’n Berg is nie ‘n molshoop nie

Ek is eenkeer met vakansie daar in Albertinia se omgewing, toevallig  in ’n tyd toe die streek wat daar die “Duinewêreld” genoem word, heel  deur die molle ingeneem is. Dis so ver as jy kyk, die een molshoop op  die ander. En dit was pure molle. Ek het nie self van hulle gesien nie, want ’n  mol is vir die oog mos ’n skaars ding. Maar volgens die mense my vertel  het, moes party amper so groot soos dassies gewees het.

Nou ja, ’n sekere oubaas, ’n ene oom Toppie, met wie ek baie lekker  gesels het, vertel my toe dat hy na ’n groot gesukkel darem sy grondjie  skoon gehad het van die molle. En hy was nie danig trots daarop nie. En een ding was wis en seker: oom Toppie se plasie sou sonder molle  bly. Want hy het geweet hoe om ’n mol se sake te werk. As daar een  inkom, lê hy hom voor, en as die mol skop, dan skiet oom Toppie met sy  .22-geweer net onder die bokant van die hopie grond — so van tien, vyftien tree af. En dan is dit verby met die mol.

Op hierdie manier, vertel oom Toppie, het hy op sy eentjie so gaaf  leer regkom dat hy met die plaag nodig het nie. Al wat hy weet  is dat daar waar daar ’n wil is, ’n weg ook Ek steur my toe nie verder aan die molbesigheid nie, ek hou vakansie,  en ek en oom Toppie gesels wanneer ons mekaar raakloop, oor alles  waaroor daar te prate is, behalwe oor molle – want daaroor het ons klaar  gepraat (oom Toppie vertel nooit twee keer dieselfde storie nie, en hy  praat ook nie aanmekaar oor dieselfde ding nie) — tot een more dat hy my  raakloop waar ek onder ’n boom met ’n boek sit. Ek steur my toe nie verder aan die molbesigheid nie, ek hou vakansie,  en ek en oom Toppie gesels wanneer ons mekaar raakloop, oor alles  waaroor daar te prate is, behalwe oor molle – want daaroor het ons klaar  gepraat (oom Toppie vertel nooit twee keer dieselfde storie nie, en hy  praat ook nie aanmekaar oor dieselfde ding nie) — tot een more dat hy my  raakloop waar ek onder ’n boom met ’n boek sit. “Nou wat se storie is dit die wat jy nou weer lees?” wil hy weet. “Oor die rotvanger van Hameln,” sê ek. “Nou wat het hy gemaak?” vra oom Toppie.

En ek vertel hom die storie van die Sigeuner wat glo op die 26e Junie  1259 in Hamelin aangekom het en by die inwoners hoor dat die dorpie  bepes was van die rotte. Die Sigeuner neem dit toe op hom om die mense  van die plaag te verlos, en daar word op ’n bepaalde vergoeding besluit.  Al wat die kêrel toe doen, is om op sy fluit te speel, en daar kom al  die rotte na hom toe, en hy stryk met hulle aan na die Weserrivier toe  en daar laat versuip hy die hele spulletjie. Hy kom toe terug, maar om  dit vir die mense na so min moeite gelyk het, weier hulle om hom sy  beloning te gee. Hy neem toe weer sy fluit en hierdie keer speel hy ’n  deuntjie wat al die kindertjies na hom toe aanlok. En daar stap hy met  hulle aan na die Koppelberg toe. Die berg gaan toe met ’n spelonk voor  hulle oop en die fluitspeler verdwyn met die kindertjies daarin, en die berg gaan weer agter hulle toe. Net een ou dogtertjie het oorgebly, want sy was ’n kreupele en kon  nie byhou nie, en sy het toe vertel wat dit in die deuntjie was wat  hulle so agter die vreemdeling aangelok het. “En wat was dit toe?” vra oom Toppie.

Ek sê ja, dit kan ek vir hom baie mooi sê, want hier staan dit in die  fluitspeler se eie woorde in die boek wat ek lees. Hy het dit kwansuis  later self vir ’n groot skrywer vertel. “Nou maar laat ek hoor,” sê oom  Toppie. “Ek sal dit vir Oom lees,” se ek. “Maar dis in Hollands.” “Jy kan  maar lees,” sê hy, “ek verstaan dit, want ek is daarin gekatkiseer.”

