sê die mense
Wat my hoor speel
As die skemer my wang soen
Soos ferweel.
As die maan my aanhoor,
En die sterre knik,
Dan speel ek kordaat voort,
In my skik.
Wat gee ek om mense
Wat sê ek’s mal,
As die varings my aanhoor
By die wal?
Wat om my vrinde –
Wat nooit nie verstaan –
As die sterre my toeknik,
En die maan?
Op my ou ramkietjie
Met nog net een snaar,
Speel ek in die maanskyn,
Deurmekaar.
XIX
Hul sê die stryd is stryd verniet,
Waar deug nóg plig nóg liefde tel,
En haat en hoon die hoogste bied,
En smart allengs tot skande swel –
En dan vaarwel!
Ná nagte hoop’loos swart en nat,
Met donderweer en bliksemsteek,
Met donker wat jou hand kan vat,
En kou waarteen die skepping smeek –
Die daglig breek!
Vol rooi, wat bloed jaloers kan ja,
Vol kleur van koper nuut-geboen,
En purper soos die pronkpou dra,
Oortrek met waas van perlemoen
En donkergroen.
Vir al wat hoop op uitkoms gee,
Of seën, al skyn die dag verloor,
Sê dank. Al druk ‘n donker wee
Die hele nasie oor en oor –
Die son skyn voor!
XX
Grysaard, ek vra jou,
Antwoord vir my!
Waar lê die wysheid wat mense om kerm?
Waar brand die groot lig waar siele om swerm?
Wat is die rus, regtig werd om te kry?
Grysaard, ek vra jou,
Antwoord vir my!
Kan jy my sê wie die waarheid vertel?
Kan jy my sê wat is hemel en hel?
Wat staan te wag aan die eind van die ry?
Grysaard, jy weet nie!
Antwoord gerus.
Sê maar: ‘My lewe is amper verslyt;
Tog weet ek niks nie daarvan, tot my spyt –
Net maar: Ek selwe soek slaaptyd en rus.’
Grysaard, jy het dit:
Slaaptyd en rus!
Dit soek ons algar ons lewelank deur –
Droomtyd en slaaptyd en tyd om te treur
Oor al die stories waarmee ons ons sus.
XXI
Die varkblom en die lelieblom
Het eenmaal hard gestry.
‘Ek is ‘n regte lelieblom:
In godsnaam, wat is jy?’
‘Dieselfde son wat op jou val,
Dié streel my met sy straal:
Dieselfde reën wat jou verkwik,
Het ook op my gedaal.
Dieselfde kleur wat in jou wang
Die witste wit verspot,
Sit in my kelk en gee aan elk
Wat vir my pluk, genot.’
Daar het ‘n os verbygekom,
Verdwaal van uit sy pad –
Die varkblom en die lelieblom
Lê in die modder plat.
XXII
Die westerson, in wilde vlam,
Op vensterglas en watervlak
Gooi goudgeel reuse-glorievlekke,
Wat lewe as die sonlig sterwe
Op berg en dal en dak.
Die koning van die dag is lam,
Lam van sy wêreldlang rondswerwe;
Moeg van sy magtig’ môre-glorie,
Sy middagkrag,
En al die prag
Van die lang skemering-afstanddoen,
Voordat die laaste kleur hom soen
En op sy troon die donker groen
Van nag sy rykdom pak.
XXIII
Jaloers is die winde
Wat sag teen my waai,
En my groet as my vrinde,
En my dun takkies swaai
Met ‘n vurig omhelsing van vreugde, met geur van die veldgras belaai.
Soos goud in die are
Van kwarts in ‘n krans,
Soos son deur my blare
Wat bewe en dans,
So skitter die skyn van my blomme, in weeld’rige, war’lende glans.
XXIV
Oupa is oud, en sy kop is wit, en sy oë bysiende en swak;
Oupa is sag en geduldig, kind, want oupa is oud en mak;
Oupa het reeds deur die wêreld heen al wat daar is, gesien;
Oupa het alles alreeds gekry wat iemand se werk verdien;
Oupa is sat en moedeloos-moeg en smag na die rus wat kom:
Oupa se lewe is afgeleef; oupa se rug is krom! –
Wat is die nut van my oupa dan, wat nie meer sy mens kan speel? –
Wat is die nut van verlede jaar? Verbeel jou maar, verbeel!
XXV
‘Man, jy moet hoenders hou!’ het iemand my gesê.
Ek dog hy was my vrind: ek het die goed gehou,
En eers het alles goed gegaan: gelê
Die môre, middag deur het elke hoendervrou;
En elke hoenderman het hard hoera gekraai
Vir elke eier in die hoenderhok.
En toe vir niks gestaak – eiers en lawaai
Was albei weg, en niks kon hul weer lok,
En dit was neus verby. Net dit my troos:
‘Ja, ek het ondervinding nou: ek weet
Wat hoenders doen, en wat hul nie kan doen.’
‘n Les soos dit word nooit nie weer vergeet.
Moreel of eties? Vra dit maar aan Joos,
En, plaas van hoenders, teel dan maar pampoen.
XXVI
Jy wat staan treur,
Asem die geur
Orals versprei oor die land –
Die geur van die klei,
Van die blom op die vlei,
Van die brander-nat gras op die strand.
Lente het hier
Bruilof gevier,
Alles gedos in sy groen;
Son, wind en reën
Het die vlakte geseën;
Skoonheid die wêreld gesoen.
Ja, soos ‘n kind,
Teder bemind,
Moeder-omhels word en lag,
So lê die vlei,
Son-bemind, bly,
Heerlik in middaggloed-prag.
Mag word verslaan,
Liefde vergaan,
Dood is die sterkste wat bly;
Neem wat jy wil,
Kwansel, verspil –
Nooit kan jy hou wat jy kry.
Tog, daar is een,
Mensdom se seën –
Een wat die sterkste sal staan!
Een wat oorwin
Dood en sy sin,
Liefde en mag wat vergaan –
Skoonheid wat bly
Eeue-deur vry,
Kragtig gekroon met sy krag;
Skoonheid wat vlei,
Bekoor en verlei –
Skoonheid, wat win as jy wag!
XXVII
Outa Adam en ek het gisteraand
By die kruispad ‘n spook gewaar:
In die wit maanlig was ‘n spookgesig
Met wilde, verwarde haar.
‘Dis Tannie haar spook, wat laaste jaar
Van die galkoors dood is, baas.
Sy sit en wag tot middernag,
Tot die spoke fluitjie blaas;
Dan kruip sy t’rug na die spokeland,
En dan maak sy daar groot lawaai
Oor haar kinders hier wat verjaarsdag vier
By Jiems in die Mieliedraai!’
XXVIII
Gemmer-geur in die tuin en die mirre van reseda
(O boetie, die lewe is mooi, en ek het in die lewe lus!),
Brom-bye bowe die tulp, wat hul bewend en bruisend dra
(O boetie, die son skyn mooi om die wêreld hier te sus!).
Die angeliere spog, en die rose pronk in prag
(O boetie, my boetie, geniet, want die somer is amper oor!);
Die kruidjie-roer-my-nie waak, want dit is nog helder dag,
En die rooivlerk-spreeus dié sanik daar bo by die boomgaard-voor.
Dis helder sonskyn hier, en die seder-skadu’s val
Kort op die reseda in ‘n plas van bruin-groen-swart;
Die glaas-oog-voëltjies sing in die bossies teen die wal –
O boetie, waar skuil jy weg met ‘n grafsteen om jou hart?
XXIX
Diep water omring met palmiet, waar die vinke in speel
En rooibekkies nes maak as winter die wêreld verlaat;
Swart water, so donker en sag as die skyn van ferweel,
So stil en bedaard as ‘n oumens of kind se gelaat.
Die hoë pop’liere beskadu die rand van die dam;
Die wilgerboom treur oor die leisloot wat loop na die meul;
Maar hier is geen skuilte of dak teen die son as hy vlam
En sonder barmhartigheid brand as ‘n bitter en folt’rende beul.
In jare tevore het hier die rivier in sy glorie gestroom
En, trots in sy waatrige krag, hom ‘n weg deur die wêreld gebaan;
Met ryke en blarige ruigte sy ru, nuwe oewers omsoom,
En sag op die silwerwit sand met sy spelende golfies geslaan;
Gelok met sy soet suiwer water die bonte juweel van sy kant,
Die wilde visvanger wat fladder in vinnige strale van kleur;
Gestrooi met ongierige golwe die saad van ons blomryke land,
Om later in lente te lewer ‘n oes van verlokkende geur;
Geslenter die turf’rige grond deur, die vlakteland oor tot die vlei,
‘n Kronkelend’, koddige sloot, oorskadu met salie en gras,
Vlak vloeiend, ‘n stroompie gemeng met die geel van die gruis’rige klei;
En vlytig die land deur gespoel om orals die klippe te was.
Die Tyd was sy baas; en betower deur son, reën en wind, het sy baan
Verander, verrek en verwar; en sy water het agtergebly
In mod’rige poeltjies en gate deur war’lende water geslaan
In sagte en vetryke grond, wat geen hulp teen sy aanslag kon kry –
‘n Swart, diep, palmietgras-omring gat, die seekoei se skuil in die tyd
Toe seekoei en groot likkewaan hier geswem het as heer van die stroom;
Stil water wat dien as ‘n spieël vir die son as hy water verslyt
Tot wasem wat reik tot die berge, wat blou teen die hemel staan droom:
Hul droom van die lang-verby tye, toe bokant die bruisende skok
Van wind-opgesweepte seebranders hul rotse die son nog kon soen
En met hulle vaste droë eiland die seevoëls na hulle kon lok
Te rus op hul oeroue klippe, geklee in die seegras se groen.
XXX
‘Kriek, kriek!’ in die sand sing my wiele.
Ek speel met die sand as ek sing,
Deur rooi sand, deur swart sand, deur grys sand –
Waarheen ook my baas my wil bring.
Ek worstel en stoei deur die drifte;
Ek slinger en swaai as ek sak;
Ek bewe berg-op en berg-afdraand;
Ek flikker-galop oor die vlak;
Ek steun oor die roes-rooie klippe;
Ek snik as ek slote moet oor;
Ek slenter deur grasryke velde;
Ek dreun met die kriekies in koor;
Ek veg met die eeue-vas berge,
Wat dou van die blou hemel drink;
Ek worstel met modder en water;
Ek struikel waar hoop vir my wink;
Ek dra wat ek dra uit die duister,
Uit noue vertwyf’ling en nood;
Ek dra wat ek dra, na die vryheid,
Na droefnis, verdoem’nis en dood.
‘Kriek, kriek!’ in die sand sing my wiele –
‘n Hooglied vertaal deur die veld;
En waar ek ook slenter, daar sing ek
Die lied van ‘n Voortrekker-held –
‘n Lied van afwis’lende ritme,
‘n Klaaglied, ‘n loflied, ‘n ween,
‘n Koor van genot en van smarte,
Van rampe en vreugde en seën.
XXXI
Waar die Katberg, wit-kapok-gekroon,
Die suiderland oorsien,
Daar het ons in ons jeug gewoon,
En arbeidsaam gedien.
Daar het ons soetgras saam herkou
Op die son-gevlekte vlei –
Kan jy die dae nog onthou,
Al jare lank verby?
Die Katberg oor, die wêreld in,
Lang skofte deur die sand:
Ons het geworstel en gewin
Tot in die noorderland.
‘n Nuwe wêreld het ons nou
En ‘n nuwe soort van wei –
Kan jy die dae nog onthou,
Al jare lank verby?
Die Katberg oor, die Koup verby,
Die diep riviere deur,
Tot waar die hoë land versprei
Sy soet tamboekie-geur,
Waar leeus en tiers hul nagprooi kou
En die olifante wei –
Kan jy die dae nog onthou,
Al jare lank verby?
XXXII
Saal en toom en buikgort
En my maanhaar wil ek wed!
Daar was nooit ‘n land soos hierdie nie,
‘n Weiland-wêreld mooier nie,
As hierdie wêreld hier!
Vlei en vlak en helling,
En orals die ope veld,
Waar ‘n perd soos ek kan draf en hol,
Galop en spartel soos hy wil,
Dag in na hartelus!
Die domoor-osse bulk net,
En hul praat oor laaste jaar –
Oor die soet ou Katberg-weilandgras,
Oor die ouderwetse wêreld daar,
Waar ek nie weer wil wees!
Saal en toom en buikgort!
Dis die wêreld hier vir my!
Daar’s nêrens so ‘n wêreld nie,
So uitgestrek soos hierdie nie –
‘n Perde-wêreld dié!
XXXIII
Yster roes van nattigheid;
Yster word verkleur deur tyd;
Yster is gemaak vir stryd –
Gee hom bloed te drink!
Bloed! Bloed! Bloed!
Spies geskerp op spies, kan sny –
Spies wat wag op wat hy kry;
Spies wat na sy offer vry –
Gee hom bloed te drink!
Assegaai vir stryd gemaak;
Assegaai wat dors na wraak;
Assegaai wat bloed wil smaak –
Gee hom bloed te drink!
Bloed! Bloed! Bloed!
Tref so diep soos smart kan tref,
Spiespunt oor tot by die hef,
Tot geen siel meer smart besef –
Gee hom bloed te drink!
Dood wat dood kan proef en slaak,
Bloedlus wat tot beul vermaak
Alles wat sy skadu raak –
Gee hom bloed te drink!
XXXIV
Jy vra my: ‘Is jy dapper?
En hoop jy nog te win,
Hoe hoog ook styg die donker wolk,
Hoe hard die taak is vir ons volk,
Hoe klein die kans, die moed hoe min?’
Jy vra my: ‘Is jy dapper?
En is dit na jou sin?’
Ek antwoord: ‘Nee, nie dapper!
Ek is te sleg en swak;
Ek weet die taak is alte groot;
My hart is byna hoop-ontbloot;
Ek dool op Moed-verloor se vlak.’
Ek antwoord: ‘Nee, nie dapper:
Ek is al halfpad mak.’
Jy vra my: ‘Glo jy seker
Dat God sal uitkoms gee?
Ons het so baie hard geveg,
En moed en hoop en krag is weg:
Daar is geen hoop op uitkoms, nee!’
Jy vra my: ‘Glo jy seker
Met oë blind van wee?’
Ek antwoord: ‘Skyn die sterre
Vir altyd, dag en nag?
Hoe kan jy ooit die son se skyn
Bespeur as skemerlig verdwyn?
Hoe kan jy ooit die daglig wag?’
Ek antwoord: ‘Man, die sterre
Dié gee my nuwe krag.’
Ja, ek was op die vlakte
Waar mense moed verloor:
Daar het ek in my siel gebewe;
Daar bitter, bitter smart deurlewe;
Daar baie dinge aangehoor –
Maar ek is uit die vlakte
En bo sy skadu’s oor!
XXXV
Daar’s nog die lang rooi wapad voor my,
Wat op- en afdraand deur die vlakte koers,
Vol stof’rig’ sand, wat rooigeel oor my
As roukleed trek ‘n rooigeel floers.
Waarheen dit lei, dit weet ek nie;
Ek trap maar stadig as ek stap.
Ons loop die wêreld in, en wie
Kan sê ons loop nie vir die grap –
‘n Grap wat niemand ooit bespeur,
Waarom geen mens op aarde lag –
‘n Grap die lange lewe deur
Van môre-rooi tot middernag?
XXXVI
Vleg vir my bruid ‘n mirtekrans;
Gee haar ‘n lelie in die hand
En lei haar uit en laat haar dans –
Dit is jou laaste, laaste kans,
Want môre is sy uit die land.
Haar oë is helderder as lig
Op bruilofsmôre. Bitter nag
As eens my laaste liefde-plig
Dit is haar oë toe te dig
En sugtende te sê: ‘Goeiendag!’
Haar hand is teer, deur liefdetrou
Op bruilofsmôre. Bitter wee
As eenmaal nie my siel berou
Om sag haar hande toe te vou,
En alles, alles, af te gee.
XXXVII
Kan jy nie reg die agterkant spioen,
Kan jy nie seker van die toekoms wees,
Vertrou dan maar jou siel; verslaan jou vrees
En sê: ‘Dit kan ek weet; dit kan ek doen.
En daardie ander weet ek nie en kan,
Al wil ek ook hoe graag, nie anders doen.’
Dan voel jy op jou voorkop as ‘n soen
Die seën van gerustheid – en word man.
XXXVIII
Kom ons ooit weer uit die vreemde t’rug,
Weer om te speel,
Weer om te werk in die wêreldskool,
Weer om te swerwe en rond te dool,
Weer om onsselwe te pla met vra,
Tot selfs die lewe ons verveel –
Al ons lewe en al ons dae,
Weer om bly te wees, weer om te sug?
Wie van ons weet wat die toekoms hou?
Wie van ons weet?
Wie is so seker die Dood is Dood?
Wie dat hiernamaals daar skuil geen nood?
Wie dat daar slaap is? Vir elkeen rus?
Altyddeur in ‘n slaap gesus,
Nooit weer bang te wees, nooit te berou?
XXXIX
Kom dans met my! Kom dans met my!
Wat wil jy liewer, beter doen
As in die lentetyd te vry,
As alles mooi is, alles groen,
En as jy vry, jou lief te soen?
Kom dans met my! Kom dans met my!
Wat wil jy liewer, beter hê
As in die somertyd te kry
Wat lente vroeër het uitgelê
Met rente, soos die mense sê?
Kom dans met my! Kom dans met my!
Wat kan jou liewer, beter wag
As in die winter, ná jou stry,
‘n Tyd vir rus, vir droom ‘n dag –
En dan die allerbeste nag?
XL
Boggom en Voertsek het saam gelewe
Waar die Hantam-berge pryk
En die dun kapok in die naglug swewe
As die wind die biesies stryk.
C
Boggom en Voertsek het saam geswerwe
Waar die boegoe-bossies bloei
En die harde klip, deur die ys gekerwe
In die oerou tyd, nog groei.
Boggom en Voertsek het saam gesanik
In die aand teen die vollemaan:
Sluit ek my oë vandag, dan waan ek
Ek kan hulle taal verstaan.
Boggom en Voertsek het saam gesterwe,
Waar die Hantam-wêreld strek.
Daar’s niks as die storie om oor te erwe,
En niks om daaruit te trek.
XLI
Fluit, windswael, sing en fluit,
Hoog oor die akkerbome!
Die son strooi goud,
En groen skyn al die bome.
En voor die middag sluit
En die aandwind waai koud,
Daar is nog tyd genoeg,
Windswael, vir sing en fluit:
Dit is nog alte vroeg
Vir nag en slaap en drome.
Fluit, windswael, fluit en sing,
Hoog oor die akkerbome!
Die son skyn warm,
En stil rus al die bome.
En voor die aandster bring
Die donker in sy arm,
Daar is nog tyd genoeg,
Windswael, vir fluit en sing.
Dit is nog alte vroeg,
Windswael, vir slaap en drome.
XLII
Hy staan daar sonder titel – ongereken,
Sonder handvatsel, sonder uithangbord:
Geen eer is niks – as eerbaar eerlik teken
Een wat oneerlik eerbaar is geword.
XLIII
‘n Krans-omringde seekoegat
Waar eendvoëls kom om skuil te soek,
Met groot swart klippe waternat,
En groen slymvlekke in elke hoek –
Dit is haar woonplek. As die maan
Die rand en rots met skyn kom streel,
As al die sterre regop staan
Om met die volmaan mee te speel,
Dan kom sy uit die water op
Met groen slym bo haar kop,
Met diamante uit die waterryk,
En ‘n gordel van waterslyk.
Haar ronde oë soos kristal,
Kyk al die dieptes deur,
En die suringblomme op die wal
Strooi rondom haar hul geur.
Dan gly sy oor die klippe daar
Om groen en blomme te vergaar.
Die klimop en krulkrans pluk sy af,
Om ‘n ruiker te maak vir haar watergraf,
En sy soek langs die biesie-poltjiesry
Om ‘n waterhoendertjie-nes te kry.
En eer die sterre afdraand gaan
Agter die skyn van die volmaan aan,
En eer die skemer-daglig spruit,
En die vinke in die ruigte fluit,
En die môrewind deur die biesies suis,
Dan kruip sy terug na haar waterhuis –
Die seekoegat-vrou, die waterwyf
Met ‘n groen slykgordel om haar lyf.
XLIV
Susanna, waar die blare suis
Sag deuntjies van die suidewind,
Waar oor wit kieselsteentjies bruis
Die witter water, daar, my kind,
Hoor al wie ore het om te hoor,
Of wie verstand het te verstaan,
Wat water, wind of blaar in koor
Wil sê voordat hul lied vergaan.
Dis glad nie wat ons dink dit is,
Soos pa praat of die predikant:
Dis heel iets anders. Niemand gis
Die waarheid op die ander kant.
Maar elke diertjie of goggatjie
Dié het verstand, dié kan verstaan
Wat water sing of wind; vir dié
Praat albei eer hul stem vergaan.
En jy, Susanna, as die wind
Jou geel voshare streel, miskien
Kan jy ook iets verstaan, my kind,
En waar daar niks nie is, iets sien.
Ek gee jou hierso vir vermaak
Wat ek as kind gehoor het. Val
Wat ek jou hier bring, in jou smaak,
Dan is dit loon genoeg. Dis al.
Neem wat ek gee, Susanna. Vra
Nie waarom of hoekom nie. Droom
Al slaap jy nie, en sê maar: ‘Ja,
Ek doen dit net maar soos my oom
Wat versies maak en vissies sien
Waar glad geen water is nie. Hy
Sê dáár is ander goed; miskien
Is daar ook ander goed vir my.’
XLV
Dit is die einde! Wat het jy gewen?
Verdriet van wat tevore joue was,
Verdriet wat vreet soos yster heet met vuur
Wat gloeiend in die vlees sy vyand ken.
Dit is jou loon hier op die laaste uur,
Dit jou vergoeding vir die sware las
Hier op die einde – alles wat jy wen.
Dit is die einde! Wat het jy behaal?
Smart wat genadeloos jou siel verdruk
En hoop op wat hiernamaals kom, verslaan.
‘n Nuwe wêreld, grys verbleek en vaal,
En Sodomsappels wat in as vergaan.
Jy het gewerk, gehoop, gely, gebuk –
En dit is alles wat jy nou behaal.
Dit is die einde! Wat het jy gekry?
Ellende, jammer, droefnis dag en nag,
Met nou en dan ‘n greintjie van plesier,
Wat wegglip soos die skadu’s oor die vlei,
Waarmee geen mens ‘n arwelfees kan vier.
Vir al jou afgewerkte sielekrag –
Dis alles op die einde wat jy kry.
Dit is die einde! Wat kan jy verwag?
Dat wie jou hier geken het, sal vergeet
Hoe klein jou siel in armoed hier moes krimp,
Te suinig af te gee van al sy prag –
‘n Sieltjie selfs te min om oor te skimp;
Om stil te slaap; van niks meer iets te weet –
Dit is die grootste wat jy kan verwag!
XLVI
Waar die koue noordpool-naarheid
Die rotse bewerig maak,
En die skitterende noorderligte
Oor die woeste ysveld waak,
Waar teen die groen ysblokke
Die groen seewater bruis,
Daar in die noordpool-wêreld
Het die wit ysbeer sy huis.
Hy’s wit soos fyn wit donsies
Van winter se kapok,
En sy bere-vel is lank van haar
Soos ‘n wit angora-bok.
En sy ogies fonkel geler
As die noorderson se skyn,
Wat blink voor sy helder sonnelig
In die noordpool-nag verdwyn.
Hy’s warm en sag in sy bere-grot
Wat tussen ysblokke is;
Daar slaap hy deur die noordernag
En eet sy noordpool-vis.
Daar sien hy hoe die walvis spuit,
En die robbe rondom speel;
En die klein yswolfie is sy maat,
Met ‘n vel soos wit ferweel.
En bo hom swerwe seevoëls
Wat van ou Ysland kom,
Waar in die swarte skadu-berg
Die heks van Hekla brom.
XLVII
Verroes is sy loop, verroes is sy haan;
Sy trekker is styf; sy korrel is plat;
Sy waarde is niks nie; sy nut is vergaan.
Hy’s sat van sy skietwerk, sat.
Arme ou roer! Gedaan,
Afgelewe en afgewerk.
Vroeër so mooi, so nuttig, so sterk:
Nou is jou glorie vergaan.
Wie wil jou hê, roer? Wie sal jou koop
Met jou ou verroeste dubbelloop?
Wie sal jou eer, roer, wie sal jou hou
Vir ‘n ding wat iets werd is nou?
Moenie so praat nie! Wat weet jy
Van die eer en die roem wat ‘n roer behaal?
In die veraf jare lank verby
Het hul met my gepraat in ‘n ander taal:
‘Flukse ou roer! My vrind,
My maat en my maat se maat!’
So het my baas gepraat. My kind,
Het iemand ooit so gepraat
Met jou in die dae al lank verby?
Het jy ooit so eer en roem gekry
Vir wat jy gedoen het in die tyd
Toe daar nood in die land was en harde stryd?
Hang my op naas die rooi kruitblikkie –
Hy was my maat in die ou tyd, kind.
Ek laat niemand meer skrik nie. Selfs die kwikkie
Kom sit op my loop en verklaar my vrind.
Ek is afgelewe. Nou ja,
Afgelewe en afgewerk –
Ek wat vroeër so goed en sterk
Saamgewerk het met die wa
Daar in die woeste wilde veld
As maat van die eerste Voortrekker-held.
My werk is gedaan, dit is klaar met my –
Ek dink aan die dae al lank verby.
XLVIII
Ek het ‘n mannetjie van potklei gemaak
Met ‘n hoed en ‘n baadjie, met skoene en broek;
Nou moet ek vir hompie ‘n speelmaat soek.
Hier is ‘n perdeskoen, krom en gekraak,
Met die spykers daaruit en die gate vol gruis –
Is dit nou ‘n speelmaat vir hompie tuis?
Hier is ‘n padda wat slaperig sit gaap,
Duis’lig blind in die sonneskyn –
Nee, maar vir hom is potkleitjie te fyn.
Hier is ‘n koggelman. Stadig, jou swaap!
Ek wil jou net kry om ‘n speelmaat te wees,
En jy blaas al so hard: jy is amper al hees.
Hier is ‘n skoenlapper, groen, wit en blou;
Flink in die son vlieg hy bowe die blom –
Dis nou ‘n eersteklas speelmaat vir hom.
Nee, ek wil liewers potkleitjie behou –
Self met hom speel as hy speelmaat wil hê,
Self met hom praat as hy iets het te sê
Ouboet sê: ‘Jan, jou potkleitjie is stom:
Hy kan nie praat nie; hy is mos maar klei –
Net maar so dood soos die kors op die vlei.’
Ag, ek weet beter. Potkleitjie – vir hom
Is dit nie nodig om lewendig te wees nie:
Kan hy nie praat nie, hy is tog nooit hees nie.
XLIX
Sing, vinkie, sing!
Dis lekker vir jou om te sing
As die son sy sonskyn bring
Om die pad met goud te saai
Waar die wilgertakke swaai
As die koel veldwindjie waai.
Sing, vinkie, sing!
Ek wens maar ek kan fluit
Soos jy, dag-in, dag-uit,
Oor die water, oor die vlei,
Waar die wit aandblompies sprei
‘n Blomtuin wit vir my.
Sing, vinkie, sing!
Hier waar jou nessie swaai,
Met vinkietjies belaai!
Leer hulle algar ook te sing
Vrolik en vlot as die sonskyn bring
Goud vir die môre en middag. Sing,
Vinkietjies, sing!
L
In ‘n gat daar onder die sukkeldoring
Het ‘n dwergie-man sy huis.
Die mure daarvan is goudgeel klei,
En die vloer van silwergruis.
En die lampe is klein vuurvliegies,
Wat skitter soos sonneskyn
As die groen van die skemeraande val
En die son se glans verdwyn.
Die stoele is bergkristalle,
Wat onder die liggies blink;
Die tafel ‘n groot wit paddastoel,
Met sy steel in die gruis gesink.
Die kussings is fynste wit kapok
Uit tinktinkie-nes gesteel;
En die deurgordyn is ‘n mierkatvel,
So sag soos sag ferweel.
Hier lewe die dwergie die jare deur
Waar niemand hom ooit sal stoor;
En hy en sy vrou kom net maar uit
Om water te haal uit die voor.
En die kinders die sê as hul altwee sien:
‘Kyk daar loop die muisies gou!’
En hulle weet nie wat hulle muisies noem,
Is die dwergie-man en sy vrou.
LI
Onder die waboom sit ek en wag,
Onder die skuil van sy blare,
Vroeg in die môre; die oos is nag,
Donker soos komende jare.
Alles is stil om my, alles gesus –
Net maar die jakkals hou losie.
Flou word die sterre: hulle smag na hul rus –
Flou word miskien selfs die Josie.
Hier op my vuurtjie daar brand nog ‘n tak,
Wit met die as wat so mooi is;
Rondom hom lê al die kole, verswak,
Gees van die vuur, wat nog rooi is.
Swart is die wêreld, maar groen in sy swart,
Purper en bruin oor die bossies.
Koel waai die windjie, vergeur tot sy hart,
Vol met die ruik van die klossies.
Koeler en koeler word alles en los,
Ryp vir die komende jare,
Swanger met bloeisels die waboombos,
Swanger met dou sy blare.
Ver in die ooste daar offer die son
Strale wat stry met die skade –
Netnou is oor my die bloue blafon,
Netnou die dag se genade!
LII
Grysblou bulte voor my en die motreënmis op die pad,
En ‘n pêrel-besaaide witdoring met sy bas en sy blare nat;
Nêrens die lag van die lug nie; die lied van die veld versmoor
Deur die sag, sag stadig sanik van die reën wat jy orals hoor.
Rou in die rond en route waar gister die rykdom was,
Geur van die geil blomruigtes en groen van die nuwe gras;
En die wêreld orals grys, verlate en eensaam-stil,
Krag ontbloot van kragte in die son se skyn verspil,
Soos ‘n man wat moeg gebuk loop, sy hart deur haat versteen,
Met sy liefde lank verwaarloos, alleen, alleen, alleen!
Gryns teen my, hemel en wêreld, sonder glimlag, sonder groet,
Grimmig om skuldvergelding, vir bloed wat boet vir bloed;
Dek my die newelwolke en die motreënmis oor die pad,
Soos die takke van hierdie witdoring met sy bas en sy blare nat,
Hier waar ek skuil kan vinde in die aand eer die skemer slaan –
‘n Groen-swart sluier om my as my laaste dag vergaan;
En my oë sien die lyke, my ore hoor die ween,
As ek huiwer in die skadu hier, alleen, alleen, alleen!
Ja, ek was ryk met die skatte van die rykste koningsprag,
Ryk in die ruwe weelde van my wilde heidenmag.
My woord was ‘n woord van dwang vir wie woord of dwang verstaan;
En my heerskappy was hoog soos die lig van die nuwemaan.
Ek was koning van ‘n volk, regter en hoof voorheen,
En ek huiwer hier vannag, alleen, alleen, alleen!
O wit-gekleurde geeste wat eenmaal mense was!
Rooi van die lippe en blou van die oë vergaan soos gras
Waarop die somerson met sy brandende strale skyn;
Groen in die môre die gras; verkwyn in die aand, verkwyn!
O wit-gekleurde geeste waarteen ek skuld bely,
Neem wat ek het, my lewe – neem dit en laat my bly,
Hier waar ek huiwerig wag op niks wat my siel kan seën,
‘n Vonk wat nie meer lig het nie, alleen, alleen, alleen!
Nou is dit tyd vir my eer die dagbreek se perlemoer,
Bont met die môrebloed, in die ooste begin te roer –
Tyd om wat lewe hou, aan die swart geheim te gee,
Sonder om wins te vra soos die reën aan die gierige see.
Ek het gelewe, gewerk; is dit maklik of moontlik nou
Om iets wat ek ooit gedoen het, te ontdoen met my naberou?
Dek my die sluier van die nag en die motreënmis oor die pad,
Soos die takke van hierdie witdoring, met sy bas en sy blare nat!
Die Bergtragedie (1932)
Die najaar, met sy nuwe gras,
Met reën wat bult en vlakte was,
Met milde koelte wat die brand
Van somerdroogte deur die land
Versag, en oor die wingerd strooi
Die afvalblare ysterrooi
– Pontak se rou wat sonder traan
As treur vir somersaftrek staan –
Die najaar wat die lelieblom
Laat blaarloos bloei op leegtes, kom.
Nou waai die wind oor weiland braak,
Oor saaigrond van sy groen versaak;
Dit swaai die wilgertak wat geel
Van songloed vir sy blare steel;
Dit streel die grys renosterbos
En die dor fluitjiesriet, verlos
Van saad wat, deur die wind gewaai,
Die oewers van die lopie saai;
Dit strooi in klowe die wit sand
Wat skulp-gespikkel op die strand
Gelê het, waar die groot rivier
Met bruin skuimbranders later tier;
Dit raap tesaam in hoek en draai
Die dooi boomblare wat verwaai
Met ‘n geritsel, soos ‘n sug
Wat wegraak in die kou, blou lug;
Dit klits die pan se watervlak
Tot skuim wat teen die biesies plak
– Grys, geelwit skuim, deur stof verfoes
Van reinheid tot ‘n modderroes;
Dit slinger oor die velde heen,
En die betowerde kranse teen,
Die bulte oor, die berg verby,
Oor sandvlak met sy duin en vlei,
Oor diep verskeurde hellingklei,
Waar kraak en spleet die mag bely
Van die uitspoelstortreën wat kan terg,
En meer as wat die droogte verg
Van grond en aarde eis en vat,
Totdat hy, van sy wreedheid sat,
En nie meer nydig soos die see
Sy water weer tot wasem gee.
In koorgeskal, van twyg en tak,
Waar Somers laaste blare hak
– Die dooie blare wat behou
Die bruingeel kleure van berou –
Klink in die môrestond die lied
Van vinke wat ‘n lofsang bied
Aan wie wil hoor, ‘n bly koraal
Waarvan die dowwe weerklank dwaal,
‘n Sag gefluister skaars gehoor,
Die stroombos deur, die vleiland oor,
En van die doringbome kom
Die heuningby se sag gebrom.
‘n Veld vergroei met kêr-kêrbos
En dekrietgras, waarteen die os
Hom skawe as hy deurtrek; sand
Nog nat met klam van reën; ‘n land
Van ruigtesuurveld wat sy oes
Nog in hom hou, en waar die roes
Wat winter op die wêreld bring,
Al stadig deur die groen verdring
En geil gemaak word, waar die saad
Reeds opskiet en die skuil versmaad
Wat dekselsand en wapadstof
Verskaf het, en sy onmondig lof
Songulsig boontoe opsteek, klaar
Vir wat hom voorlê hierdie jaar.
En agter strek ‘n laag van grys,
Van suikerbosse wat kan wys
Op jare van verdrukking deur-
Gelewe en deurstaan; die geur
Van tolbos en van waboom sprei
Die vlakte oor; die heuningby
Is besig met sy werk en brom,
En suikerbekkies vlieg rondom.
Daar aan ‘n slanke vlierhouttwyg
Is reeds die grasring aangeryg
Wat vinnig tot ‘n nes sal groei,
Voordat die jong viooltjies bloei –
Die nes met week dons uitgevoer
Waarin die nuwe paar kan boer,
Waarin die grys-bruin eier kan rus,
En veerloos kuikentjies, gesus
Deur sagte veldwind, as hy waai
Hul veilig om en om kan draai.
‘n Jong seun, in sy jonglingsdrag
Klaar vir die klim, met jonglingskrag
Wat in die slanke spiere steek
En moeilikheid kan win en breek –
‘n Krag wat ongeskoold sy sin
Kan nastreef met die hoop op win,
En wat gevaar en dreig versmaad
En met sy jeugdige moed die daad
Wat voor hom lê, as mikpunt ag,
Trots in oortuiging van sy krag.
In sonskyn wat die groen laat blink,
In warmte wat die wit dou drink,
En onder daardie wolkloos blou
Wat afkrom tot die see, en hou
‘n Dieper, donkerder saffier
As wat die lug daarbo versier,
In stilte, vredevol rondom,
Waar net die veraf weerklank kom
Van die seebranders, ver benee,
Wat teen die Houtbaairotse skree,
En met die bergkanarieslied
Wat onverwags ‘n welkom bied
Uit ruigtebos, nog môre-nat,
Betree die seun die kronkelpad
Wat oor die bergkruin suidwaarts stryk
En veilig vir sy voetstap lyk.
Die wind kom op, die oostewind,
Wat wasem op die seevlak vind,
En gulsig, met sy gierige krag,
Dit opstoot waar die berg hom wag.
Hy jaag dit as dun wolkies aan,
Kou vog wat teen die rotse slaan,
En aanpak as dit uitmekaar
Verstrooi word en dan weer vergaar
Tot dikker newelmassas, swart
Soos middernag en koud soos smart –
So bitter koud dat bos en klip
Met trane drup, en trane glip
Bo oor die krans, voordat die mis
Die bergvlak met sy duisternis
Oordek het. In ‘n oomblik taan
Die son se strale, en vergaan
Die blou lug bo se sag asuur,
Die see daaronder se glasuur;
Die weerklank van die branderhuil
Verdoof; die bergkanaries skuil,
Verkluim en liedloos, onder loof,
En die natuur, van glans ontroof,
Lê stil, oorrompel deur die mis
Wat met die wind en sonlig twis.
O prag van donker newel-wind
Wat met een slag die son verslind;
Wat met sy skadu, magtig, sterk,
Die heilglans van die lig beperk,
En wat tevore helder dag
Gewees het, maak tot middernag –
‘n Nag waarin geen sterre skyn,
Waar alles in die swart verdwyn;
‘n Nag wat nat met motreën is,
Met voelbaar, vatbaar duisternis,
Angswekkend met sy stille krag,
Oorstelpend met geheime mag,
En vol gevaar lê, swart en wreed,
En donker soos ‘n doodkiskleed!
Die bergmis borrel oor die trans
En strooi sy grys oor kloof en krans.
Dit golf tot onder in die dal
Soos water van ‘n waterval
Waaroor die skuimdons swierig sweef,
Waarin die son se skynsel leef.
Dit kruip al om die rotsskans oor,
Van agter donkerswart, van voor
Soos nuut kapok, spierwit en sag,
Waaroor die môresonstraal lag,
As hy met tere lig bestraal
Die donserig wolk se grys en vaal
En met sy towerstaf die vuil
Van dowwe as tot goud verruil.
Hy skep daar uit die donker grys
Die puur wit van ‘n paradys
Van reinste sneeu, van blink ivoor
Wat, wie dit veraf sien, bekoor.
Dit is die dekkleed wat die see
Se wasem vir die bergkruin gee:
‘n Mantel vir die majesteit
Van klipmassief, waaraan die tyd,
Wat alles wegruk en verskeur,
Vergeefs gevreet het jare deur,
Wat, ondanks terg van wind en weer,
Net trotser in sy trots regeer
Met uitgehakte punt en rand
As reusesieraad oor die land.
Daarbo, met donker, klam en hard
Soos middernag se duister, swart
Soos dieptes van ‘n put wat dig
Beskadu lê, en waar die lig
Gebreek word tot dit donker is,
Rus, meester van die berg, die mis.
Hy drup sy stadige druppels sag
Oor heesterstruik en blommeprag;
Verskuil die afgrond wat verdwyn
Agter sy nat, grys wolkgordyn,
En hang bo oor die voetpad, smal
En gladderig-glipperig, langs die wal
Waar sandsteenklippe, mos-verkleur,
Oor die verduisterde dieptes treur.
O jongelingsmoed, wat deur kan stry,
Gevare teen, die hoop verby;
Wat met ‘n glimlag, hoe ook vrees
Die hart laat hardloop, man kan wees,
En op sy eie krag kan bou,
En op sy jeugdige moed vertrou!
Die jong seun stap versigtig, sag
Die voetpad op. Die helder dag
Wat net-nou om hom luisterryk lig
Gestrooi het en sy aangesig
Vergul het met die lewendige gloed
Van sonkleur, en sy jonglingsmoed
Versterk het tot hy duisendmaal
Meer lewenslus gevoel het, faal.
Die donker klem sy kloue vas
Oor hierdie wêreld. Waar hy tas,
Versigtig, soos ‘n blinde trag
Sy pad te vind, is donker nag.
Sy voete op die bergpad gly
Die mos-geverfde rots verby
Tot waar die gras die grond versier,
En bliksemsnel van brein na spier
Vlieg, om te waarsku waar dit kan,
Die prikkel wat tot krag moet span.
Te laat! Die jeugdige, slanke lyf
Word in ‘n oomblik dood-verstyf.
Die kennis wat die na-gevaar
Wat daardie grys gordyn kan baar,
Besef, besef hoe hoop’loos min
Selfs jonglingsmoed die stryd kan win.
Krampagtig gryp die kinderhand
Na houvas aan die afgrondsrand.
Die kelkiewyn-bos wat hy klou,
Is glibberig glad met bergmisdou.
Sy vingers gly daaroor en glip,
Die naels verskeur, oor rots en klip.
Niks meer wat jonglingsmoed vermag
Vir redding nie! Die afgrond wag,
Nog hier en daar in sonneskyn,
Daaragter die grys misgordyn.
‘n Wanhoopsgil wat weerklank kry
Van bergkrans en van kloof; dan gly
Die grys gordyn, ‘n tik tevoor
Uit sy egale gang verstoor
Deur daardie kort vertwyflingstryd,
Weer statig in sy majesteit,
Asof hy van sy wrede krag
Bewus is, oor die berg se prag.
Seshonderd voet en meer beland
Benede daardie afgrondsrand
Die mis se offer. Daar bestaan
‘n Kliprak in die krans, waaraan
Die ranke klimop wat daar groei
En die bergblomme wat daar bloei
– Krulboegoe, aalwyn, stekeltee –
‘n Weelderige versiering gee:
‘n Breë kliprak, met sy groen
Nou deur die middagson gesoen,
Waarop die dooie liggaam vind
‘n Rusplek waar hy deur die wind
Gestreel word. Op die groen gestrek,
Omraam met gras en half oordek
Met die krulboegoeblare, rus
Die lyk daar deur die wind gesus.
Die Siel wat deur die Dood ontspruit,
Rys stadig uit die liggaam uit –
‘n Droewige siel wat skaars die druk
Van lewe mis, deur ongeluk
Ontydig van sy taak ontslaan
En nog nie seker van bestaan
Of nuwe lewe nie; ‘n gees
Wat, sonder meely, sonder vrees,
En sonder selfbewussyn, kyk
Neer op die dooie kinderlyk.
Bo in die wydte van die blou,
Waar die pronkson sy glans behou
En met sy warme middagstraal
Die bergmis wat na onder dwaal
– Die bergmis wat nog gierig soek
Teen elke krans, om elke hoek,
Na wat daarbo met hom wou stry,
En nêrens wat hy soek kan kry –
Verwasem tot dit in die lug
Tot niks wat sigbaar is, vervlug –
Daar swewe in statige kringbaan rond
‘n Adelaar op die middagstond.
En uit die skeurtjies van die klip
Kyk geitjies skuwerig uit en glip
Versigtig nader om te loer
Of die verminkte lyk nog roer.
Die treurende Siel rys op en kyk
Neer op die bloedbevlekte lyk,
En sien die grys-vaal, bleek gesig
Wat, opwaarts na die blou gerig,
Met oop, onsiende oë vlak
Onder die kransmuur van die rak
Daar stillê in die son se lag,
Sy trotsheid deur die dood versag,
Met om die jeugdige mond die trek,
Verstyf, van smart, deur angs verwek;
Die een been krom en weggesteek
Onder die lyf; die nek gebreek;
Die sagte vingervel verskeur
En met kneusvlekke bont verkleur.
‘n Kind se liggaam, slank en rein,
Waarin elke rondte, elke lyn
En elke spier volmaak bewys
Die skoonheid wat die kunst’naar eis
Van wat hy vir sy kunsmodel
Gekies het; sag, fluweel-glad vel,
Net stadig deur die wind gelooi
Tot ligte bruin, waardeur die rooi,
Jong lewensbloed, toe lewe daar
Gehuisves was, in elke aar
Geskyn het; spiere slank en sag,
Deur werk gerond tot jonglingskrag
Wat nog sy onmondige slankheid hou
En sierlik oor die beengebou
Gegolf het, toe bewegingslus
Dit aangespoor het om bewus
Te krimp tot harde bande wat
Die waarskusenuprikkel vat
Wat elke spier en weefsel voel
En voortsit tot ‘n daad met doel.
‘n Kinderlyk, maar van ‘n kind
Wat reeds in hom die voorjaar vind
Van mannesomer. Nek en ken
Gee blyk van wat die jare wen;
Die bleek gelaat se trekke toon,
In hom het manlikheid gewoon;
Bewuste sielskrag; louter moed,
Wat onmag en versuim vergoed;
Karakter en die vaste wil
Wat leed kan dra en smart kan stil.
Die ope kakiehemp se kraag
Lê om die slanke hals, waar vaag
Die groot knikspiere van die nek
Van sleutelbeen tot kopbeen strek.
Die kakie-kortbroek, half verskeur,
Krul om die ronde dyspier; deur
Die deksel wat sy drag verleen,
Steek die stomp-afgebreekte been
Met nuut-gestolde bloed bedek
Wat die geel kakieweefsel vlek.
‘n Kinderlyk. Waar meely eis
‘n Droefnistraan as treurbewys,
‘n Snik, ‘n smartvol soebatsug,
Of jammeruitroep om te lug
Die hartstogspyt dat iets, so geil,
So wreed verniel is, eer die peil
Van vol volmaakte mannekrag
Bereik is, dwing die skoonheidsmag
Wat goud kan giet oor droesemslyk
En selfs die Dood met prag verryk,
‘n Hulde aan sy heerskappy
Wat sterker troos as medely
Van wie vir wat die skoonheid sprei,
Bewondering oor het, en wat bly
Sy mag erken, wat groter is
As die kou Dood se duisternis.
O skoonheid wat die liggaam skep
En die jaloerse tyd verlep
Totdat hy later, met berou
Vir wat hy van homself onthou
As reeds die Dood daarginter wenk,
Vir die ou mens nuwe skoonheid skenk …
O skoonheid, wie sal ooit verklaar
Jou wese, of jou wonderbaar
Onsterflike invloed wat die siel
Vergoed kan heilig of verniel?
Die wysgeer wat, verdiep in dink,
Sy hartstog opgaar tot, vermink
En uitgedoof, dit nie meer krag
Of lus het om die skoonheidsmag
Te huldig met die hulde wat
Sy siel se drang-tot-dank versat,
Hy skryf en praat omslagtig oor
Die skoonheid wat die mens bekoor.
Die ‘gulde sektor’ wat hy stel,
Die reëls waarvan hy ons vertel,
Presies, formeel in kataloog,
Vir die estetiek wat hy beoog,
Kan nooit jou wese openbaar
En nimmer ooit jou mag verklaar.
Die Siel kyk op sy woonstee wat nou leeg
Daar lê, die ledemate van die lyf
Waarin geen bewerig lewenstrek beweeg,
Nou deur die dood reeds half met koue styf.
Die skoolkleur-gordel, wit en donker-blou,
Wat die jong romp omgord; die kakiebroek
Waardeur die bloed, sy rooi reeds swart met rou,
Al stadig syfer en ‘n staanplek soek;
Die baardloos gladheid van die bleek gesig,
Nou vredevol met doodse vrede, stil
Soos een wat klaar is met die lewensplig,
En vir die Dood se koms nie meer sal gril
Of uitwyk nie. Die ooglid, lang behaar,
Wat aan die grys-blou oog ‘n sieraad gee,
Die ronde wang, sy rondte bloedloos waar
In lewe dit gebloos het. Stille vree,
Soos wat die skemering in die aand trek oor
‘n Watergat wat in ‘n bergkloof pryk,
Rus op die vel se pure room-ivoor
En oor die maagdlike skoonheid van die lyk,
Soos op Narcissus, toe hy uitgestrek
Gelê het, skielik deur die dood verstik,
Of jong Patroclus, op die laerplek
Voor Priam’s vesting vir die dood beskik,
En soos op menige jongling wie se draad
Wreed en ontydig-gou word afgesny,
Voordat hul kans kry om, met wil en daad
En moed, vir al wat edel is, te stry.
O rein volmaaktheid, wat betoon
In vorm, gedaante, lyn en vou,
Belofte van nog skoner skoon
As wat nou reeds volmaaktheid hou
– Belofte net so seker van
Vervulling soos die blomknop bied
Wat, as die knop sy blare ontspan,
Tot groter glans en glorie skiet –
Ook so gee hierdie jonglingskoon
Belofte van nog groter prys –
Van vol volmaaktheid wat hom kroon
Met skoonheid wat ons hulde eis.
O Skoonheid, wie sal grense set
Aan jou onmetelike mag,
Of met vermetelheid belet
Die invloed van jou god’lik mag?
Nie in die buiteblik of bou
Van voorwerp, kleur, geluid of smaak
Lê die volmaaktheid wat ons hou
Vir skoonheid, heerlik en volmaak,
Maar in die siel wat sublimeer
Tot goud die skrale sinsprofyt
Uit rein gevoel, en keer op keer
Dit omskep tot nuwe heerlikheid.
Die siel wat weet, wat boontoe vlieg
– Bo oor die drempel van verstand,
Bo wat ons aardse blik bedrieg,
Tot in die ryk verbeeldingsland,
Tot aan die grens van die heelal,
En ‘skoon die buitewêreld grys
En haatlik lyk, met lofgeskal
Die wese van die skoonheid prys –
Die siel, deur sienerskrag verryk,
Deur liefde tot geloof versterk,
Vind skoonheid orals waar hy kyk,
Volmaak, verheerlik, onbeperk,
Selfs in die naarheid wat ons tart,
Selfs in die haatlikheid wat terg,
Selfs in die owerlas van smart
Wat wanhoopsugte van ons verg.
O, vrees nie Skoonheidskrag sal faal,
Of dat ‘n koue filosofie
Die soekende siel sal laat verdwaal
Of ‘keel-afsny vir poësie’;
Of dat die rollende tyd sal taan
Die moed om teen wat vuilheid is,
Te stry, totdat jy eind’lik staan
‘n Siel-ontroofde Hedonis,
Vir elk wat met besielde oog,
Met pure liefde, om hom kyk,
Dra wat hy aanskou, omlaag, omhoog,
Die skoonheid wat sy siel verryk,
En, van die waarheid wel bewus,
Word deur die soekende siel verfyn
Waarop nog smet of vuilnis rus,
Tot iets wat heilig is en rein:
Die valse vlek, die krom, verkeerd-
Gebroke lyn, die kleure grof,
Die afvaltoiings, tyd-onteerd,
Die modder en die wapadstof,
Al wat verwoesting as syne eis,
Al wat verdoemenswaardig is,
Waarop ons met veragting wys
As aanstoot en as ergernis,
Waaroor verderf sy naarheid strek,
Waaraan die knaende tyd al vreet,
Wat nie meer lewe hou of wek,
Wat skaars nog iets van lewe weet –
Daarin, hoe uiterlik onrein,
Of hoe onedel en ontkrag
Dit oppervlakkig ook mag skyn,
Bespeur die siel die skoonheidsprag,
Wat eie onsterflik’ waarde het
En in sy eie glorie staan,
Soos op ‘n hoë minaret
In môregloed die goue maan.
Die mensegees gryp, kennisblind,
Na wat veraf as waarheid skyn,
Klaar om in hartstogwaan te vind
‘n Spoor van wat as skim verdwyn;
Waar mensewete, kort gesnoei,
Verkeerd die valse waarde min,
En dink die kiem sal kragtig bloei
En met sy eie mag oorwin,
En die skraal klatergoud beskou
As suiwer, edele metaal
Waar môregloed oor spinrakdou
In die betowerde kloof verdwaal,
Daar vind die siel, gelouter, vry
Van vrees, vooroordeel en van lus,
Die waarheid wat sy waarde kry
Van skoonheidskrag wat in hom rus.
‘Skoon taal vertolk
Die puur genot wat skoonheid gee,
Net soos die swewend, dons’rig wolk
Die watermag van die diep see
Verkondig, of
Die murmel van die môrewind
Sag oor die duin die dag se lof
Verkondig eer dit weerklank vind –
‘Skoon fluitgesang
Met wonderlike akkoorde paai
Die huiwerige hart wat bang
Vir lewensmart besluitloos swaai,
En harmonie
Weer troos kom skep, waar twyfel eers
Die stempel van die tragedie
Gedruk het, waar verwarring heers –
‘Skoon kleure verf
Die heerlike sonsondergang
Waar in die wes die songod sterf,
Met bont van pers en blou oorhang,
En die oseaan
Wat hyg benee die wonderprag
Van kleurskakerings wat vergaan
Al stadig in die skemernag –
Nie één van dié,
Musiek nòg woorde en kleure, kan
Die innerlike harmonie,
Die wese van die skoonheidsplan
Verklaar nie. Krag
Om te besef wat skoonheid is,
Lê in die siel wat skoonheid ag
As sy onsterflike erfenis.
Bruin en violet,
En die blou van die ametis deur die reën
Verdonker, met groen van gras daarteen,
Die vroeë rooi van die maermanblom
En die sonvrindbloeisels, bont alom –
Dit en meer oor die wêreld het
Die najaar vorst’lik uitgesprei
As sierlik kleed oor veld en vlei,
Oor elke helling en bulterand,
Rivier se wal en rooi duinsand –
Weeld’rige weelde, ryker dan
Ooit Salomon’s troonsaal of die vat
Van die priesterkonings van Ispahan,
Juwelevol, kon toon as skat!
Swart en violet,
En die groen van ‘n geil-versierde kloof,
Oorlaai met die najaar se klimoploof,
Groener as ooit die see
Of die glans van ‘n gloeiend smarag kan gee;
En rooi soos die rooi kleur van die bors
Van ‘n bosveldvoël, of die kleur wat kors
Op ‘n nuut-geplengde plas van bloed;
En swart daaragter, daarnaas, soos roet,
Of die swart van ‘n holte, diep en bang,
Waaroor die skaduwees dreigend hang;
Swart en violet,
Blou en beril-gekleurde vlekke,
En perlemoen-verbleekte plekke;
Hier met silwer, skaars aan skitter,
Daar met bleek as wit en witter;
Hier met goud wat kolle geel
Elke oomblik skielik teel;
Daar met karmosyn se weelde,
En met van die son gesteelde
Prag van skimmer, wat, gebore
Uit ‘n groter prag tevore,
Stadig teer tot niks en kwyn
Tot ‘n gloed van kleur van wyn.
Die Gode wat aan ons
Vir huil, as hier benee
Die Noodlot op ons frons,
‘n Vloed van trane gee;
Die Gode wat kan skink
Die kelk vol bitter gal,
En vir ons aanspoor: ‘Drink,’
En vir ons hoon: ‘Staan pal,’ –
Die Gode wat ons tart
In gloriesonneskyn
Met skaars uithoudbare smart
En skaars verdraagbare pyn; –
Die Gode wat ons pla
Met twyfel of die vrind
Wat dood is, weer hierna
Die vloek van lewe vind –
Het aan ons vir ‘n troos
Wat alles kan vergoed,
Al bly die Noodlot boos,
Al drup ons hart met bloed,
Vir aalmoes aan ons siel,
Vir bystand in ons wee
As smart ons vreug verniel,
‘n Gawe Gods gegee –
Die gawe om te besef
Daar leef onsterflik deur,
Hoe wreed die Noodlot tref,
Hoe jammerlik ons treur, –
Die Skoonheid met sy prag,
Die Skoonheid, rein en groot,
Trou soos die liefdeskrag
En sterker as die Dood.
Stadig, soos seemis wegrol van die see,
Sy statige gordyne deur die son
Verwasem, tot die optrek daarvan gee
‘n Kans om weer, bo die asuurplafon,
Veraf, die wit halfmaan van Bloubergstrand,
Met bulte agter deur die reën vergroen,
En digterby ou Papendorp se sand,
En die blink baai se skitterperlemoen
Waar branders speel-speel met strandrotse veg,
En die bruin skadu van die hawehoof
Te sien, so rol die bergmis stadig weg
Oor bult en dal, oor helling en oor kloof.
En as dit langsaam wegtrek, openbaar
Die wêreld onder, nat met môredou,
Sy rykdom, deur die somer opgegaar
En na die milde najaarsreën ontvou.
Groot plasse groen toon waar die nuwe gras
Met jeugdige groeikrag opskiet, smarag-rein,
Gevlek met kleur – die wit van waboom-as,
Die helder bont van die rooi bloedrobyn,
Die geel van goud en nog meer donker geel,
En ligter verf van lila en lelieblou
Van suringkolle wat so weeld’rig teel
Hul blomtapyte ná die somerrou,
En mosaïek maak oor die veld en sprei
Hul pragte uit ten toon, son-gierig, geil
In kleurepraal. Ver onder op die vlei,
Waaroor die donsrige, dun windwolkies seil,
Pryk wit die geurige wateruintjie-oes
En watersuring en die varkblomblaar
Met sy verniste groen waarteen die roes
Van die rooi kleigrond afsteek; aanmekaar
Staan dennebosse, somber, donkerswart,
En eikebome, half ontblaar, wat treur
Oor die verlore warmte wat die hart
Van somer mild gestort het, en die geur
Van blom en blaar as offerande swaai
Oor na die see wat bydra om sy deel
Van wierook as ‘n wasem oor te waai
Die wêreld in. Daartussen, groen en geel,
Pronk huis en praggebou, die deurmekaar
Van die ou moederstad met straat en laan –
Ou moederstad wat driemaal honderd jaar
Gestaan het in sy skoonheid, en nog staan
Trots in sy ou tradisie, wat nòg tyd
Nòg teenstand van sy afvallige ketterkind
Kan buig of breek of stadigaan verslyt
Eerdat hy deur volharding seë vind.
Die siel kyk neer op wat die wêreld toon,
Die fraai verskeidenheid van vorm en kleur
Op bergland, waar nog môrewasem woon,
En laagland met sy blommeprag vergeur.
Regs rys die swart massief van Duiwelskop
En links die skier gelyke Tafelberg;
Dan Leeukop met die ou vlagpaal daarop,
In die grys môrewasem half verdwerg.
Daaragter die Atlantiese Oseaan,
Met Robbeneiland as ‘n grys-grou lyn;
Links vóór die baaistrand, waar die branders slaan,
En die halfmaan van water met sy skyn
Van glinster wat die oog verblind as ‘t waag
Om op sy glorieskynsel neer te kyk;
En verder weg, deur krans en bult geskraag
En deur die waas en son met kleur verryk,
Lê vorstelik in hul statige majesteit
En pragtig met hul môreprag, beklee
Met sonlig wat aan kranse, tyd-verslyt,
Die glans van gepolyste klippe gee,
Met lommerbos wat afsteek teen die blou,
En punte blink soos skitter van diamant,
En skadu-donker klowe in môregrou,
En hellings swart en asvaal afgebrand,
Die ringmuurberg se hoogtes. Haelkop kyk
Oor Simonsberg en Helderberg se prag,
En Hotnotshollands tandgekerfde ryk,
Met Hangklip deur die see se waas versag;
Die tweelinghorings van Jonkershoek, die glad,
Gelyke rand van Sneeuberg met die groen
Van Groenberg en die rif waaroor die pad
Na Worcester stryk, lê deur die son geboen;
En verder, Ontong se geheime spits
Kort afgekap, waar, soos die Slamse sê,
Die towergeeste onweer maak en blits
Laat uitskiet uit die krater wat daar lê,
Met uitspring-berge naasaan, punt en tand
Wat opsteek na die blou lug, blink en blank
Van kleur wat amper lewe en die land
Tot ‘n mirakel van ‘n wêreld maak;
Dan Tulbaghs skurwe berge wat eenkeer skuil
Verleen het aan Stefaans Barbier – die spook
Wat by die kruispad in die maanlig huil
As die transportryer se aandvuur-rook,
Met blou renosterbos se doodgaan-geur,
Hier langsaam opwaarts krul, is syne; hy
Besoek nog hierdie wêreld, waar hy treur
Omdat sy lyk nou nimmer rus kan kry –
En Wintershoek se punte met die wit
Van nuut-gestorte sneeudons dik bedek,
En die pronk-Sederberge, in gelid,
Wat reuse-sandsteenkranse boontoe strek,
Die Hantamhoogtes agter tot daarbo,
Waar noordwaarts najaarsprag die veld versier,
Die eeue-ou, vergrysde, vaal Karo
Sy arms wyd uitrek tot die Groot-Rivier.
Kyk regs, daar lê die krom van Valsbaaikus,
Met duinsand en die weelderige wins
Van vlaktes, met die koepelgraf waar rus
Die ballingvors van Bantam, priesterprins,
Die heilige Jussuf.
Waar die minaret
Die son se strale vang en oor die see
Na Bantam kyk, daar het hy in gebed
Gekniel en, in sy pelgrimsdrag geklee,
Die water van die put wat aan Sem-sem
Herinner, uitgestort, met stille smart
Sy hartstog vir sy tuisteland getem,
Totdat sy droef-verbreekte priesterhart
Nie meer kon klop nie.
Waar die duin se geel-
Groen bossieryk gesny word deur die pad,
Lê klein tuinplasies, sag in groen fluweel
Van groente en van saaigoed sedig glad –
‘n Deurmekaar van wei- en duinland-ryk
Wat luisterryk in lentesongloed lag.
‘n Weelderige wêreld wat hier pryk
In die volmaaktheid van sy najaarsprag!
Kyk weer en tel die dorpe wat daar troon:
Sarepta, Stellenbosch en Durbanville,
En Riebeek-Wes, wat teen sy bergskans toon
‘n Vredevlek waaroor blou wasem tril;
Die Pêrel met sy dubbel pêrelklip,
Geslypte blou graniet, waaroor die son
Met skitter-glansende weerkaatsings glip,
En links daarvoor die tuin van Wellington.
Dis algar kinders van die Moederstad
Wat, deur die môregloed gewas, benee
Lê uitgestrek, ‘n sieraad en ‘n skat,
‘n Pronkjuweel, geliefkoos deur die see.
O Moederstad, O bakermat
Van wat ons liefhet en bemin,
Van wat ons as die hoogste skat
Om voor te worstel tot ons win,
Jou kinders aan jou sy geskaar
Staan vir die liefdesarbeid klaar!
Vir reg en vryheid, eer en plig,
Vir al wat edel is en rein,
Met liefde wat ons siel verlig
En moed wat soos die sterre skyn,
Kan ons geduldig met jou ly
En saam met jou tot uitkoms stry.
Wyd strek die vlakte sonbestraal,
Hoog troon die trotse bergemuur;
Waar orals ook jou kinders dwaal
Van dagbreek tot die sterwensuur,
In tuistevree of ballingsmart,
O Moederstad, jy hou ons hart.
Nie trots, gegrond op afkomsroem
Van vors en koningsprag vergaan,
Nog ydele waan deur tyd verdoem
Tot stof deur weer en wind verslaan,
Is wat ons in ons liefde wy
As wapens om jou stryd te stry.
Ons bring ons hulde wat onthou
Die swaar beproewing van voorheen,
Ons liefde wat in prag ontvou
En nuwe krag tot arbeid leen,
Ons bring ons trou, ons troos, as tiend
Ootmoedig tot ons plig gediend.
Van hoë Hangkliprots tot aan
Die oewers van Sambesie geld
Die voorbeeld wat as leidster staan,
Waarteen die wrede tydsgeweld
Wanhopig stoei, en wat ons eer
As dierb’re erfstuk van weleer.
Die planterswerk is afgedaan,
Die las geskraag, die stryd gestry,
Die stroom gebrug, die pad gebaan,
Die bloed gepleng, die smart gely –
Maar voor lê nuwe werk wat wag
Op nuwe volksvolhardingskrag.
O Moeder met jou liefd besiel,
Deur liefdeswonderkrag versterk,
Wy ons, jou kinders wat hier kniel,
Ons hart, ons lewe aan jou werk,
Tot batig wins die stryd betaal
En heerlik blink ons ideaal.
O Moederstad, ontvang ons. Maak
Ons gees getrou om voort te stry,
Bekwaam ons vir die toekomstaak,
Dat ons, met hart en siel gewy
Aan eer en plig, met eerlikheid
Triomflik van die daad ons kwyt.
Gee ons die krag wat sonder krimp
Die stryd deurstaan, die las kan dra,
Standvastig bly deur hoon en skimp
En nimmer beed’laarsaalmoes vra –
Die krag wat van homself kan leen
Genoeg vir uitkoms en vir seën;
Gee ons die ootmoed wat vereer,
Die riddersiel wat louter reg
Bo onreg kies tienduisend keer,
En vir die slaaf en swakling veg;
Gee ons die onverskrokke hart
Wat groot kan bly selfs in sy smart.
Stellenbosch.
Ek, oudste kind, o Moederstad, ek eis,
Nou mondig en vir eie poging sterk,
My aandeel aan die werk
Van aanbou en verfraai van ons paleis –
Ons volkspaleis waarin
Elk van jou kinders, watter taal hy praat
En watter ideaal hy ook bemin,
‘n Plek kan vind, bewus
Van moederliefde wat tot owerdaad
Kan wegveeg en vergewe wat ontrus,
En aanspoor tot hernude poging wat sal win.
O Moederstad, my eikelane kyk
Terug in die ver verlede, en ek vra
My voorreg om te dra,
Saam met my susterdorpe, liefderyk,
Die las van volksbestaan,
En met hulpvaardigheid wat trou bewys,
En liefd wat tot lankmoedigheid vermaan,
Te steun, te skraag, te sterk
Al wat daar is wat werklik roem of prys
Sal werd wees in die toekoms in ons werk –
Ek, Moederstad, jou kind wat werkklaar naas jou staan.
Pêrel.
My wingerde bewys my weelde, en ek roem
My skoonheid wat van ouds die Pêrel word genoem.
My ankerangels steek diep in die veraf lande,
In Hugenote-erns en Geuse-offerande;
My tong was eers gekrom om vreemde taal te tolk –
Ek, vreemdeling, verhuis onder ‘n vreemde volk,
Ek, aangenome kind wat in die huisgesin,
Deur liefdeplig versterk, my eie plek kon win –
Ek kom vandag en bring my skoonheid en my prag
As tiend en huldetol, as wat ek waardig ag
Om aan te bied as kind, hier uit my ryke skat,
As teken van my trou, aan u, o Moederstad.
O Ararat, o Ararat,
O dou-bepêrelde Ararat,
O blom-vergeurde kloof en dal
Van wolk-bekroonde Ararat!
Die Mobedpriester prys Elwend
En Ekbatana’s reënboogmuur,
Waar die tweeduisend-jaar-oud Send
Gelees word by die eew’ge vuur.
Die Lama kyk na Everest
En draai sy bidwiel, afgemat;
Die ooste vang die dag; die wes
Hou vas die lig op Ararat –
Op Ararat, op Ararat,
Op lig-bestraalde Ararat.
Nòg wat die Mobed met sy vuur,
Nòg wat die Lama met sy wiel
Bely as elk sy lot verduur,
Bring sterker trooskrag vir die siel
As hierdie afkyk oor die rand
Op wonderwye velde nat
Met môredou, oor see en land,
Hier op die kruin van Ararat –
Van siele-troostend Ararat.
Hier is ‘n nuwe Ararat
Wat selde ooit die sneeu sal soen,
‘n Ryk-beplante helling, sat
Met kleurebont en najaarsgroen,
Met klowe diep en kranse fier,
Rooi rotse deur die wind verglad,
Met krulkrans en klimop versier –
‘n Nuwe, reine Ararat.
O Ararat, o Ararat,
O ryk-versierde Ararat.
O, wie sal jammer as die dag
Versuip in donker skemerrou,
Wie angstig spartel as die nag
Sy troostend sterrelig ontvou,
Wie glo die Dood is laaste sien
Van lewe en van alles wat
Die mens deur wat hy is, verdien,
Hier op die kruin van Ararat?
Van Ararat, van Ararat,
Van lewevolle Ararat!
Geen ark het hierso vasgesteek,
Geen duif het hier gaan land spioen,
Geen haelbui hier die lug verbleek,
Geen vloedreën veld en kloof ontgroen.
Hier blink die blomme teen die blou,
Hoogmoedig in hul kleur, en nat
Met heerlik, helder môredou
Op Ararat, op Ararat,
Op groen-omsoomde Ararat.
Sag blaas die wind sy basbasuin,
Sag slaan die see die strandsand plat;
Die sonskyn skitter op die kruin
Van Ararat, van Ararat,
Van blom-vergeurde Ararat.
Wellington.
Vergaar die sag donsspinnerak
Wat met doudiamante druip
En af oor die groen heesters sak
Eerdat sy vlugtige praal versuip
In sonlig van die son –
Die son wat nou nog skaars kan troos
Die rooi blomblare van die roos,
Wat skaars nog kans het om die ruik
Van tuin en veldblom te ontluik
In geurige wierookgeur wat vind
Sy reukvatswaaier in die wind –
Die wind wat waai oor Wellington.
Dek met die ligte wintersdraad
‘n Fyn mirakellugpaleis,
Wat die boumeesterskuns versmaad
En boontoe na die hemel reis,
Na daardie blou plafon
Wat wolkeloos met lig belaai,
Met waat’rige saffier besaai,
Hom uitstrek bo die verste rand
Van hierdie heerlike bergeland,
Waaroor die môremis verslind
En opgeraap word deur die wind –
Die wind wat waai oor Wellington.
Verryk dit met die swart robyn,
Die geisshoriza’s blink beslag,
Wat sag soos kinderoë skyn,
En met die aristea’s prag
Wat in die vroeë son
Sy skitterblou – meer heerlik blou
As wat ooit Sidon’s weefgetou
Gelewer het – die veld oorsprei
Om aan te lok die heuningby
Wat murmelend en werkgesind
Hier aangewaai word deur die wind –
Die wind wat waai oor Wellington.
Tapyt dit met die sy-fluweel,
Die lewendige goud wat glans
In die galaxia se keel
Wat need’rig bloei benee die krans
Naby die waterbron,
Met rooi van die nerine-blom,
Met blink bruin van die barnsteengom,
Met die morea’s persblou kleur
En koekmakrankas wit vergeur,
Waaroor, soos met sy maat ‘n kind
Speel, speel die vroeë môrewind –
Die wind wat waai oor Wellington.
Behang dit met die bont satyn,
Vernis totdat dit glans en gloor,
Van suring en van kelkiewyn,
Van vygie en wilde-ridderspoor
Wat in die vroeë son
Rondom in heerlikheid hul prag
Die wêreld toon en vir die dag,
Ryk uitgedos tot owerdaad
In rykste, skoonste kleurgewaad,
‘n Welkom aanbied as ‘n vrind
En vir die sagte suidewind –
Die wind wat waai oor Wellington.
O my verbeeldings-pronkpaleis
Van wintersdraad en spinnerak,
My kleur-volmaakte paradys,
Met pragtige, grootse koepeldak,
Die pure blou plafon,
Sal ek jou ooit verwesenlik?
Of moet die punt waarop ek mik,
Wat nou so helder, duid’lik skyn,
In wasem soos ‘n skim verdwyn,
Sodat my siel geen houvas vind
En voortwaai, moedeloos, op die wind
Die wind wat waai oor Wellington?
Tulbagh.
Die berge troon oor Roodesand
(O, vir my liefde sal ek stry!)
Ou Roodesand, ou Roodesand!
Soek deur die land, die hele land,
En kyk of jy kan kry,
Van Tafelbaai se skulpestrand
Tot Winterhoek se kruin,
‘n Beter plek as Roodesand,
Ou Roodesand, ou Roodesand,
Ou Ryk van Tulbagh’s tuin!
Die najaar lag oor Roodesand
(O, vir my liefde kan ek ly!)
Ou Roodesand, ou Roodesand,
Die najaar wat sy glorie plant
Op helling, vlakte en vlei,
Wat groen maak elke bult en rand,
Voorheen net grys en bruin,
As sieraadpronk vir Roodesand.
Ou Roodesand, ou Roodesand,
Ou Ryk van Tulbagh’s tuin!
O, wonderskoon is Roodesand
(My liefde is oorgenoeg vir my)
Ou Roodesand, ou Roodesand!
En heerlik mooi die hele land
Daar rondom uitgesprei,
Met sneeu nòg silwerwit bestand
Bo Winterhoek se kruin
As koningskroon vir Roodesand.
Ou Roodesand, ou Roodesand,
Ou Ryk van Tulbagh’s tuin!
Dis middag, twaalfuur; van die bult daar links
Klink skel oor stad en vlakte en slapende see
Die middagskoot van die ou bergkanon.
Dit skud die baksteen van die sjeik se graf
Wat oorkyk na die bergmuur in die noord,
En tril teen krans en helling waar die spreeu,
Gestoor uit middagdrome deur sy klank,
Onrustig roep, en die klein tortelduif
Wat knik-knik voortstap, op geskadude grond
Sy saadkos soek; in kloof en bergvallei
Vind dit ‘n weergalm wat al sagter dreun
En eindlik wegsmelt in die middaglug.
‘n Najaarsmiddag met sy wolkeloos blou,
En met sy rein, verkwikkende najaarslug
Wat, koel soos die sefiere wat versprei
Op hoogveldvlaktes voor die môreson,
Die land met warmte pleng, ‘n boodskap bring
Van suidpool-ys wat drywe op die see.
Die woelige stad, bedrywig soos ‘n man
Wat tydsvergaan besef en met sy tyd
Wil woeker tot hy uitkoms win, lyk stil,
Amper bedaard en amper sonder stem –
En selfs die see, wat altyd sidder en woel,
Lê rustig, amper roerloos, in die son.
Die sjeik se graf kyk oor na Helderberg,
En Hotnotsholland se getande rif,
Gevlek met skaduwees, tot waar Hangklip waak
Oor die groot see wat tot die ewenaar
En die tienduisend Indiese eilande
Sy watervlakte uitstrek. Daarvandaan
Het hy gekom, die heilige sjeik wat rus
Hier in sy gewyde graf. Die hart wat treur
Oor wat verloor is en wat hoopvol wag
Op eindelike seë in die stryd,
Jaar-in, jaar-uit, was syne, en die siel
Wat tot die einde uithou sonder breek,
Was syne ook. Die middagson wat straal
In volle goudglans oor sy heilige graf,
Is al die hulde wat volharding win.
Die skaduwees word al langer oor die bult,
Vaal-donker skynsels wat oor skerper groen
‘n Grys-dof sluier trek, waarteen die skyn
Van wat van sonstraal oorbly, tingerig, koud
– Asof hyself bewus is van verwelk
En ondergaan – skerp afsteek in die vlek,
Nog blink verguld, wat aangrens aan die groen.
Bo in die lug, nou bleker blou gekleur,
Swem tere verewolkies in gelid,
Een vir een, ‘n heirskaar uitgesprei
Reëlmatig, wit soos skuim wat branders kroon
Op winderige dae – wolke wat beduie
Die doodgaan van ‘n mensesiel, belaai
Met skuld wat afgeskud word deur die Dood.
Nog langer rek die skaduwees; aanmekaar
Versmelt die donker vlekke, en die goud
Kwyn in die laagtes en word uitgedoof
In kloof en enge straat; die hoë punt
Van huis en toring pryk nog met die gloed
Wat bo die ringmuur van die berge rus.
Al dieper daal die son; die dowwe see
Word met sy sterwenskleure oorgeverf,
En heel die weste gloei in glorieprag,
Verheerlik deur sy heengaan. Helder skiet
Die kroonkleurstrale lynreg uit die see
Op na die blou wat net ‘n oomblik eer
Nog bleker was as die bleek see se vlak,
En nou in kleure pronk. Rojaal in rooi,
In geel wat geler as die suring spog,
In blou wat blink soos donkerste beril,
In die pers tinte van aquamaryn,
In peridot se groen en perlemoer,
In leliewit van wolke nog verlig,
En lanferswart van skaduwees op die see,
Lê pragtig in sy sterwenspronk gesprei
Wat oorbly van die dag; die ronde skyf
Van die blink son, waarop, selfs in sy dood,
Geen oog kan kyk, sink agter in die see,
En langsaam, net soos iemand wat verwyl,
Onwillig om sy winste af te staan,
Met teensin talm en telkens terugkyk, trek
Die kleure weg as die groen skemer groei
En oor die wêreld hier sy heerskappy
As voorleier van die nag se harder swart
Verkondig en die laaste straal doen taan.
Sonsondergang se skoonheid, heerliker
As die sonsopgang in die môregrou!
Die skemergroen, stiefsuster van die Nag
En Daeraads volle niggie, uit die dag
En duisternis gebore, stort oor strand
En veld en vlei en duin en lae land
Sy groen, en doof die blink weerkaatsing waar
Die bergtrans nog die dooi sonstraal gewaar.
Dit martel dood die vorstelike pronk waarmee
Die dag se rou Sonsondergang beklee;
En, op die laaste vonk van lig jaloers,
Versluier die plaaswerf met sy sagte floers;
Ontroof die see van rimpelgoud, die pad
Van silwer; en maak donker in die stad
Die lewendige straat waarin die lig
Gestadig en onwillig voor hom swig;
Eis van die heerlike lewe van die meer
Die slaafse gehoorsaamheid wat hy begeer
Van al sy onderdane, en onttrek
Aan heining en muurpilaar en hoë hek
Hul eie selfstandigheid, sodat hul daal,
Aaneengesmelt, verlore in die vaal
Van sy gordyn wat met sy groen versag
Die harde, growwe hardheid van die nag
Wat gryns daaragter sy groen waasfluweel
En netnou van hom al sy glorie steel.
Nou eer die aandster skitter en die maan,
‘n Blink verligte sekel, in sy baan
Agter die bergwand sierlik troon, behou
Hy nog sy heerskappy van sag-groen rou
Wat die gevoelige wêreld kan waardeer
Voordat dit langsaam tot die donker keer –
Die donker wat gereed staan om te roof,
En, wat hier skyn en lig het, uit te doof.
Die stille nag
Praat met die fyngevoelige verstand
In fluisterspraak, soos oor die strand,
Met melodieë mat en sag,
Die seewind oor die skulpe sing.
Dit praat van vrees,
Van donker dinge wat leweloos
Daar staan op wag waar sonder troos
Die afgematte, doodryp gees
Sy lewenslus ter ruste bring;
Dit praat van moed
Wat vrees kan omskep en verwerk
Totdat dit, deur gena versterk,
Ontvlam tot wat ons leed vergoed
En diep tot in die siel kan dring.
Die stille nag
Is klankvol met die pragkoraal
Waarvan die sagte nagalm daal
Op wie geduldig, luist’rend wag
Met siel gestem vir wat hy sing.
Voordat ek gaan
In hierdie leegte van swarte onmeetlikheid:
Leen my ‘n tyd,
Al is dit maar ‘n rukkle, ‘n oomblik staan,
Om weer te kyk
Na hierdie najaarsprag van goud en kleur,
Die wierookgeur
Wat hierso sweef te ruik eerdat ek doodbeswyk.
Ons lewe, deur die jare heen,
Is soos ‘n ligglans wat verdwyn
In skemer wat die nag verleen
Voordat die volle maanlig skyn –
‘n Glans wat net genoeg is om
Te wys die Weg wat ons betree,
Voordat die nag se donker kom,
En voor die Dood ons vrede gee –
Die Weg wat deur die wêreld lei,
Die sterre en komete oor,
Die lug-omgorde heelal verby,
En verder as die donker vóór.
Die lewe wat ons doen beperk,
Is soos die skietende ster se straal:
‘n Oomblik glans van gloriewerk,
Dan nag waarin die siel verdwaal;
‘n Bietjie ywer wat probeer;
‘n Arvaalfees van vreugdesmart;
‘n Greintjie glorie wat vereer;
‘n Gouer hartklop van die hart;
‘n Kort sekond van pure wee
Wat eeuelank met wanhoop is,
Voordat die Dood verlossing gee
Van elke lewenshindernis.
Maar of daar voorlê stryd of smart,
Of pyn en worst’ling, leed, berou,
Of hartseer wat die hardste hart
Met wreedste folter-eina klou,
Hy wat die Weg met dapperheid,
Met ootmoed en met moed betree,
Gewapen vir die lewenstryd,
Vind eind’lik op die Weg die vree
Wat, eer die sterrewonderprag
Die skemer groen met lig verbleek
Tot luister van die middernag,
Hernude sielsgenot sal kweek.
Die Weg? Is elke lewensbaan,
Sekuur teen Noodlots stoot of swaai,
Net soos die ligkomete gaan
Wat stadig in hul kringe draai?
Sy looppad so vereffend, glad,
Dat niks hom stoor of hinder nie,
Geen struikelsteen, geen vlek of klad,
Geen wanklank in sy harmonie
Van siel en liggaam wat die werk
Van lewe doelloos-ydel maak,
Geen hartstog wat sy krag beperk,
Sy vaste fondament laat kraak?
Wie sal dit wys, die ware Weg?
Of waarsku teen die uitdraaipad?
En sê of wat ons waarde aan heg,
Meer werd is as ‘n Sodomskat?
Die dou verdwyn, die môremis
Verwasem, en wat wese het,
Vergaan tot niks in duisternis.
Die Weg bly oor – die Weg geset
Vir iedereen wat in sy siel
Vir waarheid en vir skoonheid voel,
En wat kordaat van hart kan kniel
As dood en donker om hom woel,
Omdat hy weet die Weg sal lei,
Hoe kronk’lend ook sy slingergang,
Al loop dit deur die Doodsvallei,
Deur klowe waar die donker hang
Soos dik gordyne wat geen vonk
Van sterrelig laat deurglip nie,
Tot vrede en rus, waarteen die pronk
Van lewe en stoflike energie
Lyk soos die uitgedoofde as
Van vars verbrande hout wat koud
En kragt’loos op verskroeide gras
Lê in die son se môregoud.
Nag – middernag, en tog nie donker nie,
Maar heerlik in sy pragtige harmonie
Van lig en skadu, rus oor veld en see,
Oor stad en dorp, oor bergmuur en oor bult.
Met duisend ligte wat sy swart verguld
En nuwe glorie aan sy aanskyn gee,
Pryk onder in die duisternis die stad
Met duisend, duisend ligte, asof hy
Met die pragsterre wat daar blink, wil stry.
Die groot elektriese lampe langs die pad
Skiet helder strale uit, wit, goud gekleur,
Of rooi of bleker bottergeel, wat deur
Die vogtige naglugwaas uitpyl en trag
Om te wedywer met die sterreprag.
Bo in die swart-fluweel-behangde krom
Van die uitspansel deur die maan verlig
– Die maan wat opklim bo die bergekom
Met sy blink-bleek nog sekelaangesig –
Daar skitter die ontelb’re sterreskaar:
Orion, Ara, Sirius, Achernar,
Antares met sy rooi wat orals skyn
Die wêreld oor en eers met daglig kwyn;
Formax en Cetus, Formalhaut, Al Fard,
En Beta crucis, Betelgeus se hard
En skerpgepunte glinster; elke straal
‘n Steekpunt in die duister, met die vaal
Verspreide wit lig wat die melkstraat leen,
Rondom verstrooi, ‘n sagte, glansryk seën
Wat op die hemel in sy glorie rus
En die stil middernag met vrede sus.
Soos een oor wie se oog ‘n pêrelvlek
Al stadigaan sy ragfyn sluier trek,
Wat met die krag wat nog tot kyk kan dien,
Rondom die kerslig reënboogkringe sien –
So staar die siel met sagte mymering,
Weemoedig soos ‘n vriend wat hulde bring
Met vriendeliefde en treurgewyde traan
Aan die afgestorwe vriendskap wat vergaan
Om groter, geiler, met hernude prag
Te bloei in die herinnering aan sy krag
– Die krag wat alles wat hom teenhou, tem,
En seëvier oor wat die liefde rem;
Die krag wat sonder end is of begin
En teen die Dood die laaste slagveld win –
So staar die siel met sagte mymering
Neer op die omhulsel wat eers syne was:
Die jongelingsliggaam op die najaarsgras.
Die Siel wat stil bly staan het en die gang
Van dag tot skemer, skemer tot die nag,
En nag tot daeraad se verligte prag,
Die stadige verandering
Van goud tot groen, van groen tot swart wat vang
Die luistersterre in ‘n strik, die pyl
Wat deur die môreson geskiet word oor
Die bergmassief se hoogtes, groots en steil –
Toe aanskou het, en die koor
Van môrevinke wat met vreugde sing,
Gehoor het, voel die rusteloosheid wat dwing
Na wyer, grootser velde, waar die mag
Van Dood en van Verderf nie meer ‘n prooi verwag;
Die Siel wat treurend, peinsend by die lyk
Gebly het en die draai van dag tot nag,
Van nag tot middernag se glorieprag,
Die stadige verandering
Van gloed tot groen wat onder swart beswyk,
As bo die sterre in kring
Een na die ander, glansend, wonderlik
Te voorskyn tree en met hul strale mik
Neer op die kliprak waar die liggaam rus –
Gewaar het, rys omhoog
Met sierlik-langsaam, sedig-statige swaai,
Soos ‘n dun bergwolk wat die wind verwaai,
Of wat die warm lig van die son verdroog
Tot uitgerafelde wasem langs die kus
Van tropiese eilande op die ewenaar,
Waar warmte met die see gedurig stoei
En die windwolk net vir ‘n oomblik bloei.
Omhoog, op in die onmeetlik, eindloos swart
Wat vir die menslike verstand,
Beperk tot die begrip van menslik meet
In myle, grade en minute, tart
Met sy onmeetb’re ruimte wat geen hand
Kan skat nie, rys die Siel wat reeds al weet
Wat ruimte en tyd beteken, maar nog gis
Wat daar geheim lê in die duisternis,
En antwoord kry op vrae, lastig, vaag,
Wat lewe en die lus vir lewe, traag
Deur ondervinding uit te vinde, vra
Eentonig, ongeduldig, wat hierna
Gebeur, en wat daarbowe bo die blou,
Of onder in die swart die Noodlot hou,
Geheim van haat of heuglike bestaan
Vir wie die Dood se hand wink om te gaan,
Die stelsel van die hemelse heelal,
Die doel van koms, ontwikkeling en verval,
Van ouderdom se pynlike struikelgang,
En jeug se fiere, vrolike gesang,
Van dood en van verwelking, van die knyp
Van puur ellende wat geen mens begryp
Of ooit deurgrond nie: Waarom grys en pyn
Die louter menslike skoonheid laat verkwyn,
En skoonheid, ewigdurend, met sy skoon
As maat van wat afgryslik is, moet woon,
En liefde wat onmeetbaar is, moet ly
Onder ‘n liefloos, wrede heerskappy;
Die diep geheime van die nag waaroor
Die wyse, vir geslagte aangespoor
Deur die weetgierigheid wat hits en terg,
Gepeins het om van kennis af te verg
‘n Oplossing van ewige raaisels eer
Die Dood die sleutel wat die mens begeer,
Vrywillig skenk; die twyfel wat verskrik,
En hoop wat soos die lawende dou verkwik
Die moedelose siel wat hyg na heil,
En met sy klein verstand die dieptes peil
Waar die begrensde, grensloos uitgestrek,
Tot ruimte oneindig, liglose leegtes rek.
Daar in die ethereensaamheid
Wat grensloos uitstrek, hoog en wyd,
Waar lig en donker duister faal
En die dooi, liglose ster verdwaal,
Waarin die skitterende komeet
Sy krom ovale gang vergeet;
En die atome uitmekaar
Gesplyt word en dié opgespaar
Vir eeue deur vereende krag
Tot niks vergaan in middernag;
Waar ruimte en gewig en tyd
Versink in die oneindigheid,
En koue, killer as die kou
Wat Noordpool-ysgelyktes hou,
Met kleurloos etherdroesem grou
Sy mag oor alles heen ontvou;
‘n Ryk ontbloot van lug en land,
Wat nooit die menslike verstand
Wat die kringloopbaan van planeet
Of waggelster presies kan meet,
En selfs die son se swaar gewig
Bereken uit sy kroon van lig,
Met watter maatstaf hy ook vat,
Of kennis wat hy het, kan skat.
Want nòg wat ons begryp van tyd,
Die groei van jare wat verslyt,
Wat lewe en rykdom rinneweer,
En skoonheid mors om eind’lik weer
Van uit sy toiings, vaal, verlep,
‘n Nuwe skoonheidspronk te skep;
Wat wreed met sy verbygaan kwel
Die ou mens wat sy dae tel,
En vir die jongling se vinnige siel
Te stadig jaar en dag verniel;
Nòg wat as maat vir ruimte geld,
Nòg krag van stoflike magsgeweld,
Selfs nie die hoër krag wat skyn
In skeppingswanger bewussyn
Wat vir homself ‘n pad kan baan,
Bestaan hier waar daar niks bestaan.
Tot in die ruimt’lose eensaamheid,
Rys statig op die Siel, bereid
Om, soos die druppels reën wat spat
Neer op die onstuimige see se nat,
Bereid is om hul waterkrag
Te meng met die oseaan se mag,
Sy eenheid en selfstandigheid,
Sy eie Ek, wat Dood nòg tyd
Kan breek of broksgewys verniel,
Met daardie groter wêreldsiel
Daarbuite die heelal se kring,
Volmaak, oneindig een, te ming.
Skoonheidstroos (1932)
Pater Servaas
Pater Servaas – eers broer en later vader
(Want ouderdom gee aansien en bring nader
Die eerbied wat gegronde kennis verg
Van wie sy krag erken, en kind bly dwerg
In jeugdige onskuld waar die growwe tyd
Nog met sy tekens talm; in hierdie tyd
Win hy wat aanhou, taaiste, skoon sy krag
En kennis swig vir wat oor kennis lag:
Die jeugdige vermetelheid en moed,
Die traaknie-toon, die opbruis van die bloed
Deur spier en weefsel wat die tyd kan tart
Uit pure onwetendheid van tyd se smart),
Servaas, dus Pater, langgerek en grys,
Kunsmatig kaalkop (want sy kol bewys
Sy wyding, soos sy kleed sy vak); bedaard;
Gerimpelde gelaat; groen oë; baard
En winkbroue al amper wit; wie wil,
Kan maklik optel hoeveel jaar, verspil
Met niks-doen, diep oordenking, nodig was
Om soveel grys aan soveel bruin te las.
‘n Maer, morsdroë Pater, met ‘n moed
Wat mondig maak, en jeug se speel vergoed
Deur meesterwerk, met meesterse beleid
Gedoen, en aan die Meester toegewyd.
Aanskou hom, nederig in sy swart soetaan.
Daar waar hy peinsend by die voormas staan
Sy oë na die ooste, waar die son
Goudstrale uitskiet oor die grys plafon
Wat oor die berge uitstrek, met die lig
Van vroeë môre op sy bleek gesig.
Daar gunter, in die land van Hoemajeen,
Groot Akbars vader – aalmoes vir ‘n seën!
Want liefde wat liefdadigheid verwek,
Ontsluit die grendels van die hemelhek –
Daar wag, soos weiland op die hand wat saai,
Of goue graan op sekels wat kom maai,
Deur oer-ou heidendonker dig omring,
Miljoene op die boodskap wat jy bring.
Pater Servaas, dit lok die moed wat brand
Vir sendelingswerk in Hoemajeen se land!
Die seereis – marteltyd vir een wat skroom
Om ver te vaar – was soos ‘n nare droom,
Wel weke lang, waarteen die woeste pyn
Van Heilge Lourens op sy rooster kwyn!
Die skommel-op-en-afgaan elke dag
Was louter foltring bo ‘n mens se krag.
Ná lang, lang worstel teen oorstelpend mag
Kom vrede soos ná voelbaar donker nag,
En waar die ontelbre eilande belaai
Met palmboomgroen die stil, diep see besaai,
Daar vind die voet ‘n rusplek wat bly staan
Al woel die wind, al skud die see se slaan.
Vir hierdie troos Laus Deo! Sendelingsmoed
Vlam op; die slagaar stoot weer nuwe bloed
Voort na die spier en senu. Spier, bekeer
Tot nuwe arbeidsywer, handel weer
Soos swakke mensewil dit aanspoor. Taal
Kan weer gebruik word. Ondervinding haal
Gelykenisse voort om klem te gee
Aan argumente deur verstand gesmee;
Geloof, wat moedloos was, kruip wakker uit,
En twyfel, vir ‘n tyd, word vasgesluit.
Pater Servaas is klaar sy man te staan
Selfs as sy weg deur martellane gaan!
Groot Akbars pronkpaleis, waar marmersuil
Die marmergewels stut, as oor hom huil
Die moesson-wind, wat van die warm woestyn
Rooi sandstof skud op swaar ferweelgordyn
En goudsnywerk en muur van malachiet,
Waaroor ‘n kring van reënboogkleure skiet –
Oortollige rykdom en weelde, pronk en prag,
Gekunstelde skoonheid waar die siel om lag.
Pater Servaas is mans genoeg om oor
Die lok van lus die stem van plig te hoor.
Verkondig waarheid! Druk die heidendom
Trug in sy donker! Maak die spotter stom
En roep totdat die dagbreek-ooste hoor,
Totdat die sneeubelaaide berge in koor
Die loflied meesing, wat genade gee
En hoop en troos en in die worstling vree.
Straal uit jou liefdekrag, besiel met moed
Wat waar geloof gee, selfs tot martlaarsbloed!
Geen spraak van martlaarskap of heldekroon
Is hier nie, nóg van spot of bitter hoon;
Net hoflikheid en ridderlik gebaar,
En strikvraag fyn soos spinrakdrade, waar
Jy ruwe ysterboeie kon verwag,
En hoon en spot en vyandge skaterlag –
Net vrye tegemoetkom, vrindehand,
Geil ryke huldbetoon wat haat verbrand
Net soos die Ganges-lykvuur, waar die lyk
In roetrook van sy aardse houvas wyk.
Want Akbar, daardie wit geklede vors,
Met daardie blink juweelplaat op sy bors,
Trots in sy seedge, staatge majesteit,
En tog met iets wat hard om meely pleit –
Iets wat verstand, en meer nog siel, verstaan,
Iets wat tot kalm besadigdheid vermaan,
En hartstog, selfs al spruit dit uit geloof,
Van reg op lewe en bestaan beroof –
Is Akbar – Groot – ‘n siel wat durf en kan,
Vors onder vorste, onder manne Man!
En Abdoel Feisal – koddig dat ‘n gees,
So groot, tevree met stof so klein kan wees
As hierdie liggaam, uitgeput en teer;
Die kind-fyn hande deur die tyd verweer,
Die skerp gelaat deur ouderdom besaai
Met rimpels wat sy ruwe werk verraai;
Die fonklende oë, gulsig na die lig
En selwers vol daarvan, die bleek gesig,
Die dun, sarkasties lippe met hul lag –
Dis Feisal wat na waarheid soek en wag.
Was Aquaviva gloeiend heet met hoop
(Vir kunstnaar, Pater, soos hy was, geen knoop
Was ooit te ingewikkeld nie), die taak
Is hierso ewe maklik, want die saak
Is kinderlik eenvoudig. Ons besit
Is egte vol-karaatgoud; swart op wit
Hou ons die waarheid. Wat, ná al die tyd
Aan twis-verliefde Thomas toegewyd,
Aan al die haarkloof-argumente wat
Die Sorbonnis met al twee hande vat,
Aan al die lang oorpeinsing en gebed
Bestee tevore, sal ons nou belet
Om hierdie onkundge heidens, slaaf en heer,
Met God-verligte redes te bekeer?
Die aand daarna – ‘n kalm, bedaarde duister
Met vonkies lig en sagte, soet gefluister
Van nag-betowerde blou apies, wakker
In boom en bos en, vir blou apies, makker
As ooit die kloosterkat was – swart en groen
Saam ingevleg tot skaduwee wat soen
Die lang, afdalende rande waar die bos
Sy arme wyd-ver ope slaan, en los
En vas tesame gryp in donker glans,
Wat skitter soos ‘n reën-benatte krans
Waarop die middagskadu val – ‘n nag
Vol mymerende vrede met ‘n vrag
Van diep gedagtes, duister soos hy self
Wat duister lê onder sy glansgewelf.
Geen wonder, Pater, dat ‘n mens se span
Van denkvermoë korter reik, en van
Die redenaarskrag wat in die son se skyn
So fier gefonkel het, ‘n deel verdwyn.
Die donker dra ‘n duiselig invloed wat
Die lus vir stryd en haarkloof-woorde vat
En in sy vysel stukkend stamp en eis
‘n Kalmer, beter vrede as bewys
Van wat jy weet is waar. Gepeins, gebed,
Die houvas van Geloof, kan alles red.
Pater Servaas, hou moed! Sal heidendom
Met spinrakgespe jou boodskapgil verstom?
En tog – Twyfel, soos koljanderruik,
Wat deur die seewind opstoot en, gefnuik
Deur wierook van die see, net soos ‘n wasem
Jou neusgat prikkel as jy stadig asem,
Dring deur in alles. Wie skeidsregterspligte
Aanvaar, moet kundig optree. Vergesigte
Van ideale gly soos skimme voor jou,
En drome uit die ou verlee betoor jou.
Gryp na geloof en dogma! Stel jou kennis
As bolwerk teen die twyfel! Wat jy wen, is
Die moed om voor te ywer, skoon die smart-steek
Jou siel verdor en onder smart jou hart breek.
Die end daarvan? Geskiednis, wat nooit lieg nie,
Sê dat hy wat nooit mee-mens wou bedrieg nie,
Homself nie minder nie, sy sendelingsywer
Sien daal en kwyn het. By die lotosvywer,
Wat louter songloed vang en, skadublou,
Die blare-vlekke in sy spieël ontvou,
Daar sit Servaas en peins, en deur die jare
Verbleek sy siel net soos die lotosblare.
Hy voel die foltring van sy eie rede,
En spartel, swart-mismoedig in gebede –
Hy wat vir Akbar van die dwaalspoor-sypad
Wou afkeer, dink: ‘Miskien is dit ook my pad.
Staan ek vandag neerslagtig net soos hy
En moedloos en beteuterd, bang vir stry
Net waar hy staan? Die kanse bly gelyk…
Sal ek ooit weer die regte pad bereik?’
Pater Servaas se storie, soos dit is,
Bly waarheid. Wie daaroor wil gis, kan gis.
Word hy ‘n priester van die nuwe leer
Waaroor die spotlag van Abdoel regeer?
Of priester van die groot geheim wat klop
Eentonig, statig, in groot Akbars kop?
Wie weet? Die storie sê maar dat Servaas
Sy sending opgegee het en in haas
Getrek het, van die keisershof terug
Sy klooster toe gekom het, om te vlug
Van rede en van kennis wat hom tart,
Weemoedig, met vertwyfling in sy hart.
‘n Kersnaglegende
‘Waar Judas, volgens die genade wat hom verleen is, een nag in die jaar
ronddwaal om hom af te koel op die Noordpoolysveld.’ – (Ou Legende.)
Op Kersnag, as die noorderligte
Die Noordpoolys met silwer spoel,
Klim Judas uit die hel se hitte
Om op die ysveld af te koel.
‘n Enkele nag, uit al die nagte
Wat altesaam ‘n jaargang tel,
‘n Enkele nag, uit al die nagte
Waar elke nag gedurig kwel,
Is syne. As die Noordpoolligte
‘n Gloed van goud stort op die wit
Van eeue-oue see-ysrotse,
Dan klim hy op om daar te sit.
Stok-oud – nog ouer as die rotse,
En bleek – nog bleker as die ys,
Met oë dowwer as die sterre
Waaroor die skemerdons vergrys,
Sit hy daar eensaam en verlate,
Met net die ys rondom; alleen,
En tog omring deur spookgedagtes
Wat op die ysveld staan en ween,
Gedagtes uit sy kinderjare:
Oliewenhout se grysgroen loof;
Lemoen se goud en dadelpalme;
Die donker-koel, groen bergekloof;
Die kudde skape op die weiveld;
Die mure van Jerusalem;
Die glinsterkoepel van die tempel;
Johannes met sy silwer stem;
Die soekende wyse uit die Ooste;
Die blink ster bo die bakermat;
Getsémané se smartvol vrede;
Sy eie duur-gekoopte skat;
Sy bloedrig dertig silwerlinge;
Die stuwende skaar se swaar gedruis
In optog na die martelheuwel;
Die doringkroon, die riet, die kruis –
Dis algar syne. As die ligte
Die brandwond op sy bors bestraal,
Dan sien hy hoe die spookgedagtes
Weemoedig oor die ysveld dwaal,
Soos skimme wat in droomgesigte
Gesien word, of as koors jou kwel,
Gedaantes uit berou gebore,
En uit vertwyfling saamgestel.
Omring deur stralende prag en glorie,
Daar waar die yskoud ysveldgeur
Sy lawende koelte oor hom uitstort,
En elke ysrots blink met kleur,
Met blou saffier wat in die dieptes
Versterk word tot ‘n donker groen,
Met geel wat die karbonkel uitdaag,
En teerste pers en perlemoen;
Omring deur al sy spookgedagtes
Wat uit die verste verte wink,
Stokoud, gebroke, afgemartel,
Met nog net krag om trug te dink,
Dwaal Judas op die Noordpoolysveld
Op Kersnag, sy genade-nag –
Die enkele nag uit al die nagte
Wat troos kan gee of smart versag.
En in die blink straal wat die ligte –
Die noorderligte – op hom giet,
En in die goud- en reënboogkleure
Wat deur die yskoud rotse skiet,
Bespeur hy met sy dowwe oë,
Gemartel deur die eeue heen:
‘n Aalmoes wat sy siel kan lawe,
‘n Troos wat afdaal soos ‘n seën.
Op Kersnag, as die noorderligte
Die Noordpoolys met goud bestraal,
Klim Judas uit die hel se hitte
Om op die ysveld rond te dwaal;
Op Kersnag, as die kandelare
Met kerkgewyde kerse pryk,
En vreuggeskal van Kersnagkore
Tot teen die verste sterre stryk,
Dwaal Judas op die Noordpoolvelde,
Stokoud, gebroke en alleen,
En soek na wat sy siel kan lawe:
‘n Troos wat afdaal soos ‘n seën.
‘n Kersnaggebed
Bedaar, o Heer, die hartstog wat tot haat
Teen broer en buur wil opbruis as ek vind
‘n Vriend nie meer tot vriendewerk gesind,
‘n Maat van ouds nie meer my troue maat;
Skenk my die krag om, wat ook wissel en kwyn,
Die jare deur as mens getrou te bly,
En sonder trots en sonder huiglary
My plig te doen voordat my dag verdwyn;
Leen my die kennis wat my spoor tot klim
Uit bo die kranse van onwetendheid;
Sodat U skepsel, tot U diens gewyd,
Die lig kan raaksien waar die waarheid glim;
Nie om verwaand te spog met wat ek win,
Nóg om verwend my kennis voor te stel
As iets alwetends, maar op U bevel
En om wat U gegee het, te ontgin;
Die las van jare, ouderdomsverdriet
– Die kers wat uitbrand tot die blaker-blik –
Skenk my geduld om dit te dra, verkwik
Deur wat die tyd wat voorlê nog kan bied.
Vir daelikse arbeid gun my hoop en lus
– Die oes is geil en alte kort die tyd –
Besiel my in U goedertierenheid
Om voort te werk totdat U Dood my sus.
Ek smeek U, Heer, om hulp dat ek behou
Die wonderskat my toebedeel as kind:
Dat ek, in wat ek op U wêreld vind,
Weerkaatsing van U godlik skoon aanskou.
Sonnette
I Kinderverstand
Ek soek, in pelgrimstogte deur die duine,
Die stem wat eenmaal ek as blootvoets kind
Gehoor het en verstaan het in die wind,
En in die see se growwe bas-basuine,
In kreun en kraak van branders wat die bruine,
Geknoeste bamboes uit mekaar ontbind,
En waterskoon en waterkleur verslind,
En strandkastele wegslaan om in puine
Te lê en treur! Maar hoe ek vlytig luister
Na vroeër ritmes op die wind se snare,
En taal wat kom van die klanklustige see,
Ek hoor net grof geritsel en gefluister.
Ek mis die juigkreet wat in kinderjare
Die weergalm van die branders my kon gee.
II Die pan
Ver agter, teen ‘n bleek saffier-gordyn,
Rys die bruin bulte, nat met môredou
En bont met skadukolle wat verflou,
As van die gras die spinrakdons verdwyn
En die vlak panne blink van sonneskyn.
Die voël-bevolkte waterspieël behou
Sy bruinvaal kleur, gevlek met frisser blou,
Met ruigte-oorgroeide poele, rooi soos wyn;
En tussen bult en panne lê die vlak,
Verbruinde veld nog winter-moedloos moeg,
Met vygies sonder blom en bosse in blaar;
En voor, waar geel sandduine see toe sak,
Lê nuwe grond waarin die strandmol ploeg,
Waar suringbol en lelie prag bewaar.
Weer, as die winter oor is, breek die dag
Oor bult en duin en rimpellose pan,
En trek die môreskemer-sluier van
‘n Bont-geverfde wêreld in sy prag,
‘n Veld wat, vol van vygiekleure, lag
Met tinte wat, deur winterkou verban,
Weer burgerreg herwin het, soos ‘n man
Deur skuldbely weer wen verlore krag
Vir groter, ryker werk. Die eendvoëls gly
In strepe oor die duine; elke pol
Hou riethaan-pare, ywrig aan die bou;
En statig in die sonskyn, ry op ry,
Rooskleurig-wit en stil, gedagtevol,
Staan die flaminkeskaar vergaadring hou.
III Die teenkant
Die glinster-sterre wat die nag versprei;
Die grysgroen skemer ná sonsondergang;
Die heerlik kleure wat die dagbreek vang
Van ongesiene strale, wat verby
Die houvas van die berge boontoe gly;
Die donker swart van bosse op die hang;
Die see se ou, gefluisterde gesang,
Waarin die skone met die woeste stry –
Dit sal ek afstaan, soos ek moet, tevree;
Ek het dit tog bewonder en gehoor,
Daaruit geput my troos en sielsplesier
Wat moed tot deurvolharding steeds kon gee,
Voordat die teenkant, met sy smart, versmoor
Die liefde wat my lewensloop versier.
IV Voorbeelde
Soms as allenigheid my moedloos maak,
En van my wegruk broedersteun en trou,
Dan, eer die ooste met die daglig grou,
En die koel maan sy opklim-koers versaak,
Nog voor sy lig die verste vleiland raak,
En die vuurvliegies in die gras verflou
Of glinster op die nuut-geplaste dou
Waaroor die middernag se vrede waak,
Rys voor my op, in droomgestaltes dig,
Die ontelbre siele van die voorgeslag
Wat ook alleen gestaan het om te stry
Vir wat hul reg geag het, eer en plig.
Dan kry ek in my eensaamheid ‘n krag
So sterk as ooit ‘n sterflik mens kan kry!
V Vermaning
Bemin, o kind, met al jou moedige mag
Wat, deur onskuldige onbewustheid sterk,
Nie trugdeins vir die taaiste liefdeswerk;
Bemin die skoonheid wat rondom jou lag,
Die kleur-bestraalde mooiheid van die dag;
Die maan se glans waarin jy dwergies merk;
Die sterreskaar se skitter onbeperk;
Die voorjaarsgroen wat op die somer wag.
O, wy die krag wat in jou woon tot eer
Van wat as waarheid geld, en mooi en rein
Omdat dit werklik waarheid is. Behou
Die liefde wat dit wek. Dit sal vermeer
In later dae as, wat waar is, skyn
‘n Raaisel waarop die antwoord is … Berou.
VI In die suringtyd
‘n Blom-bestrooide, pronk-bont suringland,
Besaai met gemmergeel en blink-bleek blou,
En spierwit wit soos wit-gerypte dou,
En rooi soos in sonsondergange brand,
En pers soos pêrelskulpe op die strand,
Of donkerrooi soos wintergras wat rou,
Of borrie soos die daagraad oos ontvou
As die groot dagster afdaal oor die rand –
Dit is my suringwêreld, winter-vry,
Fier in sy voorjaars-feesgewaad van kleur;
Ryk met sy menigvuldig mengelmoes
Van rykste tinte deur die groen versprei;
Belaai met lewe, liefdevol met geur,
Met oorryk weelde van sy suringoes.
VII Natuurtroos
As in die wanhoop van die woesteny
Waar ons in dool, die droewge daglig tart
Met skyn van kleur wat teen die donker swart
Nog swarter maak, dat ons die nag beny
Omdat sy swart maar groen is soos groen sy,
En nie so haatlik donker as die hart
– Benarde donker van ons eie smart,
Waarin gedagte na sy afgrond gly –
Dan is daar troos vir hom wat, as hy treur,
Terloops sy traan se reënboog-skyn bespeur,
Terloops die fonkel van die sandkristal
Sien strale truggooi, soos die nagtegaal
Die vreugdevol gekwetter van die woud
Teruggee in ‘n vloed van kwettergoud!
VIII In die skemer
Groen skemer om my en daarbo die maan,
Nog sekel-jong en van jaloersheid bleek
Omdat die sterre-strale blinker steek
As wat haar maanskyn werd is. Onderaan
Die berg se swart rand waar die rotse staan
– Onroerbare reuse wat net tyd kan breek –
Lê ope veld, begroei met bos en kweek,
En die rivier wat deur die riet-ruig gaan
– Die ou rivier wat van die maanlig steel
Genoeg om elke rimpel teen sy rand
Tot lewendige silwer in sy loop te giet –
En in die stilte wat die aandlug streel,
En soos ‘n seën rus oor die hele land,
Ruis deur die nag die weergalm van sy lied.
IX Is liefde sterk genoeg?
Is Liefde – net maar Liefde – sterk genoeg
Vir lewe en wat lewe van hom eis?
Vir plig, vir ly, vir uithou as die grys
Die goud oorstelp en skemer alte vroeg
Die lug versluier, nog voor jy, mat en moeg,
Die nag kan groet as iets wat vir jou wys
Die poorte van ‘n nuwe paradys,
Waarin jy nie meer hoef te huil of swoeg
Of liefhê of moet haat nie? Hy wat ly
Vir wat hy liefhet, vir sy liefde, skat
Homself te hoog, sy liefde alte ryk
Om twyfel toe te laat, of, wat hy kry,
Benoud, kleinsielig af te meet na wat
Sy liefde eis, voordat sy siel beswyk.
X Die wind
O lieflik triolet van die liriese wind,
O soet vergeurde sefier wat kom sing
‘n Lied vol ou, vertroude klanke en bring
‘n Aalmoes van die see, waarin ‘n kind,
Of grysaard ryp in lewenswysheid, vind
Verkwikking vir sy siel, ‘n lied wat dring
Tot teen die bastions van die berg en dwing
Die klowe tot ‘n weergalm eensgesind.
O wonderlike suidewind wat streel,
Wat troos, en meer as troos ooit werd is, gee
Aan wie die inhoud van sy boodskap weet,
Of aanbied om as speelmaat mee te speel,
En in verrukking as hy speel, tevree,
Die groter armoed van sy siel vergeet!
XI Speelmaats
Kom, tydgenote van my kinderjare:
Die poplierbos met silwergrys, die wyn
Van môrewind, die blomtuingeur wat rein
Soos wierook opstyg deur die boomgaardblare,
Die blou lug bo, die uitgestrekte, klare
Goudson-vergulde veld, die veraf lyn
Waar veld en lug tesaamkom en die skyn,
Soos silwerstrepe, van die reënvol are
Wat water na die see bring, en die vlei
Met eendvoël en flamink, waaroor die waas,
Die blou waas, van die môrehitte rus.
Kom, en herinner my aan die heerskappy
Wat skoonheid steeds besit, dat selfs ‘n dwaas
Word in sy twyfel weer tot troos gesus.
XII Die las van lang verlede
Die las van lang verlee … O, bitter-skoon
Was Dag en Nag, en Lewe en Genot,
Die luister van die voorjaar wat ontbot,
Die somerkleur waarin die sonlig woon,
Die wintersneeu wat op bergkruine troon,
En najaarsbruin wat met die blomtuin spot –
O, bitter-skoon was alles, en versot
Op skoonheid was die siel wat, vir sy loon,
Gefolter is om daeliks, waar hy kyk,
Die afval-as van al sy moedeloos stry,
Die flenters van sy ideaal te aanskou …
Die las van lang verlede … O, dis ryk
Aan soet en smart, aan heer- en knegskappy,
Te ryk vir trane, hartseer of berou.
XIII ‘n Droomland
As ek my ruig verbeelding reg verstaan,
Dan skep hy vir my uit sy skatkis, waar
Hy rykdom van die eelste soort bewaar,
‘n Mooier wêreld as wat ooit die maan
Bestraal of ooit die son oor ondergaan –
‘n Towerland van skoonheid aanmekaar,
Wat elke oomblik nuwe skoonheid baar
En nooit met tyd of tyd se weerwraak taan,
‘n Wonderwêreld waar net skoonheid geld
As iets wat aansien het, as iets wat tel
Om lewe ryker, godliker te maak
Vir peinsend siele wat deur aards geweld
Verbyster word, deur werklikheid gekwel
Tot moedeloos twyfel aan die lewenstaak.
XIV Wat werd is
Nog eer die donker van vanaand my vang,
My ongebore kinders van my steel,
Kuns-kinders soos verbeelding nog kan teel
Uit onuitputlik skoonheid wat verlang
Na woorde, opgestapel tot gesang
Wat uitvloei soos van uit die vink se keel
Sy somerlied en soos ‘n welkom streel
Die siel wat huiwerig aan sy houvas hang –
Nog eer ek in die duister moet gaan dwaal,
Wil ek, tot rekenskap van wat ek hou
Die jare deur, my dwing totdat ek kry
Die troos wat elk uit wat hy had, kan haal:
Die wete dat nóg vreugde nóg berou
Meer werd is as die poging om te stry.
XV Nie sonder troos nie
Deur lewe vasgebinde aan die lewe
Wat nie meer lewe lyk nie, daar sy skoon
Verwelk het en, wat prys tevoor was, hoon
Geword het, en die lus om voort te strewe
Verander het in traaknie-agtigheid
Wat nie meer omgee vir die ideale
Van sterk-besielde jeug, en net die kale
En eensaam vlakte, dor en eindloos wyd,
Van ouderdom vooruit sien, reis ek voort.
Nie sonder troos nie, want aan elke kant,
In elke kloof, op elke bult en rand,
Daar groei die groen wat by die voorjaar hoort;
En hoe die pad ook kronkel, orals rond
Tapyt die middagson die vrugbaar grond.
XVI Wat oorbly
Dit pas my nie om wat ek het, te ruil nie
Vir wat ek van jou eiendom kan kry;
Dit bring geen wins om troosteloos te huil nie,
Of traanloos met die taaie las te stry;
Nóg om wat vooreergister my bekoor het,
Nou uit te skel vir iets wat smart vermeer,
Of om die lied wat ons tesaam gehoor het,
‘n Klaaglied-kreun te noem die tweede keer.
As tyd verbyloop en die dagbreek-ligte
Versmelt in songoud wat die son ons gee,
En skemer afdaal oor ons moeg gesigte
Voordat die nag ons rus leen met sy vree,
Dan bly vir ons net wat herinring hou
Van deurgeleefde liefde en liefdetrou.
XVII My moederstad
Drie-vierde deur die vaal-blou see omsoom
En met sy wonder-bergmassief bekroon,
Lê in sy luisterryk voorjaarsprag so skoon
En statig-sierlik soos ‘n vors wat droom
In sedige, trotse kalmte onbeskroom,
Sterk in homself en magtig op sy troon
Deur wat sy werk van vroeër jare loon,
Met eer en roem wat skaars die tyd kan toom
En skaars vergetelheid kan skend of klad,
Bewus van krag, van koningsmajesteit,
En sonder vrees vir wat die toekoms vra,
Sterk in homself vir al wat kom, bereid
Om deur die jare heen sy las te dra,
In middagson verlig, my moederstad.
Rondom hom, op die helling, vlakte en vlei,
Op sandduin en op leegtes, gras-begroei,
Pryk suring-pragte weelderig in die bloei,
In kleurtapyte orals rond gesprei,
Wat geur en glans as oor die bloeisels gly
Die sagte middag-seewind, wat die skroei
Van die loodregte, louwarm sonstraal snoei
En hitte afruk van sy heerskappy.
My suringstad, soos ‘n juweel geset
In die vaal-blou montuur van berg en see,
Wat trots na die verlede trug kan kyk
En trots kan roem op wat hy is en het!
My moederstad, waaraan die skoonheid gee
Die prag wat op die puurste pêrel pryk!
XVIII As ek moet kies…
As ek moet kies of ek sal, soos ‘n lig
Wat eens vir eenmaal uitgeblaas word, sterf,
Of ná my dood weer van bewussyn erf,
En weer van aangesig tot aangesig
My lewe oor herhaal; weer menseplig
Aanvaar en weer, wat mense kan, bederf;
Weer spartel, ly, weer menslik swoeg en swerf,
Weer na gewoonte en reël my in te rig –
Dan kies ek sonder aarsling en beslis
Om uitgeblaas te word, om te vergaan,
En op te gee wat nuwe lewe skenk,
Tevrede as my nagedagtenis
Nog by een vriend of meer sal bly bestaan,
En Liefde soms my lewe nog herdenk.
XIX Nie wat jy nie waardeer nie…
Nie wat jy nie waardeer nie, is vir jou
Werd om voor deur te veg; wat werd is stry,
Is ook waardering werd. Net huiglary
Kan trane stort uit krokodil-berou
Oor wat hy nooit probeer het om te hou,
Oor wat hy nooit besef het: dat die klei
Tot kunswerk kan gemaak word – en beny
Die roem wat sonder toedoen van hom nou
Die kunstenaar win. Die klei, die kuns, die man,
Die ideaal wat skepping eis en dwing,
Is algar daar, en net waardering wag
Om uit te lok die krag wat mag en kan,
En skeppingslus tot skeppingskuns te bring,
Tot puur volmaaktheid van besielde prag.
XX Kersnag
Die swoele skemer trek sy dun, versagte,
Vergroende sluier oor weiland, veld en werf.
Al wat die wêreld van die daglig erf:
Die heerlik pers van purper bergepragte;
Die diep-steil kliprotskranse, lig-geverf;
Graskolle met die skyn van groot smaragde;
Die luisterryke oostelug met onverwagte,
Gestreepte kleure as die songloed sterf –
Versink in skaduryke groen, en vrede
Rus as voorloper van die somernag
Oor alles – huis en plaas en bos-beklede
Bergkloof en dal – wat op die dagster wag.
En tot die sterre styg ons Kersnagbede:
‘Verleen ons, Heer, vir lewe nuwe krag.’
XXI Die muezzin
Nog voor die skadu van die skemer daal
Oor stad en dorp en berg en bosryk kloof,
Nog eer die middag, van sy glans beroof,
Met laaste kleur die minaret bestraal,
Klink deur die lug die aanroep van bilal,
Die aandgebed, belydenis van geloof
Wat die swak twyfel van die siel verdoof
Met die hartstogtelik krag van sy koraal:
‘God is groot!
God is groot!
Getuig daar is geen ander God as God!
Getuig Mahmoed is die Profeet van God!
Kom in tot gebed!
Kom in tot redding!
God is groot!
Daar is geen ander God as God!
Geen sluimer val op Hom wat nimmer slaap;
Vertrou jou siel, jy wat ter ruste gaan,
Aan Hom wat altyd wakend oor jou waak!’
Die laaste sonstraal wat die bergkruin skraap,
Sterf weg; die bont-gekleurde gloed verslaan,
En skemer stort oor stad en dorp en braak.
XXII My ander ek
O naamloos, tingerig, onvolmaakte Skim,
Verwek tot skyn van wese uit die som
Van my verlore meely wat alom
Gestort is en wat nog standvastig klim
Tot oor my wêreld se gekleurde kim,
Tot in die hoogste, onreikbre heiligdom –
O soet, gedempte stem wat fluister: ‘Kom’ –
O smekende oë wat met liefde glim,
O towerkrag wat my nog krag kan gee,
O sagte hande wat my hare streel,
O vriend wie se aanskyn is volmaakte vree
En louter rus wat Lewe nóg Dood kan steel –
Kan ek jou vasklou, teen jou sterkte leun
As alles swig waarop Verstand nog steun?
Volkplanterslied
Uit die ou noorderland, waar die kou in die winter die wêreld beklou
En sy spierwit sneeumantel ontvou oor die blaarkale bome wat treur;
Waar die voorjaar-kaneeltjies se prag die bruin van die bosgrond versag,
En die wind van die kalkkranse smag na die narsings se maagdlike geur;
Waar die see se saffier en sy groen en die lug se blou-bleek perlemoen
Deur die somer se goud word gesoen tot ‘n mengsel van minlike kleur;
Waar die hand van die ou tyd nog wys op beroemde kasteel en paleis,
Deur die las van die jare vergrys en met rankende klimop beklee;
Waar die statige suile, omring deur die eensaamheid, wag in ‘n kring
Vir die gloed wat die môreson bring uit die ooste ver oorkant die see;
En die adel van arbeid en werk nog die siel van geslagte versterk
Met die mag van ‘n krag onbeperk, soos die krag wat getrouheid kan gee
Daarvandaan, uit ons sluimer gewek, oor ‘n sesduisend myle ver trek,
Hiernatoe, waar ‘n nuwe land strek voor ons oë so ver as ons kyk,
Kom ons, moedig en dapper, gewyd aan wat voorlê – òf vrede òf stryd –
Gesteun deur die krag van die tyd, om te win of in stryd te beswyk,
Met die hoop op die seë wat wag hierna op die held se geslag;
En die son wat hier bowe ons lag, bewys wêreld rond ons is ryk!
Ja, ryk in die bloed wat ons bring, en die dapper volhard wat ons dwing
Om te stry vir die doel, as ons sing om ons moed te bewaar vir die taak;
En ryk in die liefde wat ly, wat verdra en wat hoop as hy stry,
En verwyte en klagtes vermy tot die pyle die mikpunte raak;
Want die siel wat ons krag gee, is oud, deur die jare gelouter, soos goud
Deur die vuur is gelouter, en koud is die as deur die vonke versaak.
Onder vreemdeling-sterre geskaar, staan ons moedvol en vry bymekaar,
Vir ons nuwe verpligtinge klaar, aan ons land en ons lewe getrou!
As ons soms, in ons trots en ons wee, van ons krag en ons oorvloed wil g
Aan die ou moederland oor die see, kan jy kla as die liefde onthou?
Of verwag dat die kind sal vergeet, as die jare sy ouderdom meet,
Wat die veld en die pronk-sterre weet, vóór die lig van die lewe verflou?
Plakkerslied
Tjienkerientjee – tjienkerientjee,
Wat kan jy speel op jou tjienkerientjee?
Ouderwetse deuntjies – eergister se lied –
Weerklank van winde wat waai en verskiet –
Dreun van die donder in poorte en klowe –
Traanlied van sterre deur daglig berowe
(Lig is ‘n dief!) van die blink in die nag –
Trots van die rooi waar die dagbreek op wag –
Kleur wat so bont uitgestort lê – vir wie?
Dit kan jy speel op jou tjienkerientjee!
Tjienkerientjee – tjienkerientjee,
Wat kan jy speel op jou tjienkerientjee?
Weemoed en liefde – smart en verdriet –
Alles wat hartstog in harte kan giet –
Roem en ellende – skaamte en trou –
Deugde te groot vir ‘n hand om te hou –
Offers gepleng op die lewensaltaar –
Sonde, vergifnis, ja, skuld en gevaar –
Vrede wat kom in die môre – vir wie?
Dit kan jy speel op jou tjienkerientjee!
Tjienkerientjee – tjienkerientjee,
Wat kan jy speel op jou tjienkerientjee?
Niks, as jy nie eers die kleur van die wolk,
Bo in die lug, vir jou siel kan vertolk;
Niks, as jy net in mirakelland dool,
Blind in jou skik met jou grasgroen viool;
Niks, as jy alles wat lewe en ly,
Net maar bekyk, sonder gees, van opsy.
Alles vir sangstof lê ope – vir wie?
Vir hom wat kan speel op sy tjienkerientjee!
Branderlied
Die blou van die bewende see waaroor die wit seemeeue skree –
Dit kleur die satyn wat my klee soos die sagte ferweel van ‘n blom;
Die donkerblou skyn wat jy vind in die oog van ‘n blondharig kind –
Dit paar ek daarmee as ‘n vriend wat sy liefde verkondig alom;
En die goud wat die sonskyn behou, as die suringblomblare ontvou,
Word gevleg tussendeur daardie blou vóór die namiddagwinde verstom.
Ek stroom uit die diep oseaan, waar die marmerwit skyn van die maan
Die donker topaas-bruin laat taan tot ‘n bleekte van borlende blou;
Uit paleise daar onder, waar wink die siele van mense, verdrink
In die storm waarin skepe versink, kom die krag wat my noop om te klou;
En die Melkweg se sterre bestraal my krommende golf as ek daal
Met ‘n maanhaar van goue metaal, as my hartstog my skoonheid ontvou!
Soos ‘n Oosterse bruid uitgedos, of ‘n Astekse vors op sy pos
In sy veelkleurig vere-karos voor sy smart-swanger koning se troon,
Is die prag wat ek maak as ek gly in ‘n statige vorstlike ry,
Wat die skyn van die skadu’s vermy en die hulp van die sonstrale hoon;
Soos die skoonheid wat alles oortref wat die menseverstand kan besef,
Is die klank van die lied wat ek hef as my liefde-erkenning van loon!
Van die groen van die Noordpool se ys, waar die reënboogkleur-noorderl
Om vir reuse-ysrotse te wys hoe hul gletserpad roerloos te vaar,
Van die kleurig-geverfde koraal waardeur murmelend seestrome maal
En die donkerrooi visse verdwaal in die kamers geryg aanmekaar,
Met die ooste en weste se lig op my wit-skuim-gevlekte gesig,
En my hoof na die hemel gerig, rol ek voort in ‘n dondrende skaar.
O, die glans van die goud verkwyn, en die watergestaltes verdwyn
Soos die geur van ‘n geurige wyn wat verslaan met die gaan van die ty
Maar my statige, stoere prag, van die môre tot middernag,
Sal liefelik bruis en lag in die dae van felste stryd;
Want ek is en bly bemind deur die son en die maan en die wind,
Met die ewige see as my vrind, deur my krag en my skoonheid verblyd
Karma
In elke lewe skuil ‘n vroeë lewe
Wat onvoleindig op voleinding wag.
Die siel wat in sy armoed eensaam strewe
Na wat te hoog is vir sy wanhoopskrag,
Voel, as hy beur, die klou
Van iets wat dof onthou
Wat in die ver verlede, vóór sy tyd,
Gebeur het. Wêreldwyd,
Alom, soos kleur wat die heelal beverf,
Die hemel blou maak en die blare groen,
Wat in die diepsee-water, oorgeërf
Van gistermôre, glinster en wat soen
Die maanhaar-branders wat
In skuim-bruis teen die rotse spat,
Rek deur die lewe heen beseffing van die skat,
Of las of vloek, tevore opgevang,
En maak die siel, bewus van wat hy oorhou, bang.
Dit is die vroeër lewe, met sy skuld
Nog onbetaal, nog onvergeld,
Wat wag met liewe, lydende geduld,
Op nuwe kanse om sy doel te seën,
Soos in die droogte-tyd die droë veld
Op water wag en wierook wat die reën
Oor deurnat aarde aan die aandlug leen.
Ballade van Broer Blindeman
Die lelie wat trots op sy steel
Sy sierlike blomblare krom,
Met die skyn in sy kleur soos ferweel
Is bly om te bloei as ‘n blom.
Jy sê vir my, vrind, dit is dom
Om ‘n lelie as voorbeeld te kry;
En tog, as die brombye brom,
Dan juig hy; sy lewe was bly!
Die klimop daar bo die prieel
Skyn goud, soos die doringboomgom
In trosse van skoenlapper-geel
Wat reik waar die ranke kan kom;
Die geur van die bloeisels alom
Deur sagte, soet winde versprei,
Dit sing vir die wind en vir hom:
‘Ek juig, want my lewe is bly!’
Die dartlende waterman speel
Oor die vlak van ‘n kloof-waterkom;
Hy kriewel en spartel en streel
Die water en vlug om en om.
Die donder kan slaan op sy trom,
Die weerlig kan flikker verby –
Hy sing, eer die skadu’s verkrom:
‘Ek juig, want my lewe is bly!’
O vriend, eer die blindeman kom
Om ons voort in die donker te lei,
Sing, sing, voor jy stemloos verstom:
‘Ek juig, want my lewe was bly!’
Treurlied
Huil, huil, huil, o see, gegésel deur die winde;
Soebat met jou branderstem wat oor die rotse breek!
Grys, grys, grys die lug, met donker, storm-gesinde
Wolke wat sonsondergang se glorie-bont verbleek!
Smeek, smeek, smeek, o siel, in hartstog van gebede
Meely vir die lewens wat verslind word deur die see.
Moeg, moeg, moeg, o hart, en moedloos ontevrede,
Watter hoop op uitkoms kan die môrelig jou gee?
Dood, dood, dood, o see! Wat lê daar in jou water?
Nooit nie sal jou nattigheid wat dood is, weer laat bot.
Loof, loof, loof, o see, die kalmte wat jou later
Sterk maak om die krag van ons wat seevaar, te bespot.
Lag, lag, lag, o siel, wat weemoed half verteer het;
Perlemoen se sagte kleur verf vredevol die see.
Dood, dood, dood jou krag, wat gisternag probeer het
Met sy eie krag te stoei teen wat die Noodlot gee.
‘n Katdoringkrans
‘n Katdoringkrans,
Met die klein, wit sterre van wilde-jasmyn daarin –
Vyfpuntige sterre vergeur met die ruik van die vlei,
Met die lewe wat sonskyn gee en die krag wat die lewe win,
Gevleg in ‘n krans albei.
Grysgroen katdoring,
En was-wit, wyd-ope blomme van wilde-jasmyn;
En die son, wat vir altwee gegee het sy groen en sy wit,
Val op die grys in die doodkis wat nou al verdwyn
En die groen wat die dood besit.
Waarom?
Quid tibi tantopere est mortalis quod nimis aegris
Luctibus indulges? quid mortem congemis ac fles?
Waarom so wild gehuil? Watter rede bestaan daar vir trane?
Wat is die lot wat jou dreig, of die las wat die Dood jou sal oplê?
Waglende halme in die wind – die blom wat verlep in ‘n middag –
Dowrige, donsige wolkies daarbo in die krom van die hemel –
Branders wat groei tot ‘n berg van smaraggroen-deurskynende skoonheid,
Branders wat breek in ‘n oomblik tot skuim waar die reënboog in lewe –
Fata Morgana se spieël waar die skyn as die werklikheid spartel,
Net vir ‘n rukkie, en vlug vir die vlammende gloed van die sonlig –
Spinnerak-matte bedou met die soet, koele dou van die môre,
Skitrende pêrels van vog, verwasem tot niks eer die skadu,
Fier uitgerek, van die berg in die ooste vervaal tot ‘n vlek –
Wat is die lewe meer as al hierdie vlugtige skoonheid?
Om mane padne hum!
O vlekloos aanskyn van die Lotusblom!
Weerspieëling van die diepste sielevree,
Gelykenis – as iets gelyk kan wees
Aan wat op aarde sonder weerga is –
Van die al-omspoelende en alreine see
Waarin geen voortbestaan van liggaam of gees
Skuil, nóg die huiwerige gedagtes, stom
Vir woorde en taal, met nou en namaals twis.
O heerlikheid, wat hartstog laat verkwyn
Tot iets wat nietiger as niks-nie skyn,
En die diep-dinkende siel bo dink verhef,
En bo besef van self, en bo verstand,
Totdat die wêreld-worstel en gedrang
Gesus word, soos die see-galm in ‘n land
Waaroor ‘n dik, bedompge see-mis hang!
O Lotusblom se louter lotuskleur!
O glorie-aanskyn met sy sagte geur!
O maagdlik Lotusblom in wie se skyn
Die reinste menslik reinheid onrein lyk.
Juweel van stille waters wat verdwyn
Onder die skadu van oneindigheid,
Simbool van liefde en van liefderyk
Geheiligde toewyding deur die tyd
Aan alles, alles wat die liefde wek,
En alles, alles wat tot liefde strek.
O Lotusblom se reine lotusskyn,
O troos in sielestryd en sielepyn!
Die winter kom
Die nuwe jaar se lelies sier die droë, donker vlei;
Die swaels versamel voor die trek in klompies op die draad:
Die doringboomblom se afskud-goud tapyt die roesbruin klei;
Die groen-gedoste kloof verklee hom in sy grys gewaad;
Want winter loer
Daaragter, waar die najaar nog
Probeer te boer
Met wat daar oorbly van die vog
Wat lewe met sy krag laat roer,
In kruid en kiem kortstondig bruis
Voordat die somergloed verhuis.
Net soos ‘n man wat tot sy manlikheid
Geklim het deur die jare heen,
En ouderdom sien aankom en die tyd
Waarin die kalmte van die skemer-seën
Sy jeugdige hartstog stadigaan laat kwyn,
Tot net maar liefde oorbly, sien die veld
Sy somerrykdom stadigaan verdwyn,
As warmte padgee vir die koue geweld
Van winter met sy ryp,
Wat al wat groen is, gryp
En omkleur in sy mantel bruin en grys,
Of bloedrooi, waar die rooibosblare wys
Hul onderdanigheid-aan wat hy vra,
En doodgeduldig dra
Die nuwe kleure wat sy yskoue hand
Geverf het oor die land;
Geduldig, want die rooibosblare weet,
Soos elke veldbewoner wat hier groei,
Hoe uitgerek ook martelmaande meet
Die barenstyd voordat weer bloeisels bloei,
Die bloeityd kom! Want winter met sy kou
Is rustyd vir die somer. Weet en wag,
Totdat die sap wat elke tak behou
Sy lewe uitstraal in hernude prag.
Liefderente
Liefde wat bo en oor die las van self kan klim,
En eiesin tot onselfsugtig drang kan sublimeer,
Daarvan, o daarvan het jy gegee
Volop en meer as ooit volop kan wees –
Totdat die diep fonteine uitgetap was,
Totdat die sielmurg bloedloos was en lam!
En nooit het jy beloning ooit gevra nie!
Geen woord, geen knik, geen trek van laggende lip nie;
Geen troostend streling van ‘n sagte hand nie;
Geen korrel van weerliefde of ontluikende beminning,
Of greintjie van ‘n dankie nimmer nie!
En tog – diep, dieper as die sielmurg, dieper
As die oerbron van die diep fontein van liefde,
Dáár in die binne binnenste van binne,
Daar was ‘n onbesoedelde, onbevlekte,
Oneindig tere hoop en stil verlange
Na weergee van wat vry, voluit gegee is.
Niks skandeliks, nóg iets om oor te treur nie!
Nee, eerder steun vir hom wat liefde leen
Sonder die kans van rente-kry of woeker,
Is daar die hoop dat rente tog sal kom.
Ouderdom se kans
Die môremis versluier nog die vlei;
Dit kruip nog in die groefies van die kloof,
Want, eer die môreson sy aandeel kry,
Word al die môresterre uitgedoof.
En kyk, daar gunter oor die garsland straal
‘n Dowwe ster. Dit is nog douvoordag;
Die skape staan geduldig in die kraal;
Die spreeus soek die weiveld wat hul wag.
In volle glorie groei die ooste, geil
Met kleur van silwerpers en perlemoen;
Bo pronk-blou bergekranse, reg-af steil,
Ontglip die songoud in ‘n see van groen.
‘n Nuwe dag, ‘n nuwe lewe, vol
Van siel en kleur en lig in harmonie,
Word in die vroeë môre oopgerol
Om nog ‘n laaste kans te gee – vir wie?
Vir hom wat oud is, ouderdom-bewus,
Sy dae sat, die traaknie-siel te sleg
Om méér te doen as met geduld te rus
Op wat hy het, waaraan hy waarde heg.
Want ouderdom, wat daagliks afdraand loop,
Verdien sy kans meer as die moedige jeug
Wat heerlik teer op ryk-gekroonde hoop
En elke nuwe dag begroet met vreug –
Die kans om verder in wat vorentoe
Geheim staan wag te kyk, en deur te vra
Totdat hy antwoord hoor op daardie ‘Hoe?’
Wat kerm om krag om wat hy ly, te dra.
Hierso se wêreld
Die glans van die son is ‘n glorie van glans.
Kyk tog hoe heerlik die doudruppels blink,
Klein reënboogkleurtjies wat skitter en dans,
Half in die môre se wasem verdrink!
Heerlik, o heerlik is hierso se wêreld
Rondom met spinnerak-silwer bepêreld;
Fraai met die voorste liefkosing van lig;
Vrolik net soos ‘n jong seun se gesig –
Najaar se môre, as wintertyd gryp
Vinnig sy strooipotjie vol met wit ryp,
Klaar vir die son wat nou nader kom
Sonder om vroeg voor die middag te krom,
Sonder om hitte te strooi oor die land –
Hitte wat skroei en die mooiheid verbrand;
Najaar, nog kind en jaloers soos ‘n kind,
Nimmer tevree as hy vrind is van vrind –
Liefde verdeel onder drie is te min,
Amper al op, eer die liefde begin!
Stil lê die werf hier, bewierook met geur,
Geur van die grond wat die winter ontmoet;
Bly om verandring van borrelende kleur,
Bly om die glans wat sy weelde begroet.
Heerlik, o heerlik is hierso se aarde,
Propvol met lewe in lang opgegaarde
Bolle en wortels en saad in die sand,
Hier deur die traaknie van winde geplant;
Afskud-laatval van die volop tevore
Bot, in die kiemende slaaptyd gebore,
Knoppies van Kanaän se weelde wat wag
Stadig, geduldig, die drang van die krag
Wat in die wêreld, nou wit met die dou,
Sluimer, maar altyd sy sterkte behou –
Krag om die gras, wat die ryp roesrooi soen,
Weer tot die rykste smarag te vergroen;
Krag om die treur van die winter se drag
Hier te herskep in ‘n paradys-prag!
Skoonheidsin
Flou deur die drang
Van geniepsige smart
Wat die kleur van die wêreld vergrys,
En die geur van die blomme vervang
Deur ‘n aaklige leemte wat rys
Diep uit die hart
Tot oor die bowenste bult van gedagte
Wat dood lê, vermoor,
Deur sy niks-nie versmoor,
Beroof van sy kragte
Om te dink, en deur dink weer die noodlot te tart
Met die wete: ‘Dit is nie verdien nie,
Al hierdie têre en nyd
Van die têrende, nydige tyd,’
Lê die siel wat die skoonheid nie sien nie!
Bly soos ‘n kind
Wat sy lewe verspeel
In die weelde en wonder alom,
As die somer se glans hom verblind
En die geur van die blomme sê: ‘Kom
Steel van ons, steel
Ruikers van liefde en laggende kleure,
Keur van die lewe,
Vrylik gegewe,
As dankofferande waarin jy ook deel.’
Bly soos die dartlende wind wat begin
Om te speel met die dag –
Perlemoen in sy prag –
Is die siel wat die skoonheid bemin!
Die kronkelpad van Kanniedood
Die kronkelpad van Kanniedood loop deur die biesiesvlei,
En oor die bult waar, bont gekleur, die seeroogblomme bloei;
Dit kronkel langs die mielieland en langs die boord, verby
Die ou murasie van die kraal waar stamvrugbome groei –
Groot stamvrugbome donkergroen, waarop die songlans speel
Soos op die donker bokant-skyn van donkergroen ferweel.
Die kronkelpad van Kanniedood, dit bring jou waar jy wil;
Na vrinde wat jou voorspoed wens en antwoord as jy vra;
Of verder, as jy verder gaan en nog meer krag verspil
Om deur te reis die Bosveld in waarheen jou drang jou ja;
Jou eie wens, jou eie gier, al wat jou voorwaarts stoot,
Bepaal alleen waarheen dit lei, die pad van Kanniedood!
Die kronkelpad van Kanniedood gee orals uitspanplek,
Al kronkel dit woestyne deur tot in ‘n woesteny;
Daar’s water volop langs die weg en weiveld waar jy trek;
Daar’s kans vir elke agteros om weer die span te kry;
Want hy wat struikel as hy dwaal, half nydig in sy nood,
Vind, as hy struikel, altyd weer die pad van Kanniedood!
Gelukkig hy wat, as hy reis op daardie kronkelpad
Deur weeldrig veld, of donker bos, of dorstig, dor woestyn,
Sy moed behou, sy mag besef, al is hy afgemat,
En weet die weg lei waar hy wil, in nag of môreskyn;
En al die mooi rondom bemin, totdat hy eindlik kyk
Op daardie laaste uitspanplek waarna die wêreld wyk!
‘n Rotspoel op die strand
Geen serpentyn se groen,
Of lapis lazuli,
Geen koper, nuut-geboen,
Of pêrel-perlemoen
Kan skitter soos hierdie
Strandrots-poel, son-gesoen,
Waar lewendige kleur in lewe,
Soos bont wat breek en bewe,
Gebore word en sterf,
Verdoof word en geverf
Met nuwe tinte wat die daagraadsprag
Beskaam laat staan en na die blou laat smag
Wat volle daglig gee, as geil egaal
Van sonskyn-goudgloed oor die wêreld daal!
Voorjaar op die veld
Nou dat die voorjaar sy sielskrag verpand het vir groen wat
die see uit jaloersheid laat lag,
Nou dat die veld, soos ‘n geurige blomtuin, sy bloeisels ontbot
in bekoorlike drag,
Nou dat die skoonheid sy toppunt bereik het met skitterende
weelde van splinternuut kleur,
Nou dat die wêreld sy wonders bewierook in rookofferandes van golwende g
Dring daar deur alles wat lewensbewus is, deur alles wat wag
op die krag wat sal kom –
Alles wat skugter en peinsend alleen staan, deur oormag van
gloed en van sonskyn verstom -,
Alles wat hyg na die hemel wat hier is, die groter genot wat
die skoonheid kan leen –
Alles wat, blind deur sy smarte van binne, die rykdom daar
buite ontken as ‘n seën –
Langsaam die sap van die siel wat homselwe verdeel het, verloor het,
om later te win
Grotere siele bevrug deur sy gawe, gebore, gewy om sy werk te bemin,
Siele wat, skugter nie meer nie of stemloos, besieling verkry
uit die skoonheid, en moed
Put uit die pronk van die kleure en die groen wat die pyn en
die kou van die winter vergoed!
Bosveldlied
Ek sal vir jou gee:
Sneeuwit skuim van die treurende see,
Wit en donserig soos wilde katoen,
Wie se spierbleek bolle die bos versier
Met ‘n skyn op die kelke soos perlemoen,
En pikswart saad soos ‘n swart saffier,
Fyn soos vlokkies van dun kapok
Wat die wegskuif-gees van die winde lok,
Asof hulle fluister: ‘Kom, abba ons voort,
Hoog oor die struikgewas, deur die poort,
Anderkant toe waar die son nog skyn
En die kranse kleur met die kleur van wyn!’ –
Wit soos die witste marmerkalk,
Suiwerder wit as die veredrag
Onder die vlerk van die spikkel-valk,
Suiwerder wit as die maan by dag!
Ek sal vir jou gee:
Tinte en kleure van stryd en vree –
Purper wat blink in die kelkiewyn –
Bontste rooi van die bloed-robyn,
Rooi soos die rooi van die oorlogster
Wat sonder ‘n skitter daar myle ver
Staan kyk op die wêreld hier!
Geel sal ek gee, en gevlekte goud
Van gousblomme geil wat my kroon versier,
En boonop kleure ‘n honderdvoud:
Geilste nuut-bobbejaantjie-blou,
Glinster-groen van die mannetjiepou,
Ja, die sewe reënboogkleure-prag,
En die diep seewater se spog-smarag!
Verlang jy nog meer?
Die donker-swart van die dreigende weer –
Die bliksemstraal se blink – die breek
Van ‘n klomp reënwolke deur lig gesteek –
Die pers en die perlemoen-pronk van die son
Met sy eerste straal teen die grys plafon
Op ‘n somermôre, van oor die rant
Van die hoogste punt in die Bosveldland –
Die groen van die nag in sy skemerprag –
Die vlammende vuur van die komende dag –
Die glorie-rooi as die son gaan daal
Agter my vlaktes, dor en kaal,
Wat wisselende, kleur-akkoorde gee –
Dit alles en meer sal ek vir jou gee!
Die trekvoël
Die oorgeërfde swerwersgees, die ingebore drang
Na ruimer, wyer vlerkswaai-plek, waar elke rietryk vlei
Die somerson se suiwer straal op strand en water vang,
Besiel hom as hy suidwaarts koers en op die winde gly,
Van waar die ouer wêreld wag:
Die winter met sy wit ryp-drag,
Die kou met koue doodmaak-mag,
Die najaar se verlengde nag,
En met die powere oorskietprag
Van afgeleefde somerlag,
Na nuwer, ryker, ruimer veld, nog klam van winterreën;
Na waar die helder voorjaar wink, en heel die wêreld vry
Met lig en warmte, goud en kleur – Natuur se gulste seën –
En elke boom en bos en blaar sy lewensgroen weer kry;
Na waar op elke grasgroen sooi
Die nuwe surings wierook strooi
En pryk met pers en geel en rooi
Nog mooier as die lug, wat mooi
Die kleur probeer te steel as prooi
Vir dagbreek, pronkrig uitgetooi.
Slampamperliedjies
I
Wys my die plek waar ons saam gestaan het,
Eens, toe jy myne was –
Vroeër, voor jou liefde vir my getaan het,
Vroeër, toe jy myne was.
Kyk, dis dieselfde; die silwer see
Blink in die sonskyn, soos lang verlee
Dit eenmaal geblink het, ‘n welkomsgroet
Vir ons liefde wat uithou en alles vergoed.
Wys my die plek waar ons saam gekniel het,
Eens, toe jy myne was –
Vroeër, toe een siel vir ons saam besiel het,
Vroeër, toe jy myne was.
Kyk, dis dieselfde; die hemel, blou,
Lag soos voorheen op my en op jou;
Dit skitter nog altyd ‘n welkomsgroet
Vir ons liefde wat uithou en alles vergoed.
Wys my die plek waar ons saam geloop het,
Eens, toe jy myne was –
Vroeër, toe ons harte so veel gehoop het,
Vroeër, toe jy myne was.
Kyk, dis dieselfde! Net jy nie. Vra,
Wie van ons twee moet die meeste dra?
Jy wat vergeet het – of ek wat boet
Vir my liefde wat uithou en alles vergoed?
II
Eis van die vonk wat spartel,
Sy goud as sieraad trug,
Vra van die vis wat dartel,
‘n Jammerwoord of sug,
Of laat die branders van die see
‘n Antwoord op jou vrae gee,
Eerdat jy van my eis ek moet
Wat lank verby is, weer vergoed.
Goud in die skemer skitter
Die sterreskaar se prag;
Die see blink wit, en witter
Die maan se dowwe krag.
En net so in die skemer-swart
Van jou vergeetheid blink my hart,
Want witter as die witste see
Is wat jou liefde vir my gee.
III
Keur van die beste
Wat die lewe besit,
Gun ek vir jou wat vir my van jou beste
Ryklik gegee het.
Ver, in die weste,
Verwissel die kleur
Van die neerdalende son – in die weste
Ryklik met wierook vergeur.
Liefde, die sterkste
Wat liefde kan eis,
Leen ek vir jou, dat die swakste die sterkste
Liefdevol diens kan bewys.
Sê nie die leste
Is luttel en klein;
Min was die eerste, maar meer is die leste,
Ryklik deur liefde verfyn.
Keur van die beste
Wat liefde kan win,
Stort ek vir jou, want ek weet dat die beste
Is dat jou siel my bemin.
IV
Sonstrale op die nat veldsand,
Veelkleurge surings op die land,
Gousblomme oor die gras versprei,
En wateruintjies op die vlei,
Suurknolle in die bot, die bome
Nog blaarloos, en die bergkloof-strome
Nog troebel met die modderklei,
En bo ‘n blou lug uitgesprei;
So kom die lente op sy tyd
– Ná winterwit se wanhoopstryd
Teen wat die son se goud kan bring –
Om van sy wintermag te dwing
Die rus van wat in kiem en saad
Verskuil lê, voor die dageraad
Van lewe aanbreek en die land
Hom sier, en elke leegte en rant
In weelde bloei, met wierook spog,
Met geure van die lewensvog
Wat, deur wat lewe liefhet, loop
Eer môredou die weiland doop,
En uit sy koue winterroes
Die wêreld wakker skud vir oes.
V
As ouderdom, wat alles breek, sy volmag oor my kry,
Dan gaan ek na die Hantam, waar ek hoort,
En dra deemoedig wat ‘n mens van ouderdom moet ly,
Voordat hy aanklop by die hemelpoort.
Dit lyk vir my die Hantam is die vredevolste plek
Hier onder op die wêreld wat ons het!
Hoe lank die somerdae daar hul warm goud-sonskyn rek!
Hoe jubel daar die vinke in hul pret!
Hoe skitter daar die voorjaarsprag in kleure honderdtal!
Hoe verf die najaar berge met sy bruin!
En, in die koue wintertyd, hoe raas die waterval,
En blink kapok op elke berg se kruin!
Die wildebok, wat voel sy krag verminder as hy stry,
Soek rustyd in die skuiltes van sy soort.
As ouderdom, wat alles breek, ‘n houvas op my kry,
Dan vlug ek na die Hantam, waar ek hoort.
VI
Daar kom ‘n weerklank oor die veld,
‘n Weeklank van die see,
Van branders wat die rotse streel,
En met die wit strandskulpe speel,
En skuim vir aalmoes gee.
Daar kom ‘n weerklank oor die veld,
‘n Weeklank van ‘n stad,
Waar mense huil en mense haat,
En met mekaar oor mense praat,
En mense-roem beklad.
Daar kom ‘n weerklank oor die veld,
‘n Weeklank van die kloof,
Waar teen die krans die klimop bloei,
En met die wilde-haakdoring stoei
Om groeikans vir sy loof.
Daar kom ‘n weerklank oor die veld,
‘n Weeklank van die vlei,
Waar tussen ruigte-gras die riet
Sy halme na die sonstraal skiet
Om van die goud te kry.
Daar kom ‘n weerklank oor die veld,
‘n Weeklank van ‘n hart
Wat voorjaar deurgelewe het
En somer met sy sonskyn-pret,
En nou vergaan van smart.
VII
Kom gee vir my polfyntjie,
Dit maak nie saak nie wat,
Die kleinste, nietigste lyntjie
Waardeer ek as ‘n skat.
Koop waar jy wil, by smouse,
Penswinkeltjies, net wat
Jy kry in Krismiskouse –
Dit bly vir my ‘n skat.
Net iets wat jy as joue
Betrag het, gee my dit –
Ek neem dit aan as goue
Gesteente tot besit.
En as jy eenmaal sterwe,
Dan pryk dit nog by my,
Gegee meer as geërwe,
As liefdeblyk gekry.
VIII
Sielsanker as die vloedgolf van vertwyfling oor die strand
Van kennis bruis en alles met hom trek,
‘n Houvas in die weemoedsuur, as deur die hele land
Die duisternis van dorre nagte strek;
‘n Goue greep vir iedereen, ‘n steun deur dik en dun;
‘n Aalmoes vir die arme van gemoed;
‘n Lawedrank vir flou-val, as die wêreld ons misgun
En met ‘n hoonklank wat ons doen, vergoed:
Dis die ingebore sterkte, dis die oorgeërfde krag
Om deur duisternis die sterre te sien blink,
Om die halfgebore klagwoord te ontsenu met ‘n lag,
En met skerts die wyn en mirre op te drink.
IX
Vreugdegeskal
Van die vinkekoor by die dam,
En die solo-gefluit van die eikeboomstam
Waar die houtkapper hamer, eentonig, alleen;
Vreugdegeskal,
En die son wat die wêreld bestraal soos ‘n seën,
Met goud wat val
Oor die tuin met die teer-groen van mielies versier,
Oor die donkergrys blaar van die wit poplier,
Oor die rankende wynstok bo die prieel,
Oor die gruis van die voetpad, goud-geel –
En nêrens ‘n asem van wind in die lug
Wat die varings laat sidder daar onder die wal,
Waar die tuinsloot ‘n bamboes-geraamte van brug
Aan die wêreld vertoon, om te wys wat hy was
In sy blinkende jeug, nou al lankal vergaan;
Vreugdegeskal, en ‘n vrede
Wat op alles sy stempel gedruk het en lag
As die voorjaar in skoonheid deemoedig bly wag
Op die najaar se aftog, die winter se ryp
– Wat die weelde en kleur wat nog oorbly, sal gryp –
Sodat vinke wat sing en die son wat vergoud,
As die jammertyd kom en die skoonheid veroud,
Met genot kan herdenk die verlede –
Met genot wat ‘n troos in die treur kan verleen,
As herinnering kan spog met die prag wat voorheen
Oor die wêreld gesweef het, en oweral
Die vreugdegeskal
Van dié wat geniet, en genietend waardeer,
Gestort het weleer.
X
As ‘boosheyt dubbel boos’
My bitter moedeloos
En ongeduldig met die mensdom maak,
Dan vlei ek my ek vind,

