Mos (1241 woorde )
Mos, is mos mos, né? Hoekom? sommer.
Daar is verskeie woorde in hierdie taal, wat ons self ontwikkel het, wat absoluut geen betekenis het nie, maar wat ons mildelik in ons daaglikse omgangstaal gebruik. My eie geliefkoosde, oorbodige en sinnelose woord is mos. Hoe verduidelik ‘n mens die woord mos vir iemand wat nie Suid-Afrikaans is nie? Dit is een van daardie woorde wat in geen taal, met slegs een woord vertaal kan word nie. Want mos beteken net mos. Wanneer dit nie as ‘n selfstandige naamwoord gebruik word nie, is dit slegs ‘n vreemde woord, wat absoluut niks beteken nie en moeilik is om te definieer, maar heeltemal sin maak wanneer dit in konteks gehoor word. Jy neem aan dat die hoorder alreeds bewus is van dít wat jy vertel, m.a.w. ‘inderdaad’, of ‘soos jy reeds weet’. ‘n Voorbeeld hiervan kan wees: “jy weet mos dat ek van roomys hou” of “ek het jou mos daarvan vertel.” Mens sou mos ook met die woord ‘immers’ kon vervang. Maar meesal beteken die woord mos maar net mos. Ongelukkig kan dit meer ingewikkeld raak en dan sal jou verduideliking ‘n buitelander so deurmekaar maak soos ‘n verkleurmannetjie op ‘n ‘boks’ smarties. Mos kan ook dít wat gesê word, beklemtoon. Wanneer iemand sê dat hy iets gaan doen, weet jy nie of hy dit regtig bedoel nie, maar as hy sou sê dat hy mos gesê het dat hy iets sal doen, kan jy maar aanvaar dat hy dit definitief gaan doen. Net so kan mos ook ‘regtig’ beteken, soos wanneer iemand sou sê “ek het dit mos nie geweet nie.” Daarmee sê hy dat hy régtig nie geweet het nie. Dan is daar is ook die gebruik van die woord mos op ‘n nydige wyse. “Wel, hy wóú mos” of “ek is mos nie genooi nie, want ek is klaarblyklik nie grand genoeg nie,” of “hy het mos gedink hy’s kaas.” Teen hierdie tyd sukkel ek ook al om mos enigsins verder te probeer definieër! Wat ons wel weet, is dat die meeste Suid-Afrikaners die woord verstaan en dat dit gemaklik in sekere streke van die land in die Engelse spreektaal opgeneem is. “You know it mos, man” of “you can do it like that, mos” beteken dat dit ‘voor die hand liggend’ is. Die mees logiese woord vir mos in Suid-Afrikaans is dan eintlik ‘dúh?’ want jy moes dit mos geweet het.
Né is ook een van daardie onnodige woorde, so asof ons net wil seker maak dat iemand met ons saamstem of hoor wat ons gesê het. Die enigste antwoord daarop kan net “ja” wees. “Ek was nou die dag by die dokter, né? en…” of “ ek het toe mos daardie nuwe rok gekoop, né?…” Wanneer iemand vir jou sê dat hy more by jou kom kuier, is daar ‘n moontlikheid dat hy by jou gaan kom kuier. Maar wanneer hy sou sê “ek kom more by jou kuier, né?” kan jy maar weet dat hy definitief by jou gaan kom kuier. Né kan ook lekker sarkasties gebruik word, soos wanneer iemand by jou spog en jy antwoord “né?” maar jy bedoel eintlik “is dít so? Sommige Suid-Afrikaners kan heeltemal oorboord gaan met die woord né en dit kan selfs prettig klink. “Jy weet né? ek sê toe vir my broer, né? jy moet maar kyk, né? daardie rooi kar né? gaan ek nog koop, né?” Die mees kragtigste uitdrukking in Afrikaans is ‘n kombinasie van mos en né, byvoorbeeld “ek is mos die mooiste meisie, né?”