En toe lees ek vir hom wat die rotvanger vir die skrywer gesê het:  “Voor de ratten floot ik van rozijnen en spek, van open provisiekasten,  van een land zonder vergif en vallen; voor de kinderen floot ik van  speelgoed en wafels, van booten en zigeunerwagens, van een land zonder  school en bedtijd …” “Ja wragtag,” sê oom Toppie, “dit kan jy glo. Met sulke duintjies lei  hy hulle die ewigheid in. Maar ek sê vir jou, as daar een ding is  waarmee darie rotvanger sy Moses rond en stomp sou teukom, is dit met ’n  mol.” “Hoe dan so?” vra ek.

Hy sê: “Man, by ’n ding wat vir alles wat nie stilte is nie, so bang  is soos darie rotte vir gif was, maak jy met geen geluid hond haar-af  nie; ook nie met musiek nie. By ’n mol sou hy juis sy fluit moes  neergesit het. Jy moet met niks werk wat kan geluid maak voor die mol  dood is nie, anners verneuk jy jou soos darie ou mannetjie van die  Landbou-departement wat vir ons hier wou kom wys hoe ons moes molle  uitroei.”

Dit klink vir my of dit ’n interessante storie sou kon wees en ek vra  oom Toppie verder daarna uit. En om dit ’n molstorie was wat hy my nog  nie vertel het nie, was die oubaas op sy stukke. Om die waarheid te sê,  hy was verbaas dat hy my dit toe nog nie vertel het nie, want sonder om  my oor molle te verveel, sê hy, kon hy al die ander gepraat oor die  blinde nasie maar gelos het en my reg aan die begin net die een storie  vertel het.

En toe val hy weg:

Man, die Boerevereniging laat weet ons lat daar ’n kêrel van die  Landbou-tegniese Dienste hier na Gouritzriviermond toe sou kom om vir  ons ’n demonstrasie te lewer van hoe ’n nuwe uitvindsel van hulle werk.  Dis dan nou glo ’n patent waarmee ons die molle moet uitroei. Ons sal  nooit weer ’n mol sien as darie affêre eers ingespan word nie. En so is die hele Duinewereld se mense op die dag hier by die Mond.  En later – hier kom ry die amptenaartjie met ’n yslike lorie aan. En  agter op die bak sit sy swart assistent tussen ’n klomp gassilinders met  meters en horlosietjies en ingewikkelde goeters. Dit lyk amper of hulle  ingerig is om tot uit ertappels en petats olie te kom maak.

En die kêrel gee sy lesing, en toe sal die demonstrasie kom. Ons moet  dan nou net gou ’n vars molshoop soek. Maar man, ons ken toe omtrent  elkeen al die molle wat ons pla, op die naam. Want elke man hou die  molshope in sy omgewing dop. Jy sien mos ’n mol aankom; die varsheid van  die hope wys mos vir jou na watter kant toe hy aan die versit is. En daar’s toe een van my ou vriende wat ’n spesiale mol het wat hy so  graag wou vrek hê. Hy volg dan nou glo die mol al hoe lank en het al  alles probeer, maar nou is die mol reguit op pad na sy petatlandjie toe.  En as daar nie gekeer word nie, is hy die volgende dag tussen die petats. En sy plasie is ook sommer naby vir die demonstrasie. Nou maar  dis ’n goeie plan, se die ou beamptetjie en hy vlie daar innie lorie  agter die ou vriend van my aan, en ons anner klomp in ’n groot optog  agterna – amper soos die rotte en kinners agter darie fluitspeler aan van wie jy vertel.

Dit was toe ook nie moeilik om uit te maak waar die mol moet wees  nie, want daar lê’n hele rits hope van vaal af al varser en varser tot  by nou se hopie grond wat nog rooierig is van die klamte. Gelukkig is  dit toe ook nog net na ’n reëntjie, en die mol is ekstra bedrywig. Ons almal wat ’n mol ken, wil natuurlik stilte hê, maar die  beamptetjie se nee, daar’s g’n stilte nodig nie. Net ’n klomp gas in die  gang wat die mol gegrawe het, is genoeg. Ons kan maar rondstaan en  praat. Die ou manier van molle doodmaak se tyd is uitgedien.