– Net soos ‘n man wat, blind,
Sy vingers dwing om wat sy oog versaak
Geduldig aan te vat –
Ek het nog steeds ‘n skat
Wat boosheid, hoe hy ook mag terg of kwel,
Of hoe hy pla, on-eêl,
Nooit van my weg kan steel
Of my ontneem deur pure kurangspel.
Ek het nog, waar ek kyk,
‘n Wêreld pragtig ryk
Aan skoonheid wat, solank my lewe rek,
Solank ek nog geniet
Wat skoonheid vir my bied,
In smart en treur nog troos kan skep en wek.
As ‘boosheyt dubbel boos’
My bitter moedeloos
En ongeduldig met die mensdom maak,
Dan vlei ek my ek vind
My troos, my trots, my vrind,
In skoonheid wat tot in my siel kan raak.
XI
Die dalende dag wat die weste verkleur –
Kyk, goud is daarbo, en geel,
En dunnerige windwolkies soos sag-groen ferweel,
En rooi, en die rooier skyn
Van die hemel se rooi robyn –
Bring skemer en, met hom, die weiland se geur,
Die reuk van die wêreld wat lê gesus
In die skemeringaand, op wag vir rus,
Op wag vir die sterre se skitterpraal,
As die nag met sy prag oor die wêreld daal.
XII
‘n Kloof- en krans-omringde dal
Waar skaars die son se skynsel val
En dagdeur donker skaduwees gee –
Groen-grys, deurskynend, soos die see
Diep in sy brander hou, voordat
Hy krom van kleur tot seeskuim spat;
En waar die nag se duisternis
Met tyd-verlepte kranse twis
Om rotssteen rooi en klipmos geel
Te sluier met sy groen ferweel,
Terwyl planeet en sterreskaar
Omhoog hul glorie openbaar –
Dit is die plek! Die voorgeslag
Het hierdie donkergroen se prag
Aanskou, bewonder en besing
In daardie woordloos lied wat dring
Deur elke siel wat skoonheid eer
En vrede vir sy hart begeer.
Want hier woon vrede ewigdeur;
Die stilte wat in klowe treur;
Die eensaamheid wat liefde wek
En krag uit wat hy meedeel, trek;
Die sorgeloos allenigheid
Wat ewigdeur bestaan, bereid
Om op sy eie krag te steun,
En op sy eie siel te leun …
XIII
Gee vir my boegoe, en kanniedood-blare,
En die reënboog-skuim van die huilende see
Wat saans, verlig deur die sterreskare,
Sy klaaglied luid aan die wêreld skree
– Droë, verdorde kanniedood-blare,
Soos die Boesman bemin en die Kaffer prys,
En krulblaar-boegoe met hardbruin are
En bloeisels wat bo na die blou lug wys,
En skuim wat sterf
Eer sy water erf
Die reënboog-kleur wat die branders verf –
En ek maak daaruit, uit die drie tesame,
‘n Tower-paljas wat sy krag behou
As die wind saans ruk teen die huis se rame,
En die winter kom met sy ryp en kou –
‘n Tower-paljas waar die towery
Alles vergoed wat ‘n mens kan kry
Deur sonde en smart en te veel berou
Oor wat hy van dae vergaan onthou.
Kanniedood, boegoe en skuim van die see,
Gee my dié drie vir my tower-paljas,
En ek traak nie hoe klaend die seewind skree,
Of hoe verwaarloos die lewe was.
Gee vir my boegoe en kanniedood-blare,
En die reënboog-skuim van die klaende see,
En ek slaap gerus onder sterreskare,
Sekuur beskerm in my sielevree.
XIV
‘n Blinkkleur-blommetjie
Vol gemmergeur,
‘n Bossie blare … Wie
Wil ryker keur
Uit wat die wêreld hou
Van skoonheidsprag
Voordat die aand ontvou
Sy donker mag?
‘n Hand vir houvas, sterk
Om steun te gee;
Vrindskap wat, onbeperk,
Wyd soos die see,
Alles wat vrindskap eis
Oorvol kan skink,
En deur sy trou bewys
Hoe blink hy blink;
‘n Glimlag vrindelik,
Meevoelend, sag;
‘n Liefdevolle blik …
Wie kan verwag
Meer uit wat liefde hou
Vir elke siel,
Voordat die naberou
Alles verniel?
XV
As die pontak-loof met rooi winterroes in die wingerd in windmaande pry
As die geil suring met lewende goud elke weiland en wapad verryk;
As die belofte wat najaar gegee het om hier weer die wêreld te kleur,
Bont in sy groen en sy wit en sy pers, en vergeur met sy borrelende geur,
Stip nagekom word deur bultrant en leegte en sanderige vlakte en vlei,
Orals getooi met die blinke tapyt wat die teerste smarag daaroor sprei;
As oor die vinnige opskiet van gras op die veld in die voormiddag waai
Wind wat die wierook van veraf see-branders se kleurryke skuimdons verr
As in die skemer van môres, verkoud deur die winter se skerpte wat sny,
Ryp, in sy mantel van mistige wit, met die skyn van die dageraad stry –
Gee die Natuur, wat so kwistig sy rykdom verkwansel die somertyd deur,
Rus vir die wêreld wat lewe en asem en, bont in sy winterdragkleur,
Krag vir die toekoms versamel uit alles wat meehelp om, wat hy besit,
Ryker te maak met die wins wat die winter verberg onder mistige wit.
XVI
O bitter weinig wat ek het,
En minder nog wat ek kan kry:
‘n Porsie pret,
Plesier wat gly
Nog voor jy dit tot in jou siel geniet,
En dan verdriet,
Die naberou wat alles weer verwoes –
Dit is die oes;
Net dit.
O bitter weinig wat ek mis,
En minder nog wat ek moet ly;
Gedagtenis
Wat agterbly
Van al wat skoon en heerlik lyk,
Het my verryk,
Herinring wat nòg tyd nòg treur verroes –
Dit is my oes;
Net dit.
XVII
Tuinroos tussen die tulpe,
Vergeet-my-nie so blou
Soos die skyn van die lug op ‘n somerdag,
Of die kleur wat die see behou –
Ek pluk julle vir my ruiker,
Vergeet-my-nie en roos,
Om ‘n blyk te gee van my liefdesplig
En my eie smart te troos.
Tuinroos tussen die tulpe,
Vergeet-my-nie so blou,
Kan ek sonder blomme my lief laat trek,
En my eie skat behou?
XVIII
Die held wat sterf, wat wen hy?
Wat baat die blom sy bloei?
As somer kom, beken hy
Die krag wat groen laat groei?
Die wêreld draai gestadig;
Die sterreskaar bly blink,
En skitter, lig versadig,
Totdat die dagbreek wink.
Verandering, nuwe kragte
(Die oues deins en kraak),
Volg soos die daglig nagte
Om weer ‘n nag te maak. –
XIX
Soos ‘n borrelende vink sy hart verlos
Van die sang wat opbruis en uiting moet vind
As hy swaai op die tak van die swarthoutbos,
Gestreel deur die sag-koel môrewind;
Soos die seemeeu sing as hy ooswaarts gly
Op sy sterke wieke die branders oor,
Omhoog, omhoog in die blou lug, vry,
Deur die skyn van die son en die see bekoor –
So sing ook die hart wat die skoonheid min,
Want skoonheid bekoor soos die son en die see;
En hy wat vir skoonheid sy siel ontgin,
Skenk terug in sy lied wat die lewe hom gee.
XX
Toeral, loeral, la,
Die winter is verby!
Kyk hoe bot die bome,
Katjies elke ry.
Toeral, loeral, loeral,
Die winter is verby!
Toeral, loeral, la,
My skat is maats met my!
Kyk hoe lag haar lippies
Lokkend, strelend, bly.
Toeral, loeral, loeral,
My skat is maats met my!
Toeral, loeral, la,
Die hemel is naby!
Kyk hoe om die blomme
Gonserig speel die by.
Toeral, loeral, loeral,
Die hemel is naby!
XXI
‘O, bitter-bly
Het ek gestry
Om wat die skoonheid gee, te kry;
En bitter min
Het ek gewin,
Of van sy ryke aar ontgin.’
Wie bitter-bly
Oor skoonheid stry,
Verdien die treurwins wat hy kry;
Wie skoonheid eis
As loonbewys,
Win nooit tot in sy Paradys.
Wie soos ‘n kind
Wat, teer bemind,
Die liefde truggee wat hy vind,
Met liefde teer
Die skoonheid eer,
Kry alles wat sy siel begeer.
XXII
Gun my ‘n blommetjie, Kelkiewyn,
Van jou skatryke weelde,
Jou slank-gesteelde,
Verweelde pragte, Kelkiewyn!
Gun my net enetjie, Kelkiewyn!
Ek wil my hulde,
My lang verskulde
Offerande voordra, Kelkiewyn!
Waardering betoon ek, Kelkiewyn,
In luisterryke blomme,
Gekleurde rykdomme,
Wat liefde vertolk aan my Lief, Kelkiewyn!
Gun my, o gun my jou blom, Kelkiewyn!
Ek vra nie te veel nie!
Ontsê nie my deel nie,
Maar skenk my ‘n blom van jou prag, Kelkiewyn!
XXIII
Vra nie van hom wat skoonheid min,
En deur aanskou daarvan kan win
‘n Sielsgenot wat ryker loon
Kan aanbied as ‘n keiserskroon –
Vra nie van hom vir jou die skat
Wat syne is en bly, en wat,
Verdeel, ‘n duisend maal verklein
Die waarde wat die siel verfyn!
XXIV
O, gun vir hom wat, as hy staan,
Verbyster (waar die blonde maan
Soos ‘n blink-goue aangesig
Die pers rand van die berg verlig,
En met die sag-groen skemering
‘n Sagter troos en vrede bring
Rondom hom), voel hy het die mag
Om meer te doen as wat sy krag,
Sy blote aardse krag, hom skink
Totdat hy in die dood versink –
O, gun vir hom sy droom, sy dink,
Die bly illusies wat daar blink
Ver in die toekoms, bo die maan,
En bowe waar die sterre staan.
‘n Versieboord vir Kinders (1944)
My ossewa
As ek so groot as Pa is
En self ‘n langbroek dra,
Dan reis ek deur die wêreld
Met my eie ossewa.
Dit sal ‘n halftent-wa wees,
Met ‘n voorkis en ‘n kooi,
En my osse afrikaners,
Lang horings, algar rooi.
En die mense wat my teenkom,
Sal algar sê: ‘Gewis,
Meneer se span is darem
Die mooiste wat daar is.’
En sommiges sal my uitvra:
‘Van waarvandaan kom Neef?’
En ek sal sê: ‘Van Kaapstad,
Met droë snoek en kreef.’
Dan sal ons same lekker
Mekaar op koek trakteer,
En voor ons klaar gerook het,
Gaan uitkyk na die weer.
Nou reis ek duisend myle
Dwarsdeur ons hele land,
Oor berge en groot riviere
Tot by die see se strand.
Dan sê ek vir ou Herklaas
(Natuurlik gaan hy mee):
‘Kyk, nou moet ons ‘n plan maak
Want daarso lê die see.’
En outa Herklaas krap dan
Sy peperkorrel-kroes
En sê: ‘My baas, die branders
Hy sal ons mos verwoes.’
Dan toon ek dat ek werd is
Om langbroek al te dra:
‘Ons maak ‘n vlot, my outa,
Van hierdie ossewa.’
‘n Bamboes is ons voormas;
Ou Herklaas se karos
Moet dien as seil; my sakdoek
As vlag, en ons trek los.
Die osse swem weerskante;
Die wind blaas ons vooruit,
En eer aandskemer afdaal,
Hoor ons die seevoëls fluit.
Oordags moet outa Herklaas
(Hy’t nooit so iets beleef)
Die osse een vir een voer
Met droë snoek en kreef!
So seil ons oor seevlaktes
Tot by Amerika,
Dan weer op droë aarde
Trek ons die ossewa.
Nou span ons in en worstel
Oor klippe en deur sand,
Tot outa Herklaas uitgil:
‘Die as, my baas, hy brand!’
Ja, waarlik, sonder smeergoed
(Dis iets om te betreur),
Reis niemand met ‘n tentwa
Die hele wêreld deur.
Ek kyk kompleet beteuterd;
Ou Herklaas staar my aan.
Dan hoor ek Mammie roep my:
‘Piet – tyd om op te staan!’
My ossewa, wat skip was,
My reis die wêreld deur,
Was net maar ‘n nagmerrie –
Dis iets om oor te treur.
Die muskiet
Van al die geluide wat naar is,
is die naarste die gonserige lied
gesing, net sodra ek mooi klaar is
om te slaap, deur die nare muskiet.
Solank die lamplig nog daar is,
dan is hy te skelm om te sing;
hy weet dan presies waar gevaar is
en wat sy astrantheid hom bring.
Maar net soos my mammie die knoppie
hier bo my bed afdraai, dan boor
sy gonserige geluid ‘n galoppie
van nare gedreun in my oor.
Hy glip langs my neus, oor my hare,
my voorkop verby, teen my wang.
Maar wag: ‘Hou jou klaar vir ‘n nare
vergelding sodra ek jou vang.’
Geduldig verdra ek sy têre;
hy’s vlak by my oog aan die soek.
Netnou sal hy sit, en ek bêre
hier onder die deken my doek.
‘n Klap! Nee, hy’s wrintig te vinnig,
of ek is te stadig vir hom.
Hy’s weer aan die gons, en ligsinnig
genoeg is hy weer aan die kom.
Wag, nou’s hy aan kruis oor my vinger,
‘n vliegtuig wat netnou sal land;
dan kry ek ‘n kans en ek slinger
my doek soos die blits oor my hand.
Daar het jy dit nou – jou verdiende,
regverdige loontjie, muskiet!
Jy kon mos gerus vir jou vriende
gaan sing het jou gonserige lied.
Hoekom moet jy my dan kom kwaad maak
as ek in die donker wil slaap?
Jy kon mos, muskiet, daarop staat maak
dat ek jou geniepsig sal slaan.
Nou het jy dit … Ag, hier’s ‘n tweede
wat weer met sy gons my kom pla.
Die goed laat ‘n mens nooit in vrede.
Ek moet nou weer klap en gaan ja.
Nee, wrintig, ek hensop nou. Reken,
jy wen, jou geniepsige dier.
My kop trek ek onder my deken –
gons nou vir jou eie plesier.
As mens oud word
Eergister was ek ses jaar oud.
Dis baie, baie naar,
Miskien word ek nou maer en grys
En haasbek hierdie jaar.
My hot-bo-voortand staan al skeef
En waggel as ek byt;
Dis jammer dat dit nou al dreig
Van ouderdom te slyt.
Gelukkig as ek in die spieël
In Ma se kamer kyk,
Dan sien ek nog my hare bruin –
Soos dit behoort te lyk.
Bo-op my kop is dit so dik
En staan soms so orent,
Ek dink dit is nog jonk genoeg,
En, net soos ek, verwend.
Dit wil nie plat lê, hoe ek ook
Dit borsel, kam en streel,
Miskien aanstaande jaar (wie weet?)
Sal ouderdom dit reël.
En dan, soos Oupa, hoef ek net
My kaalkop blink te hou;
Maar liewer bly ek jonk en fris
En bossiekop soos nou.
Die Duiwelby
Die koddigste gogga in die wêreld
Is werklikwaar die Duiwelby.
Hy vlieg kardoeps ‘n bynes binne
En vreet daar alles wat hy kry.
Die arme heuningbye wat bang is,
Word deur hom aan die slaap gesus,
En as hul plat lê, steel hy heuning
By lepelsvol na hartelus.
As ek ‘n heuningby was, steek ek
Hom met my angel in sy keel.
‘n Dief soos hy sou ek nie toelaat
Dat hy my opspaar-heuning steel.
‘Ja nee, my baas,’ sê ou Abjatar,
(Hy’s ons tuinier wat alles weet)
‘Hy maak baas dronk met hom se vlerke;
Eers as baas slaap, begin hy vreet.’
My oom Servaas sê dis die waarheid
Dat bye sommer stuipe kry
As hulle net maar die gegons hoor
Van so ‘n gulsige Duiwelby.
Die wêreld
Die wêreld is so wonderlik, jy kan jou skaars verbeel
Hoe werklik koddig dat dit is, as jy nie eers verstaan
Dat Pa se plaas en hierdie grond waarop ons kinders speel,
Nie plat gelyk is, soos dit lyk, maar rond net soos die maan.
Dis soos ‘n bloukorhaan se eier of ‘n lemoen so rond,
Maar, ai, so groot, dit lyk vir jou dis oral net maar plat.
‘n Vierde van sy boonste skil is harde, vaste grond,
‘n Korsie oor die binneste van klip, of wie weet wat.
En wat dan oorbly, is net see, soutwater, blou en groen,
Wat deuskant van ons duine lê en opspoel oor die strand.
(Dit hoort aan die regering glo, maar wat hy daarmee doen,
Of wat hy eintlik daaruit wen, is bowe my verstand.)
En net so snaaks lyk dit vir my dat al die water bly
Net waar dit is, al draai ons rondomtalie om die son,
Of dat die mense onder ons nie aldag afdraand gly,
As hulle kop-na-onder loop soos vlieë op ons plafon.
Ja, glo vir my, ons wêreld is ‘n wonderlike iets.
Ek ken dit taamlik op die kaart, maar later gaan ek kyk,
(Ek spaar alreeds my geldjies vir ‘n tweedehandse fiets)
Hoe werklik daardie anderkant van ons ou wêreld lyk.
Kaboutertjies op Zeekoevlei
Kom saam met ons die vlakte oor, die vlakte oor na Zeekoevlei,
Waar bruin eerwaarde hamerkop en ‘n trop flaminke op brandwag staan.
Dis moontlik dat ons daar vandag (so ‘n heerlik’ somerdag) sal kry
‘n Klompie klein kaboutertjies wat altemit ook vlei-toe gaan.
Hul woon, jy weet, diep in die wit van kelke van die varkblom, waar
Hul met bleek, blinkoog-paddatjies so hondmak soos ‘n hanslam speel,
In baadjies van blou spinnerak en broekies van bont kawelgaar,
So fyn gerafel dat dit voel soos egte, sagte dons-ferweel.
Hul is die skuuste volkie, hoor, so skrikkerig soos ‘n langstert-muis,
En trots omdat hul weet hul weet veel meer as ons grootmense weet.
Dis daarom dat dit moeilik is, behalwe soms so per abuis,
Om een van hulle raak te sien – iets wat jy dan ook nooit vergeet.
Maar op ‘n mooi warm somerdag soos hierdie, as die suring sprei
Sy pragtapyte oor die vlak en klossies in die ruigte pryk,
Dan draf die klein kaboutertjies in klompies oor na Zeekoevlei,
Om net soos ons daar lug te skep en na die rooi flamink te kyk.
Dan in die lang groen ruigtegras kerjakker in die son se skyn
Die dwergietrop tot middag toe, en dans en gaan te keer in kring;
Die een speel koning op sy troon, ‘n ander een speel harlekyn,
En rondom sit hul matertjies, ‘n bontgekleurde koor, en sing.
Dus, as ons nou vandag daarheen met brood en koek en koffie gaan,
En piekniek hou daar op die gras skuins oor eerwaarde hamerkop,
Dan is daar kans (‘n mens weet nooit) dat as ons regtig tjoepstil staan,
Ons moontlik met geluk sal sien die bontgekleurde dwergietrop.
Ons moet natuurlik skuiling soek, en elkeen moet net saggies praat;
Mondfluitjies moet ons nie laat fluit, klein Roelf se rekker mag nie skiet;
Oom Gert moet ook sy verkyker (wat tog vir so iets niks sal baat)
Maar wegsteek in sy jassak, anders staan ons hier te kyk verniet.
Ja, as ons net versigtig is en oplet en verbeelding het
(Daarsonder kry jy niks te sien, al loop ‘n spook jou vlak verby),
Dan sal ons, as die kans ons tref, iets merk van die kabouterpret,
En as ons terugkom, sal ons weet die kleingoed boer op Zeekoevlei.
In die spens
Klein Muisie, klein Muisie,
Wat maak jy hier?
‘Ek kom, Twee-beentjies,
Om fees te vier.’
Klein Muisie, klein Muisie,
Dis onse koek.
Hoe durf jy dit wegdra
Na jou skuilhoek?
‘Twee-beentjies, Twee-beentjies,
Ek weet dis waar,
Maar drie, vier krummels
Kan jy tog spaar.’
Klein Muisie, klein Muisie,
Pas op, ons kat
Loer daar in die donker
Om jou te vat.
‘Twee-beentjies, Twee-beentjies,
Ek is nie bang,
Die haasbek-Miesmies
Sal my nie vang.
‘My kleintjies bibber,
En vra om kos
En hierdie stuk sandkoek
Is lekker bros.’
Die stout kat
Ons kat was gister drie jaar oud,
En Oom Servaas beweer
Dis oud genoeg om kattekwaad
Nou eenmaal af te leer.
En tog, dit spyt my om te sê,
Ons kat is regtig stout
En traak nie as ‘n mens hom knor
Oor een of ander fout.
Herhaalde male sê ons hom:
‘Jy moenie muisies moor,
Nog minder mossies,’ maar verniet:
Die stouterd wil nie hoor.
Ons het al Oom Servaas gevra,
Mismoedig, wat te maak.
Hy skud sy kop en sê dit is
Nogal ‘n lastige saak.
Ons weet dit is. Ons moet maar nou
Van voor af weer probeer
Om in sy vierde jaar ons kat
Van kleins af weer te leer.
Dan sal hy later – ag, ek weet,
Dit sal bra moeilik gaan –
Nie meer geniepsig met sy klou
‘n Klein swak muisie slaan;
Nie meer loop skuil soek in die gras
Om voëltjies te bekruip:
En as hy nie wil hoor nie, sal
Ons Outa hom versuip.
Oom Kaalkop
Oom Kaalkop uit die Boland
Kom kuier op die plaas.
(Sy naam is nie Oom Kaalkop nie,
Ons noem hom ou Oom Naas.)
Hy dra ‘n grys ferweelbroek,
Sy groot velthoed is vaal;
Hy’t amper glad geen hare nie,
Sy kop is blink en kaal.
Ons ry perd op sy skouer,
Ons skommel op sy knie;
Hy maak ons vlieërs van papier,
Wit vlieërs wat kan vlie.
Hy is die beste Oompie
Wat ooit ‘n kind kan kry,
Al het hy ook nie hare nie
Soos Griet en ek en jy.
Ou Blaasbalk
Ons het ‘n baas-kalkoen, sy naam
Is Blaasbalk; as hy blaas,
En as hy met sy vlerke slaan,
Dan weet jy hy’s die baas.
Met pronk-stertvere uitgestrek
Stap hy daar oor die werf;
Die groot pendoring bo sy bek
Is pragtig rooi geverf.
Van al ons trop – en ons het meer
As dertig op ons plaas –
Is daar geeneen wat hom kan keer,
Want Blaasbalk is die baas.
Die wyfies volg hom in ‘n ry,
Kloe-kloe-kloe agteraan
As hy hul uitneem om te wei
Daar agter by die laan.
Die mannetjies moet stroopsoet doen
Net wat die ou beveel,
Want Blaasbalk is ons baas-kalkoen
Wat nie met hom laat speel.
Maar gister hoor ons tot ons spyt,
(Ons het dit nooit verwag)
Dis net ‘n week voor Kersfeestyd:
Ou Blaasbalk word geslag.
Ja, ai Katryn, ons kok, sy kry
Al wors en dadels klaar,
Broodkrummels, salie, spesery –
Dis alles bymekaar,
Met uie fyngekap, volop,
En neute uit die laai,
Vir vulsel om die ou te stop
Voordat sy hom gaan braai.
Die ou likkewaan
Jare gelede, jare gelede,
Voor daar nog mense op aarde was,
Het bo in die Boland gelewe, tevrede
Met wat hy kon kry uit die ruigte-gras,
Met wat hy kon vang in die Boland-see,
(Want daar was genoeg om hom kos te gee)
En sy aller-eersteklas soort bestaan,
‘n Koddige, yslike groot likkewaan.
Hy was so lank dat hy skaars kon omdraai,
(Wou hy dit doen, moes hy eers half krom draai.)
Hy was so vet dat hy skaars kon draf,
So danig hees dat hy skaars kon blaf;
(Want destyds kon elke likkewaan
Blaf, soos ‘n hond wat teen die maan
Spoke sien opkom, hand aan hand,
Soos robbe wat opklim na die strand.)
Die dik, vet, koddige reus-likkewaan
Het op ‘n dag aan die kant gestaan
Van die groot mooi swart-blou Boland-see,
Wat ons nou die Karoo noem en waar die vee
Skaapbossies vreet as hul kos wil hê;
Hy het daar gestaan, of liewer gelê,
Want hy was te vet en te lui om orent
Te staan as hy plat kon lê, die vent.
Toe het daar ‘n krokodil gekom,
Sy stert was reguit, sy bene krom,
Sy vel so stekelig soos doringbosse,
Sy lyf so lank soos ‘n lang span osse,
Sy tong so groot soos ‘n sesvoet man
En sy eetlus groter as joue, Jan.
Hy was verlief op die likkewaan
En het vlak agter hom stil bly staan.
‘Dis net ‘n lekker agtuur,’ sê hy,
‘Hierdie koddige vet Oom Liks, vir my.
Maar hy’s te gevaarlik om mee te veg,
En my agter-voortande is algar sleg,
Ek kan nie meer vasbyt soos in my fleur nie,
Ek sal mooipraat dat hy niks bespeur nie.’
Die slim krokodil het toe mooigepraat,
Net soos ‘n vriend met sy beste maat.
Dis ‘Oompie’ agter, ‘Oom Liksie’ voor –
Flikflooi soos dit het jy nooit gehoor.
En alles maar net om die likkewaan
Te kry om die water in te gaan.
Want dit was die krokodil se plan –
Hy kon mos nie swem nie, net soos Jan.
‘Oom Liksie, die water is eersteklas,
En dit is hoog tyd dat Oom hom was.
Oom weet tog as Oom nie baai nie, kry
Oom maklik pyn in die regtersy.
En dan word Oom later swak en siek
En gepla in die stert met die rumatiek.’
‘Ek was nie van plan nie,’ sê Likkewaan,
‘Op my nugtermaag in die see te gaan.’
‘Dit maak nie saak nie,’ sê Krokodil,
‘Oom kan dit waag, as Oom net wil.’
Nou kort en goed, hy het ingekruip
En vasgesteek en toe versuip.
Dit wys jou, Jan, dat jy nooit moet baai nie
(Ook nooit vir jou maat so iets aanraai nie)
In modderwater wat nie vlak is,
Tesame met diere wat glad nie mak is;
As jy ondertoe gly, kan jy nie meer rem nie,
Veral as jul altwee nie kan swem nie.
Die vinkskool
Elke vink moet skool-toe gaan
Om te leer om nes te bou;
Om te leer om noot te hou
As hul kwetter-oefening het.
Dis nie alles pure pret:
Elkeen moet sy standerd deur.
Vliegles eers, om vlerk te slaan,
Van ‘n tak af af te spring,
In die blou lug op te beur,
Saam te vlieg in lyn en kring,
Stokalleen op eie vlerk.
Glo vir my, dis harde werk
Oor ‘n wye rivier te stryk,
Duiselend is dit af te kyk –
Maar dit moet, hoe ook jy skrik,
Anders word jy seer gepik,
Anders word jy nie volleerd nie,
Deur jou maters nie geëer nie,
Anders word jy gekortwiek
In die vinkskool se matriek.
Toe Pa nog jonk was
Toe Pa ‘n seun was op die plaas,
Het hulle nog gery
In ossewaens om van die dorp
Negosie te karwei.
‘n Veerwa met ses perde voor
Was destyds die manier
Om Nagmaal-toe te gaan, op pad
Al langs die ou rivier,
Met twee keer uitspan in die veld,
Waar elke uitspan was
Vir al die kleingoed op die wa
‘n Piekniek op die gras.