As kind het die woorde ‘nou’, ‘nou-nou’ en ‘netnou’ my die meeste verwar. Ek kon nooit uitwerk watter een van die drie die vinnigste gaan gebeur, of die langste gaan neem nie. Noudat ek van beter weet, besef ek dat Afrikaans ook sy eie tyd het. Miskien kan mens dit as ‘n vorm van Afrikatyd sien. ‘Nou’ beteken dat dit nie op hierdie oomblik gaan gebeur nie, maar wel moontlik met tyd, alhoewel nie te vinnig nie, of dalk sal dit sommer gladnie gebeur nie. Dit mag selfs beteken dat iemand moontlik ‘n uur laat is.
Sou ‘n persoon wat reeds laat is jou laat weet hy is nou-nou daar, is hy moontlik nog besig om wakker te word en moet nog bad. Hy is dus ámper daar, maar het nog nie die huis verlaat nie.
Die ergste een van die drie, is die woord netnou, wat kan beteken dat iemand iets moontlik eers heelwat later sal doen en dit gaan beslis nie binnekort wees nie!
Slegs Suid-Afrikaners sal ‘ja’, ‘nee’ en ‘ja-nee’ verstaan. Wanneer iemand sê ja, beteken dit hy stem in, of hy stem saam. Nee, beteken dan dat iemand nie saamstem nie, of dat hy iets nie gaan doen nie. As ‘n persoon se antwoord op jou stelling ja-nee is, beteken dit hy stem beslis saam en het niks ekstra om daaroor te sê nie. Ek vang myself nou die dag sê “nee, dit is so” wat seker maar ‘n vorm van ja-nee is. Dan is daar die bekende grappie van drie omies wat op die stoep sit en pyp rook. Na ‘n tydjie sug die een en sê “jaaa.” Later sug die ander omie en sê “neeee”. Later sug die derde omie, net om die stilte te verbreek en sê “jaaa-neee.” Die eerste twee staan toe op om te loop en die een sê “hierdie ou praat net te veel.” Wel, nou het die woorde iets heeltemal anders beteken!
Byna alle Suid-Afrikaners bebruik die woord askies, wat ‘n informele manier is om ‘ekskuus’ of ‘verskoon my’ te sê. Die lekkerte van hierdie algemene gebruik is dat die woord askies verskillende betekenisse aangeneem het. Afhangende van die persoon se stemtoon, lyftaal of die konteks waarin dit gebruik word, kan mense die woord gebruik om meegevoel te betoon as iemand seergekry het, of wanneer iets sleg met iemand anders gebeur het. Met slegs een woord, waarvan die tweede lettergreep se toonhoogte effens styg en die regte gesigsuitdrukking “askiess…” hoef hulle niks verder te sê nie.
“Askíés vir my!” kan sarkasties gebruik word wanneer iemand anders spog. Dit beteken iets soos die jaloerse ‘lekker vir jóú, of goed vir jóú’. Slegs ‘n gewone askies met die stembuiging na bo sal beteken ek is jammer, ek het jou nie mooi gehoor nie. As…kíés!’ beteken dat ek jou wel gehoor het, maar ek gee jou ‘n kans om dit wat jy gesê het te verander. Die verskillende betekenisse van die woord askies het ek lank gelede op ‘n Sami Halls Says Tiktok video gehoor.
As kind het die woord sommer my baie moedeloos gemaak. Almal het seker al gevra “hoekom?” net om te hoor “sommer!” Wat beteken sommer dan anders as “omdat ek so sê?” Jy kan ook sê “want hy was sommer net simpel”, wat ag, hy was maar net ‘simpel’ beteken. Dit maak mos die woord sommer, sommer sinneloos.
In ons huis sê ons mos deesdae vir alles dinges, want ek vermoed dat ons ouer word, né? Ek weet nooit waar ek die dinges moet gaan soek, wat iemand nodig het nie. Dit is net so moeilik om te probeer uitwerk wíe is Dinges, van wie ons praat. Dit laat my mos dink aan ‘n advertensie wat ‘n paar jaar gelede gewild was en dan vra ek sommer “bedoel jy die dínges dinges, of die dinges dínges?” net omdat dit mos so lekker sê!
Sommer, soos mos,mos mos is, né?
1 Kommentaar
Maak 'n opvolg-bydrae
Jy moet aangemeld wees om 'n kommentaar te plaas.
Anze
Pragtig, dankie vir jou bydrae vir Oktober 2024 – Afrikaanse woord projek