En ek dink wragtag, die mannetjie mag sy gas ken, maar sy land se  molle is seker nie ons molle nie. Maar voor ek nog kon sover kom om iets  te sê, toe praat een vannie anner manne. Hy sê: “Maar magtag man, die hele wêreld hierlaans is net die ene  gang; hiervandaan af tot by my plaas. Die hele distrik, kan jy sê, is  hol onner.” Nee, sê die ou beamptetjie toe, ons hoef ons nie te bekommer nie. Dis  hy wat ’n studie van molle gemaak het en hy weet wat hy doen. Maar hy doen niks. Hy staan net daar rond en order sy assistent. Dié se naam hoor ons uit al die bevele, is Alfons. “Alfons, bring die gassilinders. Alfons, bring die pomp. Alfons,  bring dit; Alfons, bring dat.”

En toe moet Alfons die varsste gat oopgra en allie pype wat nodig is,  aan die gassilinders skroef, en toe die pomp weer aan een van darie  pype. En so kan Alfons dan uiteindelik die vernaamste pyp van al die  pype in die molsgat steek en daarna begin pomp. Dis toe ’n gewone motorkarpomp. Die affêre werk toe, soos dit my gelyk het, so lat Alfons van die een  kant af pomp en dan stoot die gasse uit die bottels deur die koppelpype  tot in die pyp wat in die gat ingesteek is. En die beamptetjie staan en stel net aan die meters op die  gasbottels. Dan’s dit te veel en dat te min, en dan weer annersom. Maar  dis die hardste werk wat hy doen: net hier en daar ’n kraan oper of  toeër draai. En Alfons pomp. Ek kyk later of die aarde nie swel nie.

En Alfons se keel fluit vannie moegheid amper ’n deuntjie. Maar die  beamptetjie se niks. Hy weet kwansuis presies hoe lank daar gepomp moet  word, want kort-kort kyk hy op sy horlosie, en dan staan hy eers weer ’n  ruk so alwetend stil lat jy sou sweer hy weet presies hoe ver die mol  nou al die gees aan ’t gee is. So staan hy tot hy skielik sê: “Holt. Bring die graaf, Alfons, en kom  grou hom uit.”

En ons staan nader om te sien hoe die afgestorwe mol lyk. En Alfons  grawe. Maar daar’s geen teken van ’n mol nie. Alfons staan later tot by  sy kieliebakke in die gat, so diep tonnel hy agter die mol aan. Dit lyk  my skoon hy gra ’n graf. (Nou na jy my die storie orie fluitspeler  vertel het, sou ek sê dis ’n gat minstens so groot soos die een wat daar  in die berg oopgegaan het.)

En ek het darem nog bietjie moed gehad lat hy die een of anner tyd op  die mol sou afkom, maar toe hy eers arikreukeldoppe begin uitgoi daar  uit die gat uit, toe weet ek darie mol sal nog baie nageslagte hê as een  van ons anner hom nie op ons manier van kant maak nie. Want dis nie net  molle wat ons in hierdie stuk wêreld ken nie; ons ken ook die aarde  onner ons voete. En ons weet lat die  arikreukeldoppe in die oertyd deur  die strandlopers hierlangs weggegoi is, na hulle dit leeggeëet het. En  daarna is die duine sand bo-oor gewaai, en dis in die lekker sand lat  die molle hou. Wat sal ’n mol nou in die ou grond onner die doppe loop  soek? So, ons wis die mol is veilig. En Alfons moes dit ook al begin  dink het, want hy kyk taamlik moedeloserig daar onner uit die gat op vir  sy baas en hy stamp met die graaf op die harde klip.