Soutribbetjies en boerewors
En pannas en pastei –
Ja nee, ons kinders kan vandag
Nooit sulke padkos kry.
My pa vertel hoe skemeraand
Hulle om die kampvuur hurk
En wit skietmielies uittrek met
‘n Haasbek-drietandvurk,
En hoe die blou renosterrook
Versmelt het in die kleur
Van die groen skemer van die nag
En die aandblom se geur.
Ons het ‘n splinternuwe kar
Van twintig perdekrag,
Wat dorp-toe vlieg in twee, drie uur,
Hoe swaar ook is sy vrag,
Maar ag, ek wens ons gaan op reis
Op daardie ou manier,
Om weer ‘n piekniek langs die pad
Van Pa se tyd te vier.
Die miskruier
Ek wonder of die miskruier skool-toe gaan
Om eers te leer om oor die pad te rol?
Ek wonder of sy meester hom ooit slaan
Omdat hy êrens anders-toe wil hol?
Dis tog so swaar om in die hete sand
So voort te spartel met ‘n ronde bol.
Ek wed sy kloutjies is al seer verbrand,
Altwee sy ogies met sout traantjies vol.
Ag, ek voel jammer, miskruiertjie, vir jou,
As ek op pad na skool jou soms sien rol
Daar in die stikwarm veldsand, wat jy klou
Asof jy neef was van die blinde mol.
Ek tel jou op, ek sit jou saggies neer;
Jy lê konsuis nou dood daar met jou bol,
Styf met jou beentjies ingekrimp, maar eer
Ek een tree wegstap, is jy weer aan rol.
Ai’ Koenie
Ai’ Koenie, ons kokmeid, maak pannekoekpap
Alle Maandagaande van melk en van meel.
Ons kinders kom kyk, want dit is mos ‘n grap
Om later weer pannekoekbakker te speel.
Vir melk neem mens kou’ water uit die kalbas;
Ons meel is die wit sand wat lê waar hul bou;
Die pan ‘n pampoenblaar – dit kom net van pas,
Sy stingel is handvatsel om aan te hou;
Ons vuurherd die groot klip hier agter die huis;
Ons brandhout die strooi van die ou uitspanplek.
Nou bak ons die pannekoek – hier’s dit konsuis;
En Kees kan die pan van pampoenblaar maar lek.
Ai’ Koenie se pannekoek eet ons met lus
(Natuurlik met moskonfyt soms, of kaneel);
Ons sand-water-pannekoek kan ons gerus
Hier agter laat bly vir die spreeus om te steel.
Dit is nie die eet daarvan wat ons van hou,
Maar net die gedoente hoe om dit te maak.
Dis lekker, konsuis, om te bak en te brou,
Al het ook die baksel en brousel geen smaak.
Die Slamaierwinkel
Daar’s ‘n ewige rintinkel in die ou Slamaierwinkel,
Waar die tameletjies en groenvye stik;
Want die reuk van knoflokknolle meng met dié van kanferbolle,
En daar’s rooi saffraan en bokkoms in ‘n blik.
Dis ‘n deurmekaar ophoping, uitgesprei hier vir verkoping,
En ou Abdoel troon die toonbank agteroor.
As ek dink, dan tril die snare van my vroeë kinderjare,
En dit klink vir my asof ek Abdoel hoor
As hy sedig heen en weer gaan, en die kopers daar te keer gaan –
‘Trippens suiker, sikspens skoon kanariesaad.’
Ja, ek sien hom met sy moesie, hoe hy vinnig die kardoesie
Vul met wat hy voor gevra word, as hy praat:
‘Ag, vandag is onplesierig, want die mense is so gierig –
Vir ‘n sikspens wil hul twintig vye hê;
Dis ‘n alte hoë rente, ons is netnou insolvente;
Ek kan net so goed bankrot speel en gaan lê.’
En dan hoor ek weer oom Bennie as hy sê: ‘Abdoel, ek ken nie
‘n Slamaier wat so skatryk is as jy.
Jy het, hoor ek, ‘n verband op ‘n plaas daar langs die strand
En ‘n spogkar met twee perde nog daarby.
Wil jy nou vir ons kom wysmaak dat die lewe vir jou grys maak?
Nee, vir jou is dit so lekker soos pampoen.
Dis maar net die arme boer wat nou nie eens met sy roer
‘n Bestaan kan maak nie, wat hy ook mag doen.’
Ag, ek hoor die goed rintinkel in die ou Slamaierwinkel;
Ek kan amper proe hoe soet die vye smaak.
En die mengelmoes van geure en van rooibont kopdoekkleure
Is genoeg om iemand amper mal te maak.
Maar dit is maar droomgesigte, wat verlig word deur die ligte
Van die sterretjies wat waghou oor die see;
Want ou Abdoel is mos dood en sy kinders algar groot –
En daar’s niemand wat my nou groenvye gee.
Die kwarteltjies
Kwarteltjies, net uit die eiers gebroei,
Soek skaduwee teen die son wat skroei
Onder die koring al klaar gegroei.
Kwarteltjies jakker die hele dag lank,
Piep met plesier hulle môregesang,
Ywerig besig met goggatjies vang.
Kwarteltjies hoor hulle Oupas verklaar:
‘Kinders, die winter kom gou hierdie jaar –
Ons het die ryp in die lug reeds gewaar.’
Kwarteltjies luister nuuskierig. ‘Ons gaan
Hierdie jaar trek nog voor die volmaan.
Wie nie kan vlieg, moet bly steek in die graan.’
Kwarteltjies bewe van angs om te hoor:
‘Duisende, duisende myle lê voor;
Julle moet hoë, steil bergreekse oor.’
Kwarteltjies oefen dag-uit en dag-in
Hoe om te vlieg; daar’s ‘n prys om te win.
Vliegklasse moet nou met dagbreek begin.
Kwarteltjies staan op ‘n goeie dag daar
Onder die koring se skaduwee geskaar,
Elkeen die klas deur, vir trek kant en klaar.
Kwarteltjies vlieg in ‘n swerm deur die lug
Noord-toe, al noord-toe, maar kwarteltjies sug:
‘Kom ons ooit weer na ons koringland t’rug?’
Wat ek gaan word
Ons kinders praat soms baie
Oor wat ons elk sal wees
Eendag as elkeen groot is –
Ons praat ons amper hees.
Gertruida – sy’s die oudste –
Sê sy gaan later trou
Met die hoof-dorpskonstabel
Wat hierlangs toesig hou.
Klein Teuns wil tiers gaan doodskiet –
Sy rekker ‘s nog sy skat;
En as jy van gevaar praat,
Dan sê hy net: ‘Ag, wat.’
Johannes word skoolmeester,
Geeneen so fluks soos hy
Om lui seuns met die rottang
Eksamens deur te kry.
Sus Miem – sy kry musiekles
Vyf dae in die week –
Wil met haar stem gaan geld maak
Om in die bank te steek.
Servaas wil net gaan werskaf –
Soos hy vandag al doen –
Met motors en met fietse
Van allerlei fatsoen.
Ek self – ek is die kleinste
En algar noem my Koos –
As ek eers later groot is,
Dan word ek ‘n matroos.
En reis rondom die wêreld
Op ‘n driemasterskip
Na eilande in die Suidsee
Van kraal in plaas van klip;
Kom huis-toe met ‘n lading
Van goud en spesery,
Om daarna op die plaas hier
Skatryk by Ma te bly.
Ons tuinier
Outa Abjatar is ons tuinier,
Hy werk daar bo langs die watervoor.
Ons water kom uit die dorpsrivier
In ‘n groot klipsloot met ‘n brug daaroor.
Outa Abjatar hy plant en saai,
Hy spit en hy dol en hy sê: ‘Ou Seur,
Die tuin is my trots en ek hou dit fraai,
Eksie-perfeksie die heel jaar deur.’
Outa Abjatar is ouderling
In die bo-lokasie se sendingkerk,
Hy gaan vanjaar na die sendingring
In sy swart manel vir sendingwerk.
Op weeksdae werk hy as ons tuinier
Met groente plant en met water lei,
Want tuinmaak, dit is sy groot plesier –
‘Puur genot, Ou Seur,’ sê hy.
Pampoen en wortels geel en rooi,
En prei en knoflok en jong ajuin –
Dit alles groei so geil en mooi
In ons windmaker-groentetuin.
En outa Abjatar kyk daarna
Net asof dit sy kinders is.
Maar as jy die Outa om groente vra,
Dan moet jy amper met Outa twis.
Dit maak hom hartseer om spanspek,
Of selfs tamaties, af te sny,
Sy mooie wortels uit te trek,
Laat vir hom amper die stuipe kry.
Slapenstyd
Ek is klaar met my pap, met my biltong en brood,
En Ma sê dis amper al bedtoegaantyd,
Want die son is ‘n uur lank gelede al dood
En die maan bo die berg is ‘n skyf van wit kryt.
Daar’s ‘n ster oor die dam, waar ons smiddags in swem,
Oor die blomtuin se blomme vlieg motte wat brom,
En van agter die bult dreun die steenuil se stem,
En Ma sê dis tyd dat die kinders nou kom.
Op my kateltjie lê ek en kyk na die maan –
Die wit skyf daar vlak teen die venster se ruit.
Dit blink soos die ryp op die gras wat vergaan
Vroeg-vroeg eer die vinke begin om te fluit.
Want Outa Abjatar, hy sê daar’s ‘n man
Met ‘n klein vraggie hout op sy rug in die maan.
Ek het hom nog nooit nie gewaar nie, maar kan
Vanaand nog weer loer of hy werklik bestaan.
Onskuld
Ek vra, meneer,
hoekom, meneer
vir hom, meneer,
so pla, meneer?
Hy sal meneer
net byt, meneer,
my tyd, meneer,
dis al, meneer!
‘n Dier, meneer,
gogga, meneer.
Wat vra, meneer?
Plesier, meneer!
Verdra, meneer,
Met moed, meneer,
vir goed, meneer,
sy pla, meneer.
Hy is maar ‘n muskiet, meneer,
‘n swak, klein goggatjie.
Hy kan net gons en gons, meneer;
Hy weet nie beter nie.
Die Moormansgat
en Ander Verhalende en Natuurverse (1948)
Die Moormansgat
I
Waar die donker skaduwee van die rotsmassief
Van Tierkop oor die vlakte val
As die dalende son, op die see verlief,
Agter die hoë sandsteenwal
Verdwyn, en die lang bergskaduwee rek,
Langer en langer uitgestrek,
Oor die wye vlakte kleurgevlek,
Daar lê die blou-swart water wat
Bekend is as die Moormansgat.
Rotse omring dit, windverweerde
Tot snaakse gedaantes misvorm, verslyte
Sandsteenrotse, bont verkleur,
Met vlekke van geel en rooi gesmeerde
Bulte en holtes, kliprak en skeur;
Skurftes, gelyktes, uitgebyte
Vensters waaragter die blou lug skyn,
Blouer as bo, en op middernag
‘n Skitterende ster, wat afgesny
Van sy sterremaats deur die skerp kliplyn
Van die vensterraam, met voller prag
Fonkel en glans soos ‘n bloedrobyn
Aan ‘n heiden-afgod toegewy.
Die bergstroom voed dit; uit die kloof
Van bo die krans waar klimop krul,
Waar snags die dwalende bergtier brul
En die das oordags op die kliprand speel,
En die weelderige geil-groen varingloof
Die glibberige moddergelyktes dek
Met ruigte deur die nat verwek,
Daar val die berg se water neer
In ‘n waterval, waarvan die geel
Verlepte skuim op die klippe weer
Verwasem waar die son dit streel.
Die water van die waterval
Soek koers na onder en dit gly
Die ruite-varinggroen verby,
Die helling af, die ritgras deur
Tot onder in die bosryk dal
Waar die oliewenhout se geur
Gemeng word met ruikofferande
Gesprei deur tulp en gousblomlande,
Totdat dit, van beweging sat,
Sy rusplek vind in Moormansgat.
Die donker rus daar; skaars ‘n straal
Van die besielende son kry kans
Om oor die hoë rotsklipskans
Die watervlakte te behaal.
Net maar die sterre op middernag
Kyk, soos Narcissus, trots gesind
Op die skitterbeelde van hul prag
Wat die roerlose gelykte gee,
Die spieël waarin die aanskouer vind
Weerkaatsing van sy eie skoon
Van prag, wat in sy skitter troon.
Die maan bestraal dit; skemerdons,
Die sag swart-groen wat soos ‘n sluier
Oor die wêreld val as die naguil kuier
Met sierlike vlerkgeswaai wat gons
Soos wind deur ‘n bewende wilgertak,
Hang bo en oor die watervlak
Waarop die maanlig met silwer, wat lewe,
Prentjies maak van lig wat bewe,
Op en af as die water die wind
Probeer te vang soos ‘n spelende kind.
Die môreson straal bo die môre ryp
Met gierige hande probeer te gryp.
Die wind verstoor dit, dag en nag,
Die Oostewind met woeste nyd
En die sagte Suidewind, sagter sag
As ‘n strelende hand van tederheid,
Die koel klam Westewind wat waai
Van die duine af oor die ope baai
En die warm bedompige Noordewind,
Wat die dor woestyn van die Noordeland
Oorwaai het en die droë sand
Van waterlose panne paai;
En die doornboom-bloeiselgoud verslind
In ‘n stofwaas, wat met warreldraai
‘n Sandsuil in die lug wil bou,
Oor ‘n veld gehul in sy somersrou…
Eensaam, alleen, verlate, vry
So vry soos ‘n man wat geen vyand of vrind
Besit en sy vryheid te eensaam vind
Om daarin genot of plesier te kry,
Lê Moormansgat daar rotsomring,
Sy kante versier met fluitjiesriet
Wat tingerige stengels boontoe skiet –
Stengels waarop geen vinke sing,
Waaraan geen swaaiende nessies hang
Geskud deur die wind, maar wat eensaam bloei
Met hul verekuif deur die wind gesnoei.
Wie Moormansgat vir die eerste maal
In sy donkere eensaamheid sien, staan stil
Verwonderd, verras, en teen sy wil
Verskrik deur die sombere, duistere krag
Van die watergat op helder dag
As die sterke, glinster-sonnestraal
Wat elders die veld doen glimlag hier
Net maar sy wrede krag versier,
En die onderste donker donkerder
Deur die boonste lig van son of ster,
Op helder dag of middernag
Gemaak word. Niks is daar wat lag,
En niks wat aan genot laat dink;
En die skoonheid van die watervlak
Wat rimpelloos in die donker blink
Met net die weerkaatsing van die lig
Van die pragtige golwende sterredak,
Is die skoonheid van ‘n dooi gesig.
Want skoon is Moormansgat met die skyn
Van sy donker dieptes riet-omsoom,
Ruig fluitjiesriet wat ritsel en bewe
As die aandwind oor die water swewe
En die volmaan, geel gekleur soos room,
Oprys oor die bergelyn
En sy sagte lig in die gat laat sterwe
Opgesuip deur die donker daar;
Sy sagte lig wat veld en vlei
Bergrand en bergkloof, koppie en krans
Bestraal met sy wonderlik’ volmaanglans
Glorie van silwerskyn ge-erwe
Van die middagson wat genoeg kan spaar
Van sy lig vir die maan om lig te kry.
Ja skoon is Moormansgat, so skoon
Soos ‘n dooie lyk wat in vrede rus
Deur die alles versagtende Dood gesus
Deur die heerlikheid van die Dood gekroon;
Skoon soos ‘n onweerswolk, belaai
Met spierwit hael en die blits se goud,
Purperswart met ‘n grysvaal rand;
Skoon soos ‘n skaduryk donker woud
Waar die hoë boomstamme met mos besaai,
Gewelfde laning en suilgang maak;
Skoon soos ‘n mensverlate land
Lang van lewe en groen versaak
Deur die vurige lawa verskroei, verbrand,
En sy vrugbaar grond geskeur, gekraak.
‘n Moordgeskiedenis, lang geleë,
Het Moormansgat sy naam gegee.
Die plaas was toe bewoon, ‘n plek
Met tuin en vrugboomgaard bedek;
Die saailand jaarliks omgeploeg,
Die klipmuurkrale groot genoeg
Vir kuddes vee, wat op die vlei
En vlakte ruim bestaan kon kry.
Die woonhuis, half van lig ontroof
Deur die oorskaduwende eikeloof
Van akkerbome deur ouderdom
Geknoes en deur die wind gekrom,
Was nog ‘n sieraad vir die plaas
Van Papkuilspoort. Vandag, helaas,
Bly van sy glorie niks meer oor.
Die watermeul se watervoor
Is dik oorgroei met varkblomblaar
En tyd het huis nog tuin gespaar
Van wreed verval wat niks ontsien
En net tot afskrik voorbeeld dien.
Ruim twintig jare gaan verby,
Leeg staan die huis; die pleisterklei
Val handbree stukke van die muur
En in die ongebruikte skuur
Vind vlermuis en die nooiens-uil
In vrede ongestoord ‘n skuil.
Verlate en verwoes die plaas
Gerinneweer en sonder baas.
En treurig skoon, soos een wat ly,
Die hoog met gras oorgroeide vlei
En hy wat langs die wapad gaan
Kan as die volle silwermaan
Sy bleek verligting oor die wrak
Van windverweerde rietgrasdak
En oor die stukkende gewels sprei,
Sy hart ontlas van medely.
II
Die veldkornet op Kronkelvlei
Het van die volk berig gekry,
‘Daar loop op die Verlate Plaas
‘n Vos-bruin ryperd rond, my baas,
Wat om ‘n dooie kampvuur dwaal,
En dit nie al, my baas; die saal
Staan by die vuurmaakplek, ‘n jas,
‘n Oorjas, baas, lê op die gras.
Die vuurmaakplek se as is koud,
Dis glo al anderhalf dag oud.
Die nagwind het dit plat geslaan.
My baas, ons het dit so laat staan
Vir baas om self te kom en kyk
Hoe snaaks dit by die kampplek lyk.
Die mense sê dit spook daar, baas
Op daardie ou Verlate Plaas.’
‘Verspotte stories, skepsels; net
Om julle bang te maak; ek wed
Die saak het glad ‘n ander kleur,
En moontlik is daar iets gebeur.
‘n Spook het mos nie jas en saal.
Ja, ek sal dadelik kom, loop haal
Die honde, Jan. ‘n Ongeluk –
‘n Ryperd wat hand uitgeruk
Die man beseer het…’
‘Baas, hy swerf
Gekniehalter daar op die werf.
En mak, my baas, so hondmak dat
‘n Kind hom by die trens kan vat.
‘n Mooi groot ryperd, bruin gekleur,
Maar van sy baas is niks te speur.’
‘So sê jy, Outa. Moontlik kry
Ons daardie perd se baas, en hy
Sal alles duidelik maak. Maar nou
Loop help vir kleinbaas Jan. Maak gou.
Span in; dis laat al; ons moet haas
Om voor namiddag nog die plaas
Te haal – dis drie uur vinnig ry
En nou-al twaalf. Kom, Jan. En jy –
Hoe heet jy, Outa?’
‘Kees, my baas
Ek is van oubaas Dirk se plaas.’
‘Nou goed. Klim op. Nee, vrou, ek vrees
Nie voor vannag, of later; wees
Gerus. Tot siens. Ja piets hul, Jan,
Die hotvoor perd – versigtig, man
Te vinnig is onveilig – vat,
(Dis korter, seun) die uitdraaipad.
Dis seker somaar weer verniet
Dat ons so haas. Dis puur verdriet
Om veldkornet te wees; jy swoeg
Jou in regeringsdiens doodmoeg.
En tog – nee, nou ek my besef
Onthou ek – koddig hoe dit tref,
Want dit was winter net soos nou
Met elke môre ryp gedou,
Ruim twintig jaar gelede; Thorp
Was destyds landdros op die dorp,
En Hay die hoofkonstabel; ek
Het pas na Kronkelvlei getrek –
Onkundig in regeringswerk,
Nie eens diaken van die kerk –
Eers later het hul my gekies
As veldkornet – die dorpspolies
het daardie jaar ‘n nare taak
Gekry om uit te pluis; ‘n saak
Van moord, wat vir ‘n jaar of twee
Ons volop gissingsstof kon gee…’
‘Daarvan het ek gehoor – die moord
Van Piet van As op Papkuilspoort.’
‘Presies. Die plaas het so geheet –
Sinds het die volk die naam vergeet
En sê vandag maar in die haas
Verlaat, of die Verlate Plaas.
Dit het aan Teuns Tormyn behoort.
En Teuns was skuldig aan die moord –
Soveel staan vas en is bekend…’
‘Wat het geword van daardie vent?’
‘Van Teuns? Nee, niemand weet, ou seun.
Hy’s spoorloos weg. Ons het gesteun –
Ons algar van die landdros af
Tot kleurlingspeurders op die draf
Het rondgesoek om Teuns te kry –
Verniet. Ekself het rondgery
Vir dae lank verniet. Ons dink
Hy’t in die boonste drif verdrink
Maar sekerheid daaroor besit
Ons nog vandag nie. Altemit
Swerf hy nog êrens rond, geterg
Deur moordenaars swaar berou, wat verg
Van die met bloedbekladde siel
Vergelding, wat sy rus verniel.’
‘Is daar bewys dat Teuns die moord
Gepleeg het?’
‘Geen op ede-woord
Van ooggetuie nie; dit rym
Met wat ‘n mens verwag; geheim
Word moord gepleeg; bewys ontbreek
Gewoonlik; wat verdag kon kweek
Was meer as een gebeurtenis
Waaroor ons net kon raai of gis.
Genoeg, as algar bymekaar
Geraap is, om ‘n volle skaar
Aanwysende getuienis
Tesaam te bring, en daarop is
Die speurders uit op Teuns se spoor.
Hul het dit by die drif verloor.
Die jaar was die rivier so vol
Sy water het die veld oorrol.
Die houtbrug weggespoel – ek het
Nog nooit sinds ek as veldkornet
Ons suinige regering dien
Die Dwarsrivier so vol gesien.
Ons gis hy het probeer ontvlug
Die drif deur na die berg; die brug
Was toe reeds weggespoel…’
‘Dit klink
Asof hy skuldig was.’
‘Ons dink
Hy was dit ook. Jy weet die pad
Gaan vlak verby die seekoeigat
Hoe heet dit weer? Kees, sê vir my,
Jy ken die plek.’
‘My baas, dis hy
Wat ons noem Moormansgat.’
‘Juis. Daar
het ons ‘n sleepsel-spoor gewaar
Wat oor die natgereënde sand
Gelei het tot die oorhang-rand
Van Moormansgat … versigtig nou
Die afdraand is hier steil; te gou
Is soms te danig stadig; gee
Die perde bietjie blaastyd. Twee
Van Hay se speurders het die spoor
Gevolg, die hoë kliprand oor.
Die taak was moeilik, want jy gly
Daar maklik oor die rooigeel klei
En dit is baie steil en glad
Skaars wat ‘n mens sou noem ‘n pad –
Nie eens ‘n voetpad nie; jy stap
Van klip tot klip en waar jy trap
Snags met die duister om jou rond,
Gewaar jy nie eens vaste grond.
Ons moes van kershout fakkels maak
Om lig te gee – ‘n moeilik’ taak,
En toe nog in die duisternis
Met doringdraad die water vis
Verniet, vereers, maar later vat
Die doringdraad iets in die gat.
Ons trek dit stadig uit – ons kyk,
Ons weet al wat dit is – die lyk…’
‘Maar pa het dan gesê, Tormyn
Het spoorloos na die moord verdwyn…’
‘Presies. Dit was Van As se lyk
Daar in die watergat. Dit blyk
Die moordenaar het hom by die wa
Geskiet en na die krans gedra
En daarvandaan hom afgestoot
Die water in, voor hy dood
En styf was – so ten minste het
Die dokter ons vertel; hy let
Op kleinighede wat miskien
‘n Ander mens nie raak sal sien.
Gras tussen vingers toegeknyp
In die doodsworsteling vasgegryp –
En in die longpyp water … Ja,
Die tekens het die lyk gedra
As ruim genoeg bewys: Van As
Het dood versuip. Eers later was
Ons alles duidelik…’
‘Maar hoekom
Het hulle juis gemik op hom…’
‘Op Teuns bedoel jy? Nee, ons wis
Van vyandskap en broedertwis
Tussen die twee. Die dag tevoor
Het Tielma, Teuns se kneg, gehoor
Hoe Teuns staan uitvaar teen neef Piet
En dreig dat hy hom dood sal skiet.
Hoor-sê getuienis? Juis, maar Jan,
Dit was nie enkel dit. Ek kan
Jou nou nie alles haarfyn sê,
En om dit alles uit te lê,
Ontbreek daar tyd voor. Glo vir my
Ons het genoeg bewys gekry
Veral met Teuns se vlug daarby.
(As jy onskuldig is, sal jy
Dan somaar trap?) dat net maar hy
Die moordenaar is, en voëlvry,
As iemand vry kan wees wat rou,
Is Teuns van dié dag af tot nou.’
‘Dis koddig dat hy spoorloos weg
Verdwyn het, Pa…’
‘Ja, Piet se kneg
Beweer hy leef nog, maar ek dink
Hy’t in die vol rivier verdrink.
Teuns was ‘n nukkerig’ snaakse klant
Soos tontelbos gou aan die brand
En net so gou weer bloed-maat vrind,
Onnosel soos ‘n skuldloos’ kind
En dan weer jakkals-slim. Ek glo
Hy was nie altyd pluis hierbo.
Soms was hy halfpad-dood bedwelm
(Hy is gebore met die helm
En sulke mense is half-mal)
En het soms skielik flou geval
En daarna snaaks gepraat. Nog nou
Is daar genoeg wat dit onthou.
Jy, Kees, miskien…’
‘A ja, my baas
Baas Teuns kon regtig lekker raas
Ons swartvolk sê van waboombas
Hy maak, baas Teuns, die krimppaljas
Die sterkste toorgoed wat ‘n mens
Tot in sy nier, my baas, laat grens.’
‘So. Dink jy so? Die sendingkerk
Het jou maar bitter min versterk
As jy aan sulke toordery
Nog glo; maar Outa, sê vir my
Wat dink jul swartvolk het gebeur
Met oubaas Teuns?’
‘My baas, die seur
Hy het mos wegverdwyn die jaar,
My baas, en vir ‘n towenaar
Is dit mos maklik. Ja, my baas,
Dit spook op die Verlate Plaas.’
III
‘Daar sien jy Jan. Tormyn se roem
Staan nog vandag. Die swartvolk noem
Hom towenaar. In daardie tyd
Het hul dieselfde onnoselheid
Verkondig en ons kom vertel
Die baas het afdraand na die hel
Gevlieg; die goed was bang, so bang
Geeneen wou meegaan oor die hang
En tog – ‘n mens moet waarheid praat.
Sy volk het nie vir Teuns gehaat,
Hy was vir hul ‘n goeie baas
En op die ou Verlate Plaas
Was nooit gebrek aan werksvolk; hy
Het net soveel hy wou gekry.
‘n Koddige vent, en onbeskof
Uitdaend en in sy woorde grof
En nie vir omgang goed geskik,
Miskien deur lotjie aangetik.
Ja, meermaals moes ek dink die man
Gedra hom soos ‘n gek, en dan
As ek weer met hom praat dan vind
Ek hom goedhartig soos ‘n kind.
‘n Raaisel, seun. Die hele saak
Bly puur ‘n raaisel, en dit maak
My duiselig om daaroor te dink
Hy het mos in die drif verdrink –
Dit moet so wees. Niks anders skyn
My moontlik nie. En Teuns Tormyn
Was, soos ek sê, ‘n snaakse man,
‘n Koddige vent, verstaan jy, Jan?’
‘Soos Pa my die geskiedenis
Vertel, ja. Maar ekself sou gis
Hy’t êrens weggevlug en bly
Daar in die vreemde, veilig, vry,
Miskien ge-eer en hoog geskat
As goeie burger sonder klad.’
‘Dit mag so wees, ou seun. Ek weet
Die storie is al lank vergeet
Ofskoon dit destyds deur die land
Geklink het en ook naderhand
‘n Hofsaak uitgelok het wat
Bra lank gesloer het. Moormansgat
Lê nie op Teuns se grond; dit val
(So sê die kaart) in Tierkopdal
Wat grens aan Papkuilspoort; in kort
Daar was geeneen aan wie transport
Kon oorgemaak word; Teuns Tormyn
Het spoorloos, soos ek sê, verdwyn,
En toe die Weesheer, kort daarna,
Vereffening van die boedel vra,
Het moeilikheid ontstaan en twis
Wat net ‘n hofsaak kon beslis.
Daar was geen erfgenaam vir die plaas.
Die Weesheer moes, as voog, in haas
Laat rondsoek, uitstel, adverteer,
Weer soek en uitstel, keer op keer,
Van Wyk op Tierkopdal bestry
Oor grenslyn duskant van die vlei.
Ou Morton het dit opgemeet
Maar een of ander iets vergeet –
En kan my nie herinner wat
Dit eintlik was – maar Moormansgat,
So het Van Wyk beweer, moet val
Binne die grens van Tierkopdal.
Daaroor het dus ‘n harde stryd
Ontwikkel in die hof, wat tyd
En geld gekos het, baie geld
En baie tyd; dit staan vermeld
(Jy kan dit nalees as jy wil)
In die koerante. Die geskil
Is eindelik met ‘n vergelyk
Tussen die Weesheer en Van Wyk
Geskik. Sindsdien lê daardie plaas
Onder die Weesheer, sonder baas.’
‘Het Teuns geen testament gemaak?’
‘Daar was van testament geen spraak.
Geen naverwant wat iets kon eis,
Het opgedaag om te bewys
Sy seggingskap oor wat Tormyn
Agtergelaat het, en dit skyn
Die hof wou ook nie sommerso
Op goed gesag, hoorsê, en glo,
Dit aanneem dat hy dood was…’
‘Nee,
Dit kon ‘n kans tot knoeiery gee.’
‘Presies, jy’s reg, Jan. Ek verstaan
‘n Jaar of ses moet eers vergaan
Voordat die hof jou dood beskou
Al is jy werklik dood. En nou
Lê daardie ou verlate plaas
Onder die Weesheer, sonder baas.’
‘Dit is ‘n snaakse storie, Pa,
Was hy dan stokallenig daar?’
‘Ja.
Ek het jou mos vertel Tormyn
Was halfpad mal: (Kyk, hier’s die lyn
Waaroor die twis was; daardie klip
Is op die plaaskaart aangestip
As tweede baken, maar dit val
– Geen twyfel nie – in Tierkopdal)
Maar van Tormyn gepraat, hy was
Alleen op Papkuilspoort; Van As
Het nou en dan kom kuier, maar Teuns
Was wewenaar met twee tweelingseuns
Wat altwee – ja, ek vra soms hoe
Ons liewe Heer ons daarheentoe
Kan voer waar smart en twyfel steek
So hard geniepsig dat ons breek.
Miskien het dit op Teuns gewerk –
‘n Man moet moedig wees en sterk,
‘n Christen tot in murg en siel
As iets soos dit sy troos verniel
Om nog kordaat-orent sy man
Te staan al kraak sy hart daarvan…’
‘Maar wat bedoel Pa nou?’
‘Hoekom
Vra jy nou so onnosel dom
Wat ek bedoel? Kan jy nie hoor
As ek jou iets vertel nie? Oor
En oor het ek gesê die twee,
Dis sowat dertig jaar gelee,
Het altwee witseerkeel gekry,
Daaraan beswyk…’
‘Nee, Pa’t vir my
Dit nie vertel nie…’
‘Daar’s jy weer,
Ek vra mos hoe ons liewe Heer
So iets kon toelaat? Op een dag,
Tesaam, gelykop, met een slag
Is altwee dood, die tweelingseuns,
‘n Swaar beproewing vir neef Teuns.
Daarna was hy so stokalleen
Soos Moses op die berg waarheen
Hy opgeklim het voor sy dood
Om stokalleen met sterwensnood
Te worstel. Daar’s die rede, Jan,
Vir wat geword het uit die man.
Na so ‘n bitter harde slag
Wat kon jy van Tormyn verwag?
Net soos ‘n kluisenaar het hy
Daar eensaam op sy plaas gebly
En net Van As het af en toe
By hom kom kuier of twis, en hoe
Die twis ontstaan het, wie daarmee
Begin het, eerste aanstoot gee
Of eerste klap of eerste grens,
Vanwaar? Van wie? Dit weet geen mens.’
‘Daar moet tog iets gewees het, Pa,
Oom Teuns tot doodslag aan te ja.’
‘Wie kan dit sê, of wie kan gis
Wat aanknoopspunt was vir die twis?
Maar kyk, daar is die werf; ry deur
Die bome daar, Jan. Ek bespeur
Geen onraad hier nie. Waar’s die plek?’
‘Daar gunter, oubaas, by die hek;
Daar langs die groot safraanpeerboom
Daar lê, my baas, die saal en toom,
En naas hom, oubaas, op die gras
Daar lê die vreemde baas se jas.’
‘Nou goed, Jan, vat vir Bliksem; ek
Sal Vonk se riem neem. Hier’s die hek.
Ons hoef nie uit te span nie. Bind
Die perde aan die saal. Die wind
Is noord. Nee, Jan, jy moet maar bly
Hier by die kar, en Outa, jy
Kom saam en wys die plek.’
‘My baas,
Dit spook te veel hier op die plaas,
Kees sal die perde oppas.
‘Jan,
Maak Bliksem los.’
‘My baas, ek kan
Vir baas die plek, die einste plek,
Gaan wys, my baas, daar by die hek.’
‘Goed. Gee vir Bliksem hier. Kees, dê,
Vat jy sy riem; as jy wil hê
Die hond moet vir jou byt, nou ja
Dan hoef jy my net weer te pla.’
‘My baas, ek sweer, my baas, ou Kees
Sal hanslam mak van nou af wees.
Maar baas, baas Teuns se krimp-paljas
Spook hier, my baas, nou eersteklas…’
‘Bly stil, jou skepsel. Ja, dis waar
Hier lê die saal en toom, en daar,
Daar lê die oorjas. Jan … Jan…
J-a-n,
Kom hier, seun, laat die perde staan.
Kyk, hier’s die vuurmaakplek; die as
Is ongestoor, en daar die jas.
Waar is die perd? Kees, soek die perd…’
‘My baas, ou Kees is niks meer werd,
Die ontong speel tot in my murg –
My baas, hy sal ons dood verwurg.
Baas Teuns se krimp-paljas, hy bruis
Soos gemmerbier, rondom die huis…’
‘Verspotte Hotnot, is jy bang
Om ‘n los hondmak perd te vang?
Daar loop hy – kyk, daar is hy Jan,
Hy wei vreet-vreet, loop keer hom, man.
So … wrintig waar, hy’s mooi, die dier,
Maar wat op aarde maak hy hier?
Waar is sy baas? Die oorjas Kees,
Gee hier die jas. Nee, seun, ek vrees
Dit sê ons bitter weinig. Pyp,
‘n Ou een, mondstuk afgeslyp –
‘n Doppiespyp, Transvaalse twak,
Dis al hier in die linkersak.
Die regter een is leeg. Geen naam
Op jas of twaksak. Set hul aan
Die honde, Jan. Jy, Kees, loop voor.’
IV
‘My baas, hier lê die baas se spoor.’
‘Ek het dit lankal reeds gewaar,
Ek’s mos nie blind nie. Reguit daar
En reguit hier. Hy’t hier gestaan
En daar gebuk – die hakskeen slaan
Jy kan dit sien, kyk hier verby,
Hier dieper in die sand toe hy
Hom weer orent gerek het…’
‘Ja,
Dis net hier by die vuurplek, Pa.
Toe het hy verder rond gedwaal –
Die hoefspoor hier – hy’t afgesaal
En toe die perd laat loop…’
‘Daarna
In hierdie rigting iets gedra –
Iets swaars – kyk hier, sy spoor is grof
Die voorpunt diep, van agter dof…’
‘Nee, Pa, hy het gehardloop.’
‘Juis.
Ek dink jy’s reg – weg van die huis.
Ja, kyk, jy’s reg. Ekself sou gis
Dat hy goed oor ‘n ses voet is:
Die afstand tussen hierdie spoor
En daardie een is twee voet oor.
‘n Langbeen-kêrel. Teuns was ook
‘n Lang skraal man…’
‘My baas, hy spook,
Hy het ons netnou algar vas,
Baas Teuns, my baas, met krimp-paljas.’
‘Skei uit, ou Kees, geen spook of skim
Het hierso van sy perd geklim.
Die baas het net maar afgesaal
En toe ‘n bietjie rondgedwaal.
Ons kry hom netnou, en sal hoor
Hoekom hy hier is. Volg die spoor.’
Die laat namiddagson bestraal
Die hoë krans, waar oor die vaal
Gelyktes van die sandsteenklip
Die kleur-skakerings stadig glip;
Die langgerekte skaduwees val
Al donkerder oor Tierkopdal.
Die speurders agtervolg die spoor
Die plaaswerf en die wapad oor
Waar duidelik in die sand getrap
Die voetspoor lê van elke stap.
Hier loop dit langs die heining waar
Die droë blare opgegaar
Deur die reën-draende westewind
‘n Bosbeskutte rusplek vind,
Daar langs die melkbos wat sy melk
Gestort het, wie se groei verwelk,
Tot doodgaantoe gekneus, omdat
Sy takke oorrank oor die pad
Deur onverskillige voet betree
Waarteen sy dood getuienis gee.
Hier tussen riet en ruigtegras –
Die stroom se oorloop vlei-moeras –
Waar elke platgetrapte halm
‘n Verdere getuienis galm;
Geen bloedhond se gevoelige snoet
Is hier meer nodig om die voet
Van hom te volg wat hier verby
Geloop het. Op die harde klei
Bo teen die bult wat bruin-geel skyn
As die laat middagson verkwyn
En die gestreepte skaduwees oor
Die bult verlenger, lê die spoor
Tot by die oorhang, waar die krans
Nou goudgevlek met sonstraal glans
Wat oor sy steil gelyktes spat,
Trots afkyk op die Moormansgat.
Stil in die donker dieptes skyn
Die watervlak, ‘n reguit lyn
Van duister swart maar tog verlig –
Soos op ‘n smartvol aangesig
‘n Trek van glimlag vlugtig speel –
Deur die weerkaatsing van die geel
Gevlekte bo-lug, wat behou
Die dalende son se goud, en nou
Al langsaam gryser silwer word,
As in die kloof die skemer stort
Sy groen bruin skaduwee en die veld
Se groot swart kolle samesmelt
Stil lê die watervlak; daar roer
Geen rimpel oor die watervloer
Net hier en daar, waar deur die riet
‘n Floue ligstraal op hom skiet,
Daar lyk dit net asof dit bewe,
Gestoor deur iets wat oor hom swewe
‘n Vinnige kleurverandering
Wat ligte opstoot-rimpels bring.
Die veldkornet, sy voorkop nat
Met sweet van sukkel, want die pad
Is steil en klipperig, staan te blaas
En kyk op die Verlate Plaas
Waaroor die skaduwees, opgegaar
In bos en rand, nou aanmekaar
Tesame trek oor tuin en werf
Deur die aandskemering groen geverf.
Sy oog dwaal links waar in die kloof
Die grys van wilde oliewenloof,
Van riet en vlier en varingboom
Die donker watervlak omsoom.
En oor die steil krans, klip aan klip,
Die laaste spoor van daglig glip.
Vlak agter staan die seun en trek
Vir Bliksem terug; met ope bek
Al hygend beur die hond vooruit
Soos een wat gulsig op sy buit
Wil aanhou, skoon daarvoor hom gaap
Die afgrond waar die water slaap
En agter, bewerig en bevrees
Vir wat hier kan gebeur, ou Kees.
‘Tot hierso loop die spoor. En nou?
Die kliprant hier is glad; dit hou
Geen teken nie, maar kyk, die hond
Ruik nog die spoor daar op die grond.
Dus moet hy hier…’
‘My baas, my baas
Kyk, daar’s waarom die hond so raas.’
‘Waar?’
‘Daarso, baas.’
‘Vervlaks, dis net
Puur bos en water…’
‘Baas, hy het
Hier afgespring; my baas, ja kyk
Daar op die water swem sy lyk.’
V
‘Wat? Daardie … Jan, nee, sonder bril
Is ek saans half bysiende. Stil…
Hotnot, bly stil. Baas Jan sal kyk…
Jan, daardie daar…’
‘Pa, dit lyk
Iets koddigs, maar van hieraf kan
Geen mens beslis of dit ‘n man
Of dier is wat daar lê nie.’
‘Baas,
Dit is die baas se lyk. Die plaas
Is vol paljas…’
‘Ek sien net riet
En die dof glinster van palmiet…’
‘Daar tussen in, Pa. Daarso kyk
Ja, wrintig, Pa, dit is ‘n lyk.’
‘Dan moet ons terug gaan. Stadig nou.
Kees, vat sy riem. Ja, skemergrou
Maak hierdie afdraend pad ‘n las
Vir een so oud as ek. Die gras
Is glibberig nat…’
‘My baas, die pad
Loop hierlangs reguit na die gat.’
Dis donker waar die water blink
Net klein ring-rimpeltjies wat wink
Met skyn van ligweerkaatsing draai
Daar op die water, aangewaai
Deur die koel nagwind wat nou suis
Die kloofbos deur, ‘n sag gesuis
Van blaargeritsel, en boomrefrein
Wat in die ruig palmiet verdwyn
En weer gebore teen die kring
Van klipsteen wat die kloof omring
Met nuwe akkoorde, sag, egaal
Tussen die ruigteriet verdwaal –
‘n Tingerig, half weemoedig lied
Waarin die wind sy sielsverdriet
Verkondig aan die wêreldrond
Van skemer tot die môrestond.
Die oewer van die watergat
Is deur die voetpad afgeplat
Daar op die graskol waar die gras
So weelderig groen die son verras
As in die môre oor die rand
Die eerste sonstraal teen die sand
Hier afval, staan die drie en kyk
Skuins oor die watervlak, gelyk
En glad behalwe waar die wind
Klein golfies opstoot, soos ‘n kind
Wat met sy hand, sag spelend roer
Die water van die watervloer.
Die brandertjies skud saggies teen
Die gladde kransmuur van grys steen.
Dit ritsel teen die rietbos aan
En teen die dooi boomstam wat staan
Van blaar ontbloot, van bas ontroof
Ver agter tussen varingloof.
Dit skommel in sy gang die blaar
Die oorskot van verlede jaar,
Wat doelloos drywe eer hy rus.
Deur die eentonige stroom gesus,
Sal vinde as sy dor bestaan
Diep in sy watergraf vergaan,
En saggies roer dit, waar die swart
Van oewerbos die donker tart,
‘n Swarter voorwerp koud en styf,
Wat eensaam op die water dryf.
Die veldkornet van Kronkelvlei
Het dou voor dag weer terug gery
En aan die landdros, volgens plig
En voorgeskrewe reël berig:
‘Op Papkuilspoort in hierdie wyk
Is gisteraand gevind ‘n lyk
Van ‘n bejaarde man, verdrink
In Moormanswatergat. Ons dink
Dit is die lyk van Teuns Tormyn –
Hy’t, soos UEdle weet, verdwyn
Net na Van As se moord; sy spoor
Is agtervolg die plaaswerf oor
Tot by die drif. UEdle kan
Die stukke nalees, met die plan
Wat destyds nog deur landdros Thorp,
Wat toendertyd hier op die dorp
Ageer het in UEdles plek.
Van Papkuilspoort is opgetrek.
Ons gissing was toe dat die man
Of dood versuip het, of hy kan
Gevlug het naar die noorde toe,
Maar waarheen wis geen mens of hoe.
En na verloop van jare bly
Die saak nog duister, maar vir my
Is dit nou duidelik dat Tormyn
Terug gekom het, deur die pyn
Van ‘n kwaai knaende sielsberou
Al voortgesleep, al vas geklou
Totdat hy op die plek waar hy
Die moord begaan het, skuld bely.
Ek skryf dit nou na gisternag
Se ondervinding, maar ek wag
Natuurlik op UEdles wink
Oor verdere stappe.’
‘Jan, dit klink
‘n Bietjie deurmekaar, en tog
Die landdros sal verstaan. Daar’s nog
So een en ander na te speur
Voordat ons al die drifte deur
En elke uitdraaipad verby
Die regte koers het, maar vir my
Bestaan daar nie die minste skyn
Van twyfel nie – dis Teuns Tormyn.
Sy selfvermoorde lyk is wat
Ons opgevis het uit die gat.’
Sonsondergang se glorie daal
Oor die Verlate Plaas, die straal
Wat oorglip oor die rotserand
Maak ‘n lig witkol op die sand
Waarteen die rimpelbrander spat
Deur wind verwek op Moormansgat.
Weer trek die skaduwees saam en smelt
Tot sagte bruinswart oor die veld.
Weer vlieg die naguil ritselend rond
Laag bo die bosbegroeide grond
En die vuurvliegies, vonkies lig,
Speel tussen gras en ruigte dig.
Die nag se wonder sterreglans
Skyn skitterend oor die sandsteen-krans
En die weerkaatsing van sy skyn
Maak Moormansgat ‘n silwerlyn,
‘n Blink draad, skuins gesien, geroer
Deur die sag nagwind wat die vloer
Laat rimpel en die sterreskyn
Daarop weerkaats laat groei en kwyn.
Ander verhalende verse
Piet Steenkamp
Piet Steenkamp van Patrysvlei,
Is op kommando uit,
Daar êrens in die Boland
Daar rook hy lont en kruit.
Tant Leentjie op Patrysvlei
Bid vurig dag en nag
Dat onse Heer haar Pieter
Beveilig in die slag.
Die aasvoëls vlie in kringe
Hoog oor die slagveldrook,
En die meerkatjies wonder
Hoekom dit raas en spook.
Die veld is grys en aaklig,
‘n Droogte der woestyn,
Die lug ‘n pure wonder
Van purper en robyn.
Piet Steenkamp van Patrysvlei,
Hy lê daar op die grond,
Met wydgeopende oë
En bloedskuim om sy mond.
Tant Leentjie op Patrysvlei
Bid vurig dag en nag.
Sy weet nie dat haar Pieter
Haar êrens anders wag.
Die ystervarkie
Uit ‘n gat in ‘n miershoop, ver op die veld,
Het ek eenmaal ‘n klein ystervarkie gekrap met geweld,
By die ou wit populier-bos, vlak by die sloot,
Met ‘n kawelgaar-toutjie geknoop om sy haar-agterpoot,
Het ek hom toe gebinde, en vir hom gesê:
‘Kyk, varkie, jy voel dit is beter om hierso te lê
As om daar in ‘n miershoop ver op die veld
Te skuil in ‘n gat waar ‘n jakkals jou vang met geweld.
Hier word jou van alles gegewe,
Hier’s water, toktokkies, en kos:
Hier kan jy nou salig bly lewe,
En slaap onder blare en mos.
Hier word jy so lekker en vet, jy

Dink nooit aan jou jammer voorheen;
Geniet nou jou lewe, al het jy
‘n Kawelgaar-boei om jou been!’
Maar vroeg in die môre – verbeel jou reg!
Die kawelgaar-toutjie was deurgevreet en varkie was weg.
En ‘n maand of twee later het ek uitgegaan;
Die veld was so mooi en die wêreld van gras gekleurd groenspaan.
In ‘n gat in ‘n miershoop, verskuil teen reën,
Met die res van die kawelgaar-toutjie nog vas om sy been
Was my vrindjie, die klein ystervarkie, vry, salig, alleen!
Doring-rosie
Een môre het ek in die blomtuin geloop
(Foei tog, my hartlam, ‘n doring steek seer)
Die son het so mooi op die blomme geskyn,
Die lug was so fris en die hemel so blou;
Die reuk van die rose was lekker soos wyn.
(Ruik tog, my hartlam, die rose se reuk).
Een van die rose was bekaf en grys
(Foei tog, my hartlam, ‘n doring steek seer)
Die traantjies het nat oor haar blare gerol,
Sy was so mismoedig, so droewig, so naar,
Haar hart was gebreek en haar bekertjie vol.
(Paai tog, my hartlam, ‘n hartjie so seer).
‘Klein rosie, klein rosie, waarom so vererg?
(Foei tog, my hartlam, ‘n doring steek seer)
Waarom tog so huilerig, wat is dit nou weer?
Die son is so lieflik, die lug is so mooi,
Die blomtuin so vrolik en skoon, wat makeer?
(Sê tog, my hartlam, wat het jou passeer?)
Die rosie snik tweemaal en nogmaals en sê:
(Foei tog, my hartlam, ‘n doring steek seer)
Haar pieperig stemmetjie snik: ‘Altemit
Sou jy ook staan huil, het jy eina soos ek –
Ek het per abuis op my doring gesit.’
My droompaleis
Ek het gedroom, en in my droom
Was ek ‘n rykaard, ryker dan
Die aller-allerrykste man.
En in ‘n vlakte, bergomsoom,
Te midde van ‘n paradys,
Was my groot, pragtig pronkpaleis,
Met mure van groen malagiet,
Agaat en goud en elpebeen
En suile van sardonikssteen,
Wat as die son se strale skiet
Op vroeë môres oor die rand
Geblink het soos ‘n diamant.
Van binne was my pronkpaleis
Voorsien van alles wat ‘n heer
Van soveel rykdom kon begeer:
Met alles wat die wêreld prys
As skoon en wat die mens beskou
As weelde en in waarde hou.
Die grootste saal was geplavei
Met perlemoen; behang met sy
Gestik met pêrels ry op ry;
En langs die mure, wit soos kryt –
Of die wit aanskyn van die maan –
Het marmerstandbeelde gestaan,
‘n Sestigtal wat een vir een
Weemoedig, medelydend, sag,
En swygend neerkyk op die prag
Van perlemoen en elpebeen
En ryk damas en silwerskyn
En groen smarag en rooi robyn;
Van goud en fonkelend’ juweel,
Van rondgestrooide wierookgeur
En bont verskeidenheid van kleur.
Ek het my in my droom verbeel
Ek was die Sultan, groot en fier,
En by my was my Ryksvisier.
‘n Stokou kêrel, trots en slim,
‘n Deftig, uitgedroogde man
Van koningsbloed uit Ispahan.
Sy donker oë het geglim
Met ‘n skerp, skitterende lig
Van uit sy beenderig’ gesig.
Geen mens so wys as my Visier,
Want hy was kundig in die leer
Van Salomo en het beheer
Oor aan ‘n towerformulier
Geknegde dienaars van die ring
Wat Salomo tot diens kon dwing.
En in die groot saal, geplavei
Met perlemoen, behang met sy,
Gestik met pêrels ry op ry,
Het my Visier met kundigheid
Die marmermense langs die muur
Een na die een na my gestuur.
Die eerste was Iskander, hy
Wat heerser van die wêreld was
En vader van ‘n keisersras.
‘Nog dank nog denkmaal kon ek kry;
Geen flenter van my werk bestaan;
My hings se roem en myne taan.’
Die tweede was die Sassaniet,
Die hoefsmid wie se voorskoot-vlag
Geblink het oor Teherans prag.
‘Net ondank, onrus en verdriet
Het ek ge-oes; nòg eer nòg roem
Is werd wat mense vrede noem.’
Die derde een was maer en wit,
Gerimpeld, glad geskeer en bleek
En met sy toga deurgesteek.
‘Ook ek, wat Caesar was, besit
Vandag nòg goud nòg graf en erf
Net na-berou waar ek ook swerf.’
Die vierde, Frits, die rooibaard-held
Wat wag om t’rug te kom en treur
Oor alles wat vandag gebeur:
‘Geil lê die groen op bult en veld
Vir net ‘n tydjie; dan verskroei
Wat groen was en word afgesnoei.’
Die vyfde, sanger van sy tyd
En gulsig vir genot, tevree
Met alles wat die lewe gee –
‘Dit geld as waar in ewigheid:
Wat stof is, sal tot stof vergaan
En niks wat skoon is, bly bestaan.
Bekroon met rykdom, praal en prag,
Bo mens verheerlik en vereer,
Het ons as heersers geregeer,
En elkeen het uit wêreldmag
As keiser, koning, vors of prins,
Ons aardse roem getrek as wins.
Of met verstand verhewe oor
Sy medemens wat minder weet,
Geheers as wysgeer, pous, profeet,
Of genius-sanger, wat die koor
Van alles wat geluid het, ken
En met sy kennis troos kan wen;
As een wat met sy skeppingskrag
‘n Skoner wêreld maak vir wie
Wil luister na sy harmonie,
Of met sy beeldende skildermag
Die lewe voorstel soos dit lyk
Vir dié wat net na skoonheid kyk.
Ons is die skimme van weleer;
Ons is die dowwe droomlandvolk
Wat waarheid en geloof vertolk;
Ons is die kragte wat regeer
Oor wat reeds is en wat sal wees
Hiernamaals in die wêreldgees.
Geen sterfling stort sy sterflikheid,
Hoe hoog of laag sy lewe skiet,
Hoe klein of groot hy is, verniet.
Want elk moet t’rug gee op sy tyd –
Voordat die Dood sy krag verniel –
Die kiem van deug wat hom besiel.
Elkeen van ons het bygedra
Tot hierdie trotse pronkpaleis,
Tot hierdie skone paradys.
Ons is net skimme wat nou kla
Oor wat ons is; maar wat ons was,
Is deel van heel die menseras.’
My slim Visier, ootmoediglik,
Het neergebuk met hoof ontbloot
En sag gefluister: ‘God is groot.
Hy wat die wêreldgang beskik,
Wat nimmer slaap en nimmer rus
En selfs die warrelwinde sus,
Hy gee aan elk sy deel en loon.
Dit is geskrewe en bly staan,
Al wankel ook die son en maan.
Aan een die roem, aan een die kroon,
Aan een die aardse heerskappy,
Aan een die blinde bedelary.
Laat droefnis en verdriet verleen
Die goud wat ewigstralend blink,
Voordat die mens tot stof versink,
Want hy wat moedig staan alleen
Verg van die lewe alles af
Wat ooit ‘n skepsel kan verwag.’
My slim Visier, my pronkpaleis
het in my droom soos mis vergaan,
En deur my venster het die maan
Sy silwerskyf van lig gewys
En die bleek, koue maanskyn-lig
Sy glans gestrooi op my gesig.
Die mens is enkel ydelheid
Onder wapperende baniere wat die middagwind ontplooi
(Ja, voorwaar, die mens is enkel ydelheid!)
Staan geskaar die kruistogbende elkeen met sy kruis van rooi,
(O skitter, swaard en wapenskild en herauts-heerlikheid!)
Elkeen vaardig vir die aftog na die vér Jerusalem
Om Saladyn se trotsheid vir die tweede maal te tem.
Daar is dapperes uit Duitsland, daar is helde van Brabant,
En grandees uit verre Spanje soos die heidens swart verbrand;
Daar is ridders van die Kousband, daar is ridders van die Kroon,
Van die Arend en die Olifant en draers van die Vlies;
Daar is Keurvorste en Grawe en ‘n Koning pas onttroon,
En ‘n persgeklede Priester wat die volk tot Pous sal kies.
Nooit tevore het die wêreld in een kruistog bymekaar
Soveel edeles van sy ridderskap versamel in ‘n skaar.
En die edelste van algar en die fierste in die lyn
Was die Broeder van die Tempel in sy mantel van satyn.
Enkel ydelheid die mens,
Van sy kindstyd-dag begrens
Deur sy swakheid wat hom bind
Tot hy eindelik uitkoms vind
In die Dood wat alles regmaak en wat alle haat verslind!
Dis nie hy, die Tempelbroeder, wat sy kop moet buig en buk
Vir ‘n meerdere van aansien (Ag, dis enkel ydelheid!)
As die bitter drank gedrink word in die doolhof van geluk
En die Duiwel by die voorpos staan gewapen vir die stryd;
Dis nie hy, die Tempelbroeder, wat benoud en bang sal smeek
Vir die vyand wat verbysnel om die dolk se laaste steek.
Ook al blink die silwer-bedelpan as teken vir die skyn
Van sy ootmoed en sy armoed, ieder pelgrim met verstand
Weet die Broeders van die Tempel in hul kleed van blink satyn
Is die dapperstes in Christendom, die rykstes in die land.
Laat die Keiser spog op afkoms uit die kaalkop Koningskraal,
En die Keurvors knoei en konkel met die hele Hospitaal,
Laat die Pous sy bulle rondstuur van die Tiber tot die Ryn –
Rotsvas staan die tempelbroeders in hul mantels van satyn.
Enkel ydelheid die prag
Van die Tempel se gesag,
Van kasteel en temp’lary
Oor die hele land versprei,
En die weelde en die rykdom wat die Prins en Pous beny!
Die onderaardse kerker is met fakkelvuur verlig
(Ja, voorwaar, die mens is enkel ydelheid!)
En die regters is in sitting in geheime strafgerig
Onder opdrag van die Koning se gekweste majesteit
Om die Christendom van skande – heiligskennis, kettery
En die vloek van Meester Leonard se laster te bevry.
Die Kardinaal is praeses met twee priesters aan sy sy,
Met assessor-advokate van die Hoë Kanselary.
Hul oë vonkel giftig met die glans van wrede nyd,
Hul vingers klou krampagtig vas aan toga en altaar,
En hul sit met bleek gesigte in hul purper waardigheid
En beraadslaag oor die Tempelier – of Turk of Towenaar.
Die rotte kyk nuuskierig uit van onder die gordyn;
Die wondarts drenk sy windsels in laventel en asyn.
Die folterbeul se fraters staan te wagte op ‘n ry
As die grysbaard-hofgriffier gelas: ‘Grootmeester de Molay.’
O ydelheid die pyn,
En ydelheid die skyn
Van folter wat kan pla
Meer as wat ‘n man kan dra,
En die knyptang en die kiel en die pynlike ondervra!
Dis die statige gestalte deur verdrukking net gestaal,
(Ja, voorwaar, die mens is enkel ydelheid!)
Sy Grootmeestersmag is stukkend – sy gelaat is bleek en vaal
Soos van een wat lank gevas het of half dood is van sy stryd.
Maar in beenderig holtes skitter sy bruin oë met ‘n gloed
Wat hom meester van sy regters maak – die Tempelbroeders-moed,
Wat Saladyn eerbiedig het en Omar tot sy spyt
Op Siriese slagvelde tevergeefs probeer het tem,
Die moed wat Prins en Pous kon tart, die trotse dapperheid
Tot glorie van die Tempel en van Christendom bestem;
Sy mantel is aan flarde met die kruis verskeur en vuil;
Die toiing wat hy dra, verhoog die trots wat in hom skuil;
Geen smeekklag om genade sal die foltering van hom verg,
Geen guns of meely sal hy vra van wreedheid wat hom terg –
Hoe na die Dood sy hande strek, hoe bitter swaar hy ly,
Hy staan as Tempelbroeder – een wat tot die dood kan stry!
O ydelheid die Dood,
En ydelheid die nood
Om lewe te behou
As eer en liefdetrou
Verloor is, en wat op die end nog oorbly met berou!
Die wind verwaai die rookwolk oor die oewers van die Seine
(Ja, voorwaar, die mens is enkel ydelheid!)
Die knegte bring meer brandhout, want die vuur begin te kwyn
(O bitter swaar die laaste slag en bitter-suur die stryd!)
Geen wapp’rende baniere pryk meer oor die Temp’lary,
Geen kraanveer-diamant versier mooi mutse van wit sy;
Die Lam wat die verdrukking dra vir Christendom as las
Swig voor die spierwit lelies en die tweekop-adelaar,
En Pous en Keiser voel verlig as in die lug die as
Verstrooi word van Baphomets kneg, die Tempel-towenaar.
Geen graf vir hom wat vir ‘n graf twee eeue deur moes stry –
Geen doodseën wat hom rus sal gee, geen lykmis sal hy kry.
Laat platgemaakte pronkpaleis, tot puin verbrande slot
En teer gepleisterde skedelbeen sy riddersroem bespot.
Voorwaar, die mens is ydelheid – puur ydelheid, puur ydelheid!
En roem en eer en prag en praal en Pous en Prins vergaan
Soos môremis, en niks bly oor, want al wat is, word deur die tyd
En deur die wind van gisternag tot stof en slyk verslaan!
Voortrekkers
‘n Fragment
Kompanies-bosskieter, wil jy gaan
Duisende myle hiervandaan,
Op reis met lewe en doodsgevaar
Na ‘n koninkryk op die ewenaar?
Na ‘n pragtiger, heerliker koninkryk
As ooit ‘n mens op neer kan kyk
Vanaf die hoë berge in kring,
Wat soos ‘n muur die ryk omring?
Dit is die wonderwêreld van
Die magtige koning Prester Jan,
Wat sinds die tyd van Salomo
As priester-keiser troon daarbo.
Kompanies-bosskieter, wil jy weet
Hoe daardie wonderwêreld heet?
Kyk op die kaart met rooi omraam:
‘Monomotapa’ is sy naam.
Eeue gelede, voor die tyd
Toe met geskenke voorbereid
Uit Skebas land, die ooste in,
Gereis het Skebas koningin
Om self te sien die grootste prag
Van koning Salomo se mag
En mee te bring die goud bestem
Tot opskik van Jerusalem,
Het hierdie wonder-ryk ontstaan
Uit toiings van ‘n volk verslaan
In duisend kwaai gevegte glo
Met die heerskappy van Faräo.
Die groot oase wat kan dra,
Diep in die hart van Afrika,
Voedsel en water vir volk en vee
Het skuilte vir die volk gegee.
En Prester Jan, met groot verstand,
Het hierdie pragtige wonderland
Omring met bergkrans en woestyn
Gekies tot woonstee van sy lyn.
Daar het hy hom ‘n stad laat bou
Wat elkeen wat dit ooit aanskou
Het stomverwonderd stil laat staan
Oor wat sy oë gadeslaan.
Die hoë torings troon daaroor
Met kantwerk-koepels van ivoor,
En spierwit marmersuile wys
Die ingang tot die groot paleis,
Waarvan die voorportaal van goud,
In ‘n kosyn van sederhout,
Bewaak word weerskant deur ‘n ry
Van reuse-sfinkse uitgesny
Uit koper, deur die tyd en weer
Tot dowwe groen gepatineer,
Met oë van geel-groen krisoliet
Wat in die maanskyn vonke skiet.
Daarbinne is pronk en praal en prag
Van dou-voor-dag tot middernag,
Want meer as duisend dienaars draal
Dag-in, dag-uit deur gang en saal,
En honderde trawante staan
In harnasse met goud beslaan
En helms met silwervleuels op wag,
Van dou-voor-dag tot middernag.
Die grootste saal, behang met sy
In skoonste kleure en ry aan ry
Bestik met goud en perlemoer,
Wat skitter as die wind dit roer,
Is Prester Jan se troonsaal, waar
Sy hofstoet en sy raad vergaar:
Tweehonderd van sy oudstes, wat
Hy as sy allerwysstes skat.
Daar is sy hoof-visier, bedaard,
‘n Ou man met ‘n volle baard,
Met kost’lik nardus geparfumeer
En swart met henna ingesmeer;
Daar is sy skatbewaarder, hy
Met die goue sleutel aan sy sy
En die geel gestikte geldsak, wat
Die losgeld van ‘n vors bevat.
Sy regters en sy skrywers sit
Aldaar gekleed in groen en wit,
Geleerdes wat, deur kennis sterk,
Met wysheid vir sy welstand werk.
Hy self, die priesterkoning, troon
Hoog met sy skitterende kroon,
‘n Erfstuk deur die kuns versier
Met diamant, smarag, saffier.
Kompanies-bosskieter, het jy moed
Om deur die woestyn te trek te voet,
Met as jou maats net dertien man,
Na die wonderwêreld van Prester Jan?
Niemand het ooit die weg betree:
Niemand kan raad of leiding gee:
Niemand is daar om as gids te dien:
Niemand het ooit die stad gesien.
Kompanies-bosskieter, wil jy nog
Jou lewe gaan waag op ‘n voortrektog
Na dié wonderwêreld om inderdaad
Te smous met krale en koperdraad?
Liefdesmart
Op ‘n miershoop naby die groot pad
Het ‘n mooi klein meerkatjie gesit;
Sy hare was grysvaal en glad,
En die punt van sy stertjie was wit.
Met sy voorpootjies voor sy gesig,
Het hy daar sit te swaai heen en weer;
En ek het dit geag as my plig
Om hom vriendelik te vra: ‘Wat makeer?’
(As jy iemand sien huil, want sy hart is so seer,
Is dit darem jou plig om te vra: ‘Wat makeer?’)
Die diertjie het twee maal gesnik
Voordat hy my antwoord kon gee;
Toe het hy sy koppie geknik
En huilerig gesê: ‘Ag, ja-nee;
Meneer sal dit nooit nie verstaan;
Meneer sal moet self ondervind!’ –
Sy voorpootjies veeg weg ‘n traan
Wat dreig om sy ogies te blind.
(As jy selfs ‘n onnosele dier so sien ly,
Moet jy jammer tot diep in jou hart vir hom kry.)
Toe sê ek: ‘Vertel maar gerus,
Miskien weet ek meer as jy dink.
Dis droog hierdie jaar langs die kus,
Julle het nie genoeg om te drink.
Daar’s weinig of niks om te vreet,
Die honger begin al te piets;
En hongerly is, soos ek weet,
‘n Nare, ellendige iets.’
(Ja, waarlik, die knyp van die honger maak seer,
Veral as ‘n vreemdeling vra: ‘Wat makeer?’)
Die diertjie het weer begin huil;
Sy traantjies loop oor langs sy neus.
‘Vir hongerly sal ek verruil,
Ja maklik, die smart wat my kneus!
Die droogte hoe swaar dit ook pla,
Hoe naar dit ook teister en tart,
Is niks teen die pyn wat ek dra
Vir altyd hier diep in my hart.’
(Hy sug weer en wys met sy voorpootjies op
Die plek waar waarskynlik sy hart nog bly klop.)
‘Maar wat,’ vra ek vriendelik, ‘is fout?
Jy lyk vir my fris en gesond.
Hoekom is jou hart dan benoud? –
Jy maak dit miskien alte bont.
Dis moontlik net sinkens wat steek,
Of iets wat jy sleg kan verteer –
‘n Koutjie te veel knoppieskweek,
Maak somtyds jou binneste seer.’
(Dis tog, soos ek voorheen gesê het, ons plig
Om iemand wat seerkry se smart te verlig.)
‘Ja-nee,’ piep die meerkatjie weer,
‘My hart en my siel is aan breek.
Die oorsaak is dieper, Meneer,
As maagsuur of sinkens wat steek.
Kyk, daar waar die skilpaaie wei
En sedig oor volksake praat,
Net pas na die ja-woord aan my,
Baljakker sy rond … met my maat!’
(As liefde gekraak is, dan skeel dit nie meer
Om meelyend te troos en te vra: ‘Wat makeer?’)
Natuurverse
As die lemoenbome bot
Sysie, wat sing in die suurlemoenbome,
Sing nog ‘n versie vir my!
Versies van liedjies, wat lag as die lente,
Ressies van deuntjies geleen sonder rente,
Wysies herinner uit lang-dooie drome;
Sysie, kom sing dit vir my!
Kriekie, wat kriek in die kafhok se gerwe,
Kriek nog ‘n keertjie vir my!
Jy, wat gaan dans met kabouters met kroontjies,
Wees my Galuppi, tok-tok met jou toontjies,
Fluit die koraal, wat jy oor het geërwe:
Kriekie, kom kriek dit vir my!
Padda, wat onder die paddastoel bas sing
Blaas jou basuin nog vir my!
Blaas al jou ouderwetse refreine,
Wat ek kan opvang en vashou as myne,
Elkeen wat nuuts, elkeen weer ‘n verrassing;
Padda, basuin weer vir my!
Borrelvink, borrel, dit is mos nou broeityd,
Sing vir jou maat en vir my!
Kwetter van vreugde, uit liefde kom borrel,
Hef aan ‘n danklied vir elke graankorrel –
Graan is so volop, want nou is dit snoeityd;
Borrelvink, sing weer vir my!
Die kremetart-boom
Die reus van die vlakte-bome,
Is hy as die aandson vlam,
Met sy wydgestrekte takke
En sy snaakse, sagte stam.
Die leeu kom vir skuilte
Onder sy skadu staan,
As die sagte sand met silwer
Bevlek word deur die maan;
Die glinster-spreeus grinnik
Bo waar sy blare hang,
En die sysie vry sy vrugte
Met ‘n oer-oud voëlgesang.
Hy staan al honderde jare,
Amper so oud soos die veld,
Trots op sy baie triomfe
Oor die noodlot van geweld.
Vóór die Voortrekkers hier was,
Het hy al hier gestaan,
En die wind van die piramides
Het teen sy stam geslaan;
Die wind, wat uit Egipte,
Die palmblom geure bring,
Het in die Soutpansberge
Teen hom ‘n lied gesing,
‘n Lied van oer-oud dae
Toe Farao nog was,
En vir die tyd gekerwe
‘n Teken in sy bas.
Natuurstemme
Skommel, skommel, skommel
Silwerwit maan op die watersloot!
Laat die windjie jou silwerlig ontbloot
Op die luilekker bed van die waterskoot;
Skommel, maanlig, skommel!
Tuimel, tuimel, tuimel
Tiemmievergeurde waterval!
Laat die wind jou skuim oor kloof en dal
Verslinger en slaan soos ‘n waterbal.
Tuimel, water, tuimel!
Skitter, skitter, skitter
Glans van die son op die goue sand;
Laat jou glinsterglans die gras verbrand
En bewys ons het somertyd in die land,
Skitter, sonskyn, skitter!
Waar die onderveld…
Waar die onderveld se bloute in die onderveld se groen
In uitgestrekte slingerlyn versink,
Waar die onderveld se sonskyn elke bult en koppie soen
As die môre-dou soos diamante blink,
Daar sien ek in my drome my witmuur strooidakhuis,
Met sy puntige ou gewels en die blomtuin voor die deur,
En ek hoor nog hoe die windjie deur die dennetakke suis,
En ek ruik die grys renosterbos se geur.
Ja, ek sien die groot ou voorhuis met sy misgesmeerde vloer,
En sy dik kajaathouttafel waar die stinkhoutstoele staan,
En die klein gordynde raampies waar ons kinders deur kon loer,
As die eerste wind die hael bring wat die pad met wit beslaan,
En die mooi gebreide velle wat die vloer tot sieraad strek,
En die muurkas met sy borde en sy koppies wit en blou,
En die Bybel en Gesangboek op hul vasgestelde plek
Vir die aande na die ete as die Oubaas aanddiens hou.
En die hane kraai daarbuite en die vinke tjirp en sing,
En die spreeus hou vergadering waar die moerbeibome bloei,
En die onderveld se sonskyn wat die land tot lewe bring
Gooi ‘n gloed van goud oor alles eer sy lig die skadu snoei.
Vliegie
Vliegie, vliegie, fluister
As jy vlieg vir my;
Waar was jy eergister?
Waarvandaan kom jy?
Boetie sê jy lewe
Net maar vir ‘n dag.
Vliegie, vliegie, fluister –
Waar was jy vannag?
Slaap jy, vliegie? Droom jy,
As jy sedig staan?
Vliegie, kom vertel my,
Eér jou dag vergaan.
Sonsondergang op Langebaan
Swart en violet,
En die groen van ‘n geil vergroende kloof
Oorlaai met die voorjaar se klimoploof,
Groener as ooit die see
Of die glans van ‘n gloeiend smarag kan gee;
En rooi soos die rooi-kleur op die bors
Van ‘n bosveldvoël, of die kleur wat kors
Op ‘n nuut geplengde plas van bloed;
En swart daaragter, daarnaas, soos roet,
Of die swart van ‘n holte, diep en bang
Waaroor die skaduwees dreigend hang;
Swart en violet,
Blou en beriel-gekleurde vlekke
En perlemoen verbleekte plekke;
Hier waar silwer skaars in skitter;
Daar met die bleek as wit nog witter;
Daar met goud wat kolle geel
Elke oomblik skielik teel;
Hier met karmosyn se weelde;
Daar met van die songesteelde
Prag van skimme wat gebore
Uit ‘n groter prag tevore
Stadig daal tot niks – verdwyn
In ‘n gloed van kleur van wyn.
‘n Watergat, fier met palmietbos omring
‘n Watergat, fier met palmietbos omring en beskadu
Deur honderdjaaroud oue eike wat breed hulle takke
Uitstrek oor sagte riviersand, wat lok om te lê –
‘n Reier op een been, eentonig bedrywig met visvang –
‘n Bergswael wat klaend sy berglied daar bo in die blou lug sing –
Paddas wat rus op die sand waar die vlekke van songoud, –
Skitterende vlekke wat lewe en reg op hul vel val;
Koer van die duiwe wat diep in die blare se skadu
Rus na die werk op die erf – en ‘n dolende muishond,
Bang vir wat onder die vrede van stilte en skaduwee
Skuil – dis die lewe wat lag en die las met ‘n laggie
Kalm en gelate bly dra, tot die sterre die water
Spoel met ‘n silwer verglansing wat hemel se vrede
Hou, soos ‘n seën vir die hele Heelal wat hier slaap.
Rooskleurige suurknolle
Rooskleurige suurknolle
Met veselryk’ groot bolle,
Geplant in swart vet grond,
Die loof geilgroen; dik rond
Die lang sterk stengels; mooi
Beblom met rose-rooi,
‘n Vlek van kleurjuweel
Waaragter, veraf, geel
Bo wit sand, tussen vars
Blaarswangere kraal en kers
En vygiebosse, pryk
Die nuwe gousblom ryk;
En verder, waar die vlei
Nog troos van water kry,
Groei tussen ruigtegras
Sandlelies, bleek soos was.
En grys trompetters stort
Hul stofmeel, opgeskort
Vir skemerure, as die kwynende maan
Vertoef bo veraf bulte voor hy ondergaan.
‘n Fluitjiesriet-omsoomde poel
‘n Fluitjiesriet-omsoomde poel,
Van swart-bruin staande water, lewendig
Met paddavissies, swarter as die swart
Wat diep lê in die hart
Van sandveld tjinkerintjees, wat weelderig
Hul wit blomvlerke uitsprei om die lig
Van die ondergaande son te vang,
En watermannetjies wat woel
Oor die oppervlakte, en ‘n nes wat hang,
Verlate deur sy maakster, aan die steel
Van ‘n verlepte varingstruik. Die geel
Van wind-verspilde doringboomblomme swem
Die kant langs as ‘n kring van goud
En die namiddagson se gloeiende straal
Val deur die blare in lappies skaduwee en kleur
Deur die koelte van die watervlak getem
Tot die milde sagtheid wat die goud se geur
Laat uitbrei honderdvoud
En in die water, roerloos soos ‘n paal
Wat daar al jare staan,
‘n Bruin-rooi reiervoël wat met sy bek
Die laaste sonstraal opvang, en die maan
Nog halfpad deur die berg se rand bedek
En nog nie vol nie, op sy vere voel.
As die suring verlep
As die suring verlep en die tulp nie meer bloei nie;
As die somer se groen met die droogte vergrys;
As die panwater sak dat jy nie meer kan roei nie,
En die koning-flamink na die noorde verreis;
As die Piet-my-vrou-stem, wat die bos het laat lewe,
Verstom in die stilte van najaar se krag,
En die bergswael se bont vir die laaste maal swewe
Oor ‘n veld wat verstik na die wintervog smag,
Is dit grondig bewys dat die groen en die geure
Wat somer gegee het, vir ewig vergaan?
Dat die kou nie kan skilder met net soveel kleure
Soos die voorjaar gebruik het oor weiland en laan?
Daar is sap in die stamme, en krag in die blare,
Nog diep in die hart van die hout opgevou;
En nog bloed vir die lewe bewaar in die are
Van die bol van die blom wat sy lewe behou.
As die jare verby spoed en die skemering nader,
Die donkergroen swart van die uiterste nag –
En die skimme van gister-voor-gister vergader,
En die misstap van vroeër sy vergelding verwag;
As die goue skaal breek en die vensters gesluit word,
En die donker daarbuite tot binne-in dring;
As die lied wat so lief deur die winde gefluit word
Geen aalmoes van troos tot die martelaar bring –
Is dit geldige getuienis dat wat die verlede
Geskenk het, tot niks in die duister vergaan?
Of nog verder bewys van kraggewende vrede
Vir die siel wat sy eie beproewing verstaan?
Die foute van gister, die duur ondervinding,
Die namiddag-swakheid – dit tel by die som
Van lewe wat loop tot sy eind’lik’ verslinding
Aleer hy tot kragtiger lewe ontblom.
Slinger my saad waarheen jy wil
Slinger my saad waarheen jy wil, o wind, wat die weiland stoor;
Beur dit bo na die wolke toe, en strooi dit die klowe in,
Warrel dit weswaarts oor die vlei, langs die kronkelende watervoor;
Ja dit saggies die sandveld deur, tot dit ‘n houvas win
Diep in die aarde, êrens waar,
Diep in die sand, die water vergaar,
Diep in die graf wat die lewe baar.
Slinger my saad waarheen jy wil, o wind, wat my smeekklag hoor.
Want ek moet sterwe voordat ek wen
Die kleureprag wat my bloeisels ken,
En ek moet doodgaan voor ek hou
My sierlik aanskyn van rooibont blou,
Voor ek my nuwe lewe kry
En my groen kan uitstrek, geil en vry,
Voor ek kan bot met blommeprag
Kan spog op sonryk somersdag.
Slinger my saad waarheen jy wil, o wind, wat die weiland stoor.
Daar’s donkerblou plasse van skaduwees oor die dennebos langs die fontein,
Want bo in die lug dryf die wolke wat netnou die motreën sal bring
En die trotse klipkrans van die kloof, met sy wisselende skaduwee en skyn
Steek uit oor die prag van die veld wat die son tot ‘n dienskneg wil dwing
En die prag van die veld is ons, die maermanne bont van kleur
Met ons uitgehakte blare, met ons uitgestrooide geur,
Ons wat staan in gelid, blaar teen blaar geleun,
Blom teen blom geskaar, stengel teen stengel gesteun.
Eendrag fier in tyd van nood, sterk in swakheid, klaar
Vir die wintertyd wat kom as die veld verjaar.
Skud ons, wind, en sprei ons saad, die donsies wat ons hou
En streel die afgeleefde blom wat sag sy skat ontvou.
Karoo-winter
Suidooswaarts ver blink wit die sneeubedekte
Getande Swartberg met sy poorte en klowe,
‘n Blou steil rant van hier: die kleurgevlekte
Gelykte voor van armoed tans ontrowe,
Sy somerroukleed grys met stof soos as
Verander met die groen bewys van lewe
Wat in hom skuil, die prag wat in hom was
En is en bly, verryk, volmaak, verhewe,
Is oral rondgesprei. Die sagte rooi
Van vygies soos ‘n Oosterse tapyt,
Die lewendige gousblomgoud gestrooi
In oordaad oor die sandsteen en die kryt;
Die purper-pers van tulpe en die prag
Van jong viooltjies wat die windvlaag streel,
En suringbont wat op die sonstraal wag,
En kelkies-wyn waarin die bye speel.
Veraf die wit-gekroonde berge; nader
Hier op die voorgrond, blomme as offerande
In luisterryk’ weelde, skat op skat vergader,
Deur die Natuur, vrygewig, op die lande.
‘n Leeurik styg omhoog, klapwiek sy vlerke,
En stort sy loflied in die lentelug;
‘n Skilpad met sy bont vrymesselaarsmerke
Kruip sedig na sy middagskuilte t’rug;
‘n Lammervanger sweef in sierlik’ kringe
Hoog oor die winterprag van hierdie wyk.
Die swaels
Daar’s ryp op die rietdak,
Die somer is klaar,
Op bult en op vlakte
Kan jy groen gras gewaar.
Dis tyd vir ons heengaan
Eer winter ons breek;
Sing swaeltjie, sing swaeltjie:
‘Ons trek hierdie week.’
Ons vlieg oor die berge
Al wit met kapok;
Oor vlaktes wat kaal was
Deur droogte geskok;
Oor lopies wat vol is
Van gister se reën;
Sing swaeltjie, sing swaeltjie,
Jy weet mos waarheen.
‘Na waar die son helder
Die hele jaar skyn,
En warmte nooit padgee
As somer verdwyn,
Daar sal ons skuil vinde
En kos elke dag,’
Sing swaeltjie, sing swaeltjie,
Ons trek nog vannag.
Groet plaashuis en waenhuis
(Nou motor se stal)
Die groot eikebome,
Die dam se ou wal;
Hul algar was vriende
En afskeid bring smart…
Sing swaeltjie, sing swaeltjie,
Al breek ook jou hart.
Die reis is gevaarlik,
Die afstand groot,
Miskien ly jy honger,
Miskien gaan jy dood.
Maar as jy ooit weer kom,
Word alles vergoed –
Sing swaeltjie, sing swaeltjie:
‘Hou moed, jong, hou moed.’
Die bergpoel
Ek spieël die pragte
Van sterryke nagte
Met die maan as ‘n sirkel van silwer omhoog.
Al rondom my kante
Die hoë bergrante,
En half oor my vlak maak die bome ‘n boog.
Die wind as hy jakker
Oor weiveld en akker,
Streel saggies my water tot rimpels in kring;
Hy laat as hy swewe
My fluitjiesriet bewe,
Waarin die rooi borrelvink swaai as hy sing.
Die bergkruin-fonteine
Se water voed myne
Jaar-in en jaar-uit soos riviere die see;
Die motreën wat mistig,
Vrygewig, verkwistig
My ruigte benat, bring my bystand en vree.
Nòg somer se wasem,
Nòg winter se asem,
Yskoud in die môres, maak indruk op my
Eergister en hede,
Ver in die verlede
En ver in die toekoms, ek hou wat ek kry.
Die son kan my water
Verwasem, maar later
Vang ek dit terug van die voedende reën;
Die wind kan tot brander
My kalmte verander,
Maar ek bly uiteind’lik oorwinnaar alleen.
Die maan wat getye
Beskou as haar eie
Oorspronklike maaksel geboei deur haar krag,
Is nie meesteres nie
Wat kwel of kan kwes nie;
Van my maar vriendin wat my streel in die nag.
My maats is die sterre,
Wat skitterlig bêre
Oordag om by nag oor my vlakte te sprei,
En val soos vuurpyle
Miljoene van myle
Die donker lug deur om te nader tot my.
Die dowwe planete
En glinster-komete
Kruis oor my; ek vang op my water die lig
Van al wat die hemel
In glorie van wemel
En snags openbaar as die daghelder swig.
Ek slaap in my vrede,
‘n Blou-swart geklede
Oerkoning van hierdie verwilderde prag.
Die kranse omring my,
Die bergwind besing my.
Ek bly deur die jare die voorbeeld van krag.
Sing weer vir my
Sing weer vir my,
Wind wat die seevlak stryk en streel,
Sing van veraf verwoeste lande,
Sing van die wit geskulpte strande,
Sing van die ys en die ewenaar,
Sing van al wat my hart beny,
Sing van wat ek my kan verbeel
Daar skuil in die weste of in die oos,
As lawenis om my siel te troos,
Want ek is en bly ‘n bedelaar.
Sing weer vir my,
See wie se branders op rotse spat,
Sing van die skip wat jou krag verslind het,
Sing van jou kleur wat my oog verblind het,
Sing van die storm en van doodsgevaar,
Sing van alles wat stoei en stry,
Sing van wat ek as wins kan skat,
Sing van wat ek hiernamaals kry.
Ek is so arm dat ek aalmoes vra
Vir steun en troos om my las te dra,
Want ek is en bly ‘n bedelaar.
Sestina van die Richtersveld
Hier is die veld ‘n ware paradys
Wat oorstroom met ‘n vloed van prag en kleur.
Die wind, wat saggies oor die sand se grys
Verweerde vlakte waai, versprei die geur
Van blomme as ‘n wierookdons wat wys
Hier is vandag niks wat om winter treur.
Lank, maande lank, was hierdie wêreld grys
Met elke kloof en helling aan die treur;
En nêrens het die groen van gras gewys
Op komende prag en bont van blommekleur.
Hier was tevore glad geen paradys –
Net aaklig droogte pleks van blommegeur.
Die wrede son het al wat groen vergrys;
Sy folterstraal het al wat leef laat treur
Meedoënloos het hy die land gewys
Hoe tergend-hard sy hand kon wees. Geen geur
Het opgestyg uit hierdie paradys
Verskroei tot asvaal en tot roes se kleur.
Toe het die reën, die heilige bewys
Van liefde vir wat lewe, met sy geur,
Die wasem van nat aarde, hier die kleur
Van bult en veld verander, en die treur
Van maande tot ‘n nuwe paradys
Herskep, wat sierlik pryk met reënboogkleur.
Die voorjaar het gekom met frisse geur
Van blom en bos; en oor die veld se grys
Getrek die teer tapyte van sy kleur,
Wat oral rond, op bult en helling wys,
Hoe, na die tergende waternood en treur,
Die wêreld nog kan skep ‘n paradys.
O kleingelowige siel wat sit en treur
En niks kan raaksien buite grou en grys,
Kyk na die bulte. Dáár pronk prag en kleur
En alles wat na somersoordaad wys.
Ruik, ruik die wierook van die boegoe-geur
En weet, rondom jou pronk ‘n paradys.
O kleingelowige siel wat aldag treur
En twyfel aan ‘n moontlike paradys,
Kom ruik met my, kom ruik die blommegeur.
Bosveld-kamele
Driehoekige gesigte wat staan-kyk
hoog oor die doringboomskans waarop die skyn
van die laat agtermiddagson nog kwyn
eer oor die veld die vaal-groen skemer pryk –
groot reusgestaltes skimmelbont, wat lyk
soos namaakgoed, deur fantasie verfyn,
geskep in droom, wat in ‘n droom verdwyn
terug in die nag uit nagsverbeeldingsryk…
grotesk en tog aantreklik skoon, soos iets
wat weersin wek saam met bewondering,
‘n gril, ‘n glimlag deurmekaar gevleg,
soos onweer oor ‘n see met stormgepiets,
soos roofvoëls wat in regop kranse sing
of skoon wat met sy eie skoonheid veg.
Geseënde Skaduwees (1949)
Die harde pad
‘n Ou bysiende man, verdwaal
in sy eie doolhof van verdriet,
waarin geen ligtende sonnestraal
as voorspel vir verlossing skiet.
Ontnugtering, twyfel, was sy brood;
sy beker vol met heksemelk.
(Al dors ‘n man tot amper dood
hy durf nie drink uit daardie kelk.)
Van skemer af tot hanekraai,
deur bange nagte, stokalleen,
net met die moed wat troos en paai,
het hy gewag, gesug op reën.
Die stortvloed wat dan eind’lik kom,
hoe kaal verwoes, hoe wreed kapot,
die land ook is, en wat alom
die grond laat groen, die boom laat bot.
Sy sielsrantsoen van stille krag
om met geduld te dra en ly,
is lankal, lankal op; hy wag
nou sonder hoop om saam te stry.
In growwe kettings van grys staal
vas om hom deur die tyd geslaan,
het hy vir jare skuld betaal
met bloed en trane tot voldaan.
Sy flets, verlepte oë kyk
t’rug deur die duister van vandag,
tot waar die goue lelies pryk
as voorbeeld vir die nageslag.
Algemeen Ride si sapis
Lag as jy slim wil wees en bly,
Lag as die las op jou lende rus,
Lag om jou smarte tot slaap te sus,
Lag met die wêreld, lag met my.
Lag oor die oer-oud onverstand, –
Niemand weet hoe oud hy is;
Lag as jy raak wil slaan en mis,
Lag as jy vreugde vir pyn verpand.
Lag as die stormwind oor jou stoei,
Lag as die duister om jou druk,
Lag as jy nou moet uithou, buk,
Lag as die kettings knyp en boei.
Lag as jy liewer wens te sug,
Lag as ‘n traan skyn meer te pas,
Lag want die lewe met sy las
Lê maar ‘n lewe op jou rug!
Bang vir die blits
Bang vir die blits wat bewe en blink
En ‘n glaspyp skiet in die sandrige grond?
Sku vir die Dood wat sy vinger wink,
Met ‘n gryns vir ‘n glimlag om sy mond?
Vrees vir die drank wat ek tog moet drink,
Vir die eina van pyn van die laaste wond?
Bang vir die reis na ek weet nie waar?
Die lug verkleur as die son verdwyn,
Algar die wolke het opgegaar
Die lewensgloed van die dooi robyn;
Hy wat vermors, sal Hy ook nie spaar
Bloed van die rose vir skemeringskyn?
Nee, ek is bang dat die Dood sal wink,
As ek byna te oud is om op te staan:
Bang dat die drank wat ek tog moet drink
Smakeloos t’rug oor my tong sal gaan;
Bang dat ek skaars ooit die blits sien blink
As eindlik my lewe is afgedaan.
Ou-jaar
Duisendmaal duisend tonge
Tolk prys in die skemeraand,
Dis diep in die hart van die somer,
Die eind van Desember-maand.
Die jaar lê op sterwe,
Hy het so baie gely;
Daar’s nie eers ‘n doodkis klaar nie:
Hy moet onbegrawe bly.
Aan ‘n vrind oor die water
Skoon dag, wat skimmer soos kristal,
Blou berge in die verte voor,
Die wêreld half in groen versmoor
En orals blomme teen die wal;
So is dit om my; maar ek weet
Dieselfde son wat my bestraal
Lyk in jou winter-wêreld vaal
As woud en wei sy mag vergeet.
Dits wit kapok wat jou omring
En sneeu-dons wat jou oog laat traan,
Dof sterre en ‘n dowwer maan
En duister wat Desember bring.
Vrind, as die winter om jou val,
Vertrou die somer sal nie faal,
Dieselfde son sal met sy straal
Jou lug laat skimmer soos kristal.
Oos-Indië
I
‘n Lang laan van kanarie-bome,
En daar agter die kanna in bloei;
En daarvoor die basaar waar by daglig die drome
Met die werklikheid worstel en stoei.
‘n Afgeleefde afgod-oudjie,
En daaragter vulkane wat rook;
En daarvoor ‘n melatti-versierde toutjie
Om die geeste te paai wat nog spook.
Eergister is nog hier tevrede
Met vandag wat vooruit het gespring,
En wat lewendig is met die lang oorlede,
Wat die dood nie tot slaapte kan bring.
II
Dis mos dieselfde strate,
Wat ons in Kaapstad het;
Dieselfde Slamse moetjies,
Dieselfde kinderpret.
En amper dieselfde bome,
En wrintig dieselfde see
En net die berge is anderster,
En anderster die see.
Dit is karboue wat daar wei –
Ons het die goed mos nie;
En ‘n Slamaaierse klonkie
Die hurk daar op sy knie.
Die Maliebaan
In Utrecht waar die Maliebaan
Die mooiste straat in Utrecht is,
Waar jy op die kanaal kan gaan
Vir palings in die water vis,
Daar staan die Domkerk ouerwets
Met Goties vensters, fyn bewerk,
Waarop die swaels die dag deur swets;
‘n Deftige uitgedinkte kerk,
Waarvan die toring stokalleen
Verwyderd van die vlerke staan,
Net soos ‘n kêrel op één been
Wat stilstaan op die Maliebaan.
Dis jare al toe hierdie kerk,
Kompleet met toring aanmekaar,
Gebou was, grondig, stewig sterk –
‘n Pronkstuk van die messelaar.
Maar skokke kom teen kerk en huis, –
Teen mense en teen nasies ook –
En vlerk en toring hier inkluis
Het eenmaal met ‘n skok gespook.
Dit het ‘n stuk daarvan verskeur;
Die toring van die vlerk verwy.
So iets kan ook met ons gebeur,
Een nasie van die ander skei.
Maar tog is hierdie toring nog
‘n Sieraad van die stad se kerk,
Waarmee ou Utrecht steeds kan spog
As eersteklas fyn messelwerk.
En ons, of vlerk of toring, staan
Ver in die suide stokalleen,
En jy wat loop langs Maliebaan
Onthou ons is al droog gespeen.
Maar tog volmondig mens is kind
Waarin ‘n vonk van liefde glim
Vir moeder, vader, meer as vrind,
Solang die ouer hom bemin.
En jy, wat op die Maliebaan
In Utrecht sonskyn ons bedink,
Glo ons wil deur die lewe gaan
Broervrinde, tot jou land verdrink.
Versuip in water wat hom vroeër
Sy volle vryheid het gegee.
Ja, tot die einde, broer en broer
Maak ons die lange lewe mee.
In die oerwoud
Dis die oerwoud om my, gekruiste rottangs, lianas,
Palme, bepêreld met mos, en druipende varing-bosse.
Bruin is die lig en die stamme bruin, met strale van groen op die blare.
Hoog die gewelf van takke, bestèr met blomme-planete,
Stil aan die slaap in die middag, moeg van die stralende hitte,
Moeg van die vlammende son wat die see tot ‘n wasem laat skimmer,
Moeg van die koors van die dag, verlangend die vrug in die duister,
Sag as ‘n strelende hand, vleiend en fyn in sy streling.
Dis die oerwoud om my, die grote onskatbare digte van bome.
Skadu en lig as nabuur, en lig sonder skadu as kleur;
Geilte en lewe gepaard met dowwe verrotting en doodgaan;
Duister en lig as maats in ‘n kombinasie van skadu,
Bruin as die ligte baard van die hangmos droog teen die takke.
Hier, as jy staan te peins, in die dromerige skaduwêreld,
Vloei in ‘n stroom gedagtes, jou siel in die warrelende rykdom.
Oue geloofsbelydenis, en nuwe geloof en godsdiens
Uit die natuur gebore en ryp vir ‘n verdere ontknoping.
Hier moet jy glo aan goed in sy onderskeid van kwaad,
In die werklikheid van die hede en die moontlikheid van die toekoms,
En om albei te beheer deur volmondig trou aan die mensdom,
Waarvan jy ‘n deel en lid is, waaraan jy as mens behoor.
Hier moet jy glo, dat dit plig is, jou nut om vir goed te werk,
Al jou bestaan deur die lewe reg op die regte te rig;
Onreg of kwaad benadeel, en ware genot spruit uit kennis,
Kennis en ondervinding deur die lewe opgedaan.
Glo dat dit nie betaam om nutteloos vrae te stel,
Glo dat die enigste leidraad is alles te toets en proef,
Alles wat goed is en billik, te hou tot die laaste toe,
Alles wat onreg en kwaad is, te weier en te laat staan.
Glo dat die lewe hier die regte loopbaan wys,
Waarop ‘n mens kan wandel met trots in sy hart en trou,
Mits hy geen medemens krenk, en nooit geen kwaad gedoë.
Glo wat hiernamaals geskied, nie in jou hande lê nie,
Vir jou te reël of verander op wens van jou bidde en smeek;
Weier om perke te stel vir watter mag ook dit skik,
Glo in die krag van kennis en verwerp die krag van gesag,
Die krag van die oorlewering ongegrond op bewys,
Strydig met ondervinding en vyand met jou verstand;
Glo dat aan elk van ons gegee die reg om te oordeel,
Oordeel en onderskei na die wysheid van ondervinding;
Weier die eie oordeel te onderskik aan ‘n ander
Sonder ‘n oortuignis dat hy beter kan vonnis vel.
Dis die oerwoud om my, magtige magte heers hier,
Nag met sy donker sluier, en dag met sy stralende son;
Dood met sy duister hand, wat, net soos hy wil, kom doodslaan,
Lewe wat alles liefhet, en daagliks die dood bestry.
Groter dan alles die skoonheid, die mooiste van aarde en lug,
Skoonheid wat nooit nie sterwe, onsterflik die eeue deur.
Verse van die tentmaker, Omar, die Persiese digter
Die daglig skeur die donker flenters; kyk
Dis goud en silwer wat oor die berge pryk,
En rooi robyn soos hierdie druiwesap,
En net soos hierdie druiwesap so ryk.
Sodra die môrerooi die ooste kleur,
En eer jy nog die son se goud bespeur,
Staan op: dis dag, en met die dag se lig
Bruis op die wierook van die wyn se geur.
Kom drink met my die eerste kelkie wyn
Vroeg in die fraaie môresonneskyn.
Drink en geniet; ‘n ander dag kan kom
Met, plaas van milde liefde, pure pyn.
Eergisteraand het ek tot fees gewy;
Van kinderloos Verstand het ek geskei;
En vir genot en lewe lewenslus
Met die jong dogter van die Druif gevry.
Nog gisteraand het ek my smart beween,
Ek, uitgeslote ek, wat stil alleen
My pad moes wandel deur ‘n woesteny
Met tyd, en tyd se terge, altwee teen.
Wees bly, o vrind; hou vas die uur wat Is,
En maak daarvan ‘n lewe voor jy mis
Die lewenslus om verder voort te gaan
Op struikelpaaie waar jy jou vergis.
Veeg van jou siel die vrees jy sal vergaan,
Want Wysheid weet dat as die doodsklok slaan
En die Hiernamaals vir jou beet wil kry,
Dat Goedertierenheid jou vrind sal staan.
Hul pla my met paaiboelies en beweer
Daar’s pyn en vlamme wat jou siel verteer.
Hou moed; die hel of hemel wat jy erf,
Is hier op aarde waar jy nou verkeer.
Gegroet, my Lewensloopbaan! Hou jy pyn,
Dis goed; plesier, ook goed; altwee verdwyn.
Waarom dan kla? Neem wat jy kry, en hom,
En drink – al is dit maar ‘n slukkie wyn.
O Noodlotswiel, wat so ellendig rol
En alles flenters trap asof jy dol
En sielloos is, ek vra jou, waarnatoe?
En ag, jy kan nie sê nie, want jy hol.
Die vinger skrywe, en skrif gedaan
Gaan voort en sonder ag op jou te slaan
Al soebat jy die liewe lange dag
En kreun en kerm totdat die nag vergaan.
O mensekind, steun nie op vrinde; hou
Jou eie pad. Laat staan die naberou;
Dra wat jy moet, en huil nie as jy val.
En bly jouself in voor- en teenspoed trou.
Met jou, ou vrind, alleen in die woestyn,
Met jou, ‘n goeie boek, ‘n drankie wyn,
Dan word die woesteny ‘n Paradys
Van lewenskleur en lewensonneskyn.
Daar in die maanskyn waar die maalstroom bruis,
Het ek my bitter droef beween, want tuis
Was dit so aaklig vir my; daar was niks,
Niks anders as die môrewind se suis.
So lawe my met druiwesap vanjaar;
En as ek sterwe, van die druiweblaar
Maak my ‘n doodskleed en begrawe my
In die ou wingerd wat sy geure spaar.
Kyk, dagbreek kom en skeur die swart gordyn;
Die sterre en die dowwe maan verdwyn.
Wees bly; wie weet, as weer die duister daal,
Of weer ‘n nuwe son op ons sal skyn?
Welirang en Ardjoeno
Welirang en Ardjoeno
Kyk trots op Trettes neer,
En oor hul swem die wolke,
Wat half hul lig verteer.
Welirang en Ardjoeno
Glim Soerabaja oor,
Oor lae sawa-lande
In môre-mis versmoor.
Welirang en Ardjoeno
Kyk noord toe na die see,
Tot waar die son sy middaggoud
Ruim aan Madoera gee.
Hier sal geen mens
Hier sal geen mens òf plant òf saai òf oes,
Hier sal geen mens òf bid òf aalmoes soek;
Bly dit vir altyd aaklig en verwoes,
‘n Vlek op aarde, want dit is vervloek!
Daardie gekalkte skedel was van hom
Wat eenmaal eervol man was in sy land,
Fortuin se gunsteling, bemind alom,
‘n Milde patriot met ope hand.
En dit is alles wat daar oorbly nou –
Die witgekalkte doodskop op die hoek;
Die grafklip hier, die boom daarginds wat rou;
En op die grafklip is gegrif die vloek.
Die grou gragwater spieël die hemel af
Die apies klouter in die takke rond;
‘n Keffertjie staan onderaan en blaf;
Die skedel gooi ‘n skadu op die grond.
Nee, hier sal niemand plant of saai of oes,
En niemand sal hier skuil of uitkoms soek;
Vir altyd dood, verlate en verwoes,
Bly dit ‘n skandvlek, want dit is vervloek.
O Pieter Elberfeld, jy het probeer,
Jy het verloor en het jou skuld betaal;
Geeneen, nòg patriot nòg ploert, kan meer
Dan ná verlies die donker in te dwaal!
Die eerste wingerd
Noag se ark was ‘n nare ding, bedompig, en nou en nat.
Gelukkig vir hom het dit vasgesteek op die kruin van Ararat;
En Noag het somarso peil getrek op ‘n klein stukkie mod’rige sand,
‘Sem, ou seun,’ het die ou gesê, ‘daar’s ‘n eersteklas druiweland!’
Noag se steggies was dor en droog, en die meeste was amper plat,
(Dit was die olifant se skuld) op die kruin van Ararat;
Maar Jafta en Sem het diep gedol en die wingerd bemes met mis,
En Noag het self sy steggies loop haal uit sy bakboord-bêrekis.
Noag se stokkie het mooi gegroei daar onder die kronkelpad
(Hanepoot, steen, en Kanaänsoort) op die kruin van Ararat;
‘Wag tot die traptyd kom, ou seun,’ het Noag gesê: ‘Ek dink
Ons kry genoeg druiwe die eerste jaar om ‘n kelkie wyn te drink.’
Noag se wyn was ‘n wonderwyn in ‘n tuisgemaakte vat –
Kuiperswerk van die ark se hout op die kruin van Ararat.
‘Plaaslike vino? Wat praat jy?’ het Noag gesê, ‘Dit skyn
Hanepoot, akker, pontak en steen maak algar ‘n lekker wyn!’
Noag se storie is oorvertel, want Noag was moeg en sat;
Wingerd was daar en te veel vir hom, op die kruin van Ararat.
Maar nou vanaand as ons matig drink, ‘n sopie of drie miskien,
Onthou dat die wingerd van Ararat ons ‘Dankie, Oom Noag!’ verdien.
By ‘n skildery van Wenning
‘n Boedda met ‘n groen gordyn daaragter,
En goue vlekke sonskyn, lewendig
Soos môreson se skitterende lig
Wat deur die blare val
Op ruigte in ‘n dal
Waaroor die rooi-els hang,
Waardeur die waterstroompie afgly, sagter
As deur die blaarbeskadu gras die slang.
‘n Peinsende, eeu-oud Boedda met sy hande
Vlak voor hom, sedig, op sy skoot gevou
En oë met ‘n jammer vol berou
Met troos wat liefde baar
In elkeen wat gewaar
Hoe hoog die meely strek,
Hoe hoog dit is om aardse gespe en bande
Te breek, en uit sy droefnis mensesiel te trek.
Die kunstenaarskleur, die kwaswerk, en die lyne.
Die tegniese deursien van die groot geheel,
Roep vir elkeen wat staan en skou, ‘Verbeel
Wat sonder kleur bestaan,
En sonder te vergaan
Vir die wat sielloos sien.
Hier lê my uitleg van die Lewe; myne
Volmaak, en deur my sienerskrag verdien!’
Eksoties, esoteries, oosters-eie,
Met dagbreeklig en kleurebont wat rym
Met pure eenvoudigheid en tog geheim
Soos elke oosterse ding
Wat met sy aankyk bring
Geheime donsegeur
Van veraf bloeiende geurig speserye,
Pryk daardie uitleg in prag van skadu en kleur.
Lewenswysheid
Wil jy gehoor gee, vrind, of nooit nie hoor nie
As Liefde en Meely met jou kennis stry?
O, ons verstand reik nooit die bulte oor nie
Wat Siel van Selfsug skei!
Net met die hartstog uit die hart gebore,
Net met die liefde wat uit liefde ontstaan,
Peil jy die dieptes van bestaan tevore
Eerdat jou siel vergaan.
Net met die groter kennis en die gawe
Wat eerlik aansien van jouself kan gee,
Kan jy jou eie siele-folter lawe,
En troos weer vind en vree!
Ontheiliging
(By die lees van onlangs gepubliseerde briewe)
Soos hy wat van die rakke waar die glas
Die rooi geknoeste kankergoed bewaar
Vir dokters leerstof, één gaan neem en paar
Aan iets wat onlangs nog ‘n sieraad was;
En altwee uitbring in die helder lig,
Waar alles siervol blink met sonneskyn
Wat selfs die seerste lelikheid verfyn
Tot iets wat voor die sonstraal-skoonheid swig,
En vrolik uitroep: ‘Vrinde, kom en skou
Die ware werklikheid; die egte Ek
Van wat dit was!’ Met hande uitgestrek,
In praalrig’ pronksug met sy eie rou –
So het die vrind, wat vrindskap sleg verstaan,
Die sielepraat wat sielsiek weemoed sug
As folterpyn hom in ‘n snik moet lug
Of klankloos in ‘n stuipkramp moet vergaan;
Die tere hartstog van ‘n teerder hart;
Die wanhoop-liefde van ‘n siel wat ly,
Met roekelose wreedheid oopgesprei,
En wat ‘n sieraad was omskep in smart.
Tot smart en pyn! Want wie kan lees, half blind,
Die sielsgeheime wat die Dood bedek,
Sonder dat stille meely in hom wek
‘n Eed’le afsku vir die kastig’ vrind!
Die witgeklede krag
Slank, met die spiere glad, met die regop gestalte van jeug
Wat beskik oor die vinnige vreug
Van die liggaam-masjien se mag
Soos die swemmer wat swem in die see bewus van sy krag as hy swem,
En die klimmer wat kranse beklim bewus van sy krag as hy klim.
Die grys verslete prag,
Boggel gebuie en moeg met die las wat die jare druk
Op die skouers wat dra en buk
As die oumens geduldig wag
Soos die sterre om lig in die dag en die groen van die nag vir die blou,
Soos die knop ingevleg in sy kleed vir die krag wat sy skoonheid ontvou.
Roulied vir A.G. Visser
Nou is dit winter op die Suikerbosrand –
‘n Winter wat die kort veldgras laat rou
Vir die afgeleefde lente wat die land
Verlaat het eer die dou
Verstyf tot diamante en in die kloof
Ouhout en waterboom en wilde-olyf
En rooiblaar met sy pontakwynkleurloof
In die koue winterdroogte stil en styf
Die son se goud bo op hul blare voel,
En die lug se blou saffier
Sy wolk’loos glorie oor die wêreld spoel
Wat met sy glans en gloed ‘n wintersdag versier.
Nou is dit rustyd op die Suikerbosrand –
‘n Rustyd wat ‘n nuwe krag sal baar
Vir die afgesloofde lewe wat die land
Verslyt het eer die jaar
Vergaan in groen wat tot bruin stof vergruis,
En berg en bulte en vlakte, laagte en vlei
Waaroor die koel sug van die nagwind suis,
Lê in die skemer as skaduwees uitgesprei;
En die bleek sekel van die jong, wit maan
Bo die swart lyn van die hang
Strooi silwerskyn wat in die swart vergaan
Voordat die dag se rooi sy flou weerkaatsing vang.
Nou slaap die Sanger van die Suikerbosrand
Naas die gebroke snare van sy luit
Waarop met kunstenaarstowerkrag sy hand
Gespeel het, en waaruit
Sy kuns die akkoorde wat sy siel vertolk,
Gelok het met die krag wat liefde win
Vir hom wat met sy skeppingskrag sy volk
Kan leer om wat hy lief het, te bemin.
Sy wintertyd is oor. Die donker nag
Met sy sterre wat verskiet,
Is syne nou, en ons wat treur en wag,
Hoor in die skemer groen die weerklank van sy lied.
Nou is dit dagbreek op die Suikerbosrand,
En in die ooste is malagiet en groen,
Die wisselend’ kleur van seegras op die strand,
En roos en perlemoen.
En in die ruigtegewas ontwaak die vink,
En blouborssysies in die doringbos
Eer oor verweerde krans en klip die blink
Sonstraal sy môreglans in oorvloed los.
Van aalwyn rooi en bruin-groen suikerbosblaar,
O, vleg vir hom krans en kroon
As ‘n huldeblyk aan die kunstenaar
Wat ewig, ewig rus daar op sy sterfbedtroon.
Geseënde skaduwees
Strooi, skemer, strooi
Oor werf en hei,
Oor berg en kloof en blombedekte vlei
Jou sag groen-swart,
Wat as ‘n vriendelike sluier sal bedek
Al wat hier roer en lewe in die hart
Van die onrustige wêreld. Hierdie plek
Verlang na rus en wag
Vir die geseënde skadu van die nag.
Strooi, skemer, strooi
Jou skadu oor
Die onrustige siel wat krag en moed verloor –
Jou groen-swart prag,
Wat strelend soos ‘n kind se hand sal gly
Oor die verweerde wêreld, en versag
Met jou kalmerende skemering wat nog stry;
Bring slaap en rus
Aan dié wat dag nog daglig ooit kan sus.
Ballade van die ryk prins
O Prins, as ek penorent staan,
Verbyster deur wat jy versprei,
Dan weet ek die sonlig kan taan
Maar die blink van my liefde sal bly.
Jou toga van tintelende sy,
Jou tulband versier met robyn,