Die beamptetjie nie eens wat aan  die gang is nie, want hy het  eenkant toe staan en kyk en deuntjie aan die fluit gewees — nou nie om  die mol te probeer nader lok soos darie fluitspeler die rotte nie, maar  om die tyd om te  kry. Want sy senewees moes hom teen die tyd al begin pla het. Maar hy sien toe tog wat Alfons gesien het. En wat ons geweet  het en toe was hy haastig. Hy het net gespook om daar weg te kom. Toe  order hy nie net meer nie, hy help ook. En so is hulle bedremmeld daar  weg. Miskien het die ou beamptetjie darem geleer dat hy nog nie genoeg  geleer het nie. Of dit wel gebeur het, sal ons maar moet sien as hy dalk  weer eendag ’n demonstrasie kom hou, maar ek glo nie dit sal gou wees  nie.

“Nee, Boeta, dit kan ek vir jou sê, darie fluitspeler van wie jy  lees, kan vir molle fluit van petatlande en wortels en knolle vir alle  molle, maar as hy hulle nie soeitjies een-een, en sonner musiek, voorlê  nie, sal hy nie eers sien hoe een van hulle skop nie, wat staan dit nou  nog uitkom!”  So maak oom Toppie sy storie van toepassing op die  geskiedenis van die fluitspeler van Hamelin.

“Vir ’n mol help geen masjienerie of fluite nie. Net met ’n .22 kry  jy iets uitgerig, want die mol moet dood wees voor hy jou hoor. As jy  die storie omkeer, is jou kys uit.” Ek sê: “Ja, Oom, dit lyk my ’n mens kry nie alles in die lewe met ’n  liedjie of’n fluit reg nie.”

“Dit sal fluit kos as jy net daarmee jou dinge in hierie wêreld wil  regkry,” sê hy. “Want kyk nou die rotte en die molle: as jy die een  nader fluit, fluit jy die anner een weg – nie om die deuntjie wat jy  fluit hom afskrik nie, maar om hy nie van musiek hou nie. En eintlik nog  erger as dit: enige geluid behalwe sy eie is vir hom dié van ’n vyand.”  Ek sien oom Toppie maak klaar om aan te stryk, maar hy kom nie tot loop  nie. Dis nes of hy nog iets wou sê, maar nie weet hoe nie.

“Waaraan dink Oom nou?” vra ek toe in die hoop dat die skelm ding ook  kan naam kry. “Nee,” sê hy, dink maar net daaraan lat ’n storie ’n wonnerlike ding  is. Maar ek sien dis nog nie die eintlike ding wat gesê wil word nie en  ek bly kyk vir oom Toppie in sy oë. En toe probeer hy nog ’n keer. “Sê my,” sê hy, “dink jy darie ou met die fluit sou vir die molle net  so mooi kon geswye het as wat hy vir die rotte gefluit het? Ek bedoel:  lat sy stilbly so ’n krag gehad het lat dit eintlik die molle kon  getrek  het.” “Hoekom vra Oom so ’n snaakse vraag?” vra ek. Toe lag hy.  “Ek wonner sommer hoe ’n mens soos jy die storie sou moes maak lat hy  oor molle en nie oor rotte gaan nie . . . as jy, sê nou maar, wou gehad  het lat darie ou met die fluit hierie Duine van molle moes kom skoon  fluit.” “Ek weet nie, Oom,” sê ek. “Al wat ek weet is dat ’n mens ’n fluit  sou moes hê wat ’n stilte kan fluit. Of anders gestel: ’n mens sou moes  ’n fluit hê wat alle geluid stil fluit.” Toe skud hy sy kop en hy begin loop. “Dan is ons ou manier tog nog die maklikste,” hoor ek hom sê.

En toe weet ek dat ’n storie oor fluitspel vir molle selfs  ingewikkelder as die landbou-beamptetjie se apparaat sal wees om te bou.  En as jy hom regkry, is hy nog altyd vir die ore van mense bedoel, en  hulle hoor net wat hulle wil hoor. Die werklike towerfluit wat ’n mens nodig het, smaak dit my, sou een  moes wees waarmee jy tegelyk vir rotte van spek en rosyntjies, vir  kinders van speelgoed en wafels, vir die van dit en vir darie van dat,  en dan vir molle ’n stilte kon fluit. Met so ’n fluit sou ’n mens vir almal ware geluk kon bring, of  vreeslike ellende.