Jou skoensool uit silwer gesny –
Sal algar en alles verdwyn.
Ek is nie jaloers, want ek gaan
Die pad wat na liefde toe lei.
Al is ek brandarm sal geen traan
My oë ‘n rooi kleur laat kry.
Laat dié wat dit wil jou beny,
Juwele en goud en satyn –
O Prins, daar’s iets beters vir my
Wat nimmer en nooit sal verdwyn.
Daar’s liefde wat bedelaarsbestaan
Kan omskep in rykdom wat bly,
In skoonheid wat nooit sal vergaan –
Die liefde wat moedig kan ly.
Verwelk ook die blomme op die vlei,
Verlies die blink sterre hul skyn,
Die skoonheid wat liefde versprei,
Sal nimmer en nooit nie verdwyn.
O Prins, kyk die dalende maan
Versink, en ons lewe word klein.
Hoe min van jul rykaards verstaan
Die skoonheid wat nimmer verdwyn.
Ballade van ‘n verstening uit die Vrystaat
O lelike, koddige dier,
Gelukkig nou dood en versteen:
Geen wonder jy is nie meer hier,
Want wie sal jou afsterf beween?
Wie hyg om weer lewe te leen
Aan iets so afskuwelik groot?
Of wie smag jou, skepsel, te seën,
Of huil nou en treur om jou dood?
‘n Kwagga geteel deur ‘n tier –
Iets met ‘n renoster gemeen –
Verbeelding, nagmerrie bestier,
Se skeppingsvermoë versteen
As dit uit vertwyfling so een
Moet uitdink van ruggraat tot poot.
Verkeerd mag ek wees, maar ek meen
Dis werklik gelukkig jy’s dood.
Laat Broom en Van Hoepen jou vier
En oor jou hul lofliede reën;
Vir my bly jy net maar ‘n gier,
Verspotte ou lagding van been.
En tog (daar is niks nie daarteen)
Jy het in jou tyd in jou nood
Vertroosting gekry en die seën
Van een wat gekla ‘t oor jou dood.
O walglike, lelike dier,
So vreeslik, afskuwelik groot,
Miskien was jou lewe versier
Deur liefde wat hou tot die dood.
My wolkombers
My wolkombers is wit en sag;
dit was voorheen ‘n swaaistert-skaap.
Nou dek dit vir my as ek slaap,
en hou my warm die hele nag.
As ek daaronder lê, verbeel
ek my ek koers die Hantam in,
waar winter met wit ryp begin
en later met kapok kom speel.
Die koue Hantam-winter knyp
geniepsig elke winteraand;
en lank is elke Hantam-maand,
met elke môre wit met ryp.
Ek lê so lekker warm; my kers
brand ewe lekker, en ek voel
hoe koud ook Hantam-winters woel:
ek het my swaaistertskaap-kombers.
Lied aan die donker
O Gewer van al wat goed is, bron van genot en vree,
Wat aan die ontluikende skemer sy sieraad, skoonheid, gee,
En aan die see sy glorie, aan sterre van die nag
Wat op die wêreld neerkyk, hul skone sterreprag;
Jy heers in groot spelonke, waar blinde diere dwaal
En die marmot in die winter sy uitrus-slaap kom haal;
Waar dowwe daglig glinster teen rotse swart gekleur
En klamme klei se opslag die koue lug vergeur;
Jy swewe in die diep myne, drieduisend voet benee
Die son- en maanverligte groot vlaktes van die see,
Waar honderdduisend slawe arbeidsaam, jaar na jaar,
Vir skatryk base skatte uit klip en kool vergaar;
Jy troon bo in die uitspansel, die koepel ster-besaai,
Waar eeue-oud komete in kring vir ewig draai
En dorre en droë planete, ontvolk en sonder lig
Geduldig deur geslagte hul daagliks taak verrig.
Aan jou is mag gegewe om wat deur lig verblind,
Met volop skyn en skitter wat slaap en rus verslind,
Weer heel te maak en helend met sagte hand te streel –
Soos ‘n verliefde moeder wat met haar suigling speel.
Die moeë, pyn-vergruisde, getergde martelaar,
Wat daagliks vir sy kanker kordaat sy uithou spaar,
Vind in jou bystand balsem wat bitter smart verslaan
En moedeloosheid weer moed leen voordat jou duister taan.
Jou seën is op groot klowe waarvan die kranse skier
Soos Babilon se torings oor wolke seëvier,
Op stil en eensaam mere, skaars ooit deur wind geplooi,
En sand en klipwoestyne, met doodsbeendere bestrooi;
Jou vesting is die kerkhof, die graf waarin die lyk,
Die onbesielde liggaam van heel sy waarde ontryk,
Moet afdaal tot verguising, terwyl wat in hom woon
In jou omhelsend donker sal opstyg tot sy troon.
Aan jou is mag gegewe, voor son of ster of maan
‘n Straal van storende skitter ooit wêreldwaarts kon slaan,
Om oor die onmondige skepping as eerste vors en heer
Oor chaos en verwarring in duister te regeer.
O, Keiser van die dieptes gevestig in die see,
Waaroor die las van water ‘n roerloos deksel gee,
En waar vergaande wrakke, galjoene groen verkleur,
Versink in oeroud modder vir eeue lê en treur,
Waar die koraal sy kerke van rooi en wit en blou
Op sierlike uitgekerfde ivoorpilare bou,
Koorsale waar geen koorsang nog statig mis ooit styg
Deur die al-diepe duister waarin geluid verswyg.
Jou keisermag is groter as wat ooit aardse vors,
Gesteun deur troon-trawante by duisende, kan tors.
Nog Alexander, gulsig vir wêreldheerskappy,
Nog Hoemayeen nog Akbar, nog Romes’ keiserry.
Dit strek dwarsdeur die skepping, en elke skepsel staan
Ootmoedig as jou donker die son se lig verslaan,
Want elkeen weet geen groter of magtiger as jy
Het seggenskap oor alles solank as tyd sal bly.
Net een uit die miljoene wat voor jou krimp in vrees
Kan teen jou, Keiser, opkyk, en nogtans goedsmoeds wees –
Die blinde wat van ouds af so eens was met jou siel
Dat donker ondeurdringbaar niks vir hom kan verniel.
O, Heerser van die wêreld, o, Vors van die heelal
O, Eerste wat bestaan het en Laaste wat sal val,
Skenk ook tot my beskerming, al is dit vir ‘n poos,
Die vrede van jou donker as lafenis en troos.
Die wrak
In die diep water van die onrustige see
Lê skulpe vasgeanker aan ‘n rots.
Hoe wild die woeste stormwind ook mag skree
En branders skuim klits in hul wilde trots,
Hul lê daar veilig in hul stille vree
Omdring deur sagte seegras, groen en rooi,
Wat tere ranke uitstrek en hul streel,
En die seerose, in hul pers getooi,
Met lewendige fraiings van ferweel,
En fyn wit sand as ‘n tapyt gestrooi.
Hul hoor veraf die weeklag van die wrak
Wat vroeër ‘n trotse skip was en nou lê
Tussen die diepsee-klippe vasgesak,
Totdat die tyd genade oor hom sal hê –
Soos môreson op winter-spinnerak –
En van hom wegneem al wat knyp en terg,
Die plig wat deur die eeue van hom verg –
Meer as wat ooit ‘n sterfling kan verstaan:
Om te verdra wat daagliks smart vererg.
Op soek na die waarheid
Op pelgrimstog, om waarheid,
Waar ook dit woon, te ken,
Het ek getrag om klaarheid
Oor wat ons het, te wen;
In afgeleefde stede,
Oud en verrinneweer,
Waar net die grou verlede
Oor alles nog regeer;
In eensame woestyne,
Die kluisenaar se skuil,
Waar hy sy troos, ek myne,
Vind by die dagsku uil;
Op wemelende strate,
Waar baie mense woel,
Plebejers en magnate
Wat net dieselfde voel;
Op water en op aarde,
Die berg op, in die dal,
By vreemdeling en vermaarde,
Waar ook my voetstap val,
Het ek probeer, geduldig,
Aanhoudend, om te kry
‘n Antwoord wat verskuldig
Deur al die jare bly.
Die bedelaar
Bedelaar, waarom bedel jy?
Sê vir my.
Is dit vir geld om kos te koop,
‘n Trippens vir drank uit die dorpskantien –
Die ou pontak is soet soos stroop –
Of ‘n oulap vir hongerbrood miskien?
Bedelaar, waarom bedel jy?
Sê maar vry.
Is dit om iets wat ek kan mis,
Iets wat ek het en af kan staan
Of is dit iets uit ‘n leë kis
Of iets al jare lank vergaan?
Ek smeek ‘n aalmoes vir my siel,
Tot nou toe blind vir al wat skoon
En heerlik was, wat nou besef
Sy eie waardigheid verniel,
Sy eie heerskappy onttroon
Deur die verdrukking wat hom tref.
Ek bedel, vriend, om iets wat jy
Verkwansel, net soos ek tevore
Toe ek nog blind was soos jy nou –
Die onskuldige, suiwere blik wat sny
Deur skimme uit die nag gebore
Tot in die kiem wat skoonheid hou.
Ek smeek om weer my kinderjare
Net vir ‘n oomblik terug te kry,
En om as kind alom te staar
Om bo te sien die sterreskaar
Soos vonkelligte ry aan ry
En in die melkstraat aanmekaar.
Om weer te wonder wat gebeur
Daar vérweg bo en soos ‘n kind
Verbeelding ruimskoots kans te gee –
‘Die man wat in die maan is treur –
Op goue harpe speel die wind –
En teen die rotse kla die see.’
Want nou is ek ‘n bedelaar
Met al my wetenskap en weet
Van wat hier op die aarde is;
Verbeelding troos nie meer, en waar
Ek graag wat sleg is wil vergeet,
Maak ek my moeg van ergernis.
O gee my van jou rykdom, man,
En van jou onskuldigheid, my kind.
Ek smeek en soebat jaar vir jaar.
Nou moet ek dra meer as ek kan;
Ek het verkwansel, ek was blind,
En nou is ek ‘n bedelaar.
Requiem
Jou pad was lank en opdraand,
Vermoeienisvol jou vaart,
‘n Sukkelgang deur jare
Onseker, ongekaart;
Alleen en sonder bystand
In voor- en teëspoed,
Jou gids jou eie kennis,
Jou loods jou eie moed,
Het jy jou pelgrimspligte,
Hoe bitterswaar, getrou
As egte pelgrimsvader
Altyd in oog gehou.
Jou medemens wat mismoedig
Wou ingee voor sy tyd
Geskraag met buurmansliefde,
Gehelp tot manlikheid.
Gegee eers van jou armoed
En later van jou skat
Aan dié wat hulp kom vra het
Genoeg om te versat.
Die Dood het jou kom weghaal –
Sy koms vooruit verkond –
Op dou-voor-dag se skemering,
Vroeg in die môrestond.
Jy het geweet hy wag jou
Voordat die son verskyn,
Jy’t deur die ruit die sterre
Sien vaal word en verdwyn;
En toe die laaste een weg was
En die ooste se plafon
Vergrys het met die silwer
Van ‘n ongebore son,
Het jy hom daar sien inkom
En vir hom dag gesê,
En in sy yskoue hande
Jou yskoud hand gelê.
Ek treur nie, want jou lewe
Was rein soos ‘n diamant,
Jou voorbeeld staan as leidster
Vir elkeen in jou land.
Gun roem aan wie luidrugtig
Hul eie lof trompet;
Die toekoms weeg regverdig
En oordeel volgens wet;
Die wet wat vir die mensdom,
In voordeel of verdriet,
Verpligting, trou en waarheid
En menslikheid gebied.
Jy het die wet gehandhaaf
In vreugde en in smart.
Nou rus jy in jou doodkis,
Maar lewe in my hart.
My hulde – hierdie suring
Wat netnou sal verwelk,
Groen blare en die geelste
Gekleurde blommekelk –
Ek lê dit in jou hande.
Ek treur nie, want ek voel
Jou siel wat nimmer dood is,
Sal weet wat ek bedoel.
Bestemming
Om langsaam voort te drywe langs die kant
waar skaduwees van groot sier-wilgers daal
op kalm, vlak water met die kleur van staal,
met weegbree en watersurings langs die rand,
het ek geen lus nie. Liewerster verpand
die skadu-vree vir wat ek kan gaan haal
as ek stroom-afwaarts skiet om te verdwaal
voordat ek eindelik vind: ‘n nuwe land.
Die branding van die onstuimige oseaan –
die reënboog bo – die boggelmaan se skyn –
die skerp, getande rotse, oud soos tyd –
die strand gestrooi met wrak van die orkaan –
dit lok met lokking, smartelik soos ‘n traan
om voort te reis, vir wat sal kom, bereid:
Vir selfs die hardste straf – onsterflikheid;
waar wat ek is, vir altyd sal bestaan,
en pyn, berou en smart nooit sal vergaan,
en dubbelswaar moet wees my worstelstryd.
Terugblik
Die wrede tyd het smart op my gereën.
Ek het gehaat, geworstel en geween,
my liefde in wat nie lief is, sien vergaan,
my lewenslus se luister stadig taan;
wat vals is, win, en wat opreg is, sterf
deur die onbarmhartige kragte van verderf.
Die uiterste van droef het ek moes dra –
Gethsémane verby tot Golgotha;
geen steun gevind in die aaklig’ bange nag
waar siele skeur en na verlossing smag;
my hoop verroes, my hartstog uitgedoof,
en sonder houvas êrens my geloof;
puur dryfhout ek, deur stroom en wind geterg,
en van ‘n reus verdwaal tot in ‘n dwerg.
Ek het my siel vroeg van begeerte ontsmet,
en sonder pyn plesier geniet en pret.
Die hoë torings wat verbeelding bou
die berge oor tot in die verste blou,
het ek beklim van kindsbeen af, en vaak
met kinderhande aan ‘n ster geraak;
My brandlig by komete het ek loop haal,
en in die duister van die dag verdwaal.
Oor droë vlaktes van ‘n vlei-woestyn
het kleurkastele voor my oog verskyn.
En peinsend by die see het ek gehoor
die sangerig’ lied wat branders sing in koor,
en die diepklinkend smartvolle refrein
waarin hy kla sy weemoed en sy pyn;
in donker kronkellane van die bos
het ek gevind die vrede wat verlos,
en op die vergestrekte voorjaarsveld
die liefde wat die lewenslas vergeld.
Ek sal nie waag…
Ek sal nie waag om met blote hand
die blits te gryp om ‘n swaard te kry
waarmee ek moedig alleen kan stry
vir vryheid en volk en vaderland.
Ek sal dit waag om ‘n ideaal
wat spoor tot strewe en durf en daad,
Te neem en my daarop te verlaat
Totdat ek sege of dood behaal.

My pyp1)
Daar’s mense wat tabak beskou
as brandstof van die bose,
en wie hul nie daarvan onthou,
groepeer as goddelose;
daar’s ander weer wat vreeslik raas
op elkeen wat ‘n rookwolk blaas.
Tobias Venner, eerste van
tabak se vyande, vertel
die rook gee vir die beste man
‘n vrye paspoort na die hel
waar op ‘n wrede folterrak
sy siel gepla word met tabak.
Koning Jakobus, in sy tyd
beroemd as taamlik slim, verklaar
die pyprook as misdadigheid,
as laster wat meer laster baar,
iets deur die duiwel uitgevind
as troos vir elke duiwelskind.
En meer as een slim dokter skryf
die rookgewoonte is regtig naar.
Dit reneweer jou siel en lyf,
dis pure gif en groot gevaar.
Ons sal subiet bewyse gee –
C twee, H vier en tien, N twee.
Dis die gevreesde nikotien
wat uit die beste Kango bruis,
met blousuur, teer en piridien,
en wie weet wat nog meer inkluis.
Hoe durf jy daagliks doodgerus
dit algar sluk om jou te sus?
En nou kom aandraf Douwie Steyn,
Onderstepoort se Venner,
farmakoloog, sekuur en fyn
en van vergif ‘n kenner,
wat in sy vlugskrif alles pak
wat ooit beweer is teen tabak.
1) Na aanleiding van Dr. D. Steyn se vlugskrif oor die gevare van tabak.
My goeiste! Na die deurlees van
oom Douw se Jeremiad’,
kry ek bra lus om hier en dan
te sweer ‘n egte Jehad2) ,
met al die wilskrag wat ek het
teen pyp, seroet of sigaret.
Helaas die vlees is al te swak,
my pyp al te aanlokkend.
Hier vlak langs my lê my tabak
(dis waar al is dit skokkend).
‘n Saak so ernstig vorder ryp
oorweging, en ek gryp my pyp.
En as ek sedig wolk na wolk
van grysblou rook sien optrek –
die heerlik’ rook wat troos vertolk
hoe nou die smart die strop trek –
dan lyk die saak glad anders ook,
hoe kras oom Douw met feite spook.
Hy toon daar aan hoe vreeslik sleg
tabakrook mense slaan;
hoe dit en dat daarin die weg
tot sieklikheid kan baan.
Dis waarlik skriklik om te hoor
hoe rook ons arme volk vermoor.
Die jong geslag wat jaarliks swoeg
onder eksamen-jukke,
van huiswerk en matesis moeg
en klasmeester se nukke,
moet weet dat hulle stellig sak
sodra hul hulp soek in tabak.
Ag, selfs ‘n stokou mens soos ek
moet erg versigtig handel.
My hart begin al uit te rek,
word bros soos ‘n amandel,
en dan my oë – guts, ek gril,
ek kry bepaald ‘n sterker bril.
En selfs my harsings, die verswak
totdat my I.K. nul is,
alles te wyte aan tabak –
Ja waarlik, oom Okulis
wat soveel van die Duiwels weet,
het skandelik tabak vergeet.
2) Jehad: Arabies – ‘n heilige oorlog.
Maar voordat ek iets verder lees
van omie Douw se eina,
moet ek weer eers gaan stop; ek vrees
my pyp is uit, of byna.
Iets so doodernstig kan ek pak
net met behulp van ‘n pyp tabak.
En waarlik, ek beken, die rook
help logiese gedagte.
Daarsonder sou oom Douw glo ook
met sy gifkennerkragte
nie ver gekom het met die twak
wat uitgekraam word oor tabak.
Dis net ‘n saak van smaak en lus,
en kom dit voor ‘n hof,
dan wed ek wat jy wil, gerus,
die jurie vra verlof
om eers hul pype aan te steek
voor hul die saak met erns bespreek.
Treurlied vir een wat dood is
O hang jou harp nie aan die wilgertak,
breek nie die luit se snare met ‘n hand
wat treurend, bewerig is en alte swak
om weer daaraan te tokkel voor die brand
van hartseer uitgeblus is en verstand
weer oor vertwyfling heers. Hou goeie moed,
want smart en droef’nis is te na verwant
aan die soet vrede, wat selfs leed vergoed,
om deur jou treur te toon dat net maar smart jou voed.
Vir hom wat reggeruk is uit bereik
van die vererende vriendskap wat verfyn,
die suiwer siel ontdaan van smet of slyk,
in lewe louter – soos kristal so rein
wat deur sy helder reinheid nooit die skyn
van wat onwaar of onopreg of vuil
of vir die sterke krag daarin te klein
geglim het – moenie treur nie, moenie huil:
sy lewe het hy slegs vir iets meer werd verruil.
Hy is verlos van lang deurlye smart,
van moeilik voorttrap op ‘n sware weg,
en van alleenstaan, eensaam en apart –
‘n voorposstryer wat alleen moes veg
vir wat hy ag regverdigheid en reg.
Hy is bevry van alles wat besmet,
van roem wat roes, van agting wat versleg,
van al wat ons wat nog ons lewe het,
moet uitstaan en verdra, gehoorsaam aan die wet.
O wind wat oor die onstuimige oseaan
die koelte van die suidpool-ysveld bring
of van Egipte, waar die sfinksbeeld staan,
met sag refrein geheime akkoorde sing,
waarin die weemoed met die hartstog meng,
waai ook vir hom ‘n treurlied, net so teer
en net so innig-lieflik dat dit dwing
die onverskilligste om sy naam te eer
as een van dié wat, dood, nog oor ons siel regeer.
O voorjaar met jou volop oes van kleur,
van nuut-verleende lewe, gul en vry,
verbysterende groen en borrelend’ blommegeur,
van ryk belofte oral uitgesprei,
bring jy jou hulde en toon jou heerskappy
oor wat die winter woes en byna wrak
gelaat het. Sê ‘Die lourierblaar van my,
die krans gevleg uit wilde klimoptak,
ja, al wat groei en bloei hier oral op die vlak
op elke helling en bult, in elke kloof,
die oewers oor en op die ope vlei,
wat knop of bloeisel het of geilgroen loof,
wat geur besit en van die son kan kry
die sierlik’ tint of glans van suiwer sy,
dit alles strooi ek as my huldeblyk,
as pront bewys van reinste medely
vir een wat arm in lewe, in skoonheid ryk,
ontydig soos ‘n blom deur ryp verskroei, beswyk.’
Tel nie sy jare, Tyd, jy treur verniet.
Jou maatstaf is nie syne nie. Sy maan
het nooit sy volle strale uitgeskiet –
‘n blink skyf in die lug wat tog moet taan
om dan in bleke glorie te vergaan –
maar as ‘n goue sekel opgevaar
die berge oor tot waar Arcturus staan,
omring met ligtrawante wat mekaar
nog aan sy pêrelprag herinner jaar na jaar.
Hul het sy kome daar in hul sterreryk
verwelkom as die koms van een wat kry
uit eie grootsheid, wat oor alles pryk,
die reg op seggenskap en heerskappy.
Selfs in die rang van die blink sterrery
geen dwaalplaneet wat lig veraf moes steel
om lig in duister uit te straal, was hy,
maar self ‘n ster, wat met sy vuur kan streel
die droewige vriend se hart wat menseroem verveel.
Nie lank nie was sy lewe as ons meet
die duur daarvan in dae deurgeleef,
nie lank genoeg vir hom om te vergeet
die kindersmart wat aan die jare kleef,
net soos ‘n donker garing ingeweef
in die eerste lewensweefsel wat ons dra.
Net lank genoeg vir liefde om tevergeef
die terg van alles wat sy siel kon pla
en van hom meer as ooit ‘n mens kon uithou, vra.
O kort en lank is niks. Net een sekond’
weeg op die weegskaal van ons noodlot meer
as duisend, mits daarin die siel deurgrond
die egte waarheid wat die lewe leer –
mits in die oomblik wat een tik verteer,
verstand en vlyt en durf tesame tref
om iets wat werklik werd is te presteer –
mits in die kort sekond’ die mens besef
sy eie waarde en krag wat hom bo tyd verhef.
Vir hom was elke uur van elke dag
‘n uur van doen, van diens, van dink, gewy
aan die ontginning van die godlik’ krag
wat eed’le siele van die gode kry –
‘n krag om mee te worstel en te stry,
‘n krag om mee te woeker en te werk
totdat dit tot ‘n wêreldkrag gedy
wat die heelal beïnvloed en versterk,
geslagte en eeue deur, oneindig, onbeperk.
Die waarheid was sy leidster wat as lig
geblink het voor hom in die duisternis,
rondom en oor hom stikkend, aaklig dig.
Die misverstand en tergend’ broedertwis,
die nyd wat nooit iets meer as haat kon gis,
die wrede folt’ring wat vertwyfeling baar,
die pyl wat telkens net sy mikpunt mis,
die wanhoop wat die tyd nie kan verjaar –
dit alles moes hy dra en met geduld gewaar.
Nou lê sy lyk in sederhout, omring
met kranse; katjiepiering, angelier,
jasmyn, papawer en rooi rose bring
saam met die blare van lourier
hul kleurehulde om sy kis te sier.
En deur die luike van die blindings blink
die middagson, wat buite glansryk vier
‘n aarvaalsfees vir wat die Dood vermink,
vir een wat uit sy kelk nooit mirre meer sal drink.
Had ek maar sienerskrag
Wyd ope voor my oë staan Gods poorte,
Wyd ope in die stergetooide nag,
Die nag wat, vol van doodgaan en geboorte,
Om uitleg en om openbaring wag.
Die donker sluier wat neerdaal op die aarde
Sluit om my soos ‘n roukleed oor ‘n kis,
Ons deur geslagte, vlytig opgegaarde,
Tot trane toe gewyde erfenis.
Had ek net sienerskrag om met verbeelding
Kloekmoedig deur die donker heen te kyk,
Dan word vir my sy heimlikheid ‘n speelding,
Sy groen ‘n sieraad wat my siel verryk.
Dan kan ek opstyg boontoe waar planete
In eindloos ewige kringe sonwaarts loop,
Tot waar in buitenste donker, lank vergete,
Swart sterre ronddraai, ligloos, sonder hoop.
Of peil met moed tot in die diepste diepte
Van oeroud kennis, byna al vergaan
Die towerkuns van priesters van Egipte,
Die wonderwerk van reënboog-Ekbataan.
Geen sienerskrag het ek: net soos ‘n kind staan
By die eerste aanblik van die ongrensb’re see,
Staan ek hier voor ‘n wonder wat my blind slaan,
En net Geloof kan my vertroosting gee.
Rondelle
Die liewe lange dag
Het ek alleen geswoeg,
En met vermoeide krag
My akkertjie geploeg.
Hul sê ek moet my voeg
Na wat ek het vannag.
Maar kyk, dis môre vroeg.
Die dagbreek kom en lag;
Die haan kraai vergenoeg,
Daar’s nuwe werk wat wag,
En ek is aaklig moeg.
Vandag se wêreld lyk so naar
Dat ek my liewers, eer ek sterf,
Wil aftrek van die grys gevaar
Wat dreig om alles fyn te kerf.
Ons het geteer tot op die werf;
Daar’s niks wat werd is om te spaar;
Daar’s niks wat oorbly om te erf.
Hoever ek dwaal, ek dink dis waar,
Die graan bly vassit in die gerf,
En ek sal buk om op te gaar
Waar ook my spooksiel later swerf.
Sonnette
Aan A.T.
Ons het ‘n oomblik van ons tyd verspil
Met planne vir die toekoms – met die bou
Van Spaanse skimkastele; want ons hou
Soos kinders van maak-wys speel, en ons wil
‘n Grein verbeelding loskoop vir ‘n gril.
Dis goed, ou Tannie: elkeen van ons brou
Halfaampies van plesier; elkeen aanskou
‘n Heerlike vooruitsig, en verskil
Alleen in dit, dat somtyds een van ons
Bespeur die skade naderend aan die kim,
Waar andre net maar op die sonskyn wys;
En een sien engele in ‘n purperdons,
Waar andre net gewaar ‘n isegrim,
Wat eewig waghou voor ons Paradys.
Op Poeloe-piesang
Rond om my grens die apies, en die see
Wat sag die seeskuim skommel teen die klei,
Net soos ‘n moeder wat haar kind wil gee
‘n Droomloos sluimer, sing sy lied vir my –
‘n Lied wat ryk is in sy sag refrein,
Wat my laat dink hier, wat hy hier laat voel
Weemoedig in my hart die huistoe-pyn,
As op die strand die warm seebranders spoel.
Hier pryk die klapper-palme; ‘n prieël
Vol bloeisels geurig as ‘n vlei by nag
Is oor my, en die son maak goud en geel
In plasse teen die struikgewas se prag –
‘n Vreemde wêreld, om my vreemde vee,
Maar tog my eie son, my Kaapse see.
Drie sonnette
I
Of jy of ek die waarheid of die skim
Van waarheid hou – wie sal die uitmaak, wie?
Om nie te twis as twissoek broeders nie;
Om stadig en geduldig deur te klim
Die opdraand van die lewe tot die kim
Van die hiernamaals met sy harmonie –
Dit is die taak van altwee, en nie die
Nog daardie een nie, sal die eerste glim
Van veraf god’lik waarheid vooruit merk
Voor hy sy taak voleinde het, en, vry
Van aardse afguns en alleenloop trots,
Deur suiwer liefde tot sy siel versterk,
Sy staanplek naas die nuut beligtes kry
Bereënboog op die allerhoogste rots.
II
Ek gun die gierigaard sy gierigheid;
Die lewenslustige seun sy lewensroes;
Die wind sy nuk om wild te waai en woes;
Die ryp sy brok’lig wit in winterstyd;
Ek gun die see sy liefde wat tot nyd
Verswak, soos sterkhard staal verswak tot roes;
Ek gun die graan die goudbestraalde oes;
Die son sy krag wat somergroen verslyt.
Maar nimmer nie, vrygewig en tevree
Met wat ek het of wat ek nog sal kry
Hoe kort my lewenslus ook is, of dun
Die liefde wat die lewe vir my gee.
Al is dit tyd verniet om teen te stry
Sal ek die Dood my liefling-liefde gun.
III
Omdat die droefnis deur moet trek soos wyn,
Tot in die ingang van die siel wat voel,
Om daar die kant-klaar opstyg toorn wat woel
Met pure kwelling van geperste pyn
Soos vuur waarvan die hitte vlam en kwyn,
Met sagte weemoed-streling te verkoel,
Net soos die seeverbrande seegras spoel
Met sagte streling wat sy kleur verfyn;
Omdat die traan so stadig afdraand gly –
Omdat die sug so langsaam voort moet beur –
Omdat die smart moet seermaak eer hy streel,
Sal hy wat bitterswaar sy lewe ly
Oor-tyd genoeg gegee word om te treur
En volop tyd vir troos wat alles heel.
Die onoortreflike ridder
Hy was die keur van ridders in sy tyd,
Die onbevlekte Bayard wie se stem
Sy Bourbon-vors vermaan het, ongetem
Deur smaad en hoon en broederlike nyd,
Daar op die Roomse slagveld in sy stryd
Reeds deur die naderende Dood omklem,
Ver van die poorte van Jerusalem,
En deur sy trou van al sy kragte kwyt.
Daar op die doodsbaar, aan sy woord getrou,
En met die doodstrek op sy bleek gesig,
Het hy sy trotse vyand-vors geseën
En met gebroke stem gesê: ‘Onthou,
Die egte ridderskap erken sy plig,
En laat die weerwraak oor aan God Alleen!’
Redes
I
Omdat wat lewe aanbied op sy weg,
Daarvóór waar nog die ongebore dag
Met liefdevolle aanblik wink en lag
Met geilste goud-verbeelding deurgevleg –
‘n Toekoms-keiserryk vir wie wil veg
En deur wil win met stoere mensekrag,
Nog moed vereis, en meer as moed, die mag
Om baas te wees in plaas van net maar kneg,
Versaak die bange siel wat, struikelmoeg,
Die berg bereik, die harde opdraand pad
En kies die omdraai-voetpad deur die vlak;
Genoeg vir hom die grastapyt; genoeg
Die skaduwee-koelte en die veld se glad
As rusplek met die bloute bo as dak.
II
Omdat, wat in verbasing mense noem,
Verblind deur oomblik-opslag van ‘n vonk
En geilsiek-praal, wat met sy groente pronk,
Die doelwit van die mensdom, eer en roem,
Nie tot die dageraad duur nie, maar verklein
Tot middelmatig’ meedoen in die stryd
Waarin die swakke vegter, wat sy tyd
Verspil het, in homselwe straks verkwyn,
Het hy wat roem as liefdesdank beskou –
Die stille handdruk en die skugtere knik,
Die woord wat nooit vooruit die daad beloon –
Sy werk en lewe as rentegeld behou
Vir groter prys, waarop sy poging mik, –
Die salig kalmte wat sy werk bekroon.
Die Maan
Die Maan het twee gesigte. Een gesig
Is altyd van die wêreld weggedraai,
Deur niemand ooit gesien nie, nooit verraai
Deur die weerkaatsing van die son se lig.
Die ander na ons wêreld toe gerig
Vanaf sonsondergang tot hanekraai,
Blink met sy silwermaanskyn volgelaai.
Een ewig onvermydelik verplig
Om in die donker ongesien te bly,
Die ander heerlik met sy helder skyn
Vir elkeen sienbaar deur die lewe heen.
En ons wat net die een te sien kan kry,
Vergeet die ander as die son verdwyn
En die jong maan se strale om ons reën.
Dis lank verby
Dis lank verby, die tyd waarin jy troos
Vir die gevoelige hartseer van ‘n kind
In trane wat die smart versag, kon vind;
Dis lank verby, die tyd toe jy kon bloos,
Omdat jou gryp na iets net magteloos,
Onseker en verniet was, en jy blind
Gevolg het en vertrou het op jou vrind.
Dis lank verby! Die ou verlepte roos,
Eergister pragtig in sy pralende geur
En vors oor al die blomme, sal hy treur
Oor wat hy nou verloor het? Of die dag
Wat weer vanaand moet padgee vir die nag,
Sal hy ook kla? Nee, net soos dag en roos
Kan jy jou ook met wat jy was, vertroos.
Skoonheidstroos
Vind vir jouself ‘n skuilte op die veld
In die eensaamheid waarin die aalwyn troon,
Omring deur grootse kranse, pragtig, skoon,
Verweer deur wind en tyd se kras geweld;
Met ou-hout in die klowe, wat vermeld
Hierlangs het eers, ryk deur sy krag beloon,
‘n Skoner skoon as wat nou is, gewoon.
En laat wat oorbly van die prag vergeld
Die groot misnoeë en die moedeloosheid
Van jare lank; en bid dat jy behou –
Al moet jy vir behoud jou rykdom gee
En bedelaar word vir aalmoesguns bereid –
‘n Siel wat juig om skoonheid te aanskou
En in die sien daarvan te vind sy vree.
Ek smeek om uitstel
Soms dink ek: ‘Laat die wêreld maar vergaan
En ek daarmee. Aan al wat om my lewe,
Is wat hul het maar net ter leen gegewe,
Soos blink weerkaatste sonlig aan die maan.
Wat weelderig groei, moet op sy tyd weer taan.’
Maar as ek, moedeloos, moeg na al my strewe,
Met spiere mat en met ‘n stem wat bewe,
Nog spartel om ‘n tyd lank te bestaan
En nog kan dink my siel word aangespoor
Tot skepping, ook al het hy nie meer krag
En skaars geen lus meer nie, en op die werf
In die ou plaaseikebome smiddags hoor
Die vinke juig en sien die veld in prag,
Dan smeek ek nog om uitstel voor ek sterf.
Die nuwe dag
O skildwag op die toring wat kan kyk
Die wêreld oor tot waar die dagbreek wys,
Met rooi en groen, met perlemoen en grys,
Die opgaan van die son, wat met sy ryk
Blink prag van kleur oor punt en helling pryk
En van die laaste skemerskaduwees eis
Sy reg as heerser om ‘n paradys
Van lig te skep voordat sy lig beswyk.
O wagter, sê, wat sien jy in die skyn
Van nuwe dag wat oor die wêreld daal?
‘n Volk verryk tot verder durf en doen,
Of deur sy hoogmoed weer tot dwerg verklein?
‘n Land waarin die skim van voorspoed dwaal,
Of waar verwelkte vryheid weer vergroen?
Ontnugtering
O liefling, as ek luister na die wind
Wat snags so klaend en weemoedig suis
Deur die eikeboom se blare bo die huis,
Dan dink ek terug aan toe ek nog as kind
Gelukkig was, onskuldig, trougesind
Aan wie ek lief gehad het, sonder kruis
Of bitter hoon wat skielik op kan bruis
En skaars versagting in vergeet kan vind.
Dit was die tyd voor ek jou eers gesien het,
Voor ek kon weet dat liefde wreed kan wees
En ergste smart ‘n droef genot kan dra.
Eers na my hart se hartstog jou bedien het
Tot sterwens toe, bankrot aan hoop en gees,
Het ek geleer hoekom die nagwind kla.
Nog snood verwyt
Nog snood verwyt, nog wat veragting eis
Van een wat eers gekus is, dan verraai,
Sal ek probeer net om my siel te paai,
My trotse siel so koppig-eiewys,
Wat vroeër steeds net lof kon gee en prys
En net die goue wierookvat kon swaai
Om wat alreeds so skoon was, te verfraai,
En uit ‘n puin te skep ‘n paradys.
Nee, liefs sal ek, nou dat my drome oor is
En daglig met sy felle wreedheid toon
Hoe minderwaardig klein my afgod is,
My wapenrusting aantrek. Wat verloor is,
Kan nuwe werk en nuwe moed verskoon,
Al bly die neerlaag as gedagtenis.
My pronkpaleise
Van kindsbeen af – hoe karig ook my kragte
Om teen die dag se opperheerskappy,
Die felle lig wat druk en dood, te stry –
Het ek probeer deur stille pers-swart nagte,
Besaai in glorie met ontelbre pragte
Van helder sterreligte, ry aan ry,
Om nuwe moed vir nuwe werk te kry
En vir my troos te skep uit ou volbragte
Verbeeldingsbouwerk vroeër in droom gebou.
Toe het ek opgestapel torings hoog
Soos dié van Babel bo die boonste sfeer,
En trotse pragpaleise kobaltblou,
Elkeen ‘n ewige skoonheid vir die oog
En elk ‘n erfnis wat ek kon waardeer.
Troos
Die prag van suringperke in volle fleur,
Skarlakens leegtes van my vygieland,
Die pers gevlekte pypies op die sand,
En oral rond die wierook van die geur
Van blomme-oes, die rykdom en die keur
Van voorjaar se prestasie op bult en rant –
‘n Tuin deur die natuur rojaal beplant,
‘n Paradys van meer as reënboogkleur –
Dis alles hier rondom my, en ek hoor
Die kokkewiet wat langs die wapad skree
En rooivlerk-spreeus wat kwetter rusteloos.
Daar is geen wangeluid wat kan verstoor
Die harmonie van hierdie môrevree
Wat troos soos net wat skoon is ooit kan troos.
Onweer
‘n Onweer dreig oor berg en bult en dal,
Swart-blou groot donderwolke wit berand,
Haelswanger wolke waar die blits in brand
Soos pyle van blink goud wat veraf val,
Pak aanmekaar, en as die donder knal,
Weergalm die kloof se kranse en die land,
Deurnat met reën, erken ‘n reusehand
Wat skommel en skud en speel met die heelal;
En die onstuimige mensesiel wat bruis,
Net soos die hemel bo, met wilde krag
Wat uitweg en verligting soek in stryd,
Besef sy onmagtige stoei as oor hom suis
Die naklank van die donder en die nag
Hom weer kom sus met sterre-heerlikheid.
Die Koperberg
‘n Saam-akkoord van blou-groen en van bruin,
Groenspaan van koper deur die tyd verkleur
En uitslag-groen wat dring die rotse deur
As fondament vir die verweerde kruin
Van wat gestapel lê as prag in puin –
Tweehonderd jaar gelede, opgebeur
Deur hoop op wins, het hier ‘n goewerneur
In wintertyd, toe hierdie veld ‘n tuin
Van bloeisels was, sy laerplek geslaan,
En van die water van die vars fontein
Geniet en ver die wêreld oor geskou.
Hier waar ek staan, het Van der Stel gestaan;
Dieselfde son het op hom hier geskyn
En voor hom was dieselfde puin as nou.
In Eenoog-land
In die Eenoog-land van Arimasp, vertel
Ou Herodotus, woon ‘n eenoog-ras
Wat net na eenkant kyk en met die as
Van uitgebrande blare ‘n towerspel
By maanlig speel, mekaar se siel te kwel
Totdat die daeraad aanbreek en die las
Van môrelig weer neerdaal op die gras
En die blink son sy opdraand-pas versnel.
Hier woon geen eenoog-ras, en tog bestaan
Die towerspel wat menseharte breek
Met swart verdriet, met seermaak en met ly,
En bitterswaar laat kreun voordat die maan
Verdwyn, en elke slag en elke steek
Bewys die mag van eenoog-heerskappy.
Die oorlogsmonument
Vir dié wat in die slag geval het, staan
Gekap uit marmer hierdie meesterstuk
Van kunstenaarswerk. Kyk, eer jy ootmoedig buk
Daarvoor in hulde, hoe die onmondige maan,
‘n Skerp blink sikkel bo, sy glanse slaan
Op die engelvlerke van die reus wat ruk
Die dooie stryer uit onmag tot geluk,
En voel jou hartstog in die maanlig taan.
Wat is die Dood? Net wissel en verwelk,
Verlossing van ‘n lang deurleefde pyn
En afstand doen van alles wat kan pla.
O treur nie oor die dooies nie, want elk
Het meer as jy wat moeg en afgekwyn
Net lewe het en laste om te dra.
As ek een guns mag vra
As van die Gode ek een guns mag vra
En maar slegs een, soos Midas, ooit kan kry,
Dan sal ek nooit, onnosel net soos hy,
Gaan pleit om iets wat altyddeur sal pla –
Om skatte en geld, om al wat rykdom dra,
Of praal en prag en pronk van heerskappy,
Of iets waarvoor die meeste mense stry
En het hul dit, daar later oor sal kla.
Ja nee, my nood sal ek slegs openbaar,
My vurige wens vryuit en frank erken
En eerlik dank sê as ek dit behaal:
‘Die liefde wat my vriende vir my spaar,
Laat my dit waardig bly en laat ek wen
Meer liefde as ek ooit kan t’rugbetaal!’
O Boetie, as die dag my byna breek
O Boetie, as die dag my byna breek,
Die dag wat skerp, meedoënloos en wreed
Met helder lig my diep geheime ontleed,
Om uit te vinde wat daaragter steek
En van my verg meer as my siel kan kweek,
Opoffering, offerande en wie weet? –
Die krag om te vergeef en te vergeet
En nie weer vir myself ooit iets te smeek;
Dan voel ek soos ‘n vegter wat gevaar
Wat agter lê ontsien omdat opsy,
Sterk en beskermend, tot die dood getrou,
Sy krygsmaat dapper staan vir alles klaar;
En vir die blou bleek dag se dwingelandy
Het ek geen vrees meer, want ek steun op jou.
O, huil nie as die hartseer
O, huil nie as die hartseer, wat onthou
hoe blink jou liefde was, jou byna breek.
Hoe wreed geniepsig ook die Dood mag steek
en sonder meely vir jou siel mag knou,
bly stil. Die traan gestort uit smart en rou,
uit jammerkry wat vir genade smeek,
is net bewys van swakheid, bros en bleek,
en moedeloosheid en hoe jou hart verflou.
Die diepste droefnis, soos die oseaan
waaroor die skielike onweer storm en gil,
bly in sy dieptes kalm, bedaard en stil,
hoe wild ook om en oor hom branders slaan.
En die gefolterd’, pyn-verwronge siel
vind troos in stilte, ook as die Dood verniel.
Aan Jan Celliers
O slaap gerus, van smart en hartseer vry,
Al donder ook die droewige wêreld deur
‘n Oorlogsonweer wat die lug verskeur
En met sy onmenslik’ mag tot raserny
Met haat en woede en wraaklus voort te stry
Die volke dwing; al kan geen oog bespeur
Êrens op die kim ‘n skyn van dagbreek-kleur
En nag nou troon met nydige heerskappy.
Jou stoere siel kon uithou, ly, verdra
Op moed-verloor se vlakte sonder om ooit
Die skoonheid wat in lyding lê, te ontken.
Jy kon tereg dit raaksien en daarna
Tot rigsnoer van jou lewe maak, om nooit
Te twyfel aan ‘n troos so duur gewen.

Meer Slampamperliedjies
Ek het man en vrou met my sussie gespeel
Ek het man en vrou met my sussie gespeel –
Ons was nog maar klein in dié dae,
Ons het ons mos toe baie dinge verbeel
En baie geniet en gewae.
Ek het haar my trou en my liefde gesweer, –
Gehoorsaamheid, liefde, sy my.
Ons kind – ag, hy was maar ‘n langlyfie-peer –
Het ons baie voorbeeldig opgelei.
Ons het nooit nie getwis nie oor dit en dat,
En nooit politiek gepraat,
En nooit nie geskinder oor wie en wat
En ander se kattekwaad.
Dis jare, en jare, en jare gelede!
Vandag weet ons anders albei,
Deur die jare heen skyn die kinder-vrede:
Iets wat ons nooit weer sal kry.
Wingerd-lied
Die hanepoot se wyn,
Is ‘n suiwer soetigheid;
As jy in die son die tros sien skyn
Met sy dons waarin die son verdwyn,
Dan dink jy somaar aan die tyd
Van die hanepoot se wyn.
Die hanepoot se wyn
Is ‘n ding om mee te lag;
Daar’s mense wat sitkreun en kwyn
As hul lewe smaak soos terpentyn,
Plaas dat hul drink, op helder dag,
Van die hanepoot se wyn.
Die hanepoot se wyn
Hou son en soet en kleur;
Die druiwegees, deur gis verfyn,
Is ‘n ander drank as suur asyn;
Kom wees verstandig; ruik die geur
Van die hanepoot se wyn.
Die hanepoot se wyn
Is ‘n weldaad en ‘n seën;
Dit gee verligting as die pyn
Van lewensmart ondraaglik skyn.
Kom wees verstandig; koop of leen
Van die hanepoot se wyn.
Moet hy wat oud word
Moet hy wat oud word wag
Op nuwe baringsweë voor hy weet
Wat tussen dag en nag
Die skeiding maak, en, voor hy jeug vergeet,
Wat oorbly van homself nog met sy maters meet?
Waarom die duislende dweepsug
Waarom die duislende dweepsug na alles wat skoon is?
Skoonheid vergaan, en die geur en die kleur;
Lyne verflou en die ronde verkant; en wat loon, is
Net maar die invloed van wat ook gebeur.
Omdat ek liefkoos, en genot het in alles wat lewe,
Alles wat in hom besit selfs ‘n grein
Van die siel wat onsterflik hom uiter in skoonheid en bewe
Vir wat ook sy skoonheidsbestaan kon ontrein;
Omdat ek die skim wat ek sien, wil verwelkom en streel,
Groots in my moed uit begeerte gebore,
Net soos ‘n man sy geliefde begroet as die deel
Toegeken aan hom in dae tevore.
Nie vir die siener wat siende genot en verdrukking
Vinde in wat hy aanskou, is die taak
Om soos ‘n duiker, daar onder die see se verdrukking,
Pêrels te soek waar die see om hom kraak.
Nimmer vir my
Nimmer vir my sal jou huisdeur oop bly,
Jou dis gedek en jou kamer klaar,
Nimmer sal ek by jou troos of hoop kry
Net maar die wins van ‘n huigelaar.
Vergrendel venster en binnedeur,
Laat sak die luikie, knik af die lig;
In ‘n groen omgewing van skemerkleur
Het vyande en vriende dieselfde gesig.
Geséls oor ‘n nietige, nikswerd saak,
Praat agtelosig oor dit en dat,
Sorg dat jou hand nie aan myne raak,
Sorg dat my siel nie aan joune vat.
Ek soek vergeefs na die vrindskap, vrede –
Gewaarborg – het jy jou eed vergeet?
Ek dwaal verniet in die ver verlede,
Ek tas in die donker, en jy wat weet,
Jy staan verstyf in jou koue moed;
Jy hoor geen kreun van my sìel se smart,
Jy vrind, tevore – my vrind. Dis goed:
Die groen word dowwer, die duister swart.
Nimmer vir my sal jou kamer klaar wees,
Nimmer vir my sal jou siel weer lag;
Nimmer my waarheid vir jou weer waar wees;
Nimmer my daglig vir jou weer dag.
Ons haat mekaar
Ons haat mekaar, beny mekaar
En knyp geniepsig waar ons kan
Vir slegsê en vir seermaak klaar,
Staan elkeen vierkant ingespan.
Op al wat skoon is, as jy kyk
En net noukeurig ondersoek,
Daar vind jy vlekke, en dit lyk
Soms groter as die hele boek.
Ons tyd is kort en kuns is lang,
En niks so maklik as ‘n steek
Die klap wat soms die kus vervang
En soms die band van vrindskap breek.
Geen aalmoes van die see – laat staan
‘n Loflied wat die wind sal sing
In koue vlaktes waar die maan
Sy kouer silwer strale bring –
Verwag die kunstenaar wat sy werk
Verrig het, eerlik en opreg,
En wat kan staan, bedaard en sterk,
Oor iemand baas, vir niemand kneg.
O wit reier
O wit reier wat by ons oorwinter, kla
En vit jy ook oor wat die somer bring?
Of bly jy, doodtevrede met vandag
En met die toekoms wat hy ook mag dra,
Met gister en eergister, en verwag
Niks meer as wat jy kry en wat jou dwing
Om somer deur en winter deur te lag
Oor alles wat gebeur om jou te pla?
Ek het hoor vertel van ‘n towernaar
Ek het hoor vertel van ‘n towernaar
(Dis snaaks tog wat die mense glo)
Wat in sy wit tulband bewaar
Die ring van sultan Salomo;
Ek het hoor vertel van ‘n spook wat kom
Met volmaan op die Mieliedraai,
En wegvlug as die honde brom
Uit hartseer voor die hane kraai.
Die towernaar kan met sy ring
Die onderaardse kragte rem,
Aan dié wat dood is lewe bring
En dwalende, tergende geeste tem.
Die spook kan deur die sleutelgat
Of deur die klipsteenmure vlug,
Tot wasem in die maanskyn spat
En in die skoorsteen sit en sug.
Ek het hoor vertel van ‘n towernaar,
Ek het hoor vertel van ‘n spook.
Oorlede oom Sybrand het steeds verklaar:
‘Daar brand iets waar dit rook.’
Dus waag ek geen woord of wenk te gee
Oor die towernaar en die spook inkluis.
Die wetenskaplik bestaan van die twee
Moet die wetenskap maar uitpluis.
O mors die lewe nie
O mors die lewe nie; daar’s te min tyd
Vir hondgeblaf teen elkeen wat baklei,
Of broedertwis met wie kleingeestig stry,
Vir treur, of twyfel, haat of moedloosheid.
Daar’s net maar tyd om aan jou taak gewyd
Die werk te doen, jou van jou plig te kwyt,
En as die doodsklok lui, jou rus te kry.
O, laat my gaan na die ontong-land
O, laat my gaan na die ontong-land
Waar alles anders is as hier,
Waar die huise staan op willesand
En opdraand loop die groot rivier;
Waar die sterre op helder dag verskyn
En die son sy lig vir maanskyn gee,
Waar die mense drink in plaas van wyn
Die stroopsoet water van die see –
Daar sal ek miskien ‘n kans weer kry
Om deur te werk en voort te stry.
O, soebat en sug en smous jou siel
Vir wie wil koop ‘n stuk daarvan.
As die tyd se terg jou krag verniel,
Loop bedel pensioen net waar jy kan.
Staan wat jy het aan vriende af,
Leen vir jou buurman uit jou kas
En vind as jou eie nood jou straf
Net vreemdelinge waar vriende was.
Broer, as ek jou ‘n raad kan gee,
Trap vas vandag en antwoord: nee!
Wie sal regverdigheid begrens
Wie sal regverdigheid begrens
Of billikheid beslis?
Die tyd verander, maar die mens
Bly wat hy altyd is.
Vaandraers vir die toekoms, ons,
Vandag se mense, treur
As volke-tweedrag om ons gons
En elk van haar verkleur.
Ons is so danig doodsbesorg
Vir wat ons self kan kry,
Geeneen het lus te staan as borg
Vir deug teen dwingelandy.
Omdat ek alte bang is
Omdat ek alte bang is dat die lig
Te gou sal padgee vir die skemer-groen,
Die dag te kort is vir voltooide plig,
En tyd ontbreek om dink te verg tot doen;
Omdat ek met wat reeds gedoen is, staan
Tevree, en meen dis al wat kan verwag
En van ‘n man geverg word, en vergaan
In drome wat ek droom op helder dag;
Omdat ek jare deur my siel gepaai
En stil getroos het as dit aanhou pla:
‘Kyk hoe die voorjaarvelde, blom-belaai,
Die lug vergeur en nooit beloning vra’;
Omdat ek nog te swak is, nog te mank
Om self my pad te kies, al gaan dit dwars –
Oor wildesand-moeras en modderbank
En velde deur die droogtekrag gebars;
Omdat ek nog besluiteloos staan en wag
Op wat ‘n nuwe môre-dag sal bring
En op die middagson se lawende krag
Vir nuwe moed wat tot volharding dwing;
Omdat ek in my eie moedeloosheid
My siel ook moedeloos maak … bly ek versteen,
Onmagtig om my van my taak te kwyt
En vir my siel my eie steun te leen.
‘Sluit voor begeerte uw graag gesicht’
‘Sluit voor begeerte uw graag gesicht,’
So het die digter van ouds gesing.
Maar om te begeer is ‘n mens se plig
Na wat hom verlossing en troos kan bring;
En niemand ken skoonheid en waarheid eer
Sy hart gebreek is omdat hy begeer.
My is belowe ‘n loon
My is belowe ‘n loon
Meer as my hart kan vra,
Om te verraai die skoon
Wat die liewe wêreld dra.
Ek het geweier, en staan
Arm in die glans van die maan.

Vertaalde Slampamperliedjies
Vooraf
Sommige van my plaaslike beoordelaars het gegis oor die wording en afkoms van
my ‘Slampamperliedjies’. Die veronderstellings daaromtrent was vir my altyd
leersaam, soos dit vir iemand moet wees as mense oor sy eie familie, waaroor hy
waarskynlik meer weet as hulle, gissings maak. Hier gee ek ‘n paar vertalings van
wat my jare gelede in daardie rigting verlok het en laat dit aan my beoordelaars oor
om uit te vind waar die oorspronklikes te vinde is.
Jy skeer die gek
Jy skeer die gek, en werklik ons moet lag –
So groot, so magtig is humor se krag.
Maar dit’s nog geen bewys nie (Ag, dis waar)
Dat ons jou aansien vir ‘n kunstenaar.
Want, snaaks, o Hooggeagte, ons lag net
As jy doodernstig word, uit pure pret.
Die guns van ‘n vors of ‘n skoolgeleerde
Die guns van ‘n vors of ‘n skoolgeleerde
Skeel my geen duit nie. Al wat ek eis,
Is ‘n eerlike siel wat my reg kan wys
As my eie gevoel my laat kies die verkeerde.
Jy sê my: ‘Boetie, jy skryf onsin’
Jy sê my: ‘Boetie, jy skryf onsin.
Dis toiings, nie klere, wat jy dra.
Daar is geen einde en skaars begin
In jou gedurige tra-la-la.
Skryf liewer iets liries; iets wat deug
En tot stigting strek van ons liewe jeug.’
Dis bitter jammer jy’s al so oud
Dat toiings vir jou net ‘n aanstoot is.
Vir my – nou, ‘n pluishoed laat my koud,
En ‘n sedepreek is ‘n ergernis.
Dus vind ek genot in my tra-la-la
En die ou sambalbroek wat ek dra.
Jy dink en dink
Jy dink en dink. Ag, hemel, Hooggeagte,
Skei uit met dink en gee ons een – gedagte.
Ons moet dus nooit kritiek op wat jy skrywe
Ons moet dus nooit kritiek op wat jy skrywe,
Hoe hoogs regverdig ook nie, waag.
Ag, liefling-inkkollega, selfs ou wywe
Drink soms iets vir ‘n slegte maag.
Studente wat nie studeer nie
Studente wat nie studeer nie;
Skildwagte wat nie waak nie;
Regerings wat nie regeer nie.
En jy sê dit maak nie saak nie.
O Here, ek smeek gedwee
O Here, ek smeek gedwee,
Maak tog die mense vry
Dat eindelik die geskree
Daaroor ‘n end kan kry.
Jy’s ‘n groot staatsman
Jy’s ‘n groot staatsman; ek weet dit inderdaad –
Juis daarom bid ek snags: ‘O God, behoed die staat.’
‘n Miskruier en ‘n vlieg
‘n Miskruier
En ‘n vlieg
Het eenmaal swaar gekla
Dat liefde ons so bedrieg.
‘’n Onding’, sê die vlieg.
Die miskruier: ‘Ja, dis waar,
Glo nooit nie, want sy lieg.
Ag liefste, dit is naar.’
Laat miskruiers in die mis
En vlieë in hul vuil.
Maar hoe sy ons ook bedrieg,
Wie sal haar ooit verruil?
Weg met die kranse
Weg met die kranse, die koelie se katjangs.
Seun, dis verspot om met blomme te boer.
Algar verlep, en ek haat wat verlep is
En nie meer roer.
Bring my ‘n beker vol Bolandse soetwyn,
Hier waar die son en die skadu my streel.
Selfs as die laaste tuinrose verlep is,
Wat kan dit my skeel?

Vir die Kleinspan
My suurvy-span
Hot-os is Vaalpens hïerso,
Die luiste van die lot;
Haar-os is slim ou Slinker,
Geel soos ‘n bergamot;
Hy’s oud en styf en stadig,
Want hy’s al weke oud,
Gesny toe die veld nog groen was,
Maar ‘n os so goed soos goud.
Voor loop Bles en Bontstert,
Altwee eersteklas,
Maar Bles is verbleek deur die droogte
En nie meer wat hy was.
My waentjie
Die as van my wa is ‘n pendoorn droog,
En die wiele van waatlemoen;
En die buikplank glad is ‘n blink stuk blik
Wat skitter teenoor die groen.
Ek trek my wa met ‘n kawelgaar
Wat ruik soos winkelteer,
En ek ry transport langs die rooi tapyt
Van die rusbank heen en weer.
Die leuningstoel is die stasie waar
Ek die vragte kiste kry,
En die deur se drimpel uitspanplek
Waar my trekgoed rustig wei.
Ouma se werkdoos
Ingelê met wit ivoor wat stam van olifante,
(Vader noem dit elpebeen) met snywerk om die rante,
Binne amper nes ‘n kis, bedek met wit satyn,
(Vader sê ‘gefoeter’) en met leer so rooi soos wyn.
Timmerman se werk – nouja, maar vra ‘n timmerman:
‘Omie maak ons ‘n doos soos dit – as omie kan.’
Sagter as die waterstroom oor die geel sand gly,
Sonder gril of stokkiesdraai, glad, gelyk en vry,
Skuiwe elke laaitjie in, draai die slotjies om,
Geen skarnier sal ooit dit waag om verset te brom.
Vader sê dis kunstenaars-werk; ‘n kunstenaar was die man,
Wat hierdie sandel-doos gemaak het (vader weet daarvan)
Vol met snippers, lint en kant, garing, wol en sy
Bontgekleurde strokies-hout – dis naalde vir die brei;
Hakies, ogies, deurmekaar – ‘n stukkie bye-was –
Hemdeknope van kristal – of is dit maar van glas?
Pêrels uit Ceylon se see, brokkies perlemoen –
Naas ‘n marmer-vingerhoed, net soos gras so groen,
Stukkies goud vir aanvul-werk van twintig goudkaraat –
Klein robyntjies (Vader sê dit is tog maar granaat)
Goeiste, in die dosie lê alles wat jy vind
In die opgaar-skatkis van ‘n ouerwetse kind.
Onder alles, diep verskuil benede sy en skatte,
Ingedraai deur liefde self in rooigekleurde watte,
Lê haar allergrootste skat, ‘n stukkie van haar lewe,
Ouma draai dit om en om; sy sug, haar hande bewe;
Ons kinders sien haar oë traan; haar ken sink op haar bors.
Ons weet dit is die glasportret van wyle Oupa Jors.
‘n Jongling-kêrel, glad geskeer, gekleed in snaakse drag,
Die wye broek, die baadjie kort, glad anders as vandag,
Glad anders as die groot portret, wat in die voorhuis pryk,
Waar Oupa Jors se linkerhand sy lang grys volbaard stryk.
Ons het al mooier seuns gesien; vandag se kêrels win
In vergelyking; waarom dus was Oupa na haar sin?
‘n Raaisel wat op antwoord wag; ons kan beskeie vra
As ouma in gedagte sit en sonder om te pla.
Hy is nou nie juis lelik nie en hoflikheid vereis
(‘n Kind moet altyd hoflik wees, sê Vader) dat ons prys,
Al sien ons nou nie in waarom ‘n nooi soos Ouma was
‘n Pure Jaap, soos Oupa Jors geportretteer op glas,
Geneem het vir ons oupa nie. En tog, ons moet onthou,
Al gaan dit bo ons vuurmaakplek, hy het haar tog getrou.
Ons wil graag weet, maar Vader sê daar’s dinge wat ‘n kind
Maar op gesag moet aanneem, tot hy self ‘n rede vind
En hoekom Ouma sinnigheid gekry’t in Oupa Jors
Is iets wat Saartjie, Jiems en ek maar later uit moes vors

Verspreide Gepubliseerde Verse
By Pa se boekrak
In Pa se studeerkamer, vlak naas die deur,
Daar kan jy ‘n reus van ‘n boekrak bespeur;
Met eersteklas grendels, uit koper gesny,
En koperhandvatsels geskroef in sy sy;
Met ou ouderwetse versiersels daarvoor,
Van agter masbiekers, matrose van voor –
‘n Halfdosyn mannetjies, elk met ‘n vlag,
Maar algar so koddig, jy moet daaroor lag.
Die onderste kas het ‘n dik koper knop –
Dis kastig ‘n appel met muggies daarop;
Die onderste laai word bewaak deur ‘n slot
Met groot koper vlerke, wat lyk soos ‘n mot;
En bokant daar kry jy die pronk van die kas:
Twee windmaker vensters van windmaker glas.
Die rak is so hoog! As jy lekker wil kyk
Na al die mooi boeke wat Pa daar laat pryk,
Dan moet jy sy stoel van sy tafel gaan steel,
En dan nog sy kussing van groen-grys ferweel,
En boonop – want anders dan kom jy nie bo –
Die vetste van al sy dik boeke – ek glo
Pa noem dit sy ‘Meksikan’; dit moet jy lê
Dwars onder die kussing, so wil ek dit hê.
Nou kan ons maar opklim, of is jy te bang?
Pas net maar goed op dat my Pa ons nie vang.
Dit wakkel ‘n bietjie; klim soetjies; trap vas,
En klem met jou linkerhand hard teen die kas,
En kyk deur die vensters – die stoel sal ons dra –
Na al die bont boeke wat hoort aan my Pa.
Ek kan nog nie lees nie; Pa sê dit kom later.
Maar naaste jaar, glo, sal ek slim genoeg wees.
Oom Gys sê mos altyd: ‘Boet, hou maar jou snater,
Jy vra te veel vrae; loop slaap of leer lees!’
Ek ken al my letters; ek kan amper spel;
Van tweemaal een twee kan ek haar-klein vertel;
Ek sal vir jou skrywe ‘n woord wat ek ken –
Ek is mos nie dom nie – kyk, hier is ‘n pen.
Bly jy maar daar staan; Pa is uit na Oom Gys,
Hy sal ons nie vang nie. Kyk, ek sal jou wys.
Jy maak eers ‘n krul – nee, dit is maar ‘n vlek;
Die pen was te vol. Waar’s die kladpapier? So
‘n Krul, dan ‘n streep met ‘n kraag om sy nek
En dan het jy F. Of jy maak hierso bo
‘n Strepie soos hierdie, ‘n krulletjie krom
En dan het jy P. – Ag, die inkpot is om
En al Pa se skryfwerk is nat met die ink,
Die kladpapier vrot en die penne verdrink.
Klim af van die Meksikan; sit hom maar weg;
Gee hierso die kussing, ons sit hom weer reg
En trek Pa se stoel na die tafel, en nou
Is alles weer reg – soos Oom Gys sê ‘op tou’.
As Pa kom dan sê hy: ‘Vervlaks – wie en wat?’
En Ma paai hom somaar: ‘Hartlam, dis die kat!’
Jy het nou die boeke gesien, en ek vra
Wie het mooier boeke as die van my Pa?
Die Brandwag, 1 Maart 1915
Ons wêreld
In die ploegtyd, as die skare
Deur die nat vet ploegland skeur,
Meng die ruik van boegoe-blare
Met die nat vet ploegland-geur.
Al die wêreld hou nou winter,
En die dou is hard gevries:
In die krakies soos ‘n splinter,
Op die loof soos korreltjies.
In die saaityd rus die tuine
En die wind vergeur die lug,
Ongeduldig stap die bruine
Hamerkop daar by die brug.
En die koue word al kleiner
En die bloute bonter bo,
Alles ryper, alles fyner:
In die saaityd is dit so.
Daar’s nog dae kort van lewe,
En nog nagte uitgerek;
Maar die guurheid word vergewe,
Want die winter is op trek.
In die oestyd word die somer
Mondig as die maan vergroot;
Kale bome kry nou lower,
Biesies blomme in die sloot.
Koekewiet speel fillipyntjie
Op die hete middagstond,
En die ver veld is ‘n lyntjie
Teen ‘n lig-blou agtergrond.
Om my wemel gousblom-geure,
Ruik van gerwe nuut geoes,
En die land is vol met kleure,
Want die winter is verwoes.
In die traptyd draf die pêre
Oor die fris gesmeerde vloer;
Spreeus, besig met hul terre,
In die wingerd maak rumoer.
Bo my waai die somer-windjie,
Vinkies prys in die palmiet;
En meerkatjie met sy kindjie
Maak ‘n toertjie na die mied.
Oestyd, traptyd, oos en wes toe
Soek vir weega wêreld wyd,
As die geel vink na sy nes toe
Vlieg en fluit uit vrolikheid.
Onse wêreld, onse aarde,
Onse oesruik wat hier kom:
Word vir ons meer as die waarde
Van ‘n ander heiligdom.
As ek droom van nuwe kanse
Wat nog in die toekoms rus,
Dink ek aan ons velde en kranse
Deur die oestydson gesus.
Die Brandwag, 25 Maart 1917
Die sysie se lied
Ek sing dag-uit; ek sing dag-in;
Ek stoor my nie aan wat gebeur.
Daar’s niks wat ek wil wens of win,
Waaroor ek ooit sal grens of treur.
‘n Sysie, salig in sy skik,
Kan jy hier op die tak bespeur.
Hy sing dag-uit, hy sing dag-in
Geduldig al die dae deur.
Die spinnekoppe kan maar spin,
En blindemolle baie beur;
Ek sing maar voort, dag-uit, dag-in,
Die liewe, lange dae deur.
Kom sing met my, dag-uit, dag-in.
Wat wil jy sanik, huil en treur?
Het niks te wens, het niks te win,
En stoor jou nie aan wat gebeur.
Uit: Uitgesoekte gedigte vir Jong Suid-Afrika, 1923.
Wat Dikkop nie bevroed nie
Bevroeden … iemand wijs maken, leren, inlichten.
Hij die andere lieden wille bevroeden
en dan hem selven niet gehoeden
Bevroed hem met uwe gaven en belehringe
en baie meer as Dikkop nog nie sat is nie!
Is dan die Digter skuld
As Dikkop nie gedigte kan verstaan nie?
En moet hy met geduld
Kritiek verdra wat nooit g’n vlooi kan slaan nie?
As Dikkop, onbekend
Met ouderwetse woorde, deftig voorgee
‘“Bevrug” bedoel die vent,
En nie Bevroed nie!’ moet hy somar oorgee?
Nee, egte digtersmoed
Verbied dié hensup vir ‘n kritikaster
Nog nie deur lees bevroed
Hoe hy sy eie moedertaal verbaster!
Vrind Dikkop, daar’s ‘n spreekwoord, kort en bondig,
Van ‘Klok hoor lui’ wat werklik op jou pas.
Leer Nederlands eers voordat jy rond verkondig,
Jy weet wat was, voordat was was was!
Die Volkstem, 17 Augustus 1926
Veld-akwarelle
I
Torkwaas, topaas en toermalyn,
En wisselende aleksandryn;
Sardoniks wit gestreep; porfiet,
En malwa-groen blink malagiet;
Die heuning-geel van krysopraas;
Die diepsee-pêrel met sy waas
Van môre-grys eer dou-voor-dag
Die daglig in die ooste lag;
Safier wat blouer bloukleur gee
As die diep dieptes van die see;
Die bloedrooi skyn van ‘n robyn
Nuut-uitgegrawe uit die myn,
En peridot en amatis
Waarin twee tinte om voorrang twis.
II
Gevul met volop groen en nuwe geel,
Gebore uit die milde voorjaarsreën,
Wat nagte lang sy vrugbaar nat verleen
Aan dood-verdroogde vlak en veld wat steel
Van wat daar is, om daarmee weer te deel
Met blommesaad wat vir die winter ween,
Lê uitgestrek ‘n nuwe wêreld. Teen
Die berg se uitgekerfde kranse speel
Die kleurvernis van nuwe môremis,
En oor die werf stroom wierook uit die vlei,
Dié ruik van grond wat nat is, en van sand
Wat gister nog die jagtende akkerdis
Geskroei het met sy hitte nou verby,
En van die lewe wat opbruis oor die land.
III
‘n Kronkelkloof waarin die kreupelhout –
Daar’s lepelboom en stinkhout en rooi-els
En wilde oliewenbos, al jare oud,
En kippersol wat met die wind gesels
Hoog bo die laer maats wat minder groen
En minder sierlik uitsteek bo die grys –
Wag tot die late môrestraal hom soen
En tot die son sy gloei-goud sterkte wys.
‘n Bok-getrapte voetpad loop daardeur,
Beskadu met boomvarings waar dit draai
Om windverweerde sandsteen wat verkleur
Met koggelmanderkleure, wat verraai
Die oes van lewe wat die klipskeur hou,
Sodra die môre blink sy holtes vind
En bo nog sonder wolke strek die blou
En die dooi blare bewe met die wind.
Die Nuwe Brandwag, Februarie 1929
Meneer Brullebalk snater
Meneer Brullebalk praat; ons moet algar stilbly,
Soet soos kindertjies. Luister. Hoor.
Meneer Brullebalk snork, as hy eers die gril kry,
So nors soos die torre die tuinmuur oor.
Niemand mag nee sê; niemand mag teenpraat –
Skande vir jou as jy tussenin brom.
Luister bedaard as die kêrel alleen praat.
Algar moet stilbly, as Brullebalk kom.
Meneer Brullebalk preek; as jy luisterend daar sit
Hoor jy hom sanik van A tot na Z.
Oupa, wat weet hoe die ding inmekaar sit,
Sê: ‘die orasie is werklik ‘n pret.’
Ouma, verbaas oor die stortvloed van woorde,
Meen dis per slot maar net bogpraat, my kind;
Klinkend basuin sy B bas-akkoorde, –
Bly tog maar stil as die ‘Meester’ begint!
Meneer Brullebalk sing; laat kanarie sy kop hang
En bont papegaai van jaloersheid verbleek;
Meneer Brullebalk swets; hy kan elk ding ophang
En elke ding afkrap, kompleet, elke week.
Moet nou nie haspel, veral geen kritiek nie,
Brullebalk spoor tog die mense tot lees.
Flaters en foute, dit maak mos nie siek nie –
Alles wat tel is die Brullebalk-gees!
Meneer Brullebalk huil; dit is werklik ‘n skande;
Mense vervolg hom; hy weet nie waarom –
Hy wat die nasie moet dra op hul hande
Word deur kritieke benadeel – hoekom?
Foei, dis ‘n vlek op ons eer as ‘n nasie;
Foei, dis ‘n klad op ons kuns – die kritiek!
Maak vir hom plek, by die boonste ‘n plasie –
Geeste soos syne kan loop sonder briek!
Die Volkstem, 30 Maart 1929

My potklei-ossies
Huis-toe, my potklei-ossies,
Huis-toe, voor dit hael.
Kyk hoe bewe die bossies;
Kyk hoe duik die swael.
Hulle weet goed wat nader –
Reën en hael en wind.
Bo in die lug vergader
Die onweer wat verslind.
Huis-toe my potklei-ossies,
Kraal-toe, eer dit kom.
Kyk hoe bewe die bossies;
Hoor die donder brom.
Word julle nat, my beeste,
Dan smelt jul sommer weg
Soos kaalkop-kruispad-geeste
Waarmee die maanskyn veg.
Jul horings wat nou so mooi is
Val af, jul sterte breek,
En jul moerbei-verf wat rooi is,
Word aaklig sleg verbleek.
Die wa kan bly; al hael dit,
Hy’s van sterk waatlemoen,
Amper so sterk as staal; dit
Maak hom net blinker groen.
Maar julle is klei, my ossies,
En julle is sag en teer,
En, net soos klein veldklossies,
Glad weerloos teen die weer.
Kyk, hier’s ‘n huis van strandmol,
‘n Skuilte net van pas –
As die donder teen die rant rol
Staan julle hier eersteklas.
Ek dek julle toe met bossies,
Met blare bruin en geel,
Lê rustig en slaap, my ossies,
Tot ons weer môre speel.
Die Jongspan, 21 Februarie 1936
Die waterskilpad
Ons het ‘n dam, ‘n mooi groot dam,
Met ruigte langs die kant
En wateruintjies op sy vlak
En ‘n damwal van rooi sand.
Daar’s waterskilpaaie wat skuil
Diep in die dam geheim,
Onder die wateruintjie-loof
En die groen waterslym.
Die waterskilpad is ‘n dier
Waarvan ek niks nie hou.
Hy is so skelm, so slim, so rats –
Jy kan hom nooit vertrou.
Waar ooit jy in die wêreld soek,
Jy sal nie êrens kry
‘n Dier wat meer geniepsig is
Of leliker as hy.
Die eendag-oud klein eendjies wat
Gou na die water draf,
Hy vang hul net sodra hul swem
En byt hul beentjies af.
Dan strooi ons jong ‘n handvol deeg
In korrels langs die kant,
Half in die water van die dam
En halfpad op die sand.
Die waterskilpad kom en kyk
Of hy daarvan kan vreet;
En voor hy nog kan wegspring, woeps!
Dan het die hark hom beet.
Dan maak ai Sarie van hom sop,
Met melk en seldery
Al is hy ook so sleg van aard,
Wat’s lekkerder as hy?
Die Jongspan, 10 April 1936

Buite in die sterrelig
Snags op my kateltjie sien ek
blink sterre deur die ruit;
hul skitter so helder en vriendelik –
dit lyk of hul wink: ‘Kom uit!’
‘Kom uit as jy kan, klein kêrel,
en speel in ons sterreglans.’
Maar Mammie, sy sê ons moet soet slaap
en nie in die koue gaan dans.
Ek weet die klein kriekies kuier
as die sterre so saggies skyn;
hul speel hul ramkies die nag deur
en dans tot die nag verdwyn.
En ek glo daar is meer as kriekies
wat jakker ons tuingras oor –
klein skepseltjies, met wit baardjies,
wat niemand kan sien of hoor.
Ek het al probeer om so soetjies
die blindings deur te loer,
vroeg-vroeg in die môre-skemer,
om te kyk waar die kleingoed boer.
Maar nooit het ek een gewaar nie.
En suster Magriet, sy sê:
‘Dis sommer verbeelding, boetie.
Kyk, hier het jy lekkers, dè.’
Die Jongspan, 8 Mei 1936
Kluitjies
Ai Sarie, ons kok, maak kluitjies,
met eiers en melk en meel.
Ai Sarie is swart soos houtskool,
en een van haar oë kyk skeel.
Haar tande is wit soos marmer
en blink as haar groot mond lag;
maar sy maak eersteklas kluitjies,
so lig en so heerlik sag.
En ek, as ek later groot is,
en nie meer hoef les te kry,
met ‘n huis en ‘n plaas wat my eie is
en ‘n fiets om op te ry,
sal ek vir ai Sarie aanhou
en sê: ‘Dis jou daaglikse taak
om kaneel-bestrooide kluitjies
vir oubaas gereeld te maak.’
Die Jongspan, 22 Mei 1936
Peetoom se tuin
My peetoom se tuin is ‘n wonderlike tuin
Met duisende liggies wat skitter en brand,
Wat kom en vergaan en wat fladder en flikker
Daar onder die rant.
My peetoom se blomme is kersies wat brand
Dag in en dag uit deur die jare deur;
Dis blaarlose blomme wat fladder en flikker
En eindelik verkleur.
My peetoom loop rond in sy tuin in die nag;
Hy ken al sy kersies, hy weet wie is wie;
Die een daar die sterwe, hy fladder en flikker,
En die een, hierdie.
My peetoom is swart soos sy tuin in die nag,
Al harig en soos ‘n geraamte so skraal;
En om hom dans skadu’s wat fladder en flikker
En eind’lik verdwaal.
My peetoom se naam is die Dood, en sy tuin
Is vol van die liggies van ons wat nog lewe;
En algar die liggies die fladder en flikker
En bibber en bewe.
Die Huisgenoot, 3 April 1931
Kry vir jou aalwynblomme …
Kry vir jou aalwynblomme rooi gekleur,
En dek daarmee die altare van voorheen,
Wat onversier en sonder wierookgeur
Verlate staan, verweer deur wind en reën.
Daar was ‘n tyd toe in die volle fleur
Van jongelingsmoed wat krag tot doen verleen
Jy troos kon vind die bange dae deur
In soebat vir ‘n aalmoes of ‘n seën.
Nou tier die wind en tart die geel duinsand
En niks bly oor, net wat jou hart onthou
Van wat dit vroeër so ruimskoots vry kon gee:
Geloof en liefde aan volk en vaderland.
Versier jou jeugaltare eer berou
Jou wil oorskadu soos die nag die see.
Die Huisgenoot, 1 Desember 1933
Hitler
O kyk, dis kinders, vrouens, mans wat kla;
Dis wit gesigte, bloed-bevlek, wat staar
Met wyd-geopende oog wat niks gewaar,
Bo hemel toe en van die hemel vra
Vergelding vir hul martel-Golgotha,
Vereffening van die skuld so bitter swaar
Dat skaars vereffening moontlik is. Voorwaar
Die las van skuld wat hierdie skepsel dra,
Die skuld van vuige valsheid en verraad,
Van doofheid vir die sagte stem wat smeek,
Van wrede terg en wreder nasiekwel,
En moord en bloed en skandelik gruweldaad –
Is byna groter as die las wat breek
Die hart van Judas in die diepste hel.
Hoe sal ons hom uiteindelik beloon
Die self-verhefde herder, held en heer
Van pure potklei, wat vandag probeer
Sy troubreuk, valsheid en verraad verskoon
Met huiglary wat reg en waarheid hoon?
Om so ‘n miskruier wat op meineed teer
Met dertig silwerlinge te vereer
Is snode smaad aan elke Judas-soon.
En tog ons kan en sal dit maklik spaar
As hy ten laaste moed genoeg behou
Om net soos Judas deur sy daad bevloek
Daarmee te koop ‘n taai riem of ‘n tou
En manlik na ‘n moerbeiboom gaan soek
Wat hoog genoeg is vir ‘n moordenaar.
Gedagtes Toe en Daarna
I
Ek kan nie huil nie, ofskoon my hart vandag,
Oorlaai met jammer, droefenis en pyn,
My dwing tot trane as my troos verdwyn
In moedeloosheid en ek na uitkoms smag.
Ek staar met droë oë in die nag,
En sien geen ster wat in die donker skyn,
Geen teken dat die middernag sal kwyn
En sonlig weer sal straal in suiwer prag.
Die wêreld, deur ‘n wrede tirannie
Geteister, kreun, want op hom druk ‘n las
So vreeslik swaar dat vryheid dood moet gaan.
Die groot verdrukking is alom, en wie
Sal kans kry om sy klere wit te was
En veilig sonder vlek orent te staan?
II
Wat sal ek antwoord as my kleinkind vra –
Met die eng’le-stem wat elke kind behou
Van wonders-weet vanwaar – ‘Kan Oupa nou
Vir ons vertel hoekom die mense kla
Daar is vandag nie meer ‘n Holland nie,
Wat vroeër ons moederland gewees het? Wie
Het hom so vreeslik, gruwelik dood vermoor?
Ons wil so graag die hele storie hoor.’
Sal ek dan paai met praatjies oor die Trek,
Dingaan se dwingelandy, Retief se dood,
Die weë van ons volk in baringsnood
Van Adam Tas se tyd tot Slagtersnek,
Van elke punt in ons geskiedenis,
Ons hoër status en ons broedertwis,
Ons vryheid en ons lafheid, lof of blaam
Waaroor ‘n man moet trots voel of hom skaam?
Of sal ek durf om eerlik te bely,
‘My kind, ek het daar skuld aan, tot my spyt,
Dat Holland dood vermoor is. Daardie tyd
Was ons aan siel en gees en moed bankrot.
Ons was so mislik klein, so bangkat vrot,
Ons het besluit dat ons “neutraal” sou bly.’
III
Laat elke potklei patriot maar skree
Oor volk en vryheid en ‘n ideaal
Wat net ‘n man van durf ooit kan behaal.
Die toekoms sal vir elk sy antwoord gee.
Dit sal verklaar: ‘Jy’t toegeskou, gedwee,
Ontbloot van menslik meely, naak en kaal,
‘n Lafaard, meer veragtelik duisendmaal
As die sluipmoordenaar wat die skavot beklee.
Want skaamteloos het jy jouself onterf
Van vryheid en van reg, vir die gesag,
Uit pure haat, van laster en bedrog.
Jou skande en smart, vir altyd aangekerf,
Staan teen jou as teen een wat elke liewe dag
Sy siel verraai en nog daarmee wil spog.’
IV
Iskariot, jy kan jou kop laat hang
Uit spyt, daar in die hel waar jy nou woon.
Jy, Judas, puik verraaier, jy’s onttroon,
En nie meer eerste nie, want daardie rang
Verval aan anderes; selfs jou naam, vervang
Deur Musserts en deur Quislings wat vir loon
Hul land en volk verraai het, is vir hoon
Nie meer ‘n sinoniem nie. O, hoe wrang,
Hoe bitter, Judas, moet dit wees vir jou
Om op jou ou dag te beleef ‘n slag,
So danig swaar as wat jy nou moet kry,
Dat daar nog skepsels is wat eer en trou
En broeder-bloed en naasteliefde ag
Van minder werd dan skande en huiglary.
V
Kom kruip, jul kleinere wurmpies van weleer
Wat oor die wêreld se geskiedenis
Vuil voetspore getrap het, want gewis
Word daar vandag nog baie, baie meer
Deur meesters en professors gepresteer
In die verraai-kuns as wat ooit gegis
Of uitgedink is of met sluwe lis
Gebruik is om wat reg staan om te keer.
Kom spartel in die vuil’nis en die drek
Waaruit jul stam, en huldig in gelid
Die reuse groot verraaiers wat nou roem
Op skandelik, snode troubreuk wat verwek
In elke mens wat iets van mens besit
Die heilige hartstog wat verraad verdoem.
VI
Hef hoog die vaandel van jou nuwe kliek
Wat voorgee hy’s die enigste wat tel;
Sit alles wat jy oorhet op die spel
En werskaf vir jou wonder-republiek,
Jou nuwe orde, reeds gekortwiek
Deur sy eie swakheid, om ons in te knel
In kettings van vooroordeel wat net kwel –
Dis praat vir jou en pure politiek.
Ons het geen tyd vir twisgekyf of stoei
Met skimme sonder reg op voortbestaan,
Vir kraaltjies uit ‘n kaalkar-smous se kraam.
Ons is te besig. Om ons breek en bloei,
In dapper stryd om onreg dood te slaan,
Ons stamgenote, – en ons staan tesaam.
VII
Skree luidkeels en verkondig rond alom
Die kamtig enigheid in koers en doel
Wat elk van ons vandag eenstemmig voel;
Jy’s mos die egte Afrikanerdom,
En ons is te onnosel en te stom
Om met jou saam te jakker en te woel
Totdat die dor Karolandvlak krioel
Van brandwaglaers wat vir bidstond kom.
Jy’s mos die reine, onvervalste vonk
Wat vryheid laat ontvlam totdat die vuur
Daarvan die laaste donker plek verlig –
Jou lafaard-held, wat in jou swart spelonk
Van haat en nyd en afguns sit en tuur
En niks onthou van nasie-eer en plig!
VIII
Dis Heldedag vandag; van hanekraai
Tot slaaptyd toe kan ons die helde eer;
Volksleiers kan van lorries af oreer;
Oorlamse skoolseuns kan maar stokkies draai
En meehelp om die boerwors gaar te braai.
Dis goed om vir die jongeling vroeg te leer
Daar was voorheen nog helde wat kon keer
Die vrekke lafaards wat die volk verraai.
Dus laat die seun maar saamskree in die skyn
Van maanlig om die kampvuur; laat hom woel,
En grootman speel in hierdie kinderspel.
Want ag, hoe skaam en hoe veragtelik klein
En skandgevlek sal hy hom later voel
As oor vandag die toekoms oordeel vel.
IX
Het meely met ons. Moedersiel alleen,
Soos een wat uitgestoot is uit die ry
Van eerbaar volke, staan ons afgeskei
Van die beskawing wat nog worstel teen
Die dwinglandy van onreg, en geen één
Ag dit die moeite werd om te vermy
Dat skimp ons tref of skande oor ons sprei,
Of dat onsself oor wat ons is, sal ween.
Het meely met ons. Ag ons het verpand,
Vir haat en wrok, ons hartstog, en ons slaap
Met rus, ofskoon die wêreld ons verag
As sedelike melaatse van die land
Wat, kriekiehartig, kastig na wil aap
Die deugde van ‘n dapper voorgeslag.
X
In die eenoogland van Arimasp, vertel
Ou Herodotus, woon ‘n eenoog-ras
Wat net na eenkant kyk, en met die as
Van uitgebrande blare towenaarspel
By maanlig speel, mekaar se siel te kwel
Totdat die dageraad aanbreek en die las
Van môrelig weer neerdaal op die gras
As die blink son sy opdraand-pas versnel.
Geen eenoog-ras woon hier, en tog bestaan
‘n Towenaarspel wat menseharte breek
Deur swaar verdriet, met seermaak en met ly,
En elk van ons laat kreun totdat die maan
Verdwyn, en elke slag en elke steek
Bewys die mag van eenoog-heerskappy.

XI
Dit walg my om te hoor
Die vroom gesanik oor
Die stok-ou politiek
‘Ons eie republiek’.
Ek hou nie van ‘n man
Wat wegkruip waar hy kan,
Terwyl vir plig en reg
Sy broers en bure veg.
Nog minder ag ek hom
Wat vir verskoning kom
Met praatjies dat ons kry
Meer ‘as ons stryd vermy’
Ons stamgenote stoei
Ver in die noorde, en bloei
Vir vryheid en vir reg
Teen kragte wat verkneg.
Hul stry vir wat ons ag,
Ook hier, van heil’ger krag
As woorde en shibbolets
Hoe danig ouerwets,
Vir iets wat aktueel
Meer werd is as die speel
Met daardie politiek,
‘Ons eie republiek’.
Vir reg, om te bestaan,
Of liewers dood te gaan
As stryders in die stryd
Teen onregverdigheid;
Vir vryheid om te wees
Volmondig vry in gees
In dink en doen en laat
En nie net na die maat
Van voorgeskrewe reël –
Soos dwinglandy beveel,
Of Tjakas, wat regeer
Oor slawe, proklameer.
Hul veg om te verslaan
‘n Nuwe soort Dingaan,
Nog wreder en meer astrant
As daardie nou van kant.

En ons, wat pronk en spog
Met Piet Retief se tog,
En Uys se heldedood –
Ons laat hul in die nood.
Dis niks vir ons, die smart
In elke Hollandse hart,
Die moed wat moord en vuur
En marteldood verduur …
Ek skaam my vir my volk,
Wat vrinde plig vertolk
As eie wins en baat,
Of iets om oor te praat.
‘n Volk so eerloos vrot
Verdien die skimp en spot
Wat soos ‘n golf sal skuim
Oor die wat plig versuim.
Hiernamaals sal die Tyd
Wat klatergoud verslyt
En oordeel eerlik vel,
Die nageslag vertel:
Toe Neerland in sy nood
Moes worstel tot die dood
Teen wrede dwinglandy,
Het hy gestaan – opsy.
Neutraal – ‘n lafaard-vrind,
Wat net genot kon vind
In daardie politiek
‘Ons eie republiek’.
XII
Die kraak en steun die omstoot en vergaan
Van lande en ryke en volke een vir een –
Hier deur geweld, daar deur verraad waarteen
Nog sterk gesag wat dapper pal kan staan,
Nog burgertrou wat nie met twyfel taan,
Kan worstel met uiteindelik hoop op seën –
Is hier, en hy wat trane het kan ween
Oor wat vandag die wêreld woes verslaan.
Maar ook al word wat algar skat verniel
Daar bly nog oor genoeg om voor te veg
Selfs in die nuwe sondvloed wat ons tref –
Barmhartigheid – die houvas van die siel
Vir sy eie verlossing-waarheid, eer en reg,
En alles wat die mens tot mens verhef.
XIII
O wagter op die toring wat kan kyk
Die wêreld oor tot waar die dagbreek wys
Met roos en goud en perlemoen en grys:
Die opgaan van die son, wat met sy ryk
Blink prag van kleur oor punte en hellings pryk
En van die vlak se skemer skaduwees eis
Sy reg as heerser om ‘n paradys
Van lig te skep, voordat sy lig beswyk –
O wagter, sê, wat sien jy in die skyn
Van nuwe dag wat oor die wêreld daal?
‘n Volk versterk tot verder durf en doen,
Of een deur hoogmoed weer tot dwerg verklein?
‘n Land waarin die skim van voorspoed dwaal,
Of waar verwelkte vryheid weer vergroen?
XIV
Die kraak van kraalspelonke wat moet kreun
Onder die op- en afsak van getye,
Is om my en ek luister na die dreun
Van veraf storme, woedend in die wye,
Oneindige uitgestrektheid wat my steun.
Want ek is deel, in wese en in bestaan,
Van wat my omring, en myne is die see,
Die diep groen water, wat deur wind geslaan
En deur die orkaan geteister, nog kan gee
‘n Skuilplek vir sy volk in stille vree
In die diep klowe waar geen onrus is,
Waar dag en nag een en dieselfde rang
Gelyk beklee, en lig en duisternis
Ineensmelt en deur skemer word vervang.
XV
Ek het vanaand ‘n ou boek deurgeblaai,
En daar gevind ‘n trooslied, wat kan klink
Hoog oor die polderdorpies wat vermink
Lê onder die stortvloed bomme, uitgesaai

Deur duiwel-drake wat met vuur gelaai
Ver bo die voorjaarsblomtapyte blink.
Dis of my uit die verlede iemand wink
Om met sy moed my moed’loosheid te paai,
Om my te doen besef dat in die tyd
Toe alles ewe hooploos en benoud
Gelyk het, daar nog uitkoms was en seën …
‘O Neerland, so ghij maer eendrachtig zijt,
U pijlenbundel vast gebonden hout
So kan u Duyvel, Hel, nog Doot vertreen!’
XVI
Vleg in jul roemryk laurierkrans ‘n roos,
‘n Rooi roos ter herinnering aan die tyd
So dapper deurgestry toe moedeloosheid
En twyfel nie kon dwing
Die volksiel van die Watergeusekroos,
Nog altyddeur aan vryheidsplig getrou,
Om toe te gee aan wat die Noodlot bring,
In trane en smart en bitter ly en rou.
Geen helmgebore siener hoef my hart
Vandag te troos met wat die toekoms dra;
Nog van die dooi hout hoef ek af te vra
‘n Teken tot verligting van my smart,
Smart oor die mag van onreg, haat en nyd
Wat niks kan skep maar net verniel en skeur
In wilde woede en losbandigheid,
Waaroor die meely’nd mens maar net kan treur.
Want oor die duister en die droefgeklag,
Straal, soos ‘n reënboog bo ‘n donderwolk,
Die heerlikheid van martelaars heldekrag
As gloriekrans vir Neerlands grootse volk.
Moeder-Vorstin van ‘n veel gemartelde volk,
Ontvang die eerbetoon en huldeblyk –
Van ons wat ver in Afrika vertolk.
In taal nog skaars volmondig, skoon verryk
Met wat die liefde bring –
Die pure trots wat in ons harte styg
Met die gedagte dat ons ook in kring
Met hulle staan wat, voor hul stemme swyg
Vir ewig in die dood, met dankbaarheid
En trou sal uitroep: ‘Lewe Majesteit!’
Faustus
Die wagter op die toring sien die morester verdwyn.
Op berge in die ooste blink die bonte moreskyn.
Die Moella kyk na Mekka van die hoë minaret
En sprei sy bidtapyt uit om te kniel vir sy gebed.
Die Sultan, in satyn geklee, stap peinsend in sy tuin,
Sy pragtige paleistuin met die pragtige fontein
Waar die geur van lourierblare en van purperpers ajuin
Verming word met die wierook van lavendel en jasmyn.
Waar die goud geel kannablomme, soos ‘n jongeling pragtig jonk,
En die groot blou waterlelies en die bloed rooi rose pronk.
Dis ‘n nuwe dag gebore uit die skemer van die nag
Deur die koelte en die teerheid van die morelig versag.
Grys geel bulte, en daaragter lê die see
‘n Glad blou-groen gelykte met ‘n wit geskuimde strand,
Ewig swanger met sy storme, ewig troostend met sy vree,
Ewig wakend oor die grense van ‘n weeldrig ryke land.
Is daar oorlog in die wêreld, is die oos en wes aan brand
En die Kristenkruis en lelies teen die Halwemaan gekant?
Sarasyn en Turkse ridders teen die keur van Frangistan,
En die Khalif op sy hoede in die kamp by Ispahan?
Voor eergister het die Moellas, wat presies die toekoms weet,
In geheime raadsvergadering elke kans en kant gemeet.
Hulle sê die tyd is gunstig: die gesigte wat daar blink
Op die rimpellose spieël van die uitgestorte ink
Is bewyse van die waarheid dat nog voor die nuwe maan
Op die wit kapok van Elwend sy verbleekte strale slaan,
Die groot magtige gestalte van die Kristen towenaar
Wat daar mag het in die weste in die landstreek van die Ahr,
Die die wêrelddeur beroemde Dokter Faustus, sal vergaan
In ‘n worstelstryd met duiwels deur sy eie krag verslaan.
Daar staan ‘n stokou grysaard by die vuurherd en geniet
Die warmte wat die houtskoolvlam nog oor sy hart kan giet,

‘n Hart wat kil en koud is soos ‘n klont gevriesde dou
Wat bly skitter op die blomblaar in die bleeke dagbreek kou.
Dis die seer geleerde Faustus in sy somber swart talaar,
Deur iedereen wat kennis het bekend as towenaar,
Wat vir die mag om geeste te betower hom te dien
En om die toekoms in kristal geopenbaar te sien,
Sy onsterflik siel verpag het vir sy tydelik profyt
Aan die Duiwel, en verdoem is tot in alle Ewigheid.
Twee pikswart wyfie katte staan aan weerskant op die wag
Elk met krom gekrulde stert en elk so swart soos middernag.
Hulle staan daar langs die vuurherd, klaar om wat hy sê te doen
En die vuurlig se weerkaatsing kleur hul glinster oë groen.
Want altwéé is regtig hekse, vroue stokoud net soos hy,
Wat kan wissel van gedaante deur die krag van towery.
Die een heet Melisanda, wat op melk en heuning v teer;
Die ander heet Nekrosa, wat dooi dinge kan regeer.
Verstyfde mense lyke, marmerwit en magteloos
Is slawe van haar septer wat sy seermaak of vertroos,
En haar maat se melk en heuning is die marteling van ‘n hart
Wat kil en koud soos ryp is maar kan tril van angs en smart
In die hoeke van die kamer waar die pers swart skaduwees pak,
Oor die boonste ry van boeke op die reuse boekerak,
Fonkel duisendtal van liggies wat gedurig groei en kwyn
Net soos swewende vuurvlieggies in die skemer aandlig skyn;
Daar is groenes wat die glans het van seewater of smarag,
Daar is rooies net so fierrooi as sons ondergang se prag,
Daar is geles wat daar skitter soos die skobbe op die vel
As hy slinger deur die kraalbos van ‘n goue geel kapel.
Dit is oogies van die duiwels wat daar wag hou oor sy siel
En gedurig op die loer bly dat hy nerrens neer kan kniel.
Wysheid uit die wolke-kennis uit ‘n boek –
Waarheid uit die diepste put kan hy roekloos soek
In die holtes van die nag waar geen sterre troon,
In spelonke van die see waar net grys stilte woon,
In onderaardse myne waar die blinde werksvolk sweet,
In veraf wentelkringe van ‘n kanniedood komeet,
Daar kan hy gaan visenteer om vinnig uit te vind
Wat die Dood beteken of die droewig kreun van wind
Huilerig soos die hooglied van ‘n smart verwronge siel,
Wat die lewe wert is as die kennis hom verniel.
Hy kan traaknie agtig toor, trots op sy verstand
Met geheim gegrendel magte van ‘n dooie hand,
Half verkrapte verse uit ‘n vuil verslete boek –
Salomo se seel daarop en Asrael se vloek
(Altwee het geweet hoe om die wysheid te bewaar
Seker en sekuur geheim van wie ook towenaar

Sonder hulp en bystand uit die holtes van die hel
Uit sy eie ydelheid wil speel om te voorspel,
Voor hy eers gevorder het tot kennis om te vra
Wat die teerswart toekoms as ‘n tarting vir ons dra)
Hy steek aan brand die kerse wat gemaak is van die vet
Van moordnaars wat aan galge hang geregtig volgens wet.
En met die skerp punt van die bek waar oievaars mee klap
Trek om hom op die vloer ‘n kring waaroor geen gees kan trap.
Hy beskerm dit met siembole uit die heks se formulier,
Die vlerke van ‘n vlermuis en die vangklou van ‘n tier,
Die ruwe haar van ratel en die rugvin van die rog,
Die maanhaar van die mannetjie leo waarmee die jagter spog.
Hy neem die groot swart kierie wat net priesters mag hanteer,
Sy mosesstaf vir toordery wat blits en vloek kan keer,
Hy waan homself die meester wat die geesteryk regeer,
En stap manmoedig in die kring en tart die donnerweer.
Skel en skielik blink die blits, ‘n liggloed wat verblind,
En as die donderweergalm sus dan huil die yskoud wind.
Dit ruk los die hout panne wat die bo verdieping dek,
– Dit skud die sterk koesyne om die deure oop te trek.
Dit dring die kamer binne, laat die swaar gordyne roer,
Maak dwarrel dons pilare van die stoflaag op die vloer –
‘n Deurmekaar van swart en grys wat met malkander twis
Waardeur die duiwel oogies glim soos liggies in ‘n mis.
Dis twaalf uur, middernag,
Sy allerlaaste dag.
En rondom gryns die duiwels ongeduldig op die wag!
Dit was heerlik om hoogmoedig al sy vrinde uit te nooi
En sy tafel vir die laaste maal met blomme op te tooi,
Met resedas en rose met die allerliefste geur,
Met die swaar kristal bokale van die egte barnsteen kleur,
En die prag van goud en silwer, met juwele ryk versier,
Silwer kanne vir die rynwyn, goue skenkers vir die bier,
‘n Verskeidenheid fyn spyse, oesters, kreefte rooi geverf,
Die in melk gesooide steurvis na die mode opgekerf,
Die met kundig voorbereiding opgestopte konings pou
Wie se waaier stert bo alles pronk met skitter groen en blou,
Die gebraaide bos fiesante bont versier met klatergoud.
En die wildbraad wat geskiet is in die skuiltes van die woud,
Die kosbaar groen Tokaywyn vir die keiser self bestem,
Die vlaë en die poddings wat in roomryk souse swem,
Die buitetydse vrugte byna duurder as die wyn,
En die suikergoed en lekkers met die geur van rosmaryn.
Nog Lucullus nog Belthasar het ooit op ‘n ryker skaal
Of met kundiger bereiding hulle vrindekring onthaal!
Maar vir hom wat dit ‘n holle, onbevredigende spel
Want gedurig deur die maaltyd het herinnering hom gekwel,

En voorkennis van wat voorlê voor die nuwe dag ontwaak
Het die beste brood bederwe en die wyn laat bitter smaak.
Blitslag volg op blitslag wat die starende oog verblind
En woester deur die skoorsteen tier die warrel van die wind,
In die kamer spring die katte ongeduldig teen die kring
Waarin hy, bang en huiwerig, om die geeste te bedwing,
Met sy Moseskierie tekens op die harde plankvloer trek
As die weerkaats van die blits se gloed sy bleeke hande lek,
Sy hande wat al koud is met geen krag om hom te weer
Teen die duiwels wat sy lang reedsal verpagte siel begeer.
O bitter die herinnering aan die tyd al lank verby
In die heerlik skone bergedal waardeur die Neckar gly
Tussen vrugteboorde luistrik met hul blomme oes in Mei
En die grasgroen ope akkers waar die vee op vreedsaam wy
Die tyd toe hy, ‘n kind nog wat verbeeldings prikkel voel,
Op die grasperk langs die oever met ‘n ander kind kon woel
In die worsteling wat maar speel is, in die stryd wat vrinde stry
Sonder voorbedag op haatlikheid of sug na heerskappy.
Die tyd toe alles groot was deur ‘n kind se oog gewaar,
En die wêreld nog ‘n wonder wat geen kennis kon verklaar.
Die kerkklok lui tot aanddiens, en die koor geklee in wit
Stap stadig deur die groot portaal in deftige gelid,
Die helder kinder stemme sing ‘n kerklied in Latyn
Met die fraaiste klank-akkoorde en ‘n statige refrein,
En agter akoliete met die swaaiende wierook vat
Wat sy geurige gomdons rondstrooi oor die grasperk langs die pad
En die ruik van voorjaarsbloeisels in die skemerlug versterk,
Volg die priester en gemeente na die kers verligte kerk.
Dis die groot promosie feesdag waar die Dekan op verskyn
In sy goud gestikte mantel met die kraag van hermelyn,
Met die seer geleerde dokters, algar wyd beroemd, vermaard,
Algar deftig in talare, algar waardig grys gebaard.
Hulle eer die beste leerling wat Magister word vandag,
Daardie bleek, beskeie jongling wat daar buite staan te wag
Tot die pedel hom sal inlei en die Dekan hom sal soen
En die ring aan hom oorhandig, soos gewoonte is van doen.
En die groot gehoor daarbinne en daarbuite die gebou
Hom met handgeklap sal toejuis – soos die menigte van hou.
Daar was toe geen spraak van toordery, geen neiging om te gryp
Na die swart geheime kennis, met verstand al kundig ryp.
Net die jeugdige verbeelding wat die wêreld kon loop verf
Met die rykste helder kleure van die reënboog oorge-erf.
Wat kon skep sy eie glorie, soos ‘n digter, uit die gloed
Van gedagte en vergelyking uit ‘n suiwer rein gemoed
Wat kon troos bring teen die tarting wat die lewe vir ons gee
En ‘n nuwe moed kon aankweek teen die wanhoop en die wee.

Dis asof hy nog die Meesters sien, wat rondom hom geskaar,
Sy hand druk en hom toespreek; dis asof hy nog gewaar
Die weergalm van goedhartige gedruis wat om hom dreun
En die waardige Dekan se stem wat fluister ‘Braaf, my seun.’
Maar die duiwels oogies glinster en die katte tier daar rond
En sy stok ou hande bewe en daars skuim rondom sy mond.
In die saal sit al die vrinde nog nuusgierig op die wag,
Hy sou terugkom in ‘n rukkie en dis lank oormiddernag.
Hulle hoor hoe huil die stormwind wat die huis se dak laat kraak
Hulle sien die blits wat slag op slag die donker helder maak
En die huis is vol geluide, vol van ligte wat verskyn
Skielik teen die muur en solder en dan skielik weer verdwyn.
Oor die opgetooide tafel sit sy vriende, bang en stil,
En daar bo hul stamp en raas dit en daars iets wat smekend gil.

Nagelate gedigte

[Ek ry my krale een vir een]
Ek ry my krale een vir een
Ek maak ‘n snoer van skitter kleur
Wat skeel dit as daarbuite ween
Arm skepsels wat om vryheid treur
Ek tel my rykdom goed en geld
Ek sal my wins bedaard geniet
Wat skeel dit as die draadloos meld
Daars weer ‘n nasie platgeskiet
Ek speel en werk ek ga my gang
Die weer is heerlik wat ‘n dag
Wat skeel dit as daar elders hang
‘n Wolk wat middag maak tot nag
Ek sit hier rustig in my stoel
Te luister na die vinke koor
Wat skeel dit as die wereld woel
Met haat en wrok wat vrede smoor
Ek se nie dit is goed of sleg
Dis nie my saak dit raak my nie
Wat skeel dit as die vryheid veg
Vir uitkoms teen ‘n tiranie
Nou ja ou maat jy ken jou siel
Dis skaars genoeg om op te bou
Wat skeel dit as die tyd verniel
Die bietjie wat jy nog behou
Ag moenie praat van wol en graan
Dis darem nie vanjaar so sleg
Wat skeel dit as ‘n volk vergaan
In doodstryd vir sy goed en reg
Ek sal aanstaande maand gaan bly
By boetie Sybrand op die strand
Wat skeel dit as daar veraf stry
My stam verwante vir hul land
Ek rook my pyp en raai hoe blou
Krul in die lug die rookwolk uit
Wat skeel dit as daar veraf rou
Miljoene sonder kos of dak
Ek drink my wyn hoe lieflik rooi
Die glinster van die ou pontak
Wat skeel dit as ‘n dwingelands prooi
‘n Vrye volk tot slaaf versak

Ja nee ek het dit lekker hier
Hoe le my gerwe opgegaar
Wat skeel dit as die vryheid sterf
Daar errens noord die ewenaar

Versies van Omar Khayyam1)
Kya gee een gunst ver my net maar een
Ge vrede ver my laat ver my alleen
My oog sien reg net joune kyk soo skeel
Loop tot jy reg kyk Kya loop maar heen
Lang lange jare het ik skool gegaan
By baai meesters en is half gedaan
Met onderwys en opvoeding en al
Wat ik onthou is al ons lewe is waan
Ver uit die winde wat nog heen en weer
waai is ons koms en het ek geleer
Ons kom uit wind om later tot die wind
Na al ons wereld spartel trug te keer
Maak lig ver my die harde lewes las
Versluier van die wereld wat ik was
Zondig en sondaar al my lewe lang
Verberre al my misdaad in die kas
Vandag se stukkie brood verleen ver my
‘n Drankie wyn of water skink daarby
‘n Vriend boonop met wie my siel kan praat
Dan kan ik alles uitstaan alles lei
Wat praat jy van hiernamaals en flankeer
Styf in jou yewysheid met die Heer
Ik sê vir jou daar is maar een ding hier
En dit is nou want nooit nie kom dit weer
Nou as jy preek en bid en laster en lag
Nou as jy denk an al jou pronk en prag
Glo nie die tyd sal stil staan als jy skree
Droom van geen morres en hou vas Van Dag
Die finger wat jou lot in swart of wit
Neer skrywe zal nie anner dat of dit
1) Vergelyk ‘Verse van die tentmaker, Omar, die Persiese digter’ in Geseënde skaduwees

Wat dit (al) geskrywe het (is) al smeek jy hard
Ja selfs al kerm jy al jou siel uit lit
Hier op die wereld als ‘n babetjie
Het ik gekom en waarvoor wie weet wie
My wense in die zaak was nooit gevra
Want anners het ik nooit gelewe nie.
Die wereld is soo bitter soo vol pyn
Dat ik my siel verlos moet met rooi wyn
En met my versies want dis albei goed
En albei laat die wereld half verdwyn
Goud skyn die son en silwer straal die maan
Groen as smaragd sien jy die boome staan
En bont met blomme getapyd die veld
En tog dit alles alles moet vergaan
Waarom waarvoor Ik vra maar altyd deur
Peinzend geduldig skoon ik nooit bespeur
Iemand wat antwoord of ‘n rede ge
Wat beter is dan die rooi wyn se geur
Hul praat van Ou Paiboelie wat soo kwaai
Hiernamaals ons sal doem met groot lawaai
Kan goedertierenheid ooit anners wees
As goed? Bly kalm en laat die anner kraai
Nooitgedacht. Desember 16, 1914.
Nie om ‘n haat te les nie – ‘n haat wat roekloos stry
Teen eer en manlik oorgee as eer en reg dit eis;
Nie om die guns te win nie van die wat guns bewys
Aan dié wat kleinrig vasklem aan wat hy beet kan kry:
Nee, om die plig van burger, wat liefhet volk en land,
Wat eer en vryheid hooghou, en plig besef en reg,
Hoe smartvol ook die arbeid, hoe opdraend ook die weg –
Lê hierso neer jul lewe, geslaan deur broedershand.
O Afrikanerhelde, hier op die modder veld,
Nog eerbewys kan plig betaal, nog afguns tart of kwel.
Die tyd, wat alles reg maak, sal later oordeel vel;
Wag rustig tot hy uitspraak gee, en eer en reg doen geld.

Die hartbeesthuis van pannekoekdeeg
En ‘n muur daarom van marzipan
Die binnewerf mooi skoon geveeg
Met ‘n blou sy bokseil oorgespan
En rondom berge van suikerbrood
Geel soos goud en wit soos kryt
Waaragter die son sy daeliks dood
Loop soek in ‘n see van moskonfyt
– ‘n Snaakse droomgesig maar luister
Dis net so snaaks ‘n wêreld hier
As in die aand vol wind gefluister
Die skemer en sterre kermis vier.
Omstreeks 1930; in besit van mev. Rosa Louw
Mevrouw X –
Vergewe kind vergewe want ik weet
Hoe skande skimp met onverdiende smart
Ik weet (die) las wat eeuvig in jou hart
Diep as ‘n kanker in jou vrede vreet
En haat laat groie en liefde laat vergeet
Het meely kind as aaklig en apart
Jy moedersiel alleen moet staan en swart
In plaas van blau die hemel om jou breet
En wy sy donker vlerke opeslaat
Dan het jy al jou sterkte noodig al
Jou troos en jou koerasie en geen uur
Om na te dink en as jy dink te haat
Dan as jy dors het ryk die duiwel gal
En as jy flou is martel jou sy vuur.

Issue: *
Your Name: *
Your Email: *

Details: *

Jongste aktiwiteit:

deur Anze

C. Louis Leipoldt

Anze

Top Ranked Users

Activity Feed

Are you sure you want to delete